Tổ chức hoạt động dạy học lịch sử trên lớp theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT (thực nghiệm phần lịch sử Việt Nam 1919 – 1945)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
----------------

NGUYỄN THỊ KIM NGÂN

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC LỊCH SỬ TRÊN LỚP
THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
(Qua thực nghiệm phần Lịch Sử Việt Nam (1919 - 1945))

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học môn Lịch sử
Mã số:

60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Mạnh Hƣởng

HÀ NỘI, NĂM 2017


LỜI CẢM ƠN
Hoàn thành luận văn này cho phép em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân
thành và sâu sắc nhất của mình tới:
PGS.TS Nguyễn Mạnh Hưởng, người thầy đã tận tình, chu đáo, trực tiếp
hướng dẫn, động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình thực
hiện và hoàn thành đề tài;
Ban Giám Hiệu, các thầy cô giáo khoa Lịch sử trường Đại Học Sư phạm
Hà Nội đã quan tâm giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em trong trong

thời gian học tập và nghiên cứu;
Các thầy cô giáo trong hội đồng phản biện đã quan tâm tới đề tài và có ý
kiến để bản luận văn được hoàn thiện;
Những người thân trong gia đình, bạn bè và đồng nghiệp luôn động viên,
giúp đỡ trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Mặc dù đã rất cố gắng trong quá trình thực hiện đề tài, song do hạn chế
về kinh nghiệm và thời gian nghiên cứu nên luận văn này không tránh khỏi
những khiếm khuyết. Với tinh thần ham học hỏi, cầu tiến, em rất mong nhận
được sự chia sẻ, sự góp ý quý báu của các thầy cô giáo và các bạn đồng
nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn nữa.
Hà Nội, tháng 6 năm 2017
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Kim Ngân


QUY ƢỚC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

STT KÍ HIỆU CHỮ VIẾT TẮT

TÊN ĐẦY ĐỦ

1.

DHLS

- Dạy học lịch sử

2.

GD

- Giáo dục

3.

GV

- Giáo viên

4.

HS

- Học sinh

5.

LS

- Lịch sử

6.

LSVN

- Lịch sử Việt Nam

7.

NL

- Năng lực

8.

PPDH

- Phương pháp dạy học

9.

SGK

- Sách giáo khoa

10.

TCGD

- Tạp chí giáo dục

11.

TCKHGD

- Tạp chí Khoa học giáo dục

12.

THPT

- Trung học phổ thông


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 3
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài .................................................. 12
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................. 13
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................... 13
6. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 14
7. Ý nghĩa của đề tài ........................................................................................ 14
8. Điểm mới và đóng góp của đề tài ............................................................... 15
9. Cấu trúc đề tài ............................................................................................. 15
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC LỊCH SỬ TRÊN LỚP THEO HƢỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƢỜNG THPT ................. 16
1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................ 16
1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản sử dụng trong đề tài .................... 16
1.1.2. Dạy học theo hướng phát triển NLHS ở trường THPT ........................ 20
1.1.3. Các dạng hoạt động dạy học trong môn Lịch sử ở trường THPT ........ 26
1.1.3.1.Dạng hoạt động cá nhân ..................................................................... 26
1.1.3.2. Dạng hoạt động nhóm ........................................................................ 29
1.1.3.3.Dạng hoạt động toàn lớp .................................................................... 32
1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức hoạt động dạy học LS trên lớp theo
hướng phát triển năng lực HS ở trường THPT. .............................................. 36
1.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 42
1.2.1. Mục đích, đối tượng, địa bàn, phương pháp điều tra khảo sát ............ 42

1.2.2. Nội dung và kết quả điều tra, khảo sát thực tiễn .................................. 42
1.2.3. Nguyên nhân và định hướng khắc phục những hạn chế ....................... 49
Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 52


Chương 2: CÁC BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC LỊCH
SỬ TRÊN LỚP THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở TRƢỜNG THPT (Qua thực nghiệm phần LSVN (1919- 1945)) .............. 53
2.1. Nội dung kiến thức cơ bản của phần LSVN (1919 – 1945) ở lớp 12
THPT .............................................................................................................. 53
2.2. Định hƣớng tổ chức hoạt động DH trên lớp theo hƣớng phát triển
NLHS ở trƣờng phổ thông ........................................................................... 56
2.2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình tổ chức hoạt động DHLS trên lớp .. 56
2.2.2.Tổ chức hoạt động DHLS trên lớp phải bám sát chương trình, sách giáo
khoa ................................................................................................................. 59
2.2.3. Đảm bảo sự chính xác về nội dung và tính hiệu quả khi tổ chức các
hoạt động dạy học ........................................................................................... 60
2.2.4. Đảm bảo sự thống nhất giữa vai trò, chức năng của GV với nhiệm vụ
quyền hạn của HS............................................................................................ 61
2.2.5. Đảm bảo tính vừa sức, phát huy trí thông minh, sáng tạo của HS khi tổ
chức các hoạt động dạy học ............................................................................ 62
2.2.6. Đảm bảo sự kết hợp giữa các hình thức học tập của cá nhân với nhóm
và cả lớp .......................................................................................................... 64
2.3. Quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học LS trên lớp theo
hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT................................. 64
2.3.1. Quy trình thiết kế một hoạt động DHLS theo hướng phát triển NLHS......... 64
2.3.2. Quy trình tổ chức một hoạt động DHLS theo hướng phát triển NLHS. ......... 67
2.4. Các biện pháp tổ chức hoạt động dạy học LS trên lớp phần LSVN
(1919-1945) theo hƣớng phát triển năng lực HS ở trƣờng THPT ............ 70
2.4.1. Một số yêu cầu cơ bản khi tổ chức hoạt động dạy học lịch sử trên lớp

phần LSVN (1919-1945) ................................................................................. 70


2.4.2. Các biện pháp tổ chức hoạt động dạy học lịch sử trên lớp theo hướng
phát triển năng lực học sinh phần LSVN (1919-1945) ................................... 72
2.4.2.1. Thu hút sự chú ý của HS ngay từ đầu giờ học ................................... 73
2.4.2.2. Tổ chức hiệu quả hoạt động cá nhân.................................................. 74
2.4.2.3. Kết hợp nhuần nhuyễn dạng hoạt động toàn lớp với hoạt động cá
nhân ................................................................................................................. 76
2.4.2.4. Tăng cường kết hợp dạng hoạt động nhóm với cá nhân .................... 81
2.4.2.5. Kết hợp hoạt động nhóm với toàn lớp ................................................. 83
2.5. Thực nghiệm sƣ phạm ........................................................................... 91
2.5.1. Mục đích, đối tượng và địa bàn thực nghiệm ....................................... 91
2.5.2. Nội dung, phương pháp và quá trình thực nghiệm ............................... 92
2.5.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................... 93
Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 95
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 99
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Ngày nay, sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học công
nghệ đã đưa thế giới chuyển từ kỷ nguyên công nghệ sang kỷ nguyên thông
tin và phát triển tri thức, kiến thức không còn là tài sản riêng của trường học.
Học sinh (HS) có thể tiếp nhận thông tin từ nhiều kênh, nhiều nguồn khác
nhau. Sự đa dạng, phong phú các nguồn thông tin đó đã đặt giáo dục trước
yêu cầu cấp bách là cần phải đổi mới cách dạy và cách học để giúp người học
có năng lực (NL) chiếm lĩnh kiến thức, có tư duy độc lập sáng tạo, biết phát

hiện và giải quyết các vấn đề của cuộc sống.
Việt Nam đang trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và
hội nhập quốc tế. “Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020” xác định:
“ Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện
đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa, hội nhập quốc tế, thích ứng với nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển giáo dục gắn với phát triển
khoa học công nghệ, tập trung vào nâng cao chất lượng, đặc biệt chất lượng
đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành để một mặt đáp ứng
yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hóa hiện đại hóa đất
nước, đảm bảo an ninh quốc phòng; mặt khác phải chú trọng thỏa mãn nhu
cầu phát triển của người học, những người có năng khiếu được phát triển tài
năng”.[57;8]
Nhiệm vụ to lớn này đòi hỏi giáo dục (GD) phổ thông phải tập trung đổi
mới đồng bộ hơn, chuyển mạnh quá trình GD từ chủ yếu trang bị kiến thức
sang phát triển NL và phẩm chất người học, góp phần đào tạo những con
người phát triển toàn diện.
Cùng với các bộ môn khoa học khác, môn Lịch sử (LS) ở trường phổ
thông có vai trò quan trọng trong GD, bồi dưỡng thế hệ trẻ. Môn học cung
1


cấp cho HS những kiến thức cơ bản, cần thiết về LS dân tộc và LS thế giới,
làm cơ sở cho việc hình thành thế giới quan khoa học, GD lòng yêu quê
hương đất nước, truyền thống dân tộc, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa
xã hội, hình thành các NL tư duy hành động, có thái độ ứng xử đúng đắn
trong đời sống xã hội, có hoài bão góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo
vệ tổ quốc. Tầm quan trọng của LS đối với cuộc sống không ai có thể phủ
nhận, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ. Dạy học lịch sử (DHLS) ở trường phổ
thông mang ý nghĩa to lớn, “dạy chữ để dạy người , phát triển trí tuệ, tư
tưởng chính trị, tình cảm, đạo đức và hành vi đúng đắn cho HS. Trên cơ sở

cung cấp những kiến thức khoa học, có hệ thống, hiện đại, cơ bản nhằm phát
triển NL cho HS; đào tạo các em thành những con người phát triển toàn diện.
Đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, những năm gần
đây giáo viên (GV) bộ môn LS ở các trường phổ thông đã tích cực đổi mới về
phương pháp, hình thức, tổ chức hoạt động dạy học. Song hiệu quả dạy học LS
chưa cao, do không nắm vững kiến thức khoa học LS và phương pháp dạy học
bộ môn, khi thực hiện chương trình, sách giáo khoa (SGK) một số GV còn lúng
túng. Việc sử dụng các nguồn tư liệu, công nghệ thông tin và phối hợp các
phương pháp trong dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo,
hứng thú học tập của HS cũng hạn chế . GV chưa chịu khó đầu tư thời gian vào
bài giảng, ít suy nghĩ về phương pháp, cách thức tổ chức tiến hành bài học cho
phù hợp với điều kiện dạy học và đặc điểm tư duy của HS. Đa số HS vẫn học
tập thụ động và thiếu vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống.
Thực tiễn cho thấy, để nâng cao chất lượng dạy học LS ở trường phổ
thông và phát huy NL học tập của HS chúng ta phải đổi mới cách thức tổ
chức hoạt động dạy học và phương pháp tiến hành bài học. Tuy nhiên đổi mới
như thế nào cho phù hợp với thực tiễn, có hiệu quả và đáp ứng được yêu cầu
là một vấn đề nan giải. Do đó, việc nghiên cứu và tìm ra cách thức tổ chức
2


hoạt động dạy học trên lớp mới nhất phù hợp với bộ môn sẽ góp phần hình
thành và phát triển NL của HS, qua đó nâng cao chất lượng bộ môn.
Lịch sử Việt Nam (LSVN) (1919-1945) ở lớp 12 THPT là một giai đoạn
LS có ý nghĩa quan trọng của quá trình đấu tranh giành độc lập dân tộc sau
gần 1 thế kỉ bị đô hộ (từ 1862), đánh dấu bằng sự ra đời của nước Việt Nam
Dân chủ cộng hoà (1945). Đây là nội dung rất phù hợp để GV tổ chức các
hoạt động học tập ở trên lớp nhằm phát huy NL cho HS.
Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên, chúng tôi chọn vấn đề:
“Tổ chức hoạt động dạy học lịch sử trên lớp theo hướng phát triển năng

lực học sinh ở trường THPT (qua thực nghiệm phần LSVN (1919-1945))”
làm đề tài nghiên cứu cho luận văn Thạc sĩ, chuyên ngành Lý luận và Phương
pháp dạy học môn Lịch sử, mã số 60.14.01.11.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong quá trình dạy học ở trường phổ thông, vấn đề tổ chức hoạt động
dạy học nói chung và tổ chức hoạt động DHLS trên lớp theo hướng phát triển
NLHS nói riêng đã và đang được các nhà GD học, tâm lý học, các nhà GDLS
nước ngoài và trong nước quan tâm. Ở những góc độ tiếp cận khác nhau, có
nhiều công trình nghiên cứu đã đề cập đến vấn đề này góp phần xây dựng cơ
sở lí luận và thực tiễn để tác giả thực hiện luận văn của mình.
2.1. Tài liệu nước ngoài
Ở Liên Xô (trước đây), bài học (lên lớp) có vai trò quan trọng trong việc
giáo dưỡng, giáo dục, phát triển HS. Bởi vậy, ngay từ rất sớm các nhà giáo
dục Xô Viết đã đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu, ứng dụng sư phạm để tìm
kiếm con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả bài học.
Trong cuốn “Giáo dục học”, tập II của I.A. Cairốp (tổng chủ biên), Nxb
Giáo dục, Hà Nội, 1959 (người dịch Chu Quý) đã khẳng định, để dạy học bài
lên lớp có hiệu quả ngoài việc xác định đúng mục đích dạy học, lựa chọn
3


đúng tài liệu, lựa chọn phương pháp dạy học thích đáng cho mỗi khâu của
một tiết bài, GV cần phải quan tâm chỉ đạo dạy học cá biệt để thúc đẩy sự
phát triển của HS một cách tốt nhất ...[10].
Khi phân tích về quá trình dạy học, trong cuốn “Tổ chức quá trình dạy
học trong trường phổ thông”, 1968 (Tư liệu dịch của trường ĐHSP Hà Nội),
V.P. Xtơrôzicôzi đã cho rằng: “Chủ đề của mỗi bài học được xem xét như là
một vấn đề nhận thức xác định. Mỗi giai đoạn của giờ học dành cho việc giải
quyết từng phần của vấn đề. Tập hợp vấn đề đã được giải quyết thành vấn đề
cơ bản của giờ học, kết quả của mỗi vấn đề nhỏ đạt được nhờ có sự áp dụng

các phương pháp, các hình thức tổ chức giờ học khác nhau. Trong đó bao
gồm cả các công tác toàn thể cả lớp do GV lãnh đạo, cả công tác độc lập cá
nhân, cả sự hình thành theo nhóm các bài tập do thầy giao cho”... [71;42].
B.P.Êxipôp, nhà giáo dục nổi tiếng của Liên Xô rất quan tâm nghiên cứu
về vấn đề nâng cao hiệu quả bài học ở trường phổ thông. Trong cuốn “Những
cơ sở của lý luận dạy học”, tập II, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1971, ông đã nhấn
mạnh: “Trong nhà trường Xô Viết bài lên lớp vẫn tiếp tục hoàn toàn xứng
đáng là một hình thức tổ chức dạy học cơ bản. Đó là hình thức thuận tiện nhất
để dạy các giáo trình có hệ thống của các chương trình bộ môn”…[27;234].
Cùng với quan điểm của các nhà giáo dục trên, N.V.Savin, trong cuốn
“Giáo dục học” tập I, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1973 đã đưa ra khái niệm tổ
chức dạy học và khẳng định giờ học là hình thức cơ bản để tổ chức công tác
học tập cho HS. Theo tác giả, trong giờ học, GV biết áp dụng những phương
pháp dạy học đa dạng, kết hợp công tác cá nhân, với nhóm, cả lớp là một yếu
tố quan trọng để nâng cao chất lượng dạy, học. Trong quá trình lên lớp, GV
cần tính đến tính tập thể và các đặc điểm cá nhân của HS: “Việc tổ chức quá
trình học tập như hoạt động tập thể của HS không loại trừ mà lại yêu cầu thực

4


hiện cách tiếp cận cá nhân trong dạy học, đảm bảo thu hút từng HS vào hoạt
động có kết quả của tập thể”… [54;164].
Nhà giáo dục học I.A. Ilina, trong cuốn “Giáo dục học”, tập II, Nxb Giáo
dục, Hà Nội, 1973 đã khẳng định “Việc tổ chức hợp lí giờ học, bỏ qua các
khuôn mẫu trong việc tiến hành bài học và việc GV tổ chức các hoạt động học
tập độc lập của HS trong giờ học là một trong những phương tiện hữu hiệu
phát huy tính tích cực tư duy của các em, góp phần nâng cao hiệu quả bài
học”… [37;196].
I.K.Kharlamốp, trong cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của HS như

thế nào” tập II, Nxb Giáo dục Hà nội, 1979, đã đưa ra nhiều biện pháp phát
huy tính tích cực học tập của HS. Theo ông để giúp cho HS lĩnh hội sâu sắc
tài liệu nghiên cứu, không chỉ tổ chức cho học sinh làm việc cả lớp, mà cần tổ
chức theo nhóm học, từng cá nhân tự đọc sách… [38].
Trong cuốn sách Tám đổi mới để trở thành người giáo viên giỏi, tác giả
Giselle O. Martin–Kniep trình bày những thủ thuật dạy học cụ thể mang tính gợi
ý để GV vận dụng vào từng lớp học để mọi HS dù là HS có năng khiếu, HS có
khả năng nhận thức nhanh hay những HS yếu kém vẫn đạt được kết quả học tập
mong đợi. Vận dụng những thủ thuật đó trong từng lớp học cụ thể là cả một quá
trình học tập sáng tạo không ngừng của người GV. Điều này là một sự thật hiển
nhiên bởi lẽ “GV khó có thể nuôi dưỡng được hoạt động học tập đích thực cho
người học nếu như bản thân họ lại không tham gia vào quá trình học tập”. Học
tập đích thực bao giờ cũng là một quá trình gian nan và bổn phận của những
người làm thầy là làm thế nào để quá trình đó ít gian nan hơn đối với người học.
Những gợi ý của Giselle O. Martin–Kniep trong cuốn sách này sẽ giúp các thầy,
cô giáo thực hiện bổn phận đó một cách có hiệu quả... [48].
Trong cuốn Quản lí hiệu quả lớp học, Robert J. Marzano khẳng định
GV là người đóng nhiều vai trò khác nhau trong một lớp học, nhưng chắc
5


chắn một trong những vai trò quan trọng nhất đó là quản lí lớp học. Chính GV
là nhân tố quan trọng duy nhất ảnh hưởng đến thành tích học tập của HS, hay
ít nhất đó cũng là nhân tố quan trọng nhất và duy nhất mà chúng ta có thể tác
động đến”. GV có thể tìm thấy những phương pháp, những thủ thuật được
trình bày một cách vừa chi tiết vừa cụ thể nhưng rất gợi mở để vận dụng vào
trong từng lớp học, từng tình huống sư phạm cụ thể như đã từng gặp phải
trong lớp học của mình... [49].
Một tác giả khác là I.Ia. Lec-ne trong cuốn: “Dạy học nêu vấn đề , Nxb
Giáo dục, Hà Nội, 1977 đi sâu vào một khía cạnh của phương pháp dạy học LS,

đó là dạy học nêu vấn đề. Ông cho rằng dạy học nêu vấn đề giữ vị trí quan trọng
trong việc phát triển tư duy tái tạo và tư duy sáng tạo của HS ... [40].
N.G. Đai-ri trong cuốn “Chuẩn bị giờ học Lịch sử như thế nào , Nxb
Giáo dục, Hà Nội, 1973 đã trình bày một vấn đề quan trọng của việc dạy và
học bộ môn, đó là giờ học LS và khẳng định: giờ học là một hình thức tổ chức
dạy học, là một bộ phận của quá trình sư phạm nhằm thực hiện nhiệm vụ GD.
Đồng thời, nhà GD Liên Xô đã trình bày các nguyên tắc cơ bản của giờ học
LS ở trường phổ thông và việc tổ chức hoạt động nhận thức cho HS trong giờ
học LS. Với ông, giờ học cần chú ý đến nêu vấn đề, nhằm rèn luyện NL nhận
thức, phát huy tính tích cực độc lập suy nghĩ của HS, góp phần nâng cao chất
lượng của việc dạy học LS ... [25].
Qua tìm hiểu nguồn tư liệu của nước ngoài có liên quan đến đề tài chúng
tôi thấy các tác giả đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tổ chức các hoạt
động DH trên lớp theo hướng phát triển NL của HS. Một số tác giả đã đề xuất
biện pháp, cách thức tổ chức dạy và học nhằm nâng cao hiệu quả bài học.
2.2. Tài liệu trong nước
Tác giả Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt trong cuốn “Giáo dục học”, tập I,
Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1987 đã chỉ ra rằng trong nhà trường nước ta hiện
6


nay, hình thức lên lớp và các hình thức tổ chức dạy học khác đang áp dụng
rộng rãi nhiều dạng tổ chức dạy học khác nhau như: dạng toàn lớp, dạng
nhóm, dạng cá nhân. Các dạng tổ chức dạy học đều có những ưu điểm và
nhược điểm riêng, muốn phát huy cao độ tác dụng của chúng, GV cần khéo
léo sử dụng phối hợp chúng với nhau ... [51].
Trong cuốn “Giáo dục hoc” tập I của Trần Thị Tuyết Oanh (chủ biên), Nxb
ĐHSP, HN, 2005, trình bày khái niệm dạng tổ chức dạy học. Căn cứ vào những
tiêu chí khác nhau, các tác giả đã phân loại nhiều dạng tổ chức dạy học, trong đó
có dạy học toàn lớp, dạy học theo nhóm và dạy cá nhân. Tác giả cũng trình bày

rất rõ về tiến trình tổ chức thực hiện các loại bài học như tổ chức giờ học lĩnh hội
tri thức mới; giờ học hình thành kỹ năng, kỹ xảo; giờ học khái quát hóa và hệ
thống hóa tri thức, giờ học kiểm tra và trả bài kiểm tra; giờ học tham quan học
tập; giờ học ngoại khóa; giờ học thảo luận. Cách trình bày như trên sẽ giúp GV
có định hướng rõ ràng hơn trong khi tổ chức dạy học... [52].
Phạm Viết Vượng trong cuốn “Giáo dục học đại cương”, Nxb ĐHQG,
HN, 2000 đã đề cập đến các hình thức tổ chức dạy học. Xét theo dấu hiệu số
lượng HS thì có các hình thức học cá nhân, học nhóm và học tập thể. Theo tác
giả: “Dạy học phối hợp tập thể với cá nhân giúp HS không những nắm kiến
thức mà còn hình thành được kỹ năng hoạt động tập thể, làm cho HS tự tin
hơn vào sức mình, linh hoạt sáng tạo trong hoạt động từ đó nâng cao được kết
quả học tập chung”... [70;115].
Trong cuốn “Dạy học hiện đại - lí luận, biện pháp, kĩ thuật , Nxb Đại
học Quốc gia, 2002 của tác giả Đặng Thành Hưng. Ông đã nêu lên quan điểm,
hình thức tổ chức dạy học là một phạm trù riêng biệt, nói lên quy mô, địa
điểm, không gian, điều kiện tổ chức. Thành phần HS trong quá trình dạy học
bao gồm các hình thức lên lớp, ngoài lớp, cả lớp, nhóm, cá nhân và bài học
được thực hiện dưới những hình thức này ... [34].
7


Trong cuốn "Những vấn đề cơ bản của GD học hiện đại” tác giả Thái
Duy Tuyên đã đề cập đến khái niệm giờ lên lớp; “Hệ thống giờ lên lớp là
một hình thức tổ chức dạy học bao gồm nhiều bài học cụ thể, có những quy
định chặt chẽ về nội dung, kết quả, thời gian, địa điểm học, thành phần
HS”... [66;252].
Trong cuốn “Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học”
Nxb GD, Hà Nội, 2006, Nguyễn Hữu Châu quan niệm: “ Hiệu quả dạy học là sự
phù hợp vững chắc những gì được lập ra trong kế hoạch và những gì đã đạt
được, cũng có thể hiểu đó là sự phù hợp với mục tiêu GD”.... [11;140].

Từ đó tác giả đã chỉ ra các vấn đề cần được ưu tiên để nâng cao hiệu quả
dạy học.
Cuốn “ Bài học là gì?” của Hồ Ngọc Đại Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2010 đã
đưa ra cách tiếp cận mới về bài học. Theo tác giả bài học chính là đơn vị cơ
sở của quá trình GD, nội dung của một bài học là khái niệm và các kỹ năng,
kỹ xảo tương ứng với nó. Để tổ chức bài học hiệu quả, GV phải hiểu được cơ
chế lôgic- tâm lý của quá trình hình thành một khái niệm, từ đó thiết kế, thi
công bài học theo tinh thần tổ chức bài học là tổ chức việc làm. Đồng thời tác
giả đi sâu phân tích các kỹ thuật cơ bản tổ chức một bài học, thiết kế và thi
công bài học sao cho hiệu quả ... [26].
Như vậy trong những năm gần đây các nhà giáo dục học, tâm lí học Việt
Nam đã quan tâm đến những cơ sở khoa học của việc đổi mới tổ chức hoạt
động dạy học. Các công trình nghiên cứu có những cách tiếp cận khác nhau,
song các nhà khoa học giáo dục đều chỉ ra rằng dạy học là quá trình tương tác
trong môi trường học tập đa dạng giữa HS với nội dung dạy học, giữa GV với
HS cũng như HS với nhau. Để nâng cao hiệu quả dạy học, cần xây dựng môi
trường học tập tích cực, chú ý phát huy NL của HS.

8


Trên cơ sở vận dụng sáng tạo thành tựu của lí luận dạy học phù hợp với
đặc thù bộ môn Lịch sử, các nhà giáo dục LS đã quan tâm nghiên cứu và đề
cập đến các vấn đề về tổ chức hoạt động dạy học môn LS ở trường phổ thông
theo hướng phát triển NLHS.
Về các tài liệu trong chuyên ngành, trước tiên phải kể đến nhóm tác giả
Phan Ngọc Liên (chủ biên) – Trịnh Đình Tùng – Nguyễn Thị Côi trong cuốn
“Phương pháp dạy học lịch sử, Tập I , Nxb ĐHSPHN (2012) đã khẳng định:
"Để thực hiện nhiệm vụ phát triển NL trong dạy học bộ môn, nhất định phải
gắn học với hành, học để vận dụng, học để sáng tạo trong hành nghề, trong

hành nghiệp, trong cuộc sống”. Muốn được như vậy cần phải phát huy vai trò
chủ thể của HS trong nhận thức, khắc phục tình trạng dạy học giáo điều, nhồi
sọ, không phát triển được NL tư duy và thực hành của HS. Điều quan trọng là
trên cơ sở tiếp nhận kiến thức cơ bản, HS có cơ sở, định hướng để suy nghĩ,
hiểu sâu hơn những kiến thức đã học, tự khám phá kiến thức mới, vận dụng
những hiểu biết vào cuộc sống ” ... [43].
Nguyễn Thị Côi trong cuốn “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu
quả dạy học Lịch sử ở trường Phổ thông Nxb ĐHSPHN, 2016 có đề cập đến
việc tổ chức giờ học hiệu quả. Tác giả khẳng định “muốn tổ chức giờ học
hiệu quả trước hết cần thực hiện những yêu cầu cơ bản đối với bài học LS,
mặt khác muốn tổ chức giờ học hiệu quả, cần thiết vận dụng cấu trúc bài học
mềm dẻo – cấu trúc bài học nêu vấn đề nhằm phát triển hoạt động tư duy tích
cực, độc lập của HS” ... [17; 63].
Trong tài liệu “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử của Hội
giáo dục LS - Khoa Lịch sử, ĐHSP Hà Nội đã trình bày nhiều vấn đề liên
quan đến đổi mới phương pháp dạy học LS: chuẩn bị và tiến hành bài học LS,
giáo dục HS qua dạy học LS, sử dụng tài liệu trong dạy học LS ở trường phổ
thông... Trong đó, tác giả Nguyễn Thị Côi đề cập đến vấn đề bài học LS ở
trường phổ thông và xem đây là hình thức tổ chức dạy học cơ bản ... [30].
9


Ngoài ra vấn đề tổ chức hoạt động DH môn LS ở trường phổ thông còn
được đề cập đến trong các luận văn, báo cáo khoa học, tạp chí chuyên
ngành… của những người làm công tác sử học và giáo dục LS.
Trong bài viết “Một số phương hướng, biện pháp nâng cao chất lượng
dạy học lịch sử ở trường phổ thông đăng trên TCGD, số 212, kì 2, tháng
11/2008 của tác giả Nguyễn Thị Côi đã nêu lên những phương hướng, biện
pháp tổ chức hiệu quả hoạt động dạy học LS, trong đó cần đa dạng hóa các
hình thức tổ chức dạy học LS gồm: rèn luyện NL tự học cho HS, tăng cường

các bài học LS và tham quan, học tập tại thực địa, bảo tàng và nhà truyền
thống, tăng cường các hoạt động ngoại khóa, thực hành để hỗ trợ bài học
trên lớp ... [19].
Tác giả Nguyễn Thị Côi trong bài“Thiết kế kế hoạch bài học lịch sử ở
trường phổ thông theo tinh thần đổi mới đăng trên TCGD số 221, kì 1, tháng
9/2009 đã viết về việc thiết kế kế hoạch bài học theo tinh thần đổi mới và hình
thức thể hiện bản thiết kế, trong đó tác giả có đề cập đến hình thức thể hiện các
hoạt động dạy học. Theo tác giả, trong một tiết học GV không nên đưa ra quá
nhiều hoạt động vụn vặt, đối với mỗi hoạt động, giáo viên nên căn cứ vào nội
dung lịch sử cần đạt, đối tượng HS để tìm động từ chỉ hoạt động phù hợp… và
kết hợp với hoạt động nhóm với cá nhân, hay cả lớp với nhóm ... [20].
Bằng tư duy phê phán, trong bài viết “Kinh nghiệm tiến hành giờ học
lịch sử của Kato Kimiaki ở trường phổ thông Nhật Bản TCGD số 290, kì 2,
tháng 7/2012 của Nguyễn Thị Côi, Nguyễn Quốc Vương, các tác giả trình bày
quan niệm và thực nghiệm của Kato Kimiaki về giờ học LS Nhật Bản. Đồng
thời, các tác giả cũng viết ra một số kinh nghiệm khi tiến hành giờ học lịch sử
ở trường phổ thông, trong đó đi sâu vào tổ chức các hình thức cơ bản của giờ
học LS ... [22].

10


Trong bài viết “Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học LS góp phần
nâng cao chất lượng dạy học bộ môn , TCGD số 301, kì 1, tháng 1/2013, tác
giả Nguyễn Thị Côi đề cập đến các hình thức tổ chức dạy học gồm phát triển
hoạt động tự học ở nhà cho HS, tăng cường tham quan học tập tại thực địa,
bảo tàng, nhà truyền thống địa phương khi điều kiện cho phép và tăng cường
hoạt động ngoại khóa, thực hành để hỗ trợ bài học trên lớp [21].
Tác giả Trần Trung Dũng, trong nghiên cứu “Tổ chức hoạt động dạy học
ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh

đăng trên TCKHGD, số 106, tháng 7/2014, đã đề cập đến khái niệm về NL,
các năng lực chung cần hình thành và phát triển ở HS và tổ chức hoạt động
dạy học theo định hướng phát triển NLHS ... [24].
Trong bài nghiên cứu “Xác định hệ thống năng lực cần hình thành và
phát triển cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông của tác giả
Trịnh Đình Tùng - Nguyễn Mạnh Hưởng đăng trên TCGD, số 395, Kì 1,
tháng 12/2016, đã đề cập đến quan niệm về NL, mối quan hệ giữa các thành
tố trong NL của HS, các nấc thang trong quá trình hình thành và phát triển
NL, những căn cứ để xác định hệ thống NL cần hình thành và phát triển cho
HS trong dạy học LS ở trường phổ thông. Đây là tiền đề để đề xuất các hình
thức, phương pháp và biện pháp đổi mới phù hợp, hiệu quả góp phần nâng
cao chất lượng dạy học LS ở trường phổ thông hiện nay ... [64].
Trong nghiên cứu “Thiết kế và tổ chức hoạt động dạy – học LS ở trường
phổ thông theo hướng phát triển NLHS của Nguyễn Mạnh Hưởng đăng trên
Tạp chí Khoa học – Trường ĐHSP Hà Nội (tháng 2/2017) đã đề cập đến hoạt
động dạy học và các tiêu chí đánh giá một hoạt động dạy học theo hướng phát
triển năng lực HS, quá trình hình thành và phát triển NLHS thông qua hoạt
động dạy học. Đặc biệt bài viết đã hướng dẫn GV quy trình thiết kế và tổ
chức hoạt động dạy học trong môn LS ở trường phổ thông theo hướng phát
11


triển NLHS, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học LS ở trường phổ
thông hiện nay ... [35]. .
Trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu trong nước và ngoài nước, đề tài sẽ:
- Làm sáng tỏ thêm vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức hoạt động dạy học
LS trên lớp theo hướng phát triển NLHS ở trường THPT.
- Chỉ ra những ưu điểm của mô hình “Dạy học theo hướng phát huy NL
người học”. Từ đó thiết kế các hoạt động dạy học LS trên lớp theo hướng phát
triển NLHS ở trường THPT.

- Đề xuất và vận dụng các biện pháp sư phạm trong tổ chức hoạt động
dạy học trên lớp phần LSVN (1919-1945) cho HS lớp 12 THPT theo hướng
phát triển NLHS.
- Thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi của đề tài.
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình DHLS ở THPT, trực tiếp là
quá trình tổ chức và thiết kế các hoạt động DHLS trên lớp theo hướng phát
triển NLHS ở trường THPT (qua thực nghiệm phần LSVN (1919– 1945)).
Chủ thể tổ chức các hoạt động này là GV, có mối quan hệ tương tác sư phạm
với HS.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài được xác định rõ về mặt thời gian, nội
dung LS, không gian và phương pháp thực hiện:
- Về thời gian và nội dung LS: Phần LSVN lớp 12 (1919-1945).
- Về không gian, địa bàn nghiên cứu: GV và HS một số trường THPT
thuộc địa bàn tỉnh Phú Thọ.
- Về phương pháp: Quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học lịch
sử trên lớp ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực HS.
12


4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích
Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức hoạt động dạy
học nói chung và hoạt động dạy học trong môn LS nói riêng, đề tài đi sâu vào
đề xuất việc thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học LS ở trường phổ thông
theo hướng phát triển NLHS.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích trên, đề tài tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau:

- Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn có liên quan đến đề tài (tâm lí học,
GD học, lí luận dạy học bộ môn…).
- Khảo sát, điều tra, thực tiễn việc GV tổ chức hoạt động dạy học LS trên
lớp theo hướng phát triển NLHS cho học sinh lớp 12 để làm cơ sở nhận xét,
đánh giá và đề xuất các biện pháp (qua phiếu thăm dò, phỏng vấn, dự giờ,
nguồn tư liệu trên Internet…)
- Xác định nội dung kiến thức cơ bản phần LSVN (1919-1945) để đề
xuất quy trình đổi mới thiết kế và tổ chức hoạt động DHLS trên lớp ở trường
phổ thông theo hướng phát triển NLHS
- Soạn giáo án và tổ chức thực nghiệm các biện pháp đề xuất trong đề
tài để đánh giá tính khả thi của các biện pháp.
5. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận
Cơ sở phương pháp luận của đề tài là dựa trên cơ sở những quan điểm lí
luận của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối
của Đảng, Nhà nước về công tác giáo dục, những vấn đề liên quan đến lí luận
dạy học và những tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, tác giả sử dụng các nhóm phương pháp nghiên
cứu chủ yếu sau:
13


- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: nghiên cứu các văn bản, chủ trương,
chính sách của Đảng và Nhà nước và các tài liệu sách, báo, tạp chí… có liên quan
đến vấn đề nghiên cứu để xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn và lấy ý kiến chuyên gia: phương
pháp điều tra, khảo sát qua bảng hỏi, phỏng vấn, trao đổi, dự giờ…; phỏng
vấn, xin ý kiến về lĩnh vực sử dụng các biện pháp tổ chức hoạt động dạy học
cho HS nói chung, phần LSVN lớp 12 nói riêng.

- Thực nghiệm sư phạm, soạn giáo án và dạy học Tiết 25 bài 16: (Phong
trào giải phóng dân tộc và tổng khởi nghĩa tháng Tám (1939-1945). Nước
Việt Nam Dân chủ cộng hòa ra đời) để đánh giá tính khả thi của các biện
pháp đề xuất.
- Phương pháp toán học, thống kê: Xử lí, phân tích các số liệu liên quan đến
điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm để xây dựng phân tích, rút ra kết luận.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu vận dụng đúng quy trình thiết kế và các biện pháp tổ chức hoạt động
dạy học môn LS ở trường phổ thông theo hướng phát triển NLHS mà đề tài
đưa ra, đảm bảo các yêu cầu cơ bản đối với hoạt động dạy học sẽ góp phần
nâng cao chất lượng dạy học LS ở trường THPT hiện nay.
7. Ý nghĩa của đề tài
7.1. Đề tài sẽ góp phần làm phong phú thêm lý luận và phương pháp
DHLS ở trường phổ thông, trực tiếp là vấn đề về tổ chức hoạt động DHLS
trên lớp theo hướng phát triển NLHS ở trường THPT.
7.2. Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo giúp bản
thân và các GV ở trường phổ thông có thể vận dụng quy trình thiết kế và các
biện pháp tổ chức hoạt động DH theo hướng phát triển NLHS vào thực tiễn
DHLS ở trường THPT góp phần nâng cao chất lượng DH bộ môn. Sinh viên,
học viên cao học và những ai quan tâm cũng có thể tham khảo luận văn này.
14


8. Điểm mới và đóng góp của đề tài
- Đề tài tiếp cận theo quan điểm mới khi thiết kế và tổ chức DHLS trên
lớp theo hướng phát triển NLHS ở trường THPT.
- Bổ sung cơ sở lí luận và thực tiễn về lý luận DH bộ môn, trực tiếp là
việc đổi mới tổ chức hoạt động DHLS trên lớp theo hướng phát triển NLHS.
- Đề xuất được quy trình đổi mới việc thiết kế và tổ chức hoạt động dạy
học LS trên lớp ở trường THPT theo hướng phát triển NLHS.

9. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Nội dung của
luận văn bao gồm hai chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động dạy học
lịch sử trên lớp theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT.
Chƣơng 2: Các biện pháp tổ chức hoạt động dạy học lịch sử trên lớp
theo hướng phát triển năng lực HS ở trường THPT (qua thực nghiệm phần
LSVN (1919-1945)).

15


Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC LỊCH SỬ TRÊN LỚP THEO HƢỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƢỜNG THPT
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản sử dụng trong đề tài
1.1.1.1.Tổ chức hoạt động
* Tổ chức
Có rất nhiều định nghĩa khác nhau:
Theo Từ điển tiếng Việt của Trung tâm Từ điển học thì tổ chức là: 1) sắp
xếp, bố trí cho thành một chỉnh thể, có cấu tạo, một cấu trúc và những chức
năng chung nhất định; 2) sắp xếp, bố trí cho thành có trật tự, có nền nếp; 3)
làm những gì cần thiết để tiến hành một hoạt động nào đó nhằm có được hiệu
quả tốt nhất [59;1558].
Theo Đại từ điển tiếng Việt do Nguyễn Như Ý (chủ biên) thì tổ chức có
các nghĩa sau đây: 1) Sắp xếp, bố trí thành các bộ phận để cùng thực hiện một
nhiệm vụ hoặc cùng một chức năng chung; 2) Sắp xếp, bố trí để làm cho có
trật tự, nền nếp [73;1662].

Dưới góc độ quản trị: “Tổ chức có nghĩa là quá trình sắp xếp và bố trí các
công việc, giao quyền hạn và phân phối các nguồn lực của tổ chức sao cho
chúng đóng góp một cách tích cực và có hiệu quả vào mục tiêu chung” [74].
Một định nghĩa khác cho rằng: “Tổ chức là sự tập hợp nhiều người một
cách có ý thức để hoàn thành các mục tiêu chung” [75].
Có thể dẫn ra nhiều quan niệm, định nghĩa khác nhau về tổ chức. Tuy
nhiên, từ những định nghĩa như trên, tác giả cho rằng: “Tổ chức có nghĩa là
quá trình sắp xếp và bố trí các công việc để hoàn thành các mục tiêu chung .
16


* Tổ chức hoạt động
Hoạt động: Theo“Từ điển Tiếng Việt” (2002) của Hoàng Phê (chủ biên):
“ Hoạt động là tiến hành những việc làm có quan hệ với nhau chặt chẽ nhằm
một mục đích nhất định trong đời sống xã hội”[53].
Có tác giả đưa ra quan niệm: Hoạt động là sự tiêu hao năng lượng thần
kinh và cơ bắp của con người khi tác động vào hiện thực khách quan, nhằm
thoã mãn những nhu cầu của mình”.
Tác giả Nguyễn Quang Uẩn cho rằng: “Hoạt động là mối quan hệ tác
động qua lại giữa con người với thế giới (khách thể) để tạo ra sản phẩm cho
thế giới khách quan và cho con người (chủ thể)” [69;42].
Về phương diện triết học: Hoạt động là phương thức tồn tại của con
người trong thế giới.
Như vậy, có thể hiểu rằng: “Tổ chức hoạt động là cách bố trí, sắp sếp và
thực hiện các công việc theo các mục tiêu nhất định, nhằm đạt được hiệu quả
tối ưu cho mục tiêu đã đặt ra .
1.1.1.2. Tổ chức hoạt động dạy học
* Hoạt động dạy học
- Hoạt động dạy của GV là hoạt động lãnh đạo, tổ chức, điều khiển hoạt
động nhận thức học tập của HS, giúp HS tìm tòi khám phá tri thức, qua đó

thực hiện có hiệu quả chức năng học của bản thân.
- Hoạt động học là hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, tự tổ chức, tự
điều khiển hoạt động nhận thức, học tập của mình nhằm thu nhận, xử lý và
biến đổi thông tin bên ngoài thành tri thức của bản thân, qua đó người học thể
hiện mình, tự làm phong phú những giá trị của mình.
- Dạy học là sự thống nhất biện chứng của hai thành tố cơ bản trong quá
trình dạy học, hoạt động dạy và hoạt động học là hai hoạt động tác động và
phối hợp với nhau, nếu thiếu một trong hai hoạt động đó thì quá trình dạy học
17


không diễn ra. Chẳng hạn nếu thiếu hoạt động của GV thì quá trình đó chuyển
thành quá trình tự học. Còn nếu thiếu hoạt động học của người học thì hoạt
động dạy không diễn ra, do đó không diễn ra quá trình dạy học. Quá trình dạy
và học liên hệ mật thiết với nhau, diễn ra đồng thời và phối hợp chặt chẽ sẽ
tạo nên sự cộng hưởng của hoạt động dạy và hoạt động học, từ đó sẽ tạo nên
hiệu quả cho quá trình dạy học.
Như vậy, có thể nói dạy học là hoạt động đặc trưng nhất, chủ yếu nhất
của nhà trường, nó là quá trình, trong đó dưới sự lãnh đạo, tổ chức, điều khiển
của GV, HS tự giác, tích cực, chủ động, tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động
học tập nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học.
1.1.1.3. Tổ chức hoạt động dạy học trên lớp
Tổ chức dạy học trên lớp là hình thức tổ chức dạy học mà thời gian học
học tập được quy định một cách xác định và ở một địa điểm riêng biệt, GV
chỉ đạo hoạt động nhận thức có tính chất tập thể ổn định, có thành phần không
đổi đồng thời chú ý đến đặc điểm của từng HS để sử dụng các phương pháp
và phương tiện dạy học nhằm tạo điện kiện thuận lợi cho HS nắm vững tài
liệu học tập một cách trực tiếp cũng như làm phát triển năng lực nhận thức và
giáo dục HS tại lớp.
DHLS trên lớp là hình thức tổ chức dạy học cơ bản và phổ biến ở nhà

trường phổ thông, song không phải là hình thức duy nhất. Đây là hình thức tổ
chức dạy học được tiến hành trên lớp học, chung cho cả lớp, gồm một số HS
nhất định tùy theo điều kiện cụ thể của từng trường. Hoạt động dạy học được
tiến hành theo lớp học, trong đó GV trực tiếp tổ chức, điều khiển hoạt động nhận
thức của HS cả lớp đồng thời cũng chú ý đến các đặc điểm riêng của từng HS.
* Năng lực
Thuật ngữ năng lực có nguồn gốc tiếng Latinh “competeentia”, có
nghĩa là gặp gỡ. Trong tiếng Anh, “năng lực” có thể được dùng với những
thuật ngữ như capability, competency,…
18


Capability: Khả năng mà cá nhân thể hiện khi tham gia một hoạt động
nhất định.
Competency- Năng lực hành động: Khả năng thực hiện hiệu quả các
hành động, các vấn đề liên quan đến một lĩnh vực nhất định dựa trên cơ sở
hiểu biết, kĩ năng, kĩ xảo và sự sẵn sàng hành động.
Hiện nay khái niệm NL được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau:
Theo Từ điển tiếng Việt định nghĩa: “NL là khả năng, là điều kiện chủ
quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó” [53].
Từ điển Bách khoa Việt Nam định nghĩa: “NL là đặc điểm của cá nhân
thể hiện mức độ thông thạo - tức là có thể thực hiện được một cách thành thục
và chắc chắn một hay một số hoạt động nào đó’’.
Gần đây nhiều chuyên gia trong các lĩnh vực Xã hội học, Giáo dục học,
Triết học, Tâm lý học và Kinh tế học… cũng đã thảo luận và cố gắng đưa ra
định nghĩa thống nhất. Nhiều người xem NL như là sự tích hợp sâu sắc của kiến
thức – kĩ năng – thái độ làm nên khả năng thực hiện một công việc chuyên
môn, được thể hiện qua môi trường cụ thể …
Theo tâm lý học: NL là một thuộc tính tích hợp của nhân cách, là tổ hợp
các đặc tính tâm lý của cá nhân phù hợp với những yêu cầu của một hoạt

động xác định, đảm bảo cho hoạt động đó có kết quả tốt đẹp.
Theo Bernd và nguyễn Cường, NL là khả năng thực hiện có trách nhiệm và
hiệu quả các hành động, giải quyết các nhiệm vụ, vấn đề trong những tình huống
khác nhau thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trên cơ sở hiểu
biết kĩ năng, kĩ xảo và kinh nghiệm cũng như sự sẵn sàng hành động [23].
Tác giả Trịnh Đình Tùng – Nguyễn Mạnh Hưởng cho rằng: NL là khả
năng làm chủ các hệ thống kiến thức, kỹ năng – kĩ xảo, thái độ và vận hành
(kết nối) chúng một cách hợp lý vào thực hiện thành công nhiệm vụ hoặc giải
quyết hiệu quả vấn đề đặt ra của cuộc sống. Việc hình thành và rèn luyện NL
19