VĂN HÓA CHỢ HOA NGÀY TẾT “TRÊN BẾN DƯỚI THUYỀN’’ TẠI BẾN BÌNH ĐÔNG QUẬN 8 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Người dân Việt Nam từ xa xưa đã có phong tục vào ngày tết mỗi gia đình
thường có những chậu hoa tươi ở trong nhà, theo quan niệm của người dân như vậy là
để đem lộc vào nhà cho năm sau được nhiều may mắn.
Chợ hoa ngày Tết là một trong những nét độc đáo của người dân Sài Gòn (nay
là Tp.HCM). Dạo qua chợ hoa ngày Tết để cảm nhận được không khí xuân đang về,
chụp ảnh làm kỉ niệm hay lựa chọn những chậu hoa đẹp nhất về trang trí cho gia đình
ngày Tết.
Chợ hoa bến Bình Đông từ lâu đã trở thành nơi mua bán, cung cấp hoa Tết lớn
nhất Sài Gòn; là điểm trung chuyển vựa hoa miền Tây về TP.HCM, từ đó tỏa đi khắp
các vùng miền.
Người Sài Gòn đến chợ hoa không chỉ để mua sắm mà còn chiêm ngưỡng, trao
đổi vẻ đẹp và kinh nghiệm cách chăm sóc các loại hoa, cây kiểng. Các thiếu nữ Sài
Gòn xinh đẹp cũng có cơ hội chụp những tấm ảnh ưng ý bên các loài hoa đang khoe
sắc.
Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận 8, là nét đẹp
văn hóa đặc trưng của thành phố Hồ Chí Minh mà tác giả tìm hiểu và nghiên cứu, trong
bối cảnh một thành phố sôi động nhất cả nước.
Từ những lý do trên, tác giả đã chọn đề tài “VĂN HÓA CHỢ HOA NGÀY
TẾT “TRÊN BẾN DƯỚI THUYỀN’’ TẠI BẾN BÌNH ĐÔNG QUẬN 8 - THÀNH
PHỐ HỒ CHÍ MINH” làm luận văn thạc sỹ chuyên ngành Việt Nam học của mình.
Với mong muốn góp phần phát triển giá trị văn hóa cho thành phố ngày càng văn minh
hiện đại.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu (Lịch sử vấn đề):

1


- Đặng Thị Hạnh (2011), “Chợ nổi đồng bằng Sông Cửu Long từ góc nhìn văn
hóa học”, Luận văn thạc sỹ Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học

Quốc gia Tp.HCM).
- Hồ Thị Diệu Hiền (2012), “Bến nước dưới góc nhìn văn hóa học”, Luận văn
thạc sỹ Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Tp.HCM).
- Nguyễn Thị Thoa (2011), “Chợ trong đời sống người Việt Nam bộ”, Luận văn
thạc sỹ Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Tp.HCM).
- Nguyễn Vĩnh Thiện (2008), “Chợ và văn hóa chợ ở Thành phố Hồ Chí Minh”,
Luận văn thạc sỹ Trường Đại học Văn hóa Hà Nội.
- Nguyễn Hoàng Tố Uyên (2004), “Chợ và siêu thị trong đời sống cư dân thành
phố Hồ Chí Minh nhìn từ khía cạnh văn hoá”, Luận văn thạc sỹ Trường Đại học Khoa
học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Tp.HCM).
Các đề tài trên, mỗi đề tài các tác giả đã nêu được khái quát về văn hóa chợ, văn
hóa Việt Nam, đặc điểm, vai trò,... của văn hóa trong hoạt động chợ của Việt Nam nói
chung và đã phân tích thực trạng, giải pháp của các nét văn hóa đặc trưng vùng miền.
Tác giả nhận thấy mỗi đề tài được nêu trên đều có những ưu điểm và hạn chế riêng, do
đặc thù văn hóa vùng miền mà đề tài khảo sát, mỗi đề tài đều có những nội dung riêng
rất đáng để tác giả tham khảo. Đề tài: “Văn hóa chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới
thuyền” tại bến Bình Đông quận 8, thành phố Hồ Chí Minh” là đề tài của tác giả đề
xuất và nghiên cứu đầu tiên.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:
3.1. Mục đích nghiên cứu:
Tìm hiểu, nghiên cứu và phân tích thực trạng Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới
thuyền” tại bến Bình Đông quận 8 để đưa ra giải pháp phát triển giá trị văn hóa chợ
hoa ngày tết tại bến Bình Đông quận 8 của thành phố Hồ Chí Minh.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu:
2


Phân tích đánh giá thực trạng Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến
Bình Đông quận 8, tìm ra những hạn chế, khó khăn đang tồn tại làm mai một nét văn
hóa đặc trưng riêng của thành phố. Trên cơ sở đó đề xuất với Phòng Văn hóa quận 8

một số giải pháp khắc phục tồn tại, yếu kém và kiến nghị với Sở Du lịch thành phố,
chính quyền địa phương, nhằm giải quyết khó khăn vướng mắc trong hoạt động chợ
hoa ngày tết hiện nay.
4. Đối tượng, phạm vi và giới hạn thời gian nghiên cứu:
4.1. Đối tượng nghiên cứu:
- Đối tượng nghiên cứu là các hoạt động Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới
thuyền” tại bến Bình Đông quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
- Khách thể: Ban lãnh đạo và cán bộ làm việc tại Phòng văn hóa quận 8; Ban
quản lý chợ; Chủ thuyền bán hoa, các khách hàng mua hoa.
4.2. Phạm vi và giới hạn thời gian nghiên cứu:
- Không gian: Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận
8, thành phố Hồ Chí Minh.
- Thời gian: Số liệu thứ cấp trong 03 năm: 2014, 2015 & 2016. Số liệu sơ cấp là
kết quả khảo sát tiến hành từ tháng 11/2016 đến tháng 01/2017.
5. Câu hỏi, giả thiết nghiên cứu:
5.1. Câu hỏi nghiên cứu:
- Thực trạng hoạt động Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình
Đông quận 8, thành phố Hồ Chí Minh như thế nào?
- Văn hóa Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận 8,
thành phố Hồ Chí Minh như thế nào?
- Giải pháp nào nhằm phát triển giá trị Văn hóa Chợ hoa ngày tết “Trên bến
dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận 8, thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới?
3


5.2. Giả thiết nghiên cứu:
- Văn hóa Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận 8,
thành phố Hồ Chí Minh đang trong xu hướng kém đi.
- Hoạt động mua bán đang làm ảnh hưởng tiêu cực đến giá trị Văn hóa Chợ hoa
ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.

- Chưa có giải pháp hợp lý nhằm phát huy giá trị Văn hóa Chợ hoa ngày tết
“Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
6. Phương pháp nghiên cứu:
* Sử dụng theo phương pháp định tính.
* Phương pháp nghiên cứu tình huống thực tế trong luận văn thể hiện qua khảo
sát bằng bảng câu hỏi.
* Sử dụng bảng câu hỏi để tiến hành khảo sát, lấy ý kiến của các cán bộ quản lý
và lãnh đạo phụ trách văn hóa, xã hội, người bán, khách hàng đi chợ hoa về tình hình
Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại Bến Bình Đông, quận 8, thành phố Hồ
Chí Minh hiện nay, những tồn tại và vướng mắc trong việc gìn giữ nét đẹp văn hóa làm
cơ sở lập bảng câu hỏi phác thảo.
* Các phương pháp nghiên cứu thực hiện trong luận văn như:
- Phương pháp lịch sử: Nhằm kế thừa những thành quả nghiên cứu và tư liệu
thống kê của các tác giả đã thực hiện trước đây trong các đề tài đã công bố, các tài liệu
khoa học trên các tạp chí khoa học chuyên ngành,...
- Phương pháp thống kê: Xử lý các nguồn dữ liệu thứ cấp thu thập từ các báo
cáo thường niên thành các bảng biểu nhằm thấy rõ bức tranh tổng thể hoạt động của
Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận 8, thành phố Hồ Chí
Minh.

4


- Phương pháp phân tích so sánh: Thông qua các nguồn dữ liệu thứ cấp của
Ban quản lý chợ hoa Bến Bình Đông và Phòng văn Hóa quận 8 các Ban quản lý chợ
hoa khác qua các năm gần đây, tác giả sẽ tiến hành phân tích, so sánh đối chiếu số liệu
giữa các kỳ và trong cùng kỳ.
- Phương pháp phỏng vấn chuyên gia: Sử dụng bảng câu hỏi chuyên gia để
tiến hành phỏng vấn, lấy ý kiến của các các cán bộ quản lý và lãnh đạo phụ trách văn
hóa, xã hội (20 mẫu) về tình hình văn hóa, xã hội hiện nay, những tồn tại và vướng

mắc trong hoạt động Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận
8, thành phố Hồ Chí Minh làm cơ sở lập bảng câu hỏi phác thảo, tiến hành khảo sát thử
20 khách hàng đi chợ hoa trước khi hiệu chỉnh và hoàn thiện bảng câu hỏi khảo sát
chính thức.
- Phương pháp điều tra khảo sát: sử dụng bảng câu hỏi khảo sát để tiến hành
điều tra thăm dò ý kiến khách hàng đi Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại bến
Bình Đông quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. Dữ liệu thu thập được sẽ được tổng hợp
phân tích bằng phần mềm Excel.
- Phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu ngẫu nhiên (150 mẫu).
+ Phân bổ mẫu: 20 mẫu dành cho các cán bộ quản lý và lãnh đạo phụ trách văn
hóa, xã hội; 30 mẫu dành cho người bán hoa; 100 mẫu khách hàng đi chợ hoa.
- Phương pháp tổng hợp: Thông qua việc sàng lọc dữ liệu, đúc kết thông tin từ
thực tiễn và lý luận, tác giả sẽ đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm đạt mục tiêu
nghiên cứu của đề tài.

5


6.1. Quy trình nghiên cứu:

6.2. Thu thập số liệu:
- Số liệu thứ cấp: lấy số liệu các chỉ tiêu trong báo cáo tổng kết chợ hoa tết hàng
năm của UBND quận 8, Tp.HCM trong 03 năm, từ 2014 - 2016.
- Số liệu sơ cấp:
+ Kích cỡ mẫu: 150 mẫu (chọn mẫu ngẫu nhiên).
+ Phân bổ mẫu: 20 mẫu dành cho các cán bộ quản lý và lãnh đạo phụ trách văn
hóa, xã hội; 30 mẫu dành cho người bán hoa, 100 mẫu khảo sát khách hàng mua hoa.
6.3. Xử lý số liệu:
- Xử lý theo phương pháp định tính: Excel.

6


7. Những đóng góp:
- Nghiên cứu thực trạng Văn hóa chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại
bến Bình Đông quận 8, thành phố Hồ Chí Minh xưa và nay.
- Đưa ra một số giải pháp nhằm phát triển giá trị Văn hóa chợ hoa ngày tết
“Trên bến dưới thuyền” tại bến Bình Đông quận 8, thành phố Hồ Chí Minh và có thể
làm tài liệu tham khảo cho việc phát triển giá trị văn hóa tại các Chợ khác.
8. Bố cục luận văn:
Luận văn được chia làm 3 phần:
- Phần mở đầu:
+ Lý do chọn đề tài
+ Tổng quan tình hình nghiên cứu (Lịch sử vấn đề):
+ Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:
+ Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
+ Phương pháp nghiên cứu:
+ Bố cục luận văn:
- Phần nội dung:
+ Chương 1: Cơ sở lý luận về văn hóa, chợ Việt Nam:
+ Chương 2: Thực trạng Chợ hoa ngày tết “Trên bến dưới thuyền” tại Bến Bình
Đông, quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
+ Chương 3: Giải pháp phát triển giá trị văn hóa Chợ hoa ngày tết “Trên bến
dưới thuyền” tại Bến Bình Đông, quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
- Phần kết luận và kiến nghị:
+ Kết luận:

7

+ Kiến nghị: Với UBND Thành phố Hồ Chí Minh; Sở Du lịch; UBND quận 8;
Phòng Văn hóa Quận 8; Người dân đang sinh sống trên địa bàn quận 8 thành phố Hồ
Chí Minh.

8


PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VĂN HÓA, CHỢ VIỆT NAM
1.1. Cơ sở lý luận về văn hóa:
1.1.1. Định nghĩa văn hóa:
Từ “văn hóa” có rất nhiều nghĩa. Trong tiếng Việt, văn hóa được dùng theo
nghĩa thông dụng để chỉ học thức (trình độ văn hóa), lối sống (nếp văn hóa); theo nghĩa
chuyên biệt để chỉ trình độ phát triển của một giai đoạn (văn hóa Đông Sơn)… Trong
khi theo nghĩa rộng thì văn hóa bao gồm tất cả, từ những sản phẩm tinh vi hiện đại cho
đến tín ngưỡng, phong tục, lối sống, lao động… Chính với cách hiểu rộng này, văn hóa
mới là đối tượng đích thực của văn hóa học.
Tuy nhiên, ngay cả với cách hiểu rộng nà trên thế giới cũng có hàng trăm định
nghĩa khác nhau. Để định nghĩa một khái niệm trước hết cần xác định được những đặc
trưng cơ bản của nó. Đó là những nét riêng biệt và tiêu biểu, cần và đủ để phân biệt
khái niệm (sự vật) ấy với khái niệm (sự vật) khác. Phân tích các cách tiếp cận văn hóa
phổ biến hiện nay (coi văn hóa như tập hợp, như hệ thống, như giá trị, như hoạt động,
như ký hiệu, như thuộc tính nhân cách, như thuộc tính xã hội,…), có thể xác định được
bốn đặc trưng cơ bản mà tổng hợp lại, ta có thể nêu ra một định nghĩa văn hóa như sau:
“Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người
sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con
người với môi trường tự nhiên và xã hội” (trích dẫn của tác giả Trần Ngọc Thêm, sách
Cơ sở Văn hóa Việt Nam, xuất bản năm 2000).
Từ xa xưa, dù là ở phương Đông hay phương Tây, con người đã có quan niệm
khác nhau về văn hóa. Ở phương Đông, người Trung Hoa có từ ghép “văn hóa”, với

văn là vẻ đẹp và hóa là tở thành. Văn hóa nghĩa là trở thành đẹp, có giá trị. Rồi văn hóa
trở thành chuẩn mực đánh giá con người có giáo dục như có văn hóa, có ứng xử tốt
giữa cá nhân với cá nhân và giữa cá nhân với trong và ngoài cộng đồng v.v… Người

9


Việt, thời phong kiến và cho đến tận ngày nay, hay dùng chữ “văn hiến” với hành
nghĩa văn chương, sách vở, hiền tài.
Ở phương Tây, có thuật ngữ tương đương chỉ văn hóa dù là tiếng Anh (cultural),
tiếng Pháp (Culture), hay tiếng Đức (Kultur) cũng đều bắt nguồn từ chữ Latin
“Cultura” chỉ sự cày cuốc, làm đất, hoặc cũng có nghĩa là gieo trồng, chăm sóc. Sự tác
động của con người làm thay đổi thiên nhiên với tư cách là một môi trường sinh sống.
Văn hóa được hiểu là quá trình lao động có ý thức của con người nhằm biến đổi thiên
nhiên thứ nhất thành thiên nhiên thứ hai có cấu trúc cao hơn, mang dấu ấn người, đồng
thời thời trong quá trình đó, con người còn thể hiện thái độ của mình đối với thiên
nhiên thứ nhất cũng như đối với thiên nhiên thứ hai do mình tạo dựng lên. (trích dẫn
của tác giả Phan Huy Xu – Võ Văn Thành, sách Bàn về Văn hóa Du lịch Việt Nam,
xuất bản năm 2016).
1.1.2. Các đặc trưng và chức năng của văn hóa:
1.1.2.1. Văn hóa trước hết phải có tính hệ thống:
Đặc trưng này cần để phân biệt hệ thống với tập hợp; nó giúp phát hiện những
mối liên hệ mật thiết giữa các hiện tượng, sự kiện thuộc một nền văn hóa; phát hiện các
đặc trưng, những quy luật hình thành và phát triển của nó.
Nhờ có tính hệ thống mà văn hóa, với tư cách là một thực thể bao trùm mọi hoạt
động của xã hội, thực hiện được chức năng tổ chức xã hội. Chính văn hóa thường
xuyên làm tăng độ ổn định của xã hội, cung cấp cho xã hội mọi phương tiện cần thiết
để ứng phó với môi trường tự nhiên và xã hội của mình. Nó là nền tảng của xã hội – có
lẽ chính vì vậy mà người Việt Nam ta dùng từ chỉ loại “nền” để xác định khái niệm văn
hóa (nền văn hóa).

1.1.2.2. Đặc trưng quan trọng thứ hai của văn hóa là tính giá trị:

10


Văn hóa theo nghĩa đen nghĩa là “trở thành đẹp, thành có giá trị”. Tính giá trị
cần để phân biệt giá trị với phi giá trị (ví dụ: thiên tai, mafia). Nó là thước đo mức độ
nhân bản của xã hội và con người.
Các giá trị văn hóa, theo mục đích có thể chia thành giá trị vật chất (phục vụ cho
nhu cầu vật chất) và giá trị tinh thần (phục vụ cho nhu cầu tinh thần); theo ý nghĩa có
thể chia thành giá trị sử dụng, giá trị đạo đức và giá trị thẩm mỹ; theo thời gian có thể
phân biệt các giá trị vĩnh cửu và giá trị nhất thời. Sự phân biệt các giá trị theo thời gian
cho phép ta có được cái nhìn biện chứng và khách quan trong việc đánh giá tính giá trị
của sự vật, hiện tượng; tránh được những xu hướng cực đoan – phủ nhận sạch trơn
hoặc tán dương hết lời.
Nhờ thường xuyên xem xét các giá trị mà văn hóa thực hiện được chức năng
quan trọng thứ hai là chức năng điều chỉnh xã hội, giúp cho xã hội duy trì được trạng
thái cân bằng động, không ngừng tự hoàn thiện và thích ứng với những biến đổi của
môi trường, giúp định hướng các chuẩn mực, làm động lực cho sự phát triển của xã
hội.
1.1.2.3. Đặc trưng thứ ba của văn hóa là tính nhân sinh:
Tính nhân sinh cho phép phân biệt văn hóa như một hiện tượng xã hội (do con
người sáng tạo, nhân tạo) với các giá trị tự nhiên (thiên tạo). Văn hóa là cái tự nhiên
được biến đổi bởi con người. Sự tác động của con người vào tự nhiên có thể mang tính
vật chất (như việc luyện quặng, đẽo gỗ,…) hoặc tinh thần (như việc đặt tên, truyền
thyết cho các cảnh quan thiên nhiên,…).
Do mang tính nhân sinh, văn hóa trở thành sợi dây nối liền con người với con
người, nó thực hiện chức năng giao tiếp và có tác dụng liên kết họ lại với nhau. Nếu
ngôn ngữ là hình thức của giao tiếp thì văn hóa là nội dung của nó.
1.1.2.4. Văn hóa còn có tính lịch sử:

11


Nó cho phép phân biệt văn hóa như sản phẩm của một quá trình và được tích lũy
qua nhiều thế hệ với văn minh như sản phẩm cuối cùng, chỉ ra trình độ phát triển của
từng giai đoạn. Tính lịch sử tạo cho văn hóa một bề dày, một chiều sâu; nó buộc văn
hóa thường xuyên tự điều chỉnh, tiến hành phân loại và phân bố lại các giá trị. Tính
lịch sử được duy trì bằng truyền thống văn hóa. Truyền thống văn hóa là những giá trị
tương đối ổn định (những kinh nghiệm tập thể) được tích lũy và tái tạo trong cộng
đồng người qua không gian và thời gian, được đúc kết thành những khuôn mẫu xã hội
và cố định hóa dưới dạng ngôn ngữ, phong tục, tập quán, nghi lễ, luật pháp, dư luận,…
Truyền thống văn hóa tồn tại nhờ giáo dục. Chức năng giáo dục là chức năng
quan trọng thứ tư của văn hóa. Nhưng văn hóa thực hiện chức năng giáo dục không chỉ
bằng những giá trị đã ổn định (truyền thống), mà còn bằng cả những giá trị đang hình
thành. Hai loại giá trị này tạo thành một hệ thống chuẩn mực mà con người hướng tới.
Nhờ nó mà văn hóa đóng vai trò quyết định trong việc hình thành nhân cách (trồng
người). Từ chức năng giáo dục, văn hóa có chức năng phái sinh là đảm bảo tính kế tục
của lịch sử. Nó là một thứ “gien” xã hội di truyền phẩm chất con người lại cho các thế
hệ mai sau.
1.1.3. Văn hóa với văn minh:
Lâu nay, không ít người vẫn sử dụng văn minh như một từ đồng nghĩa với văn
hóa. Song thực ra, đây là hai khái niệm rất khác nhau. Trong các từ điển, từ “văn minh”
có thể được định nghĩa theo nhiều cách, song chúng thường có một nét nghĩa chung là
“trình độ phát triển”: trong khi văn hóa luôn có bề dày của quá khứ (tính lịch sử) thì
văn minh là một lát cắt đồng đại, nó cho biết trình độ phát triển của văn hóa ở từng giai
đoạn. Nói đến văn minh, người ta còn nghĩ đến các tiện nghi. Như vậy, văn hóa và văn
minh còn khác nhau ở tính giá trị: trong khi văn há chứa cả các giá trị vật chất lẫn tinh
thần, thì văn minh chủ yếu thiên về các giá trị vật chất mà thôi.

12


Sự khác biệt của văn hóa và văn minh về giá trị tinh thần và tính lịch sử dẫn đến
sự khác biệt về phạm vi: Văn hóa mang tính dân tộc; còn văn minh thì có tính quốc tế,
nó đặc trương cho một khu vực rộng lớn hoặc cả nhân loại, bởi lẽ cái vật chất thì dễ
phổ biến, lây lan.
Khác biệt về nguồn gốc: Văn hóa gắn bó nhiều hơn với phương Đông nông
nghiệp, còn văn minh gắn bó nhiều hơn với phương Tây đô thị. Trong quá trình phát
triển của lịch sử nhân loại, tại cựu lục địa Âu – Á đã hình thành hai vùng văn hóa lớn là
“phương Tây” và phương Đông”: phương Tây là khu vực tây – bắc gồm toàn bộ Châu
âu (đến dãy Uran); phương Đông là khu vực đông – nam gồm châu Á và châu Phi. Các
nền văn hóa cổ đại lớn mà nhân loại từng biết đến đều xuất phát từ phương Đông:
Trung Hoa, Ấn Độ, Lưỡng Hà, Ai Cập. Nền văn hóa phương Tây sớm nhất là Hi – La
(Hi Lạp và La Mã) cũng có nguồn gốc từ phương Đông, nó được hình thành trên cơ sở
tiếp thu những thành tựu của các nền văn hóa Ai Cập và Lưỡng Hà. Các nền văn hóa
phương Đông đều hình thành ở lưu vực các con sông lớn là những nơi có địa hình và
khí hậu rất thuận tiện cho sản xuất nông nghiệp. Ở các ngôn ngữ phương Tây, từ “văn
hóa” bắt nguồn từ chữ cultus tiếng Latinh có nghĩa là “trồng trọt”, còn từ “văn minh”
thì bắt nguồn từ chữ civitas có nghĩa là “thành phố”.
1.1.4. Cấu trúc của hệ thống văn hóa:
Văn hóa thường được chia đôi thành văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần. Bên
cạnh đó là những các chia ba, ví dụ: văn hóa vật chất – văn hóa xã hội – văn hóa tinh
thần; văn hóa vật chất - văn hóa tinh thần – văn hóa nghệ thuật; Một số tác giả nói đến
bốn thành tố như văn hóa sản xuất, văn hóa xã hội, văn hóa tư tưởng, văn hóa nghệ
thuật.
Từ cách tiếp cận hệ thống, có thể xem văn hóa như một hệ thống gồm 4 thành tố
(tiểu hệ) cơ bản với các vi hệ như sau:

13

Mỗi nền văn hóa là tài sản của một cộng đồng người (chủ thể văn hóa) nhất
định. Trong quá trình tồn tại và phát triển, chủ thể văn hóa đó đã tích lũy được một kho
tàng kinh nghiệm và tri thức phong phú về vũ trụ và về con người – đó là hai vi hệ của
tiểu hệ văn hóa nhận thức.
Tiểu hệ thứ hai liên quan đến những giá trị nội tại của chủ thể văn hóa: đó là văn
hóa tổ chức cộng đồng. Nó bao gồm hai vi hệ là văn hóa tổ chức đời sống tập thể (ở
tầm vĩ mô như tổ chức nông thôn, quốc gia, đô thị), và văn hóa tổ chức đời sống cá
nhân (liên quan đến đời sống riêng mỗi người như tín ngưỡng, phong tục, giao tiếp,
nghệ thuật…).
Cộng đồng chủ thể văn hóa tồn tại trong quan hệ với hai loại môi trường – môi
trường tự nhiên (thiên nhiên, khí hậu…) và môi trường xã hội (các dân tộc, quốc gia
khác). Cho nên, cấu trúc văn hóa còn chứa hai tiểu hệ liên quan đến thái độ của cộng
đồng với hai loại môi trường đó là văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên và văn hóa
ứng xử với môi trường xã hội.
Với mỗi loại môi trường, đều có thể có hai cách xử thế phù hợp với hai loại tác
động của chúng (tạo nên 2 vị hệ): tận dụng môi trường (tác động tích cực) và ứng phó
với môi trường (tác động tiêu cực). Với môi trường tự nhiên, có thể tận dụng để ăn
uống, tạo ra các vật dụng hàng ngày…; đồng thời phải ứng phó với thiên tai (trị thủy),
với khoảng cách (giao thông), với khí hậu và thời tiết (quần áo, nhà cửa…). Với môi
trường xã hội, bằng các quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa, mỗi dân tộc đều cố
gắng tận dụng những thành tựu của các dân tộc lân bang để làm giàu thêm cho nền văn
hóa của mình; đồng thời lại phải lo ứng phó với họ trên các mặt quân sự, ngoại giao…
Cả bốn thành tố của hệ thống văn hóa đều bị quy định bởi một gốc chung là loại
hình văn hóa. Nếu mô hình cấu trúc của hệ thống văn hóa cho ta thấy cái chung, cái
đồng nhất trong tính hệ thống của các nền văn hóa thì loại hình văn hóa sẽ cho ta thấy
cái riêng, cái khác biệt trong tính hệ thống của chúng.

14

1.1.5. Nội dung của văn hóa là Chân - Thiện - Mỹ:
Những cái gì ta thấy có ý nghĩa, đáng quý trọng, cần thiết cho đời sống vật chất
và tinh thần của mình, thì cái đó có giá trị, như: cơm ăn, áo mặc, khí trời, nhà cửa, tiền
bạc, phương tiện hoạt động, môi trường tự nhiên … (các giá trị vật chất); tình yêu
thương, sự tôn trọng, hiếu thảo, tri thức, nhân phẩm, tự do, niềm tin, hòa bình, thân
thiện, đoàn kết, giàu sang, địa vị xã hội, môi trường xã hội, “Nhân, Lễ, Nghĩ, Trí, Tín”,
“Không có gì quý hơn Độc lập, Tự do” … (các giá trị tinh thần).
Nhưng tất cả các giá trị vật chất hay tinh thần nói trên đều được soi qua lăng
kính của các giá trị cốt lõi là Chân, Thiện, Mỹ để thấy giá trị đích thực của nó. Có thể
hiểu nôm na:
Chân: là chân lý, trung thực, sự thật, chân chính,…;
Thiện: là lương thiện, từ bi, bác ái, thương người, tử tế,…;
Mỹ: là đẹp, tốt, cân đối, hài hòa, sinh động, hợp thời,…: tức là cái đẹp, từ áo
quần, xe hơi, ngôi nhà, ngôi đền, thành quách, cảnh quan, tác phẩm nghệ thuật cho đến
ý nghĩ, tình cảm, lời nói, việc làm, hành vi ứng xử… đều có thể “đẹp” hay “xấu”. (trích
của tác giả Mạc Văn Trang, đăng năm 2012).
1.1.6. Định vị văn hóa Việt Nam:
1.1.6.1. Loại hình văn hóa gốc nông nghiệp:
So sánh các nền văn hóa trên thế giới, người ta thấy chúng vô cùng đa dạng và
phong phú. Song, cũng đã từ lâu, người ta nhận thấy giữa các nền văn hóa có không ít
nét tương đồng.
Việt Nam do ở góc tận cùng phía đông – nam nên thuộc loại văn hóa gốc nông
nghiệp điển hình. Những đặc trưng chủ yếu của loại hình văn hóa gốc nông nghiệp là:
Trong cách ứng xử với môi trường tự nhiên, nghề trồng trọt buộc người dân
phải sống định cư để chờ cây cối lớn lên, ra hoa kết trái và thu hoạch. Do sống phụ
15

thuộc nhiều vào thiên nhiên nên dân nông nghiệp có ý thức tôn trọng và ước vọng sống
hòa hợp với thiên nhiên. Người Việt Nam mở miệng là nói “lạy trời”, “nhờ trời”, “ơn
trời”…
Vì nghề nông, nhất là nghề nông nghiệp lúa nước, cùng một lúc phụ thuộc vào
tất cả mọi hiện tượng thiên nhiên (trông trời, trông đất, trông mây; Trông mưa, trông
gió, trông ngày, trông đêm…) cho nên, về mặt nhận thức, hình thành lối tư duy tổng
hợp. Tổng hợp kéo theo biện chứng – cái mà người nông nghiệp quan tâm không phải
là các yếu tố riêng rẽ, mà là những mối quan hệ qua lại giữa chúng. Tổng hợp là bao
quát được mọi yếu tố, còn biện chứng là chú trọng đến các mối quan hệ giữa chúng.
Người Việt tích lũy được một kho kinh nghiệm hết sức phong phú về các loại quan hệ
này: Quạ tắm thì ráo, sáo tắm thì mưa; Ráng mỡ gà, ai có nhà phải chống; Được mùa
lúa thì úa mùa cau, được mùa cau thì đau mùa lúa…
Về mặt tổ chức cộng đồng, con người nông nghiệp ưa sống theo nguyên tắc
trọng tình. Hàng xóm sống cố định lâu dài với nhau phải tạo ra một cuộc sống hòa
thuận trên cơ sở lấy tình nghĩa làm đầu: Một bồ cái lý không bằng một tí cái tình. Lối
sống trọng tình cảm tất yếu dẫn đến thái độ trọng đức, trọng văn, trọng phụ nữ.
Trong truyền thống Việt Nam, tinh thần coi trọng ngôi nhà – coi trọng cái bếp –
coi trọng người phụ nữ là hoàn toàn nhất quán và rõ nét: Phụ nữ Việt Nam là người
quản lý kinh tế, tài chính trong gia đình – người nắm tay hòm chìa khóa. Chính bởi vậy
mà người Việt Nam coi Nhất vợ nhì trời; Lệnh ông không bằng cồng bà…; còn theo
kinh nghiệm dân gian thì Ruộng sâu trâu nái, không bằng con gái đầu long. Phụ nữ
Việt Nam cũng chính là người có vai trò quyết định trong việc giáo dục con cái: Phúc
đức tại mẫu, Con dại cái mang. Vì tầm quan trọng của người mẹ cho nên trong tiếng
Việt, từ cái với nghĩa là “mẹ” đã mang thêm nghĩa “chính, quan trọng”: Sông cái,
đường cái, đũa cái, một cái, trống cái, ngón tay cái, máy cái… Tư tưởng coi thường
phụ nữ là từ Trung Hoa truyền vào (nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô; Nam tôn nữ ti;
Tam tòng); đến khi ảnh hưởng này trở nên đậm nét (từ lúc nhà Lê tôn Nho giáo làm
16

quốc giáo), người dân đã phản ứng dữ dội với việc đề cao “Bà chúa Liễu” cùn những
câu ca dao như: Ba đồng một mớ đàn ông, Đem bỏ vào lồng cho kiến nó tha, Ba trăm
một mụ đàn bà, Đem về trải chiếu hoa cho ngồi!
Không phải ngẫu nhiên mà vùng nông nghiệp Đông Nam Á này được nhiều học
giả phương Tây gọi là “xứ Mẫu hệ”. Cho đến tận bây giờ, ở các dân tộc ít chịu ảnh
hưởng của văn hóa Trung Hoa như Chàm hoặc hoàn toàn không chịu ảnh hưởng như
nhiều dân tộc Tây Nguyên (Êđê, Giarai…), vai trò của người phụ nữ vẫn rất lớn: phụ
nữ chủ động trong hôn nhân, chồng về ở đằng nhà vợ, con cái đặt tên theo họ mẹ…
Cũng không phải ngẫu nhiên mà cho đến nay, người Khmer vẫn gọi người đứng đầu
phum, sóc của họ là mê phum, mê sóc (mê = mẹ), bất kể đó là đàn ông hay đàn bà.
Lối tư duy tổng hợp và biện chứng, luôn đắn đo cân nhắc của người làm nông
nghiệp cộng với nguyên tắc trọng tình đã dẫn đến lối sống linh hoạt, luôn biến báo cho
thích hợp với từng hoàn cảnh cụ thể, dẫn đến triết lý sống ở bầu thì tròn, ở ống thì dài;
Đi với Bụt mặc áo cà sa, đi với ma mặc áo giấy,…
Sống theo tình cảm, con người còn phải biết ton trọng và cư xử bình đẳng, dân
chủ với nhau. Đó là nền dân chủ làng mạc, nó có trước nền quân chủ phong kiến
phương Đông và nền dân chủ tư sản phương Tây. Lối sống trọng tình và cách cư xử
dân chủ dẫn đến tâm lý coi trọng cộng đồng, tập thể. Người nông nghiệp làm gì cũng
phải tính đến tập thể, luôn có tập thể đứng sau.
Mặt trái của tính linh hoạt là thói tùy tiện biểu hiện ở tật co giãn giờ giấc (giờ
cao su), sự thiếu tôn trọng pháp luật… Lối sống trọng tình làm cho thới tùy tiện càng
trở nên trầm trọng hơn: Một bồ cái lý không bằng một tí cái tình… Nó dẫn đến tệ “đi
cửa sau” trong giải quyết công việc: Nhất quen, nhì thân, tam thần, tứ thế… Trọng tình
và linh hoạt làm cho tính tổ chức của người nông nghiệp kém hơn so với cư dân các
nền văn hóa gốc du mục.

17


Trong lối ứng xử mới môi trường xã hội, tư duy tổng hợp và phong cách linh

hoạt còn quy định thái độ dung hợp trong tiếp nhận: ở Việt Nam không những không
có chiến tranh tôn giáo mà, ngược lại, mọi tôn giáo thế giới (Nho giáo, Phật giáo, đạo
giáo, thiên chúa giáo,…) đều được tiếp nhận. Đối phó với các cuộc chiến tranh xâm
lược, người Việt Nam luôn hết sức mềm dẻo, hiếu hòa.
1.1.6.2. Các vùng văn hóa Việt Nam:
+ Vùng văn hóa Tây Bắc: là khu vực bao gồm hệ thống núi non trùng điệp bên
hữu ngạn sông Hồng (lưu vực sông Đà) kéo dài tới bắc Thanh Nghệ. Ở đây có 20 tộc
người cư trú, trong đó các tộc Thái, Mường có thể xem là đại diện. Biểu tượng cho
vùng văn hóa này là hệ thống mươn phai ngăn suối dẫn nước vào đồng; là nghệ thuật
trang trí tinh tế trên chiếc khăn pieu Thái, chiếc cạp vày Mường, bộ trang phục nữ
H’Mông; là âm nhạc với các loại nhạc cụ bộ hơi (khèn, sáo…) và những điệu múa
xòe…
+ Vùng văn hóa Việt Bắc: là khu vực bao gồm hệ thống núi non hiểm trở bên tả
ngạn sông Hồng. Cư dân vùng này chủ yếu là người Tày, Nùng với trang phục tương
đối giản dị, với lễ hội lồng tồng (xuống đồng) nổi tiếng; với hệ thống chữ Nôm Tày
được xây dựng trong giai đoạn cận đại…
+ Vùng văn hóa Bắc Bộ: có hình một tam giác bao gồm vùng đồng bằng châu
thổ sông Hồng, sông Thái Bình và sông Mã với cư dân Việt (kinh) sống quần tụ thành
làng, xã. Đây là vùng đất đai trù phú, bởi vậy nó từng là cái nôi của văn hóa Đông Sơn
thời thượng cổ, văn hóa Đại Việt thời trung cổ… với những thành tựu rất phong phú về
mọi mặt. Nó cũng là cội nguồn của văn hóa Việt ở nam Trung Bộ và Nam Bộ sau này.
+ Vùng văn hóa Trung Bộ: ở trên một dải đất hẹp chạy dài theo ven biển từ
Quảng Bình tới Bình Thuận. Do khí hậu khắc nghiệt, đất đai khô cằn, nên con người ở
đây đặc biệt cần cù, hiếu học. Thạo nghề đi biển, bữa ăn của con người cũng giầu chất
biển; dân vùng này thích ăn cay (để bù cho cá lạnh). Trước khi người Việt tới sinh

18


sống, trong một thời gian dài nơi đây từng là địa bàn cư trú của người Chăm với một

nền văn hóa đặc sắc, đến nay còn để lại sừng sững những tháp Chăm.
+ Vùng văn hóa Tây Nguyên: nằm trên sườn đông của dải Trường Sơn, bắt đầu
từ vùng nói Bình-Trị-Thiên với trung tâm là bốn tỉnh Gia Loai, Kontum, Đắc Lắk, Lâm
Đồng. Ở đây có trên 20 tộc người nói các ngôn ngữ Môn-Khmer và Nam Đảo cư trú.
Đây là vùng văn hóa đặc sắc với những trường ca (khan, h’ămon), những lễ hội đâm
trâu, với loại nhạc cụ không thể thiếu được là những dàn cồng chiêng phát ra những
phức hợp âm thanh hung vĩ đặc thù cho núi rừng Tây Nguyên…
+ Vùng văn hóa Nam Bộ: Nằm trong lưu vực sông Đồng Nai và hệ thống sông
Cửu Long, với khí hậu hai mùa (khô-mưa), với mênh mông nước và kênh rạch. Các cư
dân Việt, Chăm, Hoa tới khai phá đã nhanh chóng hòa nhập với thiên nhiên và cuộc
sống của cư dân bản địa (Khmer, Mạ, Xtieng, Chơro, Mnông). Nhà có khuynh hướng
trải dài ven kênh, ven lộ; bữa ăn giàu thủy sản; tính cách con người ưa phóng khoáng;
tín ngưỡng tôn giáo hết sức phong phú và đa dạng; sớm tiếp cận và đi đầu trong quá
trình giao lưu hội nhập với văn hóa phương Tây…
1.1.6.3. Hoàn cảnh lịch sử - xã hội của văn hóa Việt Nam:
Với vị trí đị lý giao điểm của các luồng văn hóa, quá trình phát triển lich sử - xã
hội của Việt Nam đã bị chi phối mạnh mẽ bởi các qua hệ giao lưu văn hóa rộng rãi với
Đông Nam Á, Trung Hoa, Ấn Độ và phương Tây. Trong đó, quan hệ với văn hóa
Trung hoa để lại dấu ấn sâu đậm hơn cả; nó khiến cho nhận thức của nhiều người có
định kiến cho rằng văn hóa Việt Nam chỉ là sản phẩm của văn hóa Trung Hoa, là một
bộ phận của nó; trong khi thực ra thì vấn đề phức tạp hơn nhiều.
Tổ tiên của người Hán có nguồn gốc du mục, xuất phát từ phía tây bắc (vùng
Trung Á). Sự phát triển của dân tộc này trải qua hai giai đoạn.
Trong giai đoạn đầu, tổ tiên của người Hán sống định cư tại thượng nguồn sông
Hoàng Hà và làm nông nghiệp khô (trồng kê, mạch). Rồi họ tiến dần từ tây sang đông,

19


về hạ lưu và thâu tóm cả vùng lưu vực sông Hoàng Hà cùng nền văn hóa nông nghiệp

khô ở đây. Dấu vết của thời kỳ “đông tiến” này là những cách nói trong tiếng Trung
Hoa như đông cung (cung điện phía đông), đông sàng (giường phía đông)… Như vậy,
du mục tây bắc + nông nghiệp khô bản địa là hai thành tố tạo nên nền văn hóa sông
Hoàng Hà.
Ở giai đoạn thứ hai, hướng bành trướng lãnh thổ của tổ tiên người Hán là từ bắc
xuống nam, đến đời Tần –Hán thì Trung Hoa đã trở thành một đế quốc rộng lớn. Thời
kỳ “nam tiến” này để lại dấu vết trong những cách nói của người Trung Hoa như kim
chỉ nam, “Thiên tử ngồi trông về phương nam mà cai trị thiên hạ”. Cùng với sự bành
trướng về phương nam, văn hóa sông Hoàng Hà đã hấp thụ tinh hoa của văn hóa nông
nghiệp lúa nước Bách Việt ở phía nam sông Dương Tử và, với óc phân tích, đã nhanh
chóng hệ thống hóa, quy phạm hóa để phát triển thành văn hóa Trung Hoa rực rỡ rồi,
đến lượt mình, phát huy ảnh hưởng trở lại phương nam và các dân tộc xung quanh.
1.2. Đặc điểm cơ bản về Chợ Việt Nam:
1.2.1. Chợ quê:
Ở nông thôn Việt Nam, thường mỗi xã hoặc một vài làng liền kề nhau có một
cái chợ. Chợ là nơi trao đổi hàng hóa của cư dân địa phương. Chợ đặt ở làng nào, xã
nào thường lấy tên của làng, xã ấy mà gọi. Nói nôm na đoa là loại chợ quê. Quang
cảnh chợ quê rất đơn giản, vài cái lều lợp gianh, lợp lá trên mấy cái cọc xiêu vẹo. Có
khi không có lều quán mà chỉ là một bãi đất trống. Người bán bày sản phẩm thành
hàng, thành dãy hai bên lối đi. Chủng loại hàng hóa, đa phần là những sản vật địa
phương do vậy mà thay đổi theo mùa, vụ.
Chợ quê cũng có sự “phân cấp” một cách tự nhiên thành chợ làng, chợ xã, chợ
huyện, chợ tỉnh… Người ta gọi chợ theo cấp hành chính và quy mô chợ cũng từ đó mà
to dần lên. Ngày nay chỉ còn dấu vết chợ quê ở làng, ở xã, còn chợ huyện, chợ tỉnh hầu

20


như đã biến thành những trung tâm buôn bán lớn trong vùng. Do nhu cầu trao đổi, mua
bán nên ngày nào cũng họp chợ. Vì vậy mà mất đi phiên chợ truyền thống ngày trước.

Chợ quê lại có hai loại, chợ phiên và chợ hôm. Chợ phiên họp vào những ngày
theo một chu kỳ nhất định. Khi nói chợ họp ngày ba và ngày tám, có nghĩa là phiên chợ
họp vào những ngày mồng ba, mồng tám, mười ba, mười tám, hai ba, hai tám hàng
tháng (theo âm lịch). Gần đây nhiều chợ chọn ngày chủ nhật làm phiên họp chính.
Phiên chợ chính bao giờ cũng đông người hơn phiên chợ xép (chợ họp không đúng
phiên). Ngoài những sản phẩm địa phương, ở chợ phiên mặt hàng đa dạng hơn bởi sự
góp mặt của các ngành hàng, kể cả hàng công nghiệp đắt tiền.
Chợ hôm, ngày nào cũng họp. Người mua người bán chỉ thưa thớt, trao đổi
những hàng thiết yếu hàng ngày, hàng tươi sống như rau, hoa quả, dầu, muối, tôm cá,
trứng… Chợ thường họp vào buổi sáng sớm hay chiều. Nếu chợ họp vào buổi chiều
người ta gọi là chợ chiều.
1.2.2. Chợ vùng cao:
Vùng cao – là vùng đất có nhiều đồi, núi cao; nhiều rừng – thường là nơi sinh
songs của những dân tộc ít người. Chợ ở những vùng này thường họp theo phiên.
Người đi chợ mặc những bộ trang phục đẹp, hăm hở trèo đèo, leo đốc, lội suối, đi cả
ngày đường, có khi mấy ngày. Họ đến chợ bằng ngựa hoặc bằng chính đôi chân của
mình. Ngày nay, một số nợ có điều kiện giao thông người ta đến chợ bằng nhiều
phương tiện khác.
Chợ ở những vùng này, ngoài sản vật địa phương còn có nhiều hàng hóa khác
như dầu, muối, cá khô, vải, giấy,… từ dưới xuôi mang đến, từ các địa phương khác
mang về. Chính vị vậ mà phiên chợ vùng cao vẫn có vai trò là trung tâm trao đổi kinh
tế của địa phương, của vùng.
Chợ thường họp trong một ngày, thường tập trung đông vào buổi sáng. Nhiều
người đến chợ từ chiều hôm trước, một phần để kịp họp chợ snag hôm sau, nhưng còn

21


lý do khác là dịp gặp bạn, múa hát, thổi kèn, thổi sáo, vui chơi. Cuộc vui từ chiều tới
tối khuya, có khi suốt đêm. Đối tượng chính tham gia các trò vui này là thanh niên nam

nữ, những người trẻ tuổi. Họ đến chợ là đến nơi hò hẹn, tìm hiểu, kết bạn… Chính vì
vậy mà chợ vùng cao không đơn thuần là nơi mua bán, trao đổi hàng hóa mà còn là
điểm sinh hoạt mang tính “hội” của cộng đồng. Các thế hệ, bao lứa đôi đã nên vợ nên
chồng từ các phiên chợ vùng cao như vậy.
1.2.3. Chợ nổi miền Tây Nam bộ:
Gọi là chợ nổi vì chợ họp ở trên sông. Giữa một vùng sông nước bao là là hàng
trăm chiếc ghe, xuồng của cư dân quanh vùng về đây mua bán.
Chợ họp suốt cả ngày, nhưng nhộn nhịp nhất là vào buổi sáng. Thuyền, ghe tấp
nập đi lại, luồn lách trên mặt nước. Tiếng chào mời mua bán, tiếng cười nói gọi nhau,
tiếng nổ của động cơ… làm vang động cả một vùng, quang cảnh rất nhộn nhịp và sôi
động. Trên thuyền chất đầy hàng hóa, nhiều nhất vẫn là trái cây, mùa nào thức nấy:
chôm chôm, xoài, cam, quýt, bưởi, măng cụt, sầu riêng…; sản vật của vùng sông nước
kênh rạch như: cám rùa, rắn, của, tôm, bông sung, rau tươi… Chủ nhân của nhiều ghe,
thuyền treo lủng lẳng một vài thứ trái cây, hàng hóa hay một bảng hiệu quảng cáo trên
chiếc sào nơi thuyền của mình, cái cao, cái thấp, cái thẳng cái nghiêng trông thật vui
mắt.
Các lợi dịch vụ ăn uống, hớt tóc, may vá… cũng diễn ra ngay trên ghe, xuồng,
rất tiện dụng và dường như thỏa mãn mọi nhu cầu mua sắm, sinh hoạt đời thường của
người dân trong vùng.
Các chợ nổi lớn của miền Tây như Phụng Hiệp (Hậu Giang), Phong Điền, Cái
Răng (Cần Thơ), Cái Bè (Tiền Giang)… Phần lớn nông sản hàng hóa ở đây được bán
sỉ (bán buôn) cho những thương nhân rồi từ đó được chuyển tới các nhà máy chế biến
hay chở đi muôn nơi, ra tận Hà Nội, các địa phương miền Bắc hay xuất khẩu. Chợ nổi
là nét sinh hoạt độc đáo của người dân vòng châu thổ sông Cửu Long.

22


1.2.4. Chợ hoa xuân Trên bến dưới thuyền ở TP.HCM:
Cứ từ ngày 20 tháng chạp (tháng mười hai âm lịch hàng năm), hàng trăm ghe,

thuyền, xuồng đã nhộn nhịp chở hoa kiểng cập các bến sông ở Sài Gòn, tạo thành chợ
hoa xuân Trên bến dưới thuyền đặc trưng của thành phố. Tại bến Bình Đông (quận 8)
men theo kênh Tàu Hũ, ghe chở mai, quất,… tập trung số lượng lớn, tạo thành chợ hoa
khắp một đoạn sông trải dài hơn 3 km. Kẻ bán người mua đã nhộn nhịp, tạo thành nét
văn hóa sông nước đặc trưng Nam bộ. Chợ hoa quy tụ hàng nghìn loại hoa từ nhiều
tỉnh thành đổ về.

Hình 1.1. Các loại hoa tết bày bán. Nguồn: Tác giả thực hiện.

Hình 1.2. Các chậu Mai tết lớn nhỏ. Nguồn: Tác giả thực hiện.
23


Hình 1.3. Các chậu Quất trĩu quả. Nguồn: Tác giả thực hiện.

Hình 1.4. Ghe chở đầy hoa. Nguồn: Tác giả thực hiện.
Hoa được vận chuyển từ miền Tây về theo đường sông nước, một phần được
bày tại chỗ dọc các tuyến kênh, một phần được vận chuyển bằng xe tải đến các tuyến
phố, chợ hoa trong nội thành. (trích từ sách Non nước Việt Nam của Tổng cục Du lịch
Việt Nam, xuất bản năm 2005)
1.3. Cái đẹp của chơi hoa ngày tết:
Mỗi dịp Tết đến xuân về các gia chủ lại muốn lựa chọn những loài hoa, loài cây
để trưng bày trong phòng khách, ngoài hiên vừa mang đến sức sống, sự tươi mới, vừa
cầu mong những may mắn, hạnh phúc và thành công sẽ đến trong năm mới.

24


Mỗi loại hoa, loại cây cảnh đều có ý nghĩa khác nhau và phù hợp với không
gian riêng nên việc lựa chọn được loại cây vừa đẹp trang trí Tết vừa hút tài lộc như ước

nguyện của mình thì không phải ai cũng biết.
Lựa chọn một loại hoa chơi tết không khó nhưng điều quan trọng, nên hiểu ý
nghĩa của loại hoa muốn mua, vì theo quan niệm của người Việt, hoa chơi Tết là biểu
tượng cho vận mệnh cả năm của gia đình.
1.3.1. Ý nghĩa các loài hoa và cây cảnh trong ngày tết:
- Đào: Hoa đào được coi là tinh hoa của ngũ hành, là biểu tượng cho sự sinh sôi,
nảy nở, nhân duyên, lễ cưới. Theo phong thủy, hoa đào có thể trị bách quỷ. Chính vì
vậy, trong năm mới ở các gia đình người Việt ở miền Bắc thường có bày cây hoặc cành
hoa đào với mong muốn cầu xin may mắn, thuận lợi cả năm.
- Mai vàng: Màu vàng của hoa mai tượng trưng cho sự thịnh vượng, phát triển.
Theo quan niệm của người xưa, hoa mai nở vào ngày Tết sẽ đem lại may mắn, sức
khỏe dồi dào, làm ăn phát đạt, tấn lộc tấn tài.
- Cây quất: Cây quất tượng trưng cho sự may mắn, bình an, sức khỏe, trường
thọ, niềm vui, hút tài lộc. Chính vì vậy, trong những ngày Tết, hầu hết các gia đình,
công ty, cửa hàng kinh doanh đều chọn cây quất để trưng bày.
- Cây sung: Cây sung là biểu tượng cho sự sung mãn, tròn đầy nên cây sung rất
được người Việt ưa chuộng trồng làm cảnh. Cây sung còn được xếp đứng đầu trong bộ
tam đa, là biểu tượng của phúc (cây sung) cùng với lộc (cây lộc vừng), thọ (vạn tuế).
Quả sung cũng được nhiều người lựa chọn để bày trên mâm ngũ quả cúng tổ tiên ngày
Tết.
- Hoa cúc: Trong dân gian, hoa cúc là loài hoa quý nằm trong tứ quý "tùng, cúc,
trúc, mai", tượng trưng cho sự trường thọ, phúc lộc dồi dào. Theo phong thủy, hoa cúc
mang lại may mắn, cuộc sống bình yên cho gia chủ. Bởi vậy, đây là một trong những

25