Văn Hoá Là Nền Tảng Tinh Thần Vừa Là Mục Tiêu, Vừa Là Động Lực Thúc Đẩy Sự Phát Triển Kinh Tế – Xã Hội

Bài 3
(lớp ĐHQLVH Bến Tre – Ngày 12-17/11/2007)

VĂN HOÁ LÀ NỀN TẢNG TINH THẦN
VỪA LÀ MỤC TIÊU, VỪA LÀ ĐỘNG
LỰC THÚC ĐẨY SỰ PHÁT TRIỂN
KINH TẾ – XÃ HỘI
(Đây là một câu có 3 ý: 1. Nền tảng tinh thần. 2. Mục tiêu. 3.
Động lực. Mỗi ý đều có khái niệm riêng, liên hệ vào lịch sử
các NQ của Đảng về văn hoá)


1. Văn hoá là nền tảng tinh thần
1.1. Khái niệm “văn hoá là nền tảng
tinh thần” được thể hiện trong NQTW
4 Ngày 14/1/1993 (khoá VII)
Đây là lần đầu tiên, Đảng ta ra một NQ
chuyên đề về văn hoá: “Về một số
nhiệm vụ văn hoá văn nghệ những
năm trước mắt”.


Theo đó, văn hoá thuộc lĩnh vực
tinh thần, là nền tảng tinh thần của
xã hội.
Đây là một quan điểm quan trọng của
Đảng ta về văn hoá, nằm trong quan
điểm về đổi mới, trước hết là đổi mới
tư duy.

Quan điểm này chỉ rõ vị trí, vai trò
đặc biệt quan trọng của văn hoá.
Văn hoá là nền tảng tinh thần của
xã hội, thể hiện sức sống, sức sáng
tạo phát triển và bản lĩnh của một dân
tộc.


Văn hoá có mối quan hệ thống
nhất biện chứng với kinh tế, chính trị.
Xây dựng và phát triển kinh tế phải
nhằm mục tiêu cuối cùng là văn hoá.
Trong mỗi chính sách kinh tế - xã
hội được đề ra phải luôn bao hàm nội
dung và mục tiêu văn hoá.
Văn hoá có khả năng khơi dậy
tiềm năng sáng tạo của con người nguồn nhân lực quyết định sự phát
triển xã hội (Động lực).


Trong xã hội có 2 nền tảng:
- Nền tảng vật chất (kinh tế)
- Nền tảng tinh thần (văn hoá).
Hai nền tảng này bổ sung cho nhau, nắm
tay nhau cùng phát triển.
Cũng như hai lĩnh vực kinh tế và văn hóa
giữ vị trí quan trọng và quyết định đối với
sự vận động và phát triển của xã hội

Nền tảng tinh thần
• Văn hóa có chức năng định hình các giá
trị, chuẩn mực trong đời sống xã hội. Các
gía trị, chuẩn mực đó được truyền bá, lưu
giữ, chắt lọc và phát triển trong tiến trình
lịch sử, trở thành hệ thống các giá trị đặc
trưng bao gồm chính trị, đạo đức, luật
pháp, khoa học, văn học nghệ thuật, các
thể chế, thiết chế văn hóa, tập quán, lối
sống…tạo nên nền tảng tinh thần của mỗi
dân tộc.


Trong mỗi cá nhân con người, có đời sống vật
chất chưa đủ (mới chỉ đáp ứng được phần
“con” (ăn, mặc, ở đi lại và những nhu cầu sinh
học) mà phải đáp ứng cả phần “người” (đời
sống tinh thần, vui chơi giải trí, thưởng thức
nghệ thuật, nhu cầu nâng cao nhận thức, hiểu
biết v.v...)

Con = người
Vật chất = Tinh thần
50% = 50%


Không có nền tảng vật chất, con người
không thể tồn tại như một sinh thể, nhưng
không có nền tảng tinh thần thì con người
cũng không thể tồn tại như một nhân

cách văn hoá.
Vật chất quyết định sự tồn tại của phần “con”.
Tinh thần quyết định sự tồn tại của phần
“người”.

“Con”: Sinh thể
“Người”: Nhân cách văn hoá


Trong một xã hội cũng vậy, có nền tảng
vật chất chưa đủ, phải có nền tảng tinh
thần mới có thể trở thành cộng đồng
được.
Nền tảng tinh thần có sức mạnh ghê gớm
(lòng yêu nước, sức mạnh của niềm tin: tôn giáo - thánh

Đó cũng
chính là hệ giá trị, là hòn đá tảng của văn
hoá.
chiến, tử vì đạo của cả một cộng đồng).


Trong một xã hội cũng vậy, có nền tảng
vật chất chưa đủ, phải có nền tảng tinh
thần mới có thể trở thành cộng đồng
được.
Xã hội

Nền tảng vật chất

=

Nền tảng tinh thần


NQTW5 đã nêu lên khái niệm văn hoá
trong một nội hàm rộng, bao quát đời
sống tinh thần nói chung, tập trung vào
những lĩnh vực lớn:
- Tư tưởng, đạo đức, lối sống,
- Phong tục tập quán,
- Giáo dục và khoa học,
- Văn hoá nghệ thuật,
- Thông tin đại chúng,
- Giao lưu văn hoá với thế giới,
- Các thể chế và thiết chế văn hoá…


Con người Việt Nam vừa là chủ thể của
sự sáng tạo văn hóa Việt Nam vừa là sản
phẩm của văn hóa dân tộc Việt Nam.
Trong quá trình vận động và phát triển,
các quốc gia đều xây dựng và phát triển
các giá trị văn hóa của dân tộc mình, bảo
lưu và truyền đạt cho các thế hệ tiếp nối,
tạo thành một dòng chảy liên tục của lịch
sử văn hóa dân tộc.


Các giá trị văn hóa này được kết tinh ở

truyền thống văn hóa dân tộc và được
biểu hiện sinh động ở các giá trị văn hoá
vật thể, phi vật thể cùng phương thức
ứng xử của con người trong hoạt động
thực tiễn.


Toàn bộ những giá trị đó tạo thành
nền tảng tinh thần của dân tộc, là cơ sở
liên kết và đúc kết các thế hệ, tạo nên
sức sống của một dân tộc, tạo nên bản
sắc và bản lĩnh của dân tộc trong cuộc
đấu tranh và xây dựng bảo vệ đất nước.
Nền tảng tinh thần văn hoá Việt
Nam là toàn bộ các giá trị do dân tộc Việt
Nam sáng tạo ra đúc kết thành bản sắc
văn hoá Việt Nam truyền từ đời này sang
đời khác.


Nền tảng tinh thần xã hội Việt Nam chính
là hệ giá trị và những chuẩn mực xã hội
Việt Nam đã được đúc kết từ trong lịch sử
dân tộc, quốc gia, tạo nên bản sắc văn
hoá Việt Nam, bản lĩnh Việt Nam, từ đó
hình thành nên niềm tin, lý tưởng chung
của cộng đồng để dân tộc Việt Nam
hướng tới (PQA).

Trong hệ giá trị của mỗi quốc gia, mỗi
dân tộc đều có những giá trị chủ đạo để
tạo dựng ngọn cờ tập hợp các thành viên
trong cộng đồng theo một hướng nhất
định. Đó chính là lý tưởng của một cộng
đồng quốc gia.


GS sử học Phan Huy Lê viết: “Nếu tính từ cuộc
cách mạng kháng chiến chống Tần vào thế kỷ
thứ III tr.cn cho đến cuộc kháng chiến chống
Mỹ kết thúc vào năm 1975, Việt Nam ta đã phải
tiến hành hàng chục cuộc kháng chiến chống
ngoại xâm để bảo vệ độc lập tự do; hàng chục
cuộc khởi nghĩa và chiến tranh giải phóng dân
tộc để dành lại độc lập, trong đó có thời kỳ Bắc
thuộc hơn một nghìn năm, Minh thuộc 20 năm,
Pháp thuộc gần một thế kỷ. Thời gian chống
giặc ngoại xâm và đô hộ của nước ngoài lên
đến 12 thế kỷ, chiếm quá nửa thời gian lịch sử”
1 Phan Huy Lê, truyền thống dân tộc trong công cuộc đổi mới và hiện đại
hoá đất nước Việt Nam. đề tài KX 07/02


Trong lịch sử dân tộc Việt Nam, do đặc
điểm của nền nông nghiệp lúa nước, hình
thành nên văn hoá làng xã, mọi người
gắn kết thành làng, thành nước thành
cộng đồng vững chắc, coi làng nước là
cái thiêng liêng cần phải được bảo vệ.

Với lịch sử dựng nước và giữ nước hàng
ngàn năm (liên tục phải chống đỡ với giặc
ngoại xâm và những thảm họa của thiên
nhiên, đắp đê chống bão lụt phải cả làng,
cả nước ra chống…) đã đúc kết nên
những giá trị, hình thành nên những nét
văn hoá vô cùng quý báu của dân tộc Việt
Nam. Đó chính là bản sắc văn hoá Việt
Nam mà NQTW 5 đã đúc kết.


Khái quát lại, những giá trị văn hoá Việt
Nam gồm có những điểm chính: Lòng
yêu nước, tinh thần cộng đồng, lòng nhân
ái khoan dung, tính cần cù giản dị, khả
năng thích ứng nhanh với hoàn cảnh.
Trong đó, giá trị truyền thống lòng yêu
nước, ý chí tự cường …được xếp lên
hàng đầu.


GS Trần Văn Giàu trong cuốn: “giá trị tinh
thần truyền thống của dân tộc Việt Nam”
có viết: “Sau nghìn năm đô hộ của Bắc
phương, người Việt không hóa thành
Hán, sau non nửa thế kỷ bị Pháp cai trị,
người Việt làm sao mà hóa thành tây da
vàng”.

Bề dày văn hoá Việt Nam đã hun đúc nên
các giá trị văn hoá Việt Nam. Nếu không
có lòng yêu nước, ý thức cộng đồng
“nhiễu điều phủ lấy giá gương, người
trong một nước phải thương nhau cùng”
để gắn kết cá nhân, gia đình, tộc họ, làng
xã, tổ quốc…thì làm sao chống lại các
nước lớn suốt trong diễn trình lịch sử luôn
lăm le xâm chiếm và đồng hóa ta.


Trong sự nghiệp đổi mới hiện nay, Đảng
ta xác định văn hoá là nền tảng tinh thần
xã hội, là cơ sở để phát huy chủ nghĩa
yêu nước, tinh thần đoàn kết dân tộc,
phát huy ý chí bản lĩnh trí tuệ và đạo lý
của dân tộc trong sự nghiệp đổi mới đất
nước (trang 55 văn kiện NQTW5 - khoá VIII)


Chăm lo văn hoá là chăm lo củng cố nền
tảng tinh thần trong xã hội, thiếu nền tảng
tinh thần tiến bộ và lành mạnh, không
quan tâm giải quyết tốt mối quan hệ giữa
phát triển kinh tế, giữa tiến bộ và công
bằng xã hội thì không thể có sự phát triển
kinh tế - xã hội bền vững.