TÀI LIỆU THAM KHẢO ý NGHĨA NGUYÊN lý về PHÁT TRIỂN của PHÉP BIỆN CHỨNG DUY vật TRONG NHẬN THỨC CON ĐƯỜNG đi lên CHỦ NGHĨA xã hội ở nước TA HIỆN NAY

Ý NGHĨA NGUYÊN LÝ VỀ PHÁT TRIỂN CỦA PHÉP BIỆN
CHỨNG DUY VẬT TRONG NÂNG CAO NHẬN THỨC CON
ĐƯỜNG ĐI LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
===================================

Chủ nghĩa Mác - Lênin đã khẳng định, chỉ có một thế giới duy nhất
và thống nhất - thế giới vật chất. Tính thống nhất của thế giới không chỉ
được hiểu một cách đơn giản là vật chất tồn tại khách quan, không phụ
thuộc vào ý muốn chủ quan của con người mà còn phải hiểu rằng, trong thế
giới có vô số các sự vật hiện tượng khác nhau, chúng tồn tại trong mối liên
hệ thống nhất biện chứng, tác động qua lại ảnh hưởng lẫn nhau, chúng luôn
vận động biến đổi và phát triển không ngừng.
Do vậy, để cải tạo thế giới, con người phải có nhận thức đúng về
nó, nhận thức được các nguyên lý, quy luật vận động của thế giới, từ đó
tìm ra phương pháp tác động đúng, thúc đẩy sự vật hiện tượng phát
triển đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của con người. Muốn vậy, tư
duy của con người không thể nghèo nàn, chết cứng, hay cô lập tách rời;
mà phải phong phú, sinh động, linh hoạt, nhìn nhận và xét đoán sự vật
hiện tượng phải khách quan, toàn diện, lịch sử, cụ thể và phát triển.
Quá trình vận động, phát triển của các sự vật hiện tượng trong thế giới
diễn ra như thế nào, do đâu mà có sự vận động, phát triển ấy, những
vấn đề này đã được phép biện chứng duy vật Mácxít nói chung, nguyên
lý về sự phát triển nói riêng đã làm rõ; đây cũng chính là cơ sở lý luận
khoa học để chúng ta nâng cao nhận thức, hiểu biết đúng đắn về con
đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay.


2
NỘI DUNG
1. Một số vấn đề cơ bản về nguyên lý phát triển của phép biện
chứng duy vật mácxít.

Sự ra đời của phép biện chứng duy vật là một cuộc cách mạng trong tư
duy triết học. Đó là sự kế thừa một cách có chọn lọc những thành tựu của
phép biện chứng trong lịch sử triết học nhân loại, cải tạo với cách thức phủ
định biện chứng hệ thống phép biện chứng trong nền triết học cổ điển Đức,
đặc biệt là phép biện chứng của Ph.Hêghen để xây dựng một phương pháp tư
duy khoa học mới về chất so với các hình thức biện chứng trước đó. Lần đầu
tiên trong lịch sử triết học, phép biện chứng đã trở thành phương pháp nhận
thức khoa học thực sự là một khoa học phản ánh những quy luật duy nhất,
phổ biến của vận động phát triển trong tự nhiên, xã hội và tư duy.
Phép biện chứng duy vật có nội dung hết sức phong phú phản ánh một
cách khách quan, toàn diện toàn bộ quá trình vận động và phát triển của thế
giới thông qua hệ thống những nguyên lý, phạm trù và quy luật. Trong đó,
nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và sự phát triển có ý nghĩa khái quát nhất.
Đó là hai nguyên lý cơ bản, đồng thời là đối tượng nghiên cứu của phép biện
chứng duy vật. Phép biện chứng duy vật có nhiệm vụ nghiên cứu toàn diện về
sự vận động và phát triển khách quan của tất cả các sự vật hiện tượng, tìm ra
bản chất quy luật phổ biến của các quá trình phát triển đó.
Phép biện chứng duy vật khẳng định, trong giới tự nhiên không có gì
đứng yên, không biến đổi, mà mọi sự vật hiện tượng luôn luôn vận động, biến
đổi, chuyển hóa từ trạng thái này sang trạng thái khác. Sư biến đổi phát triển
đó có từ thế giới vô cơ đến thế giới động vật và trong xã hội loài người đều có
sự phát triển đổi mới không ngừng. Phép biện chứng duy vật còn xem xét sự
phát triển như là một quá trình tiến lên thông qua những bước nhảy vọt, cái cũ
mất đi, cái mới ra đời.


3
Theo quan điểm của phép biện chứng duy vật Mác xít, phát triển là một
phạm trù triết học dùng để chỉ khái quát quá trình vận động tiến lên từ thấp
lên cao, từ kém hoàn thiện đến ngày càng hoàn thiện hơn, phát triển là một

trường hợp đặc biệt của vận động. Phát triển cũng là một hình thức vận động,
cũng là một kiểu vận động, nhưng thông qua kiểu vận động đặc biệt này sẽ
cho ra đời một “cái mới” hơn hẳn về chất so với cái cũ. Như vậy, không phải
mọi sự vận động đều được coi là phát triển, chỉ những hình thức vận động
nào, những sự vận động nào làm cho các mặt, các thuộc tính của sự vật hiện
tượng, hoặc làm cho bản thân sự vật hiện tượng đó tiến lên từ đơn giản đến
phức tạp, từ thấp đến cao, từ chưa hoàn thiện đến ngày càng hoàn thiện hơn,
sự vật hiện tượng có một bước nhảy vọt về chất, cái mới được ra đời phủ định
cái cũ, đó mới được coi là sự phát triển
Chủ nghĩa Mác-Lênin khẳng định, phát triển là khuynh hướng chung
của mọi sự vật hiện tượng, đó là quá trình tự thân vận động, tự thân phát triển;
sự phát triển của các sự vật hiện tượng trong thế giới đều có nguyên nhân,
nguồn gốc từ bên trong của bản thân sự vật hiện tượng, do quá trình đấu tranh
giải quyết mâu thuẫn, chứ không phải do “cái hích” của thượng đế, cũng
không phải do có sự tác động từ bên ngoài vào sự vật hiện tượng như quan
điểm của một số nhà duy tâm, siêu hình quan niệm
Sự phát triển của sự vật hiện tượng thường là một quá trình lâu dài, liên
tục, do đó chúng ta không được nóng vội, áp đặt dễ dẫn đến chủ quan, duy ý
chí. Chúng ta chỉ có thể nhận biết quá trình đó, tác động vào, định hướng cho
sự phát triển đó nhanh hơn để có tác dụng tốt hơn cho nhu cầu của con người.
Thực tiễn trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nhiều nước trên thế
giới, trong đó có cả Việt Nam, đã từng có thời kỳ nóng vội, chủ quan, áp đặt
dẫn đến một số sai lầm không những chẳng làm tăng nhanh quá trình xây
dựng chủ nghĩa xã hội, mà ngược lại còn làm kìm hãm quá trình đó, thậm chí


4
có nơi còn bị lâm vào khủng hoảng trầm trọng, mất chế độ xã hội xã hội chủ
nghĩa, tình hình chính trị mất ổn định, nền kinh tế bị tụt lùi nghiêm trọng,
nhiều vấn đề về văn hoá xã hội bị xuống cấp…

Quá trình phát triển của các sự vật hiện tượng trong thế giới không phải
đi theo đường thẳng, mà theo đường xoắn ốc; chúng phải trải qua nhiều lần
phủ định biện chứng, với những chu kỳ khác nhau, mỗi chu kỳ phát triển lại
có hai lần phủ định cơ bản và có thể có nhiều lần phủ định không cơ bản dẫn
đến sự ra đời cái mới. Cái mới ra đời không nhất thiết khi nào cũng phải là cả
toàn bộ sự vật hiện tượng, mà có thể cái mới ra đời chỉ ở mặt này, mặt kia;
cũng như sự chuyển hóa, sự nhảy vọt về chất vừa có những bước toàn bộ, vừa
có những bước cục bộ, bộ phận. Điều đó cho thấy, quá trình nhận thức và cải
tạo thế giới con người phải luôn có cách nhìn biện chứng, phải vừa thấy cái
toàn bộ, đồng thời vừa thấy cái bộ phận, cái cụ thể, tránh phiến diện hoặc
chung chung, đại khái, qua loa cho xong việc; từ đó tìm ra nhiều phương pháp
tác động phù hợp, đạt hiệu quả cao nhất.
Hình ảnh đường xoắn ốc cho thấy, quá trình phát triển của các sự vật
hiện tượng trong thế giới diễn ra quanh co, phức tạp, khó khăn, có thể có
những bước thụt lùi tạm thời. Do sự đa dạng, phong phú muôn hình, muôn vẻ
của thế giới vật chất, nên khả năng xảy ra bước thụt lùi này cũng rất phong
phú, đa dạng, chúng có thể xảy ra ở mặt này hay mặt khác, ở nơi này hoặc nơi
khác trong quá trình phát triển của sự vật hiện tượng. Vì vậy, chúng ta không
nên bi quan, chán nản, nghi ngờ và thiếu niềm tin vào sự thắng lợi của cái
mới, nhất là khi cái mới vừa được “thoát thai” từ trong lòng cái cũ, cái cũ
chẳng những còn rất mạnh, mà chúng còn có khả năng “thích nghi”, còn đang
được “che giấu” rất tinh vi để tiếp tục tồn tại và phát triển cùng với cái mới;
cái mới ra đời thường còn rất non yếu. Do đó, sự thụt lùi, sự thất bại của cái
mới ở giai đoạn đầu này cũng là điều dễ hiểu, đòi hỏi con người phải nhận


5
biết được vấn đề này để vạch ra cách thức, bước đi, cách làm phù hợp, hạn
chế tối đa những tổn thất đáng tiếc đi đến thành công. Bên cạnh đó, chúng ta
vừa cần có thái độ dứt khoát ủng hộ, bảo vệ cái mới, vừa tạo điều kiện cho

cái mới phát triển. Cái mới thực sự là cái ra đời hợp quy luật, mang nội dung
mới trên cơ sở kế thừa có chọn lọc những yếu tố còn phù hợp của cái cũ, là cái
khác hẳn về chất so với cái cũ, mặc dù có thể cái mới còn nhiều mặt non yếu,
chưa theo kịp yêu cầu đòi hỏi của điều kiện khách quan, nhưng cái mới bao
giờ cũng là cái tất thắng. Do đó trong trong quá trình nhận thức cũng như trong
hoạt động thực tiễn, một mặt, chúng ta luôn chú trọng hướng tới cái mới, phát
hiện ra cái mới một cách nhạy bén, nhìn về tương lai phát triển của nó một cách
vừa sâu sắc, vừa toàn diện; mặt khác, chúng ta cần phải luôn tỉnh táo, sắc sảo
trong phân biệt cái mới với cái cũ, cái mới thực sự với cái mới giả hiệu. Tích
cực hoạt động thực tiễn để làm chuyển biến “tương quan lực lượng” giữa cái
mới và cái cũ, làm cho cái cũ mất dần đi, cái mới ngày càng mạnh lên.
Xuất phát từ đặc điểm, tính chất, trạng thái, cách thức của quá trình vận
động phát triển của sự vật hiện tượng, nên có thể có nhiều giai đoạn phát
triển khác nhau, đòi hỏi con người phải nhận thức được từng giai đoạn phát
triển ấy, vạch rõ được những đặc điểm, dự báo khuynh hướng cũng như một
số khả năng ngẫu nhiên có thể xảy ra của từng giai đoạn. Trên cơ sở đó dự
kiến các “phương án” để bảo vệ và phát triển cái mới, đáp ứng nhu cầu của
mỗi con người và toàn xã hội. Tránh xem xét cứng nhắc, bảo thủ, định kiến
hoặc tuyệt đối hóa bất kỳ mặt nào, giai đoạn nào trong quá trình phát triển của
sự vật hiện tượng. Tuỳ theo từng điều kiện hoàn cảnh cụ thể, tuỳ theo khả
năng của từng sự vật hiện tượng mà đặt ra yêu cầu đòi hỏi “vừa sức” ở sự
phát triển của sự vật hiện tượng, đồng thời cần phát huy tốt vai trò tích cực,
chủ động, sáng tạo của con người để tạo ra sự thuận lợi cho sự phát triển của
sự vật hiện tượng, nhất là trong việc cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới.


6
Như vậy có thể nói rằng, nguyên lý về sự phát triển là một trong hai
nguyên lý cơ bản của phép biện chứng duy vật, nó đã vạch rõ nguồn gốc, cách
thức, con đường quá trình phát triển của các sự vật hiện tượng trong thế giới.

Đây là cơ sở lý luận khoa học và cách mạng cho con người đi nhận thức và
cải tạo thế giới. Vận dụng nội dung của nguyên lý phát triển vào nâng cao
nhận thức về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay là một
việc cần thiết và quan trọng.
2. Ý nghĩa trong nâng cao nhận thức con đường đi lên chủ nghĩa xã
hội ở nước ta hiện nay.
Sự phát triển của xã hội loài người không phải là một quá trình biến đổi
lộn xộn, toàn những ngẫu nhiên, mà là một quá trình biến đổi có quy luật, gắn
liền với vai trò của con người một cách chặt chẽ, sự phát triển đó được đánh
dấu bằng tiến bộ xã hội, biểu hiện ở sự phát triển không ngừng của lực lượng
sản xuất và kế tiếp nhau của các nền văn minh. Mỗi giai đoạn chuyển giao từ
hình thái kinh tế-xã hội này sang hình thái kinh tế-xã hội khác đều có một thời
kỳ quá độ, đó là thời kỳ còn tồn tại đan xen giữa những yếu tố tàn dư của xã
hội trước đó với những yếu tố mới, nhân tố mới của xã hội mới ra đời. Do
vậy, việc nhận thức đúng và xác định đúng con đường phát triển mới của mỗi
quốc gia, dân tộc là vấn đề rất khó khăn và phức tạp. Dưới ánh sáng lý luận
Mác-Lênin về nguyên lý phát triển, chúng ta sẽ có cơ sở nhận thức đúng đắn
con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay.
Ngày nay, đứng trước sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật
và công nghệ, sự sụp đổ của một số nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và
Liên Xô, nhiều học giả đã đưa ra nhiều học thuyết khác nhau về sự phát triển
trong tương lai của nhân loại. Có học giả cho rằng, cả xã hội tư bản chủ nghĩa
và xã hội xã hội chủ nghĩa đều phải có bước “cải tổ”, “cải biến” lại; cũng có
quan điểm cho rằng ngày nay không nhất thiết phải đi theo con đường tư bản


7
chủ nghĩa hay xã hội chủ nghĩa, mà có thể đi theo con đường khác, hướng
phát triển khác. Có thể nói, thực chất của cuộc đấu tranh giai cấp vẫn là giữa
hai con đường đi lên chủ nghĩa tư bản và đi lên chủ nghĩa xã hội diễn ra gay

gắt, cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, lý luận vẫn gay go, phức tạp; vì
vậy, việc xác định đúng đắn con đường cho cách mạng các nước đang phát
triển trên thế giới nói chung, Việt Nam nói riêng không phải là vấn đề đơn
giản, đòi hỏi giai cấp lãnh đạo, các đảng cộng sản phải vận dụng sáng tạo lý
luận Mác-Lênin, nhất là nguyên lý về sự phát triển của phép biện chứng duy
vật Mác xít, phải tỉnh táo, sáng suốt hơn nữa trong quá trình lựa chọn đường
đi cho phù hợp với quy luật phát triển khách quan của xã hội loài người. Hơn
nữa, trong bối cảnh chủ nghĩa xã hội đang lâm vào khủng hoảng như hiện
nay, đang làm chao đảo không ít những người cộng sản, thậm chí có người
còn nghi ngờ cả chủ nghĩa Mác-Lênin.
Vì vậy, việc tiếp tục khẳng định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở
nước ta hiện nay là một sự đúng đắn, một sự nhất quán cả về nhận thức và
hành động, cả về lý luận và thực tiễn. Chúng ta không thể đi lên xây dựng đất
nước Việt Nam theo bất kỳ một con đường nào khác ngoài con đường chủ
nghĩa xã hội mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn. Do đó, cần nhận
thức đúng đắn hơn, đầy đủ hơn về con đường đang đi của cả dân tộc, để
chúng ta có hành động đúng hơn cho công cuộc đổi mới và xây dựng đất
nước.
Mặc dù hiện tại đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta đang còn muôn vàn
khó khăn, thách thức, phức tạp, còn đầy dãy những chông gai, cản trở, nhưng
chúng ta vẫn tin tưởng rằng, dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng cộng sản
Việt Nam, nhất định sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta sẽ thành
công. Bởi vì:


8
Thứ nhất, chúng ta đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội là sự lựa chọn hợp
quy luật phát triển khách quan của lịch sử nhân loại, phù hợp với xu thế
chung của thời đại. Tuy chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô không còn
nguyên nghĩa như trước những năm 1991, nhưng vài năm gần đây, sau quá

trình được kiểm chứng tất cả những gì diễn ra sau sự sụp đổ ấy, nhân loại trên
toàn thế giới nói chung, nhân dân Việt Nam nói riêng đang ngày càng thấy rõ
bản chất thật của một chế độ xã hội không phải là chế độ xã hội chủ nghĩa.
Tình hình chính trị mất ổn định, các cuộc khủng bố đẫm máu, xung đột sắc
tộc xảy ra triền miên, đời sống của đại bộ phận nhân dân ở các nước đó bị đảo
lộn và ngày càng xuống cấp một cách trầm trọng, các cuộc chạy đua về chính
trị làm rối loạn trật tự xã hội ở nhiều quốc gia trên thế giới. Nhưng ở Việt
Nam chúng ta thì hoàn toàn ngược lại, tình hình chính trị ổn định, các dân tộc
anh em ngày càng đoàn kết chặt chẽ; nền kinh tế ngày một phát triển mạnh
hơn, đời sống của đại bộ phận quần chúng nhân dân từng bước được cải thiện,
sự thành công của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI... là những cơ sở thực
tiễn sinh động minh chứng cho sự lựa chọn đúng đắn con đường đang đi của
dân tộc. Hơn nữa, hiện nay trên thế giới đã và đang xuất hiện một số nước
tuyên bố đi lên theo con đường chủ nghĩa xã hội, như Vênêzuêna, Bôlivia; có
một số nước mặc dù không tuyên bố, nhưng qua những hoạt động thực tiễn
của họ, chúng ta có thể nhận thấy họ đang từng bước “đặt chân” vào con
đường của chủ nghĩa xã hội. Có thể thấy đứng trước những khuyết tật cố hữu
và những “căn bệnh” mới nảy sinh của chủ nghĩa tư bản, nhiều nhà tư sản vẫn
phải thừa nhận một tất yếu khách quan rằng, quá trình phát triển của xã hội
loài người sẽ phủ định xã hội tư bản đương thời để tiến lên xây dựng một xã
hội mới tốt đẹp hơn. Tuy không tuyên bố đó là chế độ xã hội xã hội chủ
nghĩa, nhưng thông qua những hoạt động thực tiễn của họ ta thấy có xu
hướng, nguyện vọng muốn đi lên chủ nghĩa xã hội. Giáo sư Trần Xuân Trường


9
viết: “Những nhà tư tưởng tư sản ít nhiều có tinh thần khách quan khoa học
ngày nay đã nhận thấy sự cần thiết phải phủ định chủ nghĩa tư bản dưới hình
thức hiện nay, phủ định những ung nhọt, khuyết tật của nó để thay bằng một
trật tự xã hội tốt đẹp hơn, đáp ứng đầy đủ hơn ước mơ, nguyện vọng và quyền

lợi chân chính của con người”1.
Bên cạnh đó, nếu xét sự phát triển của xã hội loài người từ cộng sản
nguyên thuỷ lên chiếm hữu nô lệ, đến phong kiến, tư bản chủ nghĩa và cộng
sản chủ nghĩa, thì đây chính là một biểu hiện khá sinh động về một chu kỳ phủ
định biện chứng. Mà như thế cũng đồng nghĩa với việc phát triển tất yếu từ chế
độ xã hội không có giai cấp, trải qua các chế độ xã hội có giai cấp và lên xã hội
không có giai cấp. Nhưng xã hội không có giai cấp ở kết quả của phủ định lần
hai này không giống nguyên xi như xã hội cộng sản nguyên thuỷ- một xã hội
vừa mới “thoát thai” từ loài động vật thuần tuý, mà trên cơ sở cao hơn, khác
hẳn về chất so với tất cả các chế độ xã hội đã tồn tại trong lịch sử.
Thứ hai, xuất phát từ bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội mới - xã hội
chủ nghĩa. Đây là một biểu hiện của sự phủ định lần hai trong quá trình phát
triển của xã hội, sự xuất hiện của xã hội mới đối lập với xã hội trước đó để
dường như lặp lại xã hội ban đầu, nhưng trên cơ sở cao hơn. Vì lẽ đó, chúng
ta xây dựng chủ nghĩa xã hội không phải là việc làm áp đặt, mà hoàn toàn là do
đòi hỏi của khách quan lịch sử. Mục đích đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội ở
nước ta chỉ là làm sao cho dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn
minh, con người được phát triển toàn diện, không có áp bức bóc lột... điều này
hoàn toàn phù hợp với tư tưởng của các nhà kinh điển mác xít, các ông cho rằng:
“Chủ nghĩa cộng sản không phải là một trạng thái cần phải sáng tạo ra, không
phải là một lý tưởng mà hiện thực phải khuôn theo”2.
1 . Giáo sư Trần Xuân Trường, “Định hướng XHCN ở Việt Nam một số vấn đề lý luận cấp bách,
Nxb CTQG, H.1996, tr. 12.
.
2
. Các Mác và Ph. Ăngghen toàn tập, tập 3, Nxb CTQG, H.1995, tr. 51.


10
Nên một mặt, Đảng ta tích cực chăm lo cho dân, quyết tâm thực hiện

tốt phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, phát huy vai trò
to lớn của toàn dân trong quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới,
mặt khác nhân dân ta vẫn một lòng tin tưởng tuyệt đối vào sự lãnh đạo của
một đảng duy nhất - Đảng cộng sản Việt Nam.
Chủ nghĩa xã hội mới chỉ là giai đoạn đầu của chủ nghĩa cộng sản, để
có được chủ nghĩa cộng sản như mơ ước của nhân loại thì phải bắt đầu từ việc
xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Trên thực tế hiện nay kể cả nước ta
cũng như toàn thế giới đang còn ở thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, “thời
kỳ cải biến cách mạng từ xã hội nọ sang xã hội kia”, thời kỳ “chuyển giao”
lẫn nhau của chế độ xã hội cũ và chế độ xã hội mới, chứ chưa phải là đã ở chế
độ xã hội chủ nghĩa. C.Mác viết: “Cái xã hội mà ta nói ở đây, là xã hội cộng
sản, nhưng không phải là xã hội cộng sản đã phát triển trên những cơ sở của
chính nó, mà trái lại, là một xã hội cộng sản vừa thoát thai từ xã hội tư bản, do
đó là một xã hội còn mang những dấu vết của cái xã hội cũ, đã đẻ ra nó.” 3.
Hơn nữa, nước ta đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội không qua giai đoạn phát
triển tư bản chủ nghĩa, mà từ chế độ phong kiến lạc hậu, nghèo nàn, trì trệ về
mọi mặt; nên vốn đã khó khăn càng khó khăn hơn. Mặc dù trong thời kỳ quá
độ này còn có sự tồn tại đan xen giữa những cái lỗi thời, lạc hậu của chế độ xã
hội cũ, với những yếu tố đang phát triển của chế độ xã hội mới, cuộc đấu
tranh giữa những yếu tố cũ và yếu tố mới đó tuy diễn ra gay gắt, có lúc tưởng
chừng như cái mới đã bị thất bại, nhưng do chế độ xã hội mới - xã hội xã hội
chủ nghĩa ra đời là hợp quy luật phát triển khách quan của lịch sử, là sản
phẩm của quá trình đã có sự tích luỹ lâu dài về mọi mặt trong lòng chế độ xã
hội cũ, nên nó sẽ là cái tất thắng và thực tế nó đã trở thành hiện thực trên thế
giới.
. Các Mác và Ph. Ăngghen toàn tập, tập 2, Nxb CTQG, H.1995, tr. 19.

3

11
Quá độ từ một nước thuộc địa nửa phong kiến tiến lên chủ nghĩa xã
hội, bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa ở nước ta là một thời kỳ quá
độ đầy dãy những khó khăn, phức tạp với điểm xuất phát rất thấp, cơ sở vật
chất kỹ thuật nghèo nàn, lạc hậu, hậu quả chiến tranh để lại nặng nề; trong khi
đó những tàn dư của xã hội cũ còn tồn tại dai dẳng, đan xen với những yếu tố
mới đang nảy sinh, có nhiều vấn đề đối lập giữa chế độ xã hội cũ và chế độ xã
hội mới về tính chất, mục tiêu, phương hướng và khuynh hướng phát triển,
giữa những mặt còn tồn tại rất mạnh với những mặt mới ra đời còn rất non
yếu, sự ảnh hưởng về tư tưởng, tâm lý, thói quen của chế độ phong kiến hàng
trăm năm ở nước ta còn đè nặng trong cuộc sống của mỗi người dân Việt
Nam. Cùng với đó, là những vấn đề mới nảy sinh trong quá trình cải tạo xã
hội cũ, xây dựng xã hội mới, nảy sinh từ mặt trái của nền kinh tế thị trường và
thời kỳ mở cửa, hội nhập quốc tế, như các tệ nạn xã hội, sự xuống cấp, suy
thoái về đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân…
tất cả đã tạo thành rào cản lớn trong quá trình đi lên xây dựng chủ nghĩa xã
hội ở nước ta. Thực tế đó khiến chúng ta thấy rằng, nếu chỉ nhìn vào những
cái trước mắt, chỉ thấy những khiếm khuyết trong quá trình xây dựng xã hội
chủ nghĩa ở thời kỳ quá độ mà bi quan, chán nản, không tin tưởng vào sự tất
thắng của chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới, cũng như ở nước ta là
điều nguy hiểm, nó sẽ trở thành "mảnh đất màu mỡ" cho các thế lực thù địch
chống phá con đường mà đất nước ta đã lựa chọn. Do vậy, hơn lúc nào hết,
chúng ta cần nâng cao hơn nữa nhận thức về tính tất yếu, cũng như những khó
khăn, phức tạp của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay.
Trong tình hình hiện nay, chủ nghĩa xã hội còn gặp rất nhiều khó khăn,
một số khiếm khuyết, một số tiêu cực mới nảy sinh làm cản trở quá trình phát
triển, tạo ra sự quanh co phức tạp, thậm chí có cả một số mặt bị thụt lùi so với
chế độ xã hội trước. Bằng nỗ lực của mình, những năm gần đây Đảng, Nhà

12
nước và nhân dân ta đang ra sức khắc phục khó khăn, vượt qua thách thức,
tranh thủ thời cơ, thuận lợi để tập trung cải tạo và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở
nước ta. Sau 25 năm đổi mới chúng ta đã và đang thu được nhiều thành tựu to
lớn trên tất cả các mặt. "Chúng ta đã thực hiện thành công chặng đường đầu
của công cuộc đổi mới, đưa đất nước ra khỏi tình trạng kém phát triển, đời
sống nhân dân có nhiều thay đổi tích cực, sức mạnh quốc gia về mọi mặt được
tăng cường, độc lập, tự chủ và chế độ xã hội chủ nghĩa được giữ vững, vị thế
và uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế được nâng cao" 4 kết quả đó càng
khẳng định sự lựa chọn đúng đắn về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của dân
tộc ta. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII đã khẳng định, “tiến lên chủ nghĩa
xã hội là tất yếu khách quan vì hợp quy luật tất yếu của lịch sử loài người”, tiếp
tục tư tưởng ấy Đại hội Đảng lần thứ XI tiếp tục nhấn mạnh sự xác định đúng
đắn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của dân tộc ta: “Theo quy luật tiến hoá
của lịch sử, loài người nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội” 5. Tại đại hội
Đảng lần thứ X, trong khi đánh giá quá trình thực hiện công cuộc đổi mới đã đề
cập đến vấn đề nhận thức về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, đại
hội đã nêu rõ: “Nhận thức về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa
xã hội ngày càng sáng tỏ hơn; hệ thống quan điểm lý luận về công cuộc đổi
mới, về xã hội xã hội chủ nghĩa và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt
Nam đã hình thành trên những nét cơ bản”6.
Hiện nay chủ nghĩa tư bản vẫn đang tìm mọi cách để thích nghi trong
điều kiện mới, nền kinh tế của các nước này vẫn đang phát triển, nhưng đi đôi
với sự phát triển về kinh tế ấy là sự “tha hoá” từng bước, từng mặt của con
người, nhất là người lao động. Theo tư tưởng của C.Mác và Ph. Ănghen xã
4

tr.9.

. Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H..2011,

. Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H..2011,
tr.69.
6
. Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb CTQG, H..2006,
tr.17.
5


13
hội tư bản càng phát triển mạnh về kinh tế, thì sự “tha hoá” lao động, “tha
hoá” của con người càng lớn. Trong khi đó, ở các nước xã hội chủ nghĩa nói
chung, ở Việt Nam nói riêng, đi cùng với sự phát triển về kinh tế là sự phát
triển về mọi mặt của đời sống xã hội. Cứ mỗi nấc thang phát triển của nền sản
xuất xã hội là một sự phát triển về chính trị, văn hoá, đời sống vật chất, tinh
thần của người lao động cũng như của toàn dân tộc; con người ở đây có điều
kiện phát triển toàn diện. “Chỉ có dưới chế độ xã hội chủ nghĩa thì quyền lợi
cá nhân và quyền lợi của nhà nước cùng quyền lợi của tập thể mới nhất trí.” 7.
Vì vậy, những năm gần đây bộ mặt của đất nước ta ngày càng thay đổi, niềm
tin của nhân dân ta vào Đảng ngày một cao, quyết tâm vượt qua thách thức đi
lên xây dựng chủ nghĩa xã hội luôn được biểu hiện sinh động ở mọi lúc, mọi
nơi; những thành tựu đã đạt được trong bao năm qua là minh chứng hùng hồn
cho một chế độ xã hội ưu việt.
Thứ ba, trong quá trình phát triển bên cạnh tính tuần tự có thể còn có sự
đột biến khi hội tụ đủ những điều kiện cần thiết có thể bỏ qua một vài khâu
trung gian để tiến lên cái cao hơn. Trong lĩnh vực xã hội, từ xã hội này lên xã
hội khác cũng có thể bỏ qua một vài hình thái kinh tế- xã hội để tiến lên một
hình thái kinh tế- xã hội cao hơn là hợp quy luật phát triển.
Vận dụng nội dung nguyên lý này chúng ta đã quyết tâm bỏ qua giai
đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa, đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Tuy còn

một số quan điểm cho rằng, nước ta chưa có đủ cơ sở vật chất kỹ thuật cho
quá trình đi lên chủ nghĩa xã hội, nên để tạo ra một lượng cơ sở vật chất kỹ
thuật vững chắc đã rồi mới đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, mà để có cái đó
thì phải đi lên xây dựng chủ nghĩa tư bản. Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa
tư bản ắt sẽ làm cho mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất xã hội hóa cao với

7

. Hồ Chí Minh, “Vì độc lập tự do, vì chủ nghĩa xã hội”, Nxb CTQG, H.1970, tr.204.


14
quan hệ sản xuất hiện có, khi đó mâu thuẫn sẽ chín muồi và sẽ tiến hành một
cuộc cách mạng xã hội để chuyển sang xã hội chủ nghĩa.
Nhưng thực tế đã chứng minh, chủ nghĩa xã hội ở nước ta đang tiến
những bước dài vững chắc trong thời kỳ quá độ, với những thành tựu ngày
một cao hơn, điều đó chứng tỏ quan điểm trên là hoàn toàn sai trái, đi ngược
lại sự lựa chọn của chính lịch sử dân tộc. Mặc dù còn nhiều khó khăn, nhưng
ngay sau khi giải phóng miền Bắc, chúng ta đã đưa miền Bắc đi lên xây dựng
chủ nghĩa xã hội làm hậu phương lớn cho chiến trường miền Nam, sức người,
sức của được huy động tối đa, các phong trào “thóc không thiếu một cân,
quân không thiếu một người”, “tất cả cho tiền tuyến, tất cả cho đánh thắng
giặc Mỹ xâm lược”… được đông đảo nhân dân hưởng ứng, tạo thành sức
mạnh tổng hợp, cả nước cùng ra trận. Nếu chúng ta không đi lên theo con
đường xã hội chủ nghĩa thì không thể có được kết quả to lớn ấy. Từ sau năm
1975 đến nay, kiên trì con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, đất nước ta đã thực
hiện thắng lợi công cuộc đổi mới, vị thế của Việt Nam ngày càng được nâng
cao trên trường quốc tế, quan hệ hợp tác ngày càng rộng mở, thu hút ngày
càng nhiều các chiến lược đầu tư của nước ngoài, độc lập dân tộc vẫn được
giữ vững.v.v. một lần nữa cho phép chúng ta khẳng định: chúng ta không thể

không đi lên theo con đường chủ nghĩa xã hội.
Để đi lên chủ nghĩa xã hội một cách vững chắc, có nền tảng cơ sở vật
chất - kỹ thuật đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của quá trình xây dựng đất nước, toàn
Đảng, toàn dân ta cần quán triệt và thực hiện tốt 8 phương hướng cơ bản mà
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI đã chỉ rõ:
Một là, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước gắn với phát
triển kinh tế tri thức.
Hai là, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa


15
Ba là, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng
con người, nâng cao đời sống nhân dân, thực hiện tiến bộ công bằng xã hội
Bốn là, bảo đảm vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia, trật
tự an toàn xã hội
Năm là, thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu
nghị, hợp tác và phát triển, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế
Sáu là, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, thực hiện đại đoàn kết
toàn dân tộc, tăng cường và mở rộng mặt trận dân tộc thống nhất
Bảy là, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân,
do nhân dân, vì nhân dân.
Tám là, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh


16
KẾT LUẬN
Sự ra đời và phát triển của phép biện chứng duy vật là một quá trình
hợp quy luật khách quan của nhận thức của con người. Với tính cách mạng
và khoa học của phép biện chứng duy vật Mác xít, nó đã trang bị cho
chúng ta một cơ sở lý luận vững chắc trong nhận thức và cải tạo thế giới.

Thông qua nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát
triển của phép biện chứng đó chúng ta có thể xem xét, đánh giá sự vật
hiện tượng một cách khách quan, toàn diện, lịch sử, cụ thể và phát triển.
Đặc biệt, nguyên lý về sự phát triển cung cấp cho chúng ta nhận biết sâu
sắc về nguồn gốc, con đường, trạng thái, cách thức và khuynh hướng phát
triển của các sự vật hiện tượng trong thế giới nói chung, trong lĩnh vực xã
hội nói riêng. Từ đó, chúng ta có cơ sở khoa học và cách mạng để tiếp tục
nhận thức sâu sắc hơn, khẳng định chắc chắn hơn về con đường đi lên chủ
nghĩa xã hội ở nước ta trong tình hình phức tạp hiện nay.