Xây dựng và triển khai chủ đề “khúc ca về những người anh hùng” để dạy học đọc hiểu văn bản sử thi trong chương trình ngữ văn 10

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
============

HOÀNG THỊ MAI LINH

XÂY DỰNG VÀ TRIỂN KHAI CHỦ ĐỀ “KHÚC CA
VỀ NHỮNG NGƢỜI ANH HÙNG” ĐỂ DẠY HỌC ĐỌC HIỂU
VĂN BẢN SỬ THI TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 10

Chuyên ngành: LL&PPDH Ngữ văn
Mã số: 60.46.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Phạm Thị Thu Hƣơng

Hà Nội, 2017


LỜI CẢM ƠN
Với lòng biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn PGS. TS Phạm Thị
Thu Hương - người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả trong suốt quá
trình học tập và thực hiện luận văn
Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư
phạm Hà Nội, Ban Chủ nhiệm khoa Ngữ văn, các thầy giáo, cô giáo trong tổ
bộ môn Lí luận và phương pháp dạy học Ngữ văn đã tham gia giảng dạy và
tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Do hạn chế về kĩ năng nghiên cứu khoa học của bản thân cũng như điều
kiện khách quan không cho phép nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót.
Chính vì vậy, em rất mong nhận được sự góp ý của thầy (cô) và bạn bè để

luận văn được hoàn thiện hơn
Hà Nội, tháng 6 năm 2017
Tác giả

Hoàng Thị Mai Linh


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

BỘ GD & ĐT

: Bộ Giáo dục và Đào tạo

GDCD

: Giáo dục công dân

PHT

: Phiếu học tập

SGK

: Sách giáo khoa

THPT

: Trung học phổ thông


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 4
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................. 17
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .................................................................. 18
5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................. 19
6. Dự kiến đóng góp của luận văn................................................................... 20
7. Cấu trúc luận văn ........................................................................................ 20
NỘI DUNG..................................................................................................... 21
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY
DỰNG VÀ TRIỂN KHAI CHỦ ĐỀ "KHÚC CA VỀ NHỮNG NGƢỜI
ANH HÙNG” TRONG DẠY HỌC VĂN BẢN SỬ THI LỚP 10 ............. 21
1.1 Về dạy học theo chủ đề ............................................................................. 21
1.1.1 Quan niệm về dạy học theo chủ đề ........................................................ 21
1.1.2 So sánh đặc điểm của dạy học truyền thống và dạy học theo chủ đề ............ 26
1.1.3 Các đặc trưng cơ bản của dạy học theo chủ đề ..................................... 29
1.1.4. Vận dụng ý tưởng thiết kế bộ câu hỏi định hướng vào dạy học theo chủ
đề

............................................................................................................... 33

1.1.5 Vai trò, ý nghĩa của dạy học theo chủ đề trong dạy học Ngữ văn ở
trường THPT ................................................................................................... 35
1.2 Sử thi ......................................................................................................... 38
1.2.1 Sử thi và những đặc điểm thi pháp......................................................... 38
1.2.2 Vai trò của sử thi .................................................................................... 48
1.3 Các văn bản sử thi và thực trạng dạy học văn bản sử thi trong nhà trường
phổ thông Việt Nam ........................................................................................ 50
1.3.1 Các văn bản sử thi trong phân phối chương trình Ngữ văn 10 - THPT
hiện hành ......................................................................................................... 50


1.3.2 Thực trạng dạy học các văn bản sử thi trong chương trình Ngữ văn 10 ở
trường THPT ................................................................................................... 53
Tiểu kết chương 1..................................................................................................... 62

CHƢƠNG 2: CÁCH THỨC XÂY DỰNG VÀ TRIỂN KHAI CHỦ ĐỀ
“KHÚC CA VỀ NHỮNG NGƢỜI ANH HÙNG” ĐỂ DẠY HỌC ĐỌC
HIỂU VĂN BẢN SỬ THI TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 10 623
2.1 Cách thức xây dựng chủ đề "Khúc ca về những người anh hùng" để dạy
học đọc hiểu văn bản sử thi chương trình Ngữ văn 10 ................................... 63
2.1.1 Những yêu cầu khi xây dựng chủ đề "Khúc ca về những người anh
hùng" để dạy học đọc hiểu văn bản sử thi trong chương trình Ngữ văn 10 THPT ............................................................................................................... 63
2.1.2 Quy trình xây dựng chủ đề "Khúc ca về những người anh hùng" .............. 68
2.2 Cách thức triển khai chủ đề "Khúc ca về những người anh hùng" để dạy
học đọc hiểu văn bản sử thi chương trình Ngữ văn 10 ................................... 92
2.2.1 Công tác chuẩn bị .................................................................................. 92
2.2.2 Tíến trình dạy học chủ đề ....................................................................... 96
Tiểu kết chương 2......................................................................................... 112
CHƢƠNG III: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................... 114
3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ................................ 114

3.2. Đối tượng và nội dung của thực nghiệm sư phạm ................................ 115
3.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm ........................................................ 115
3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm ....................................................................... 115
3.3.2. Các bước tiến hành thực nghiệm ........................................................ 116
3.4 Kết quả thử nghiệm và thực nghiệm ....................................................... 117
Tiểu kết chương 3 ......................................................................................... 123
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 124
PHỤ LỤC ................................................................................................... PL 1


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1 Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn theo hướng phát
triển năng lực của học sinh
Đất nước ta đang tích cực tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện.
Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, cùng với việc đẩy mạnh các
ngành kinh tế mũi nhọn, Đảng và Nhà nước ta luôn chú trọng phát triển ngành
giáo dục và đào tạo. Điều này được thể hiện qua Nghị quyết số 29 - NQ/TW
ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương khóa XI “Phát triển giáo dục và đào
tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh
quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện
năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn liền với
thức tiễn; phát triển giáo dục và đào tạo từ chủ yếu theo số lượng sang chú
trọng chất lượng và hiệu quả, đồng thời đáp ứng yêu cầu số lượng”.
Trong chương trình THPT, môn Ngữ văn được xem là môn học chính,
có vai trò quan trọng trong chiến lược đào tạo con người. Môn Ngữ văn
không chỉ giúp học sinh trau dồi kiến thức, rèn luyện tư duy mà còn góp phần
vào quá trình hình thành nhân cách, năng lực cho các em. Bởi vậy mà trong
định hướng của đổi mới dạy học hiện nay, môn Ngữ văn đang chú trọng vào
việc giúp HS phát triển các năng lực nhằm góp phần thực hiện mục tiêu chung

của nền giáo dục. Đó là những năng lực tổng quát như năng lực tư duy, năng
lực tưởng tượng và sáng tạo, năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề...
cũng với những năng lực chuyên biệt như năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng
lực thẩm mỹ mà chủ yếu là cảm thụ văn học…Trên thực tế, việc đổi mới dạy
học Ngữ Văn trong nhà trường THPT đang được thực hiện khá đồng bộ và
triệt để. Từ đội ngũ GV cho đến các nhà nghiên cứu khoa học, nhà giáo dục
đều tích cực tham gia tìm tòi, sáng tạo những mô hình, kĩ thuật, phương pháp
dạy học tích cực để học sinh thêm hứng thú với bộ môn và vận dụng kiến
thức vào thực tiễn.
1


1.2 Xu hướng dạy học theo chủ đề với việc phát triển năng lực của
học sinh
Dạy học theo chủ đề là một mô hình hoạt động lớp học mới chú
trọngvào việc xây dựng những nội dung có tính chất bao quát, xâu chuỗi, liên
quan đến nhiều bài học khác nhau. Nhờ đó học sinh có thể tự hoạt động nhiều
hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn. Dạy học theo chủ đề khơi
dậy sự tích cực, chủ động của HS trong việc giải quyết các nhiệm vụ học tập
học đòi hỏi sự tích hợp các kiến thức và liên hệ thực tế. Bởi vậy sạy học theo
chủ đề thể hiện được những ưu thế nổi bật như tính tích hợp, tính thực tiễn,
tính hợp tác và phát huy tốt tính tự lực sáng tạo của HS, tạo điều kiện tốt cho
họ được rèn luyện kĩ năng tư duy bậc cao. HS sẽ được phát triển các năng lực
tổng quát cùng với các kĩ năng làm việc với thông tin, kĩ năng giao tiếp, kĩ
năng sử dụng ngôn ngữ …
Những ưu điểm đó của dạy học chủ đề sẽ có thể góp phẩn cải thiện
thực trạng dạy học môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông hiện nay, khi mà
những phương pháp dạy học văn truyền thống kiểu “thầy đọc-trò chép” vẫn
còn rất phổ biến, những kiến thức GV tổ chức cho HS lĩnh hội tuy rất sâu sắc
nhưng đối với người học thì nó đơn thuần mang tính hàn lầm mà chưa thấy

được khả năng vận dụng cao trong thực tiễn. Bởi vậy mà dẫn đến tình trạng
học sinh thụ động, chịu sự tác động một chiều từ phía giáo viên, giờ học văn
vốn là cơ hội để HS được cảm thụ và tư duy lại trở thành buổi học mang tính
chất giáo điều, áp đặt chưa có tính thực tiễn. Bởi vậy, dạy học theo chủ đề là
hướng đi phù hợp cho GV để tổ chức những giờ học Ngữ văn thực sự hấp dẫn
HS và có giá trị trong thực tiễn.
1.3 Thực tiễn dạy học các văn bản sử thi trong chương trình Ngữ văn
hiện nay
Nếu các thể loại văn học dân gian như truyền thuyết, truyện cổ tích,
truyện cười, tục ngữ, ca dao đã có mặt ở cấp Tiểu học, THCS thì thể loại sử
2


thi phải đến chương trình phổ thông (mà cụ thể là trong chương trình Ngữ văn
10 THPT) mới được đưa vào dạy học. Đây là loại hình văn học dân gian ra
đời khi xã hội mới thoát thai khỏi bầy đàn nguyên thuỷ. Sử thi có cách tư duy
và xây dựng nhân vật khác với các loại hình văn học dân gian ra đời sau này.
Bởi vậy, chúng ta không thể đánh đồng việc đọc hiểu các văn bản sử thi cũng
như những thể loại tự sự của văn học dân gian khác.
Nhưng thực trạng dạy học đọc hiểu văn bản sử thi ở trường phổ thông
lại tồn tại nhiều hạn chế. Thay vì bắt nguồn từ đặc trưng của thể loại sử thi để
hướng dẫn HS đọc hiểu tác phẩm thì các GV lại định hướng khai thác nội
dung giống như các thể loại dân gian khác như truyền thuyết, cổ tích. Điều
này khiến HS, vốn đã cảm thấy xa lạ với ngôn ngữ, lối trần thuật trong tác
phẩm sử thi, lại càng trở nên mất hứng thú với thể loại này hơn. Bên cạnh đó,
mặc dù theo phân phối chương trình Ngữ văn 10, ba văn bản sử thi được sắp
xếp gần như là kế tiếp nhau nhưng hầu hết các GV trong quá trình dạy học lại
không tạo ra mối liên hệ chặt chẽ giữa các tác phẩm sử thi này và khái quát lại
cho HS những nội dung cơ bản nhất về thể loại. Bởi vậy dẫn tới thực trạng là
tuy HS có thể nhớ được kiến thức của từng tác phẩm nhưng lại không thể nắm

vững đặc trưng cơ bản của thể loại sử thi và đặc điểm hình tượng anh hùng lí
tưởng của thời cổ đại. Hiện tnay, việc dạy học sử thi ở trưởng phổ thông cũng
chưa chú ý khai thác sâu nội dung thuộc lĩnh vực lịch sử, văn hóa, địa lí, chưa
định hướng việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn… Nhìn chung đều dẫn tới
hậu quả là khiến cho HS ngày càng thụ động trong cảm thụ và tư duy, không
phát huy được tinh thần thần tích cực, chủ động trong học tập và không phát
triển được những năng lực thiết yếu.
Tất nhiên, trong những năm gần đây, có không ít những đề xuất nhằm
nâng cao hiệu quả dạy đọc hiểu đối với mỗi văn bản sử thi như: hướng dẫn
học sinh đọc – kể tác phẩm theo hình thức diễn xướng của văn bản sử thi đó,
những đặc điểm loại hình của kiểu nhân vật sử thi, cung cấp những tri thức về
3


đời sống văn hóa, xã hội của tác phẩm… nhưng lại chưa có sự liên kết, hệ
thống các văn bản lại thành một chủ đề và dạy học các văn bản sử thi này theo
hướng tích hợp ở mức độ sâu hơn với kiến thức của lĩnh vực khoa học xã hội
khác hay hướng đến giải quyết một vấn đề thực tiễn nào đó.
Xuất phát từ những lí do trên chúng tôi chọn đề tài Xây dựng và triển
khai chủ đề “Khúc ca về những người anh hùng” để dạy học đọc hiểu văn
bản sử thi trong chương trình Ngữ văn 10 hy vọng có thể góp phần khắc phục
những hạn chế trong dạy học đọc hiểu văn bản sử thi trong nhà trường hiện
nay và định hướng phát triển toàn diện cho HS.
2. Lịch sử vấn đề
2.1 Những nghiên cứu về dạy học theo chủ đề trong dạy học Ngữ văn
Vấn đề tổ chức dạy học nói chung và dạy học theo chủ đề nói riêng đã
được các nhà nghiên cứu, các nhà giáo dục trong và ngoài nước đề cập đến ở
nhiều góc độ khác nhau. Cụ thể:
2.1.1 Tài liệu nước ngoài
Thông qua tài liệu dịch, chúng tôi tiếp cận một số công trình sau:

Trước hết là những nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực. Tác
giả I.F.Kharlamốp trong tác phẩm “Phát huy tính tích cực của HS như thế
nào” (Nxb Giáo dục, 1978) đã bước đầu khẳng định sự cần thiết của việc tổ
chức cho HS những hoạt động khái quát hóa và hệ thống hóa kiến thức, đặt
nền tảng cho việc tổ chức dạy học theo chủ đề. Cụ thể, tác giả đã đưa ra yêu
cầu của quá trình lĩnh hội kiến thức của HS: “Học tập là một quá trình nhận
thức tích cực của HS, HS muốn nắm vững kiến thức một cách sâu sắc thì phải
thực hiện đầy đủ một chu trình trí tuệ, bao gồm những hoạt động tri giác tài
liệu nghiên cứu (trực tiếp và gián tiếp), thông hiểu, ghi nhớ (ghi nhận ban đầu,
ghi nhớ, củng cố thường xuyên và ôn tập tiếp theo); luyện kĩ năng, kĩ xảo
bằng những bài luyện tập và cuối cùng là những hoạt động khái quát hóa và
hệ thống hóa kiến thức nhằm xác lập mối quan hệ trong từng ddề tài, giữa các
đề tài và môn học”[8, 29]
4


B.P.Êxipôp trong cuốn “Những cơ sở của lý luận dạy học” (tập 2, Nxb
Giáo dục, 1977) đã nêu ra các nguyên tắc dạy học, trong đó nhấn mạnh đến
tính hệ thống và tính vững chắc của việc lĩnh hội kiến thức. Cụ thể, “Sự lĩnh
hội kiến thức là quá trình liên tục đào sâu, chính xác hóa và củng cố kiến thức”,
“Ở giai đoạn dạy học đầu tiên giáo viên sẽ đưa ra không phải là toàn bộ khối
lượng tri thức mà chỉ nội dung cơ bản của khối lượng đó; trong công việc tiếp
sau đó nhằm đào sâu và củng cố tri thức, khối lượng đó dần được mở rộng
thêm, nêu ra những ví dụ mới, nhằm chính xác hóa hay minh họa sâu hơn cho
điều khái quát” [2, 75]. Ông cho rằng việc dạy học theo chủ đề có tác dụng lớn
trong việc ôn tập, củng cố, hệ thống hóa kiến thức và làm sâu sắc thêm nhận
thức của học sinh vì đặt các tri thức đã nghiên cứu từ trước trong mối liên hệ
với những tri thức mới ngày càng phức tạp hơn, học sinh sẽ thấy được trong
các tri thức cũ một nội dung, những sắc thái mà trước đây học chưa nắm được.
Tiến sĩ N.G.Dairi (Nhà giáo dục Lịch sử Liên Xô cũ) trong tác phẩm

“Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào” (Nxb Giáo dục, 1973) nhấn mạnh: với
những bài học cùng đề cập đến những vấn đề lịch sử giống nhau về không gian
và thời gian thì cần chú ý đến mối liên hệ giữa các bài học này và cần có một
đề cương chung để hệ thống kiến thức và tìm ra bản chất vấn đề. Tác giả cũng
cho rằng hình thức lên lớp chuyên đề là một trong những điều kiện quan trọng
để hình thành tư duy độc lập của HS. Đây đều là những công trình mang tính lí
luận cao, mặc dù chưa đề cập nhiều tới vấn đề dạy học theo chủ đề và các
phương pháp phù hợp nhưng dựa trên cơ sở đề cập chuyên sâu đến vấn đề phát
huy tính tích cực học tập của HS, các tác giả đã đặt nền tảng lí luận cho việc
xác định vai trò của dạy học theo chủ đề trong vấn đề giảng dạy.
Tiếp đến là những nghiên cứu về dạy học theo chủ đề mà trong tiếng
Anh được gọi bằng thuật ngữ “Theme based teaching” (Một số tài liệu dịch là
Dạy học dựa trên chủ đề). Dạy học theo chủ đề bắt đầu được đề cập đến trong
lĩnh vực giảng dạy ngôn ngữ từ những năm 1960 (bấy giờ gọi là theme-based
5


instruction). Cụ thể, việc tích hợp dạy học theo chủ đề với giảng dạy ngôn
ngữ bắt nguồn từ giáo dục tiểu học nói chung và đã được thực hiện trong các
lớp học chính ở Anh, nơi mà trẻ thường dành cả ngày với cùng một giáo viên.
Khi ấy, việc giảng dạy dựa trên chủ đề bao gồm nhiều hoạt động được liên kết
với nhau bởi nội dung của chúng và những hoạt động đó được liên kết với
việc dạy học ngôn ngữ. Cho đến nay, dạy học chủ đề đã được nghiên cứu,
thực hiện rộng rãi ở nhiều lĩnh vực khác như lịch sử, nghệ thuật, toán học,
trong đó các nghiên cứu về dạy học chủ đề trong dạy học ngôn ngữ chiếm tỉ lệ
khá lớn.
Về “Theme based teaching”, có thể kể đến các tài liệu Teaching
Children English. A training course for teachers of English to children của
Vale, D. và Feunteun, A. (Cambridge: CUP, 1995), Teaching English in the
Primary Classroom của Halliwell, S (Harlow: Longman, 1992), Planning a

theme based unit của Mumford, D. (2000), Teaching Languages to Young
Learners của Cameron, L. (2001) hay bài viết của Timothy Shanahan trong ấn
phẩm The Reading Teacher (1995) với tiêu đề Theme-Based or
Interdisciplinary Learning thể hiện quan niệm về mô hình dạy học này một
cách tương đổi đầy đủ, cùng với việc vận dụng vào thực tiễn. Ngoài ra, trên
các trang web uy tín về giáo dục của các nước có đề cập đến dạy học theo chủ
đề như trang web chính thức của Bộ Giáo dục New Zealand
(seniorsecondary.tki.org) hay trang web uy tín về giáo dục của Anh
()…
Nhìn chung các tài liệu này đều nêu quan điểm về dạy học theo chủ đề:
khái niệm, mục tiêu giáo dục, yêu cầu ở người GV, hiệu quả dạy học và
những hoạt động cơ bản trong dạy học chủ đề. Về cơ bản, các định nghĩa về
dạy học theo chủ đề đều cho rằng đây là phương pháp dạy học bằng cách tích
hợp các nội dung trong chương trình giảng dạy xoay quanh một chủ đề. Từ đó
giúp HS hình thành các kĩ năng cũng như phát triển nhận thức bản thân và ý
6


thức vận dụng vào thực tiễn. Trong số đó, có thể nói Planning a theme based
unit của Mumford được khái quát đầy đủ và căn bản hơn cả. Còn công trình
nghiên cứu được ra đời muộn hơn - Teaching Languages to Young Learners
của Cameron, L. (2001) đã có sự kế thừa và mở rộng, đặc biệt là về phương
pháp dạy học. Từ đây, tác giả quan niệm mục tiêu của dạy học chủ đề không
đơn thuần là cho HS lĩnh hội tri thức mà quan trọng hơn cả là phát triển nhiều
kĩ năng thông qua hoạt động đa dạng mà các em tham gia trong quá trình dạy
học, ví dụ như năng lực hợp tác, năng lực ngôn ngữ…
Dạy học chủ đề được cho là có nhiều ưu thế khi hiện thực hóa các mục
tiêu trên, đồng thời đặc biệt giúp tăng cường sự gắn kết giữa các cá nhân, tạo
cơ hội để mở rộng nội dung kiến thức. Theo Cameron (2001), chính HS có
thể nhận lợi ích từ các điểm đã lựa chọn trong tiến trình giảng dạy bằng cách

thực hành học tập tự định hướng. Từ đây, ta dễ dàng nhận ra rằng, HS sẽ cảm
thấy thêm hứng thú học tập khi vận dụng những gì đã học vào thực tiễn.
Trong việc tổ chức dạy học theo chủ đề, vai trò của GV và HS được
phân biệt rõ ràng theo quan điểm tích cực: GV chỉ là điều phối viên hoặc
người hỗ trợ - đặc biệt là khi HS cần một người giúp phản ánh quá trình học
tập của các em. Từ đó nhấn mạnh, người giáo viên luôn phải nhận thức được
tính không thể đoán trước được trong sự phát triển của bài học, đồng thời phải
linh hoạt và có khả năng xử lý các tình huống phát sinh từ một văn bản. Trong
khi đó, người HS luôn phải đóng vai trò chủ động trong việc tiếp cận, nghiên
cứu. Thậm chí, các tài liệu này đề cao việc HS cùng GV lựa chọn chủ đề
trong dạy học và phương pháp học theo chủ đề.
Có nhiều gợi ý về phương pháp tổ chức dạy học chủ đề được đưa ra,
trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến hoạt động nghiên cứu cá nhân (cho rằng nhu
cầu tìm hiểu của HS có thể sẽ được đáp ứng khi đứa trẻ có những lý do riêng
của mình cho đọc, viết hoặc tính toán và và có một cảm giác kiểm soát).
Thậm chí, Mumford, D. (2000) còn đề xuất triển khai chủ đề mở rộng ra toàn
7


trường: giữa HS các khối với nhau, tất nhiên, giữa các GV phụ trách có sự
hợp tác (họ được hưởng lợi ích từ việc trao đổi ý tưởng và hợp tác với nhau).
Đồng thời, trường học được cố kết chặt chẽ hơn, trở thành một cộng đồng.
Bên cạnh đó, trong tài liệu này cũng nêu những trở ngại tiềm tàng của dạy học
theo chủ đề như sẽ tốn khá nhiều thời gian hơn để phát triển các đơn vị dựa
trên chủ đề nhằm giải quyết các tiêu chuẩn học tập và sự cộng tác của giáo
viên hay những khó khăn trong việc làm như thế nào để xây dựng và triển kế
hoạch hay một chủ đề thực sự hay và đạt yêu cầu trong khi nhiều GV vẫn
chưa thoát khỏi cách dạy truyền thống.
Đề cập đến hoạt động kiểm tra đánh giá chất lượng của dạy học theo
chủ đề, các tài liệu của Cameron (2001), Halliwell (1992) và Vale, Feunteun

(1995) cũng cung cấp nhiều bài kiểm tra và các chủ đề có thể được sử dụng
cho giảng dạy ngôn ngữ dựa trên chủ đề. Ví dụ như trong Teaching Children
English. A training course for teachers of English to children, Halliwell
(1992) gợi ý đưa một bài thơ tiếng Anh đặc biệt vào giờ học môn ngôn ngữ
mẹ đẻ hoặc dạy cho trẻ em một bài hát tiếng Anh khi đã đến lúc dành cho âm
nhạc. Tất nhiên toàn bộ một chủ đề có thể được giảng dạy bằng tiếng Anh,
như đôi khi là trường hợp ở các trường học Châu Âu (Vale và Feunteun,
1995). Những ví dụ này một lần nữa cho thấy rằng số lượng giảng dạy theo
chủ đề có thể khác nhau tùy theo chủ đề, chương trình học và giáo viên cũng
như mong muốn của học sinh.
2.1.2 Tài liệu trong nước
Do nhiều nguyên nhân, trong đó có việc những lí luận về mô hình
“Theme based teaching” trong tài liệu nước ngoài chưa được dịch một cách
hệ thống và phổ biến ở Việt Nam nên có những hạn chế nhất định trong việc
đưa ra một quan niệm thống nhất về dạy học chủ đề.
Trước hết, phải nói đến xuất phát điểm của việc nghiên cứu về dạy học
theo chủ đề là quan niệm về dạy học theo chuyên đề.
8


Dạy học chuyên đề từ lâu đã trở nên quen thuộc với GV và được thực
hiện khá phổ biến trong giảng dạy ở trường phổ thông. Bởi vậy mà dạy học
chuyên đề xuất hiện khá nhiều trong các tài liệu hướng dẫn của Bộ GD&ĐT,
tài liệu tập huấn dành cho GV trường phổ thông cũng như trong nhiều sáng
kiến kinh nghiệm và quy mô hơn là các luận văn tốt nghiệp. Tuy vậy, lại có
rất ít tài liệu đưa ra khái niệm về dạy học theo chuyên đề cũng như nghiên
cứu một cách hệ thống, chuyên sâu về nó. Một số những tài liệu đáng chú ý
đề cập đến dạy học theo chuyên đề và định hướng theo chủ trương đổi mới
giáo dục là Tài liệu tập huấn các chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá của
Bộ GD&ĐT (tháng 12 năm 2014). Trong số các bài nghiên cứu về dạy học

theo chuyên đề, có luận văn thạc sĩ Tổ chức hoạt động học tích cực, tự lực và
sáng tạo của HS THPT trong dạy học chuyên đề “Dao động cơ điều hòa” của
Trịnh Văn Lịch cũng đưa ra quan niệm về dạy học theo chuyên đề một cách
hệ thống hơn cả, từ khái niệm, mục tiêu, đặc điểm cho đến quy trình dạy học
theo chuyên đề.
Tác giả Nguyễn Thị Hồng Vân với bài viết “Một số vấn đề về xây dựng
chuyên đề học tập ở trường THPT trong chương trình giáo dục phổ thông
mới” đăng trên tạp chí Giáo dục số 126, tháng 3 năm 2016 đã đề cập đến vị
trí, ý nghĩa của việc xây dựng chuyên đề học tập trong dạy học tại trường phổ
thông. Đồng thời bài viết cũng định hướng xây dựng và tổ chức dạy học
chuyên đề học tập cấp THPT. Bên cạnh đó, có những chuyên đề sáng kiến
kinh nghiệm của GV như một số bài viết trên trang báo, trang web của các
trường học cũng đề cập một cách khá hệ thống về dạy học theo chuyên đề.
Bài viết trên báo điện tử Giáo dục và Thời đại của nhà báo Hải Bình ghi lại từ
tài liệu tập huấn GV của Bộ GD&ĐT với tiêu đề Quy trình xây dựng chuyên
đề dạy học. Trong đó, chủ trương gắn quy trình xây dựng chuyên đề với phát
triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. Bởi vậy bao gồm các bước các bước

9


thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề cũng dựa trên các bước tổ chức dạy học
giải quyết vấn đề.
Từ dạy học chuyên đề, bắt đầu hình thành quan niệm về dạy học theo
chủ đề. Có thể hiểu chuyên đề và chủ đề đều là phương pháp dạy học dựa trên
sự liên hết các nội dung bài học của một số bài và cấu trúc thành một nội
dung nhất định. Nhưng hình thức chuyên đề có quy mô nhỏ hơn chủ đề. Cụ
thể về dạy học theo chủ đề như sau:
Công văn Số: 5555/BGDĐT-GDTrH ngày 8 tháng 10 năm 2014 của Bộ
GD&ĐT hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới phương pháp dạy học

và kiểm tra, đánh giá; tổ chức và quản lí các hoạt động chuyên môn của
trường trung học/trung tâm giáo dục thường xuyên qua mạng đã đưa ra 5
bước xây dựng chủ đề dạy học. Đầu năm 2016, các nhà nghiên cứu đầu ngành
về giáo dục tại trường ĐH Sư phạm Hà Nội đã xuất bản bộ sách Dạy học tích
hợp phát triển năng lực HS tập 1 và tập 2 đáp ứng mục tiêu đổi mới giáo dục
của Bộ GD&ĐT theo hướng tích hợp liên môn. Nội dung chính của ấn phẩm
là xây dựng các chủ đề dạy học có tích hợp kiến thức ở lĩnh vực Khoa học xã
hội và Khoa học tự nhiên vào giảng dạy các môn học ở bậc THPT.
Nhóm tác giả Phạm Thị Kim Giang, Nguyễn Hoàng Trang, Vũ Thị Thu
Hoài, Phạm Thị Kiều Duyên với bài viết “Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp
liên môn bồi dưỡi năng lực dạy học tích hợp cho GV THPT” đăng trên Tạp
chí nghiên cứu giáo dục số 126 năm 2016. Bài viết khẳng định dạy học tích
hợp là một trong những xu hướng dạy học tất yếu và phù hợp với định hướng
đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo hướng phát triển năng lực người
đọc. Thông qua việc nghiên cứu lí luận về dạy học tích hợp, tác giả đã đề xuất
quy trình xây dựng nội dung chủ đề tích hợp liên môn và thiết kế kế hoạch
dạy học chủ đề tích hợp. Quy trình này đã được GV áp dụng xây dựng và thử
nghiệm dạy học ở trường phổ thông. Kết quả thực nghiệm đã khẳng định xây

10


dựng chủ đề trong dạy học là hướng đi đúng đắn nhằm hướng tới mục tiêu đổi
mới giáo dục.
Bên cạnh đó, có các chuyên đề, sáng kiến kinh nghiệm của GV hoặc
của cả tổ bộ môn trong một trường về vận dụng dạy học theo chủ đề vào
giảng dạy, như: chuyên đề Vận dụng kiến thức liên môn, chủ đề tích hợp
trong dạy học lịch sử ở trường THCS do các GV tổ Lịch sử - GDCD trường
THCS Giới Phiên (Yên Bái) xây dựng hoặc các bài báo cập nhật những chủ
trương mới của Bộ GD&ĐT theo hướng đổi mới dạy học theo hướng tích cực,

phát triển năng lực cho HS. Ví dụ như bài viết của nhà báo Hải Bình trên
trang báo điện tử Giáo dục và Thời đại cập nhật những chủ trương đổi mới
giáo dục của các địa phương. Trong bài viết Đổi mới công tác xây dựng chủ
đề dạy học có các định hƣớng xây dựng chủ đề dạy học mà Sở GD&ĐT An
Giang đưa ra cho các cơ sở giáo dục:
- Chủ đề đơn môn: là các chủ đề được xây dựng bằng cách cấu trúc lại
nội dung kiến thức theo môn học trên cơ sở nghiên cứu chương trình SGK
hiện hành đảm bảo các yêu cầu về chuẩn kiến thức, kỹ năng, thái độ.
- Chủ đề liên môn: bao gồm các nội dung dạy học gần giống nhau, có
liên quan chặt chẽ với nhau (có thể đang trùng nhau) trong các môn học của
chương trình hiện hành, biên soạn thành chủ đề liên môn.
- Chủ đề tích hợp, liên môn: có nội dung giáo dục liên quan đến các
vấn đề thời sự của địa phương, đất nước. Ví dụ: học tập và làm theo tấm
gương đạo đức Hồ Chí Minh; bảo vệ chủ quyền biên giới, biển đảo; Bảo vệ và
sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng, môi trường sống; giới và bình đẳng
giới; an toàn giao thông…
Và mới đây nhất, tác giả cũng đưa lên trang báo Giáo dục và Thời đại
bài viết với tiêu đề Thực hiện đổi mới dạy học Ngữ văn năm học 2016 –2017
chủ yếu nói đến các chủ trương thực hiện đổi mới dạy học Ngữ văn năm học
2016 - 2017 do Sở GD&ĐT Bến Tre đưa ra. Hướng dến mục tiêu nâng cao
11


chất lượng dạy học Ngữ văn, Sở GD&ĐT nhấn mạnh dạy học chủ đề là một
trong những phương pháp có vai trò rất quan trọng.
Đi sâu vào dạy học chủ đề trong mỗi môn học giảng dạy, có khá nhiều
chuyên đề sáng kiến kinh nghiệm của GV, công trình nghiên cứu về việc vận
dụng dạy học chủ đề vào giảng dạy các môn khoa học tự nhiên như Toán, Lí,
Hóa… và các môn Khoa học xã hội như Văn, Sử, GDCD. Trong đó, các đề tài
về xây dựng chủ đề trong dạy học các môn tự nhiên chiếm số lượng khá nhiều,

tiêu biểu có các công trình đề cập đến quan niệm về dạy học chủ đề như Các
kiểu tổ chức dạy học hiện đại trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông của Đỗ
Hương Trà, các luận văn thạc sĩ Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS
thông qua dạy học các chủ đề tích hợp chương “Cácbon - Silic” - Hóa học 11
của Lê Đức Tùng hay đề tài Vận dụng dạy học theo chủ đề trong dạy học
chương “Từ vi mô đến vĩ mô” lớp 12 THPT ban Nâng cao của Nguyễn Uy
Đức… Còn trong các môn xã hội thì phải kể đến khá nhiều đề tài nghiên cứu
việc dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử, GDCD, Ngữ văn …
Có thể kể đến chuyên đề sáng kiến kinh nghiệm của Mai Hữu Thành
Dạy học chủ đề và việc ứng dụng trong giảng dạy bộ môn GDCD bậc THPT.
Trong bộ môn Lịch sử thì không chỉ có chuyên đề mà còn có nhiều bài nghiên
cứu đề cập đến dạy học theo chủ đề. Như luận văn thạc sĩ Phát triển năng lực
giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh trong dạy học các chủ đề lịch sử
Việt Nam lớp 11 THPT của Lê Văn Vân (2016), khóa luận “Phương pháp dạy
học các chủ đề trong phần lịch sử Việt Nam lớp 11, chương trình chuẩn của
Trương Thị Hòa (2012), Bùi Thị Liên (2014), Vận dụng phương pháp dạy học
theo chủ đề của Australia vào phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế
kỉ XIX, lớp 10, THPT (Chương trình chuẩn)…
Trong bộ môn Ngữ văn, chủ yếu vẫn là các sáng kiến kinh nghiệm vận
dụng dạy học chủ đề trong giảng dạy tại trường THPT của các GV và tổ bộ
môn. Đặc biệt, có chuyên đề Phương pháp dạy học đọc hiểu tác phẩm sử thi
12


trong chương trình Ngữ văn 10 của hai tác giả Nguyễn Thu Thủy, Nguyễn
Thị Minh Hoa (2014) đưa ra những quan niệm cơ bản về dạy học theo chủ đề
và vận dụng trong dạy học các bài sử thi.
Nhìn chung, các tài liệu trên tuy không thống nhất về khái niệm dạy
học theo chủ đề nhưng đều cho rằng dạy học theo chủ đề là mô hình dạy học
mà nội dung học (bao gồm kiến thức của nhiều bài học vốn được thiết kế độc

lập) được thiết kế thành chủ đề mang tính thực tiễn.
Chủ đề được xây dựng có thể trên cơ sở kết nối giữa các bài học trong
một môn hoặc giữa nội dung kiến thức thuộc các môn học khác nhau. Bởi vậy
mà nó gắn liền với quan điểm Tích hợp. Trong một số nghiên cứu như luận
văn thạc sĩ như Phương pháp dạy học theo chủ đề trong chương trình lịch sử
lớp 11 - vận dụng ở trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh đã đưa ra khái niệm
Dạy học tích hợp theo chủ đề là “cách thức GV hướng dẫn HS vận dụng
những kiến thức, kĩ năng đã có trong việc hình thành kiến thức, kĩ năng mới
trong cùng môn học hoặc của môn học khác. Dạy học tích hợp theo chủ đề là
cách tiếp cận giảng dạy liên ngành theo đó, các nội dung giảng dạy được trình
bàu theo các đề tài hoặc chủ đề. Mỗi đề tài hoặc chủ đề được trình bày gồm
nhiều nội dung để người học có thể hiểu rõ và liên hệ với những gì mà người
học đã biết” [28,39]. Tác giả Lê Văn Vân trong đề tài Phát triển năng lực giải
quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh trong dạy học các chủ đề lịch sử
Việt Nam lớp 11 THPT cũng đề cập đến nội dung này nhưng lại gọi bằng khái
niệm “dạy học theo chủ đề tích hợp”. Nhưng nhìn chung đều là cách tiếp cận
giảng dạy liên ngành mà theo đó, các nội dung giảng dạy được trình bày theo
các đề tài hoặc chủ đề.
Về nhận định vai trò của GV và HS trong dạy học theo chủ đề, các tài
liệu đều cho rằng GV là người tổ chức, hướng dẫn HS còn HS luôn ở trong
tâm thế chủ động tham gia nghiên cứu bài học và sử dụng tri thức, kĩ năng
trong bài học theo chủ đề vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Dạy học theo
13


chủ đề không chỉ hướng tới mục tiêu kiến thức trong chương trình học mà
nhấn mạnh về việc phát triển các kĩ năng, năng lực cho HS. Chỉ có một số tài
liệu trong đó nhấn mạnh đến nội dung chủ đề cần phải gắn liền với thực tiễn
và mục tiêu cuối cùng cần đạt được chính là việc dạy học theo chủ đề cần
giúp HS giải quyết vấn đề thực tiễn gắn liền với chủ đề đó. Chính vì quan

niệm về dạy học chủ đề có điểm nhấn khác nhau sẽ dẫn đến mức độ hiệu quả
khi vận dụng mô hình này ở mỗi người sẽ khác nhau.
Như vậy, đã có khá nhiều tài liệu đề cập đến dạy học theo chủ đề trên
phương diện lí thuyết và vận dụng vào giảng dạy. Đó sẽ là cơ sở lí luận để
chúng tôi vận dụng vào xây dựng và triển khai chủ đề dạy học các văn bản
trong chương trình Ngữ văn 10.
2.2 Những nghiên cứu về dạy học các văn bản sử thi trong chương
trình Ngữ văn THPT
Có thể nói, sử thi là một vấn đề không mới mẻ bởi đã được nhiều nhà
nghiên cứu quan tâm, nhưng dạy đọc hiểu sử thi là một vấn đề còn nhiều bỏ
ngỏ. Bởi những công trình nghiên cứu như Phương pháp dạy học của Phan
Trọng Luận, Mấy vấn đề phương pháp giảng dạy – nghiên cứu văn học dân
gian của Hoàng Tiến Tựu mới dừng lại ở những vấn đề chung chung trong
phương pháp dạy học tác phẩm văn chương và văn học dân gian nói riêng.
Nhưng thông qua đó, các tác giả đã đặt ra cơ sở lí luận cho nghiên cứu về
phương pháp dạy học văn bản sử thi sau này.
Tác giả Nguyễn Viết Chữ trong Dạy học tác phẩm văn chương theo
loại thể cũng đã bàn đến vấn đề dạy học sử thi. Tác giả đã cố gắng đưa ra
những phương pháp và biện pháp dạy học tác phẩm văn chương theo loại thể.
Việc dạy học văn bản sử thi được nói đến khi ông bàn về công việc dạy học
các tác phẩm tự sự dân gian với tư cách một thể loại của nó. Theo ông, “do
đặc tính tổng hợp của sử thi như vậy cho nên trong quá trình dạy học phải
hình thành tích truyện, chú ý văn phong trữ tình và tập trung khai thác những
14


đoạn giàu kịch tính. Tăng cường sử dụng loại câu hỏi hình dung tưởng tượng
và câu hỏi tái hiện, trong đó câu hỏi chi tiết và phân tích lí giải được đặc biệt
chú ý. Thật ra, trong trường ca ngôn từ rất điêu luyện, vì vậy phải kết hợp kể
sáng tạo với đọc diễn cảm (chủ yếu trong trường ca Đăm Săn)” [15, 18].

Nhưng nhìn chung, vấn đề phương pháp dạy đọc hiểu sử thi không được tác
giả nói nhiều, bàn kĩ mà mới chỉ dừng lại ở những “lưu ý”, “chú ý”, “gợi mở”.
Trong cuốn Vấn đề giảng dạy tác phẩm văn học theo loại thể do Trần Thanh
Đạm chủ biên cũng đã đưa ra những vấn đề cơ bản trong dạy học sử thi nhưng
chưa toàn diện.
Nói về văn bản sử thi, có nhiều công trình nghiên cứu của Hoàng Ngọc
Hiến, Đào Huy Từ, Chu Xuân Diên... Tuy đều là những công trình nghiên cứu
không thuộc lĩnh vực phương pháp dạy văn bản sử thi nhưng đã cung cấp
những kiến thức, cung cấp một cách nhìn về vấn đề sử thi để giúp chúng tôi
hiểu hơn về đặc trưng thể loại, bám sát văn bản hơn, từ đó đề xuất những cách
dạy phù hợp với đặc trưng thi pháp.
Cho đến nay, đã có một số đề tài nghiên cứu về dạy học văn bản sử thi
trong chương trình Ngữ văn phổ thông. Tác giả Lại Hà Giang (2007) trong đề
tài khóa luận Phương pháp dạy học sử thi dưới góc nhìn văn hóa đã tập trung
vào khai thác yếu tố văn hóa trong quá trình dạy học các sử thi trong chương
trình Ngữ văn THPT (bao gồm các đoạn trích văn bản từ cả ba tác phẩm sử
thi: Đăm Săn, Ô-đi-xê, Ra-ma-ya-na) bằng cách vận dụng các phương pháp
dạy học như: đọc sáng tạo văn bản trong bối cảnh văn học, gợi tìm nội dung
văn hóa trong hành động và ngôn ngữ nhân vật, nghiên cứu ý nghĩa văn hóa
từ văn bản...Trên cơ sở nội dung lí luận và hệ thống các phương pháp, biện
pháp dạy học đó, Ngô Thị Thi Thi đã có sự kế thừa và vận dụng cụ thể vào đề
tài Hướng dẫn học sinh THPT Tây Nguyên khai thác yếu tố văn hóa trong dạy
học sử thi Đăm Săn.

15


Còn tác giả Nguyễn Thị Quyên trong khóa luận tốt nghiệp Hướng dẫn
dạy đọc hiểu văn bản sử thi trong chương trình ngữ văn 10 THPT (2011) lại
đề xuất dạy học các văn bản sử thi theo ba hướng: hướng đặc trưng thể loại,

hướng tích hợp và hướng tích cực hoá vai trò người học. Bởi đề xuất nhiều
con đường để tổ chức cho HS tiếp cận cả ba văn bản sử thi nên đề tài có ý
nghĩa gợi mở khá lớn cho các chuyên đề dạy học, đề tài nghiêu cứu sau này,
nhưng bên cạnh đó lại có hạn chế là không thể đi sâu vào từng hướng tiếp cận
trong dạy đọc đọc hiểu sử thi và đặc biệt những đề xuất theo hướng tích hợp
vẫn chủ yếu là sự tổng cộng kiến thức ở các bài học được liên kết lại thành
chủ đề.
Chuyên đề sáng kiến kinh nghiệm mang tên Phương pháp dạy học đọc
hiểu tác phẩm sử thi trong chương trình Ngữ văn 10 của Nguyễn Thu Thủy,
Nguyễn Thị Minh Hoa (2014) cũng đề xuất các giải pháp cụ thể cho dạy học
đọc hiểu văn bản sử thi theo ba hướng: đặc trưng thể loại, tích hợp và tích cực
hoá vai trò người học. Ví dụ như trong hướng tích hợp, tác giả chủ trương tích
hợp dọc (tích hợp dọc là tích hợp một đơn vị kiến thức, kĩ năng đã học trước
đó theo nguyên tắc đồng trục) trên cơ sở nhận định: trong chương trình Ngữ
văn lớp 10, các tác phẩm sử thi được sắp xếp thành cụm sẽ rất thuận lợi cho
việc tổ chức cho HS tìm hiểu về thể loại sử thi (thông qua các câu hỏi về thể
loại). Tuy nhiên, hoạt động dạy học mang tính định hướng tích hợp mà tác giả
thực hiện chỉ là các thao tác so sánh, đối chiếu, hoặc liên hệ các tác phẩm với
nhau. Ví dụ như: lập bảng so sánh để tìm ra điểm tương đồng và khác biệt
giữa nội dung các sử thi anh hùng (nhân vật, giá trị tác phẩm…)
Như vậy, đã có những nghiên cứu định hướng tích hợp giữa các bài
cùng thể loại và vận dụng vào dạy văn bản sử thi nhưng mức độ tích hợp chưa
cao bởi các bài học vẫn dạy độc lập, sự liên hệ giữa các bài với nhau chỉ qua
hoạt động so sánh nội dung giữa ba tác phẩm. Có thể nói sự tích hợp này chưa
tạo ra sự khác biệt so với cách dạy thông thường.
16


Những nghiên cứu sau này tập trung vào việc tổ chức cho HS khai thác
yếu tổ loại thể của sử thi như luận văn Tổ chức hoạt động đối thoại trong dạy

học “Chiến thắng Mtao-Mxây” (trích sử thi Đăm Săn của dân tộc Ê-đê) ở lớp
10 THPT của Nguyễn Thị Toan, luận văn Phát triển năng lực so sánh và liên
tưởng, tưởng tượng trong dạy học sử thi ở trường THPT tỉnh Điện Biên qua
đoạn trích “Chiến thắng Mtao-Mxây” (Trích sử thi Đăm Săn của dân tộc Êđê) của Dương Mạnh Quân. Đặc biệt đề tài nghiên cứu của Dương Mạnh
Quân đã nhấn mạnh đến việc đổi mới phương pháp dạy học phải gắn liền với
phát triển năng lực của HS, tức là đề cao mục tiêu phát triển năng lực cho HS
thay vì mập mờ chung chung giữa mục tiêu kiến thức với mục tiêu năng lực,
thái độ. Khái quát lại, điểm chung giữa các đề tài nghiên cứu trên là dù định
hướng dạy học văn bản sử thi theo hướng tích hợp, nhưng các tác giả chỉ
dừng lại ở hoạt động liên hệ kiến thức giữa các bài, so sánh về giá trị nội
dung, nghệ thuật giữa các tác phẩm và vẫn giảng dạy các tác phẩm một cách
độc lập với nhau chứ không được liên kết theo cách xây dựng một chủ đề.
Như vậy, có thể thấy quan niệm về dạy học theo chủ đề và vấn đề dạy
học các văn bản sử thi trong chương trình Ngữ văn THPT đã được nghiên cứu
và đề cập ít nhiều trong các cuốn sách, đề tài nghiên cứu, bài viết, chuyên
đề… Đó là những gợi mở rất quan trọng đối với chúng tôi trong quá trình
điều tra, khảo sát thực tiễn phục vụ đề tài. Tất cả những công trình nghiên cứu
đi trước là nguồn nguyên liệu quý báu, giúp chúng tôi tìm được hướng giải
quyết nhiệm vụ cho đề tài này. Mặc dù chưa có công trình nào đề xuất việc
xây dựng một chủ đề thống nhất để việc giảng dạy các văn bản sử thi trong
chương trình Ngữ văn THPT. Đó chính là nhiệm vụ cơ bản mà đề tài sẽ đi sâu
giải quyết.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Nhằm khắc phục những hạn chế nhất định trong thực trạng dạy học các
văn bản sử thi trong nhà trường phổ thông hiện nay, chúng tôi thực hiện chủ
17


trương đổi mới dạy học Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực của người
học thông qua việc vận dụng phương pháp dạy học theo chủ đề đối với các

văn bản sử thi trogn chương trình Ngữ văn 10. Cụ thể, chúng tôi xác định mục
đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài như sau:
Mục đích của đề tài là đề xuất và triển khai chủ đề “Khúc ca về những
người anh hùng” để dạy học sinh đọc hiểu các văn bản sử thi trong chương
trình Ngữ văn 10, qua đó phát triển năng lực đọc hiểu văn bản cũng như các
năng lực cốt lõi khác cho người học cũng như nâng cao chất lượng dạy học
phần nội dung này ở trường THPT.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài tâp trung giải quyết các nhiệm vụ cơ bản sau đây:
- Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng và triển khai
chủ đề dạy học “Khúc ca về những người anh hùng” trong chương trình Ngữ
văn 10.
- Đề xuất các yêu cầu và biện pháp xây dựng, triển khai chủ đề dạy
học “Khúc ca về những người anh hùng” trong chương trình Ngữ văn 10.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng kết quả nghiên cứu.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi xác định:
4.1 Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Quá trình dạy học các văn bản sử thi trong chương trình Ngữ văn 10
theo chủ đề “Khúc ca về những người anh hùng”
4.2 Phạm vi nghiên cứu của đề tài
- Các văn bản sử thi trong chương trình Ngữ văn lớp 10, gồm Chiến
thắng Mtao-Mxây (trích Đăm Săn – sử thi Tây Nguyên), Uy-lít-xơ trở về
(trích Ô-đi-xê - sử thi Hy Lạp), Ra-ma buộc tội (trích Ra-ma-ya-na – sử thi
Ấn Độ),
18


- Hoạt động dạy học các văn bản sử thi trong chương trình Ngữ văn 10
theo chủ đề “Khúc ca về những người anh hùng”.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Chúng tôi đã thực hiện công việc thu thập các tài liệu về dạy học chủ đề
và dạy học các văn bản sử thi trong nhà trường phổ thông và thực hiện phân
tích một cách có hệ thống. Cụ thể là thực hiện phân loại tài liệu theo nội dung,
phạm vi nghiên cứu, sắp xếp, so sánh thông tin từ các tài liệu để chúng tôi có
cái nhìn bao quát về lịch sử nghiên cứu vấn đề và thấy được vấn đề dạy học
theo chủ đề cũng như dạy học các văn bản sử thi đã được đặt nền móng và có
sự phát triển, bố sung như thế nào. Trong phương pháp này, chúng tôi cũng
chọn lọc những nội dung tài liệu nghiên cứu về dạy học theo chủ đề và dạy
học các văn bản sử thi mà đề tài có thể tham khảo, kế thừa và phát triển.
- Phương pháp khảo sát, nghiên cứu thực tiễn
Chúng tôi đã thực hiện cuộc khảo sát đối với các GV dạy Ngữ văn và
HS ở 3 trường THPT của tỉnh Quảng Ninh và Lạng Sơn về thực trạng dạy học
các văn bản sử thi trong nhà trường THPT hiện nay. Những kết quả thu được
đã phản ánh được phần nào thực tiễn dạy học, nhu cầu tiếp nhận của HS và
những khó khăn trong phương pháp giảng dạy theo chủ đề của GV, từ đó là
cơ sở thúc đẩy chúng tôi nghiên cứu đề tài và đề xuất phương án triển khai
chủ đề dạy học.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Để kiểm nghiệm hiệu quả của việc triển trai dạy học chủ đề “Khúc ca
về những người anh hùng” để dạy học đọc hiểu sử thi trong chương trình Ngữ
văn 10, chúng tôi đã tiến hành dạy học thực nghiệm lại lớp 10A2 trường
THPT Bình Liêu (Quảng Ninh) và đồng thời tiến hành dạy học với giáo án
đối chứng tại lớp có lực học tương đương là lớp 10A1. Sau đó thực hiện kiểm
tra đánh giả ở cả hai lớp với cùng một đề kiểm tra và biểu điểm. Từ việc đánh
19


giá kết quả kiểm tra cùng với nhận xét thái độ của HS hai lớp trong suốt quá

trình tiến hành thực nghiệm sư phạm, chúng tôi đã kiểm chứng được rằng việc
vận dụng dạy học theo chủ đề vào dạy học đọc hiểu văn bản sử thi trong
chương trình Ngữ văn 10 là hoàn toàn đúng đắn và phù hợp.
6. Dự kiến đóng góp của luận văn
Thông qua luận văn về xây dựng và triển khai chủ đề"Khúc ca về
những người anh hùng", chúng tôi mong muốn có những đóng góp nhất định
trong lĩnh vực nghiên cứu phương pháp dạy học Ngữ văn trong nhà trường
phổ thông. Cụ thể:
- Về lí luận: có đóng góp và phát triển lí luận về dạy học đọc hiểu theo
chủ đề.
- Về thực tiễn: đề xuất được yêu cầu, cách thức xây dựng và triển khai
chủ đề dạy học “Khúc ca về những người anh hùng” để dạy học đọc hiểu văn
bản sử thi trong chương trình Ngữ văn 10.
7. Cấu trúc luận văn
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng và triển khai
chủ đề “Khúc ca về những người anh hùng” trong dạy học văn bản sử thi
lớp 10
Chương 2: Cách thức xây dựng và triển khai chủ đề dạy học “Khúc
ca về những người anh hùng” để dạy học đọc hiểu văn bản sử thi trong
chương trình Ngữ văn 10
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

20