TRIỂN VỌNG của PHONG TRÀO CỘNG sản và CÔNG NHÂN QUỐC tế HIỆN NAY NHỮNG vấn đề lý LUẬN và THỰC TIỄN về CHỦ NGHĨA xã hội HIỆN THỰC

TRIỂN VỌNG CỦA PHONG TRÀO CỘNG SẢN
VÀ CÔNG NHÂN QUỐC TẾ HIỆN NAY – NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIỄN VỀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
I. TRIỂN VỌNG CỦA PHONG TRÀO CỘNG SẢN VÀ CÔNG
NHÂN QUỐC TẾ HIỆN NAY
Phong trào cộng sản và công nhân quốc tế là phong trào hiện thực của các
đảng cộng sản, đảng công nhân ở các nước trên thế giới, có chung nền tảng tư
tưởng là chủ nghĩa Mác - Lênin, có chung mục tiêu chính trị và phối hợp hoạt động
vì thắng lợi của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.
Là một phong trào hiện thực, phong trào cộng sản và công nhân quốc tế
không tránh khỏi quy luật thăng trầm trên con đường phát triển của mình. Phong
trào đã từng đạt tới cao trào và làm nên một cuộc cách mạng xã hội vĩ đại trong thế
kỷ XX, dẫn đến sự ra đời của hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa trên thế giới.
Vào thập niên cuối của thế kỷ XX, chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước Đông Âu và
Liên Xô sụp đổ, chủ nghĩa xã hội tạm thời thoái trào, phong trào cộng sản và công
nhân quốc tế lâm vào khủng hoảng. Từ đó đến nay, thế giới chuyển biến nhanh
chóng trước sự thắng thế tạm thời của chủ nghĩa tư bản; quá trình toàn cầu hóa lôi
cuốn tất cả các quốc gia - dân tộc vào xu thế hội nhập quốc tế; cuộc cách mạng
khoa học - công nghệ mở ra nền kinh tế tri thức; tồn tại xã hội và ý thức xã hội của
nhân loại thay đổi to lớn, trong đó kết cấu kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa… đã
khác xa so với thời kỳ “chiến tranh lạnh”, đang xuất hiện những yếu tố khách quan
đòi hỏi phải cải cách lại toàn bộ hệ thống - cấu trúc của thế giới đương đại vốn đã
được xác lập từ nhiều thập kỷ qua với sự chi phối bởi chủ nghĩa tư bản.
Đại hội XI (2011) của Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định: “Chế độ xã hội
chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ là một tổn thất lớn đối với phong trào
cách mạng thế giới, nhưng một số nước theo con đường xã hội chủ nghĩa, trong đó
có Việt Nam vẫn kiên định mục tiêu, lý tưởng, tiến hành cải cách, đổi mới, giành


được những thành tựu to lớn, tiếp tục phát triển; phong trào cộng sản và công nhân
quốc tế có những bước hồi phục”1.

Thực tiễn những năm qua cho thấy, phong trào cộng sản và công nhân quốc
tế đang không ngừng tự đổi mới và phát triển, nỗ lực tìm tòi và khám phá mới cả
về lý luận lẫn thực tiễn, bước đầu đạt được nhiều thành tựu to lớn và có ý nghĩa
thời đại sâu sắc.
Một là, phong trào đã nhận thức ngày càng đầy đủ, đúng đắn và làm sáng tỏ
hơn các vấn đề của thời đại, về quy luật phát triển của xã hội loài người, về con
đường đi lên chủ nghĩa xã hội của mỗi nước
Tại Hội nghị quốc tế lần thứ 13 các đảng cộng sản và công nhân, do Đảng
Cộng sản Hy Lạp đăng cai, tổ chức tại thủ đô Athens từ ngày 9 đến 11 tháng 12 năm
2012, có đại biểu của 78 chính đảng cộng sản và công nhân từ 61 quốc gia trên thế
giới tham dự với chủ đề “Chủ nghĩa xã hội là tương lai!”, đã ra Tuyên bố chung và
chỉ rõ: cuộc khủng hoảng của phương tây hiện nay là “cuộc khủng hoảng mang tính
hệ thống của chủ nghĩa tư bản”, cuộc khủng hoảng này đang ngày càng trở nên sâu
sắc và lan rộng, làm cho đời sống nhân dân lao động ngày càng khó khăn; “nhân loại
đang ở vào thời điểm bước ngoặt của lịch sử” với hai con đường phát triển để lựa
chọn là chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội. Tuyên bố chung nhận định: con đường
tư bản chủ nghĩa có nguy cơ dẫn đến chiến tranh đế quốc và xâm phạm các quyền
dân chủ của nhân dân lao động, con đường xã hội chủ nghĩa là con đường giải phóng
vì lợi ích của nhân dân lao động; và khẳng định: trong bối cảnh khủng hoảng của
chủ nghĩa tư bản, các kinh nghiệm và thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội trên thế
giới đang chứng minh tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội, chỉ có chủ nghĩa xã hội mới
có thể loại bỏ chiến tranh, thất nghiệp, nghèo đói, mù chữ.
Một điểm nổi bật là các đảng cộng sản và công nhân đều thừa nhận “các đặc
điểm dân tộc” trong con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và mô hình xây dựng chủ
1 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011,
tr. 68.


nghĩa xã hội ở các nước, thay vì tuyệt đối hóa mô hình xô - viết và con đường của
Liên Xô như trước đây; đồng thời thừa nhận việc sử dụng kinh tế thị trường và hội

nhập quốc tế để phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật cho
chủ nghĩa xã hội là yêu cầu khách quan, được quy định bởi trình độ phát triển hiện
nay của lực lượng sản xuất của xã hội loài người, là phương hướng đúng đắn để
các nước đi lên chủ nghĩa xã hội tự đổi mới và phát triển…
Đánh giá sự lựa chọn mô hình phát triển kinh tế - xã hội của Trung Quốc và
Việt Nam, Cương lĩnh của Đảng Cộng sản Nhật Bản (2004) khẳng định: con đường
tiến lên chủ nghĩa xã hội thông qua kinh tế thị trường của Việt Nam và Trung Quốc
là hướng đi có tính quy luật của chủ nghĩa xã hội và đang trở thành một hướng đi
quan trọng của thế giới trong thế kỷ XXI. Hội thảo quốc tế "Triển vọng của chủ
nghĩa xã hội" của 39 đảng cộng sản và công nhân được tổ chức tại Praha (Séc) năm
2005 cũng đánh giá cao sự phát triển nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa và việc
gắn những ưu việt của chính quyền nhân dân với những thành tựu mới nhất của khoa
học kỹ thuật, với sự tham gia tích cực vào thị trường quốc tế của Trung Quốc và Việt
Nam, coi đây là sự bổ sung độc đáo về lý luận của chủ nghĩa xã hội. Sự tìm tòi, khai
phá con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của các đảng cộng sản cầm quyền trở thành
một đóng góp quan trọng, có giá trị cả về lý luận và thực tiễn cho việc phát triển chủ
nghĩa xã hội, chủ nghĩa Mác - Lênin trong điều kiện lịch sử mới.
Hai là, các đảng cộng sản và công nhân đang tích cực đấu tranh và giành
được những thành tựu rất quan trọng trong quá trình hiện thực hóa mục tiêu, lý
tưởng xã hội chủ nghĩa
Các nước xã hội chủ nghĩa còn lại là Việt Nam, Trung Quốc, Cuba, Triều
Tiên, Lào đã không chỉ kiên cường trụ vững, mà còn có những bước phát triển mới
được thế giới công nhận. Đặc biệt là, đảng cộng sản và công nhân cầm quyền ở đây
đã và đang tích cực tìm tòi sáng tạo, cả về lý luận và thực tiễn, con đường đi lên
chủ nghĩa xã hội phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của đất nước, dân tộc mình,
phù hợp với những biến đổi diễn ra trên thế giới. Bước phát triển mang tính đột


phá trong tư duy lý luận và thực tiễn của các nước xã hội chủ nghĩa hiện nay là
việc sử dụng kinh tế thị trường và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế để phát triển

kinh tế - xã hội, xây dựng cơ sở vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội. Những
thành tựu cải cách, đổi mới của các nước xã hội chủ nghĩa là một thực tế sinh động
chứng minh cho sức sống và khả năng tự đổi mới để đi lên của chủ nghĩa xã hội.
Các đảng cộng sản và công nhân quốc tế coi đây là nguồn cổ vũ lớn lao, giúp họ
củng cố niềm tin vào lý tưởng xã hội chủ nghĩa, tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy
quá trình phục hồi của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, góp phần thiết
thực vào việc tìm kiếm những phương thức hoạt động hiệu quả của phong trào
trong giai đoạn hiện nay.
Cùng với những thành tựu đạt được của các đảng cộng sản cầm quyền,
phong trào cộng sản và công nhân quốc tế ở các khu vực khác trên thế giới cũng có
bước củng cố quan trọng. Tại khu vực Liên Xô và Đông Âu - nơi phong trào chịu
tổn thất nặng nề nhất sau sự biến chính trị cuối thập niên 80 - đầu 90, các đảng
cộng sản và công nhân đã nhanh chóng hồi phục, đổi mới hoạt động, củng cố cơ sở
xã hội, lấy lại uy tín trong xã hội. Tại các cuộc bầu cử quốc hội và hội đồng địa
phương, nhiều đảng giành thắng lợi lớn, trở thành lực lượng đối lập mạnh như
Đảng Cộng sản Liên bang Nga, Đảng Cộng sản Séc và Môrava, một số đảng ở
vùng Trung Á, thậm chí có đảng liên tiếp giành được quyền đứng ra thành lập
chính phủ như Đảng Cộng sản Mônđôva.
Tại khu vực các nước tư bản phát triển, trong hoàn cảnh còn nhiều khó khăn
nội bộ, lại thường xuyên bị các thế lực thù địch công kích gay gắt, nhưng nhiều
đảng cộng sản và công nhân vẫn kiên trì chủ nghĩa Mác - Lênin, điều chỉnh chiến
lược, sách lược đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản, bảo vệ lợi ích của các tầng lớp
lao động, như các đảng cộng sản và công nhân ở Hy Lạp, Tây Ban Nha, Bồ Đào
Nha, Italia, Nhật Bản, Síp... Trong hoạt động của các đảng này, điều chỉnh quan
trọng nhất là tập trung chống chính sách kinh tế - xã hội theo chủ nghĩa tự do mới,


chống đại tư bản độc quyền, vạch trần các thủ đoạn bóc lột tinh vi của chủ nghĩa tư
bản trong điều kiện cách mạng khoa học - công nghệ hiện đại và toàn cầu hoá; chú
trọng mục tiêu đấu tranh vì dân sinh, dân chủ, tiến bộ và công bằng xã hội.

Tại khu vực các nước đang phát triển Á, Phi và Mỹ Latinh, tuy phải chịu ảnh
hưởng nặng nề từ cuộc khủng hoảng của chủ nghĩa xã hội, nhưng tuyệt đại đa số
các các đảng cộng sản và công nhân vẫn trụ lại, cố gắng tìm kiếm hình thức hoạt
động thích hợp. Một số đảng hoạt động tích cực, có cơ sở xã hội và ảnh hưởng khá
mạnh trong xã hội như các đảng cộng sản và công nhân ở Ấn Độ, Xiri, Ixraen,
Nam Phi, El Xanvađo, Guyana, Bôlivia, Uruguay... Trong đó, đáng chú ý là thắng
lợi trong bầu cử của Đảng Nhân dân Cách mạng Mông Cổ, Đảng Cộng sản mácxit
- lêninít thống nhất Nêpan, Đảng Lao động Braxin đưa các đảng này lên vị trí nắm
quyền từ nhiều năm nay…
Ba là, các đảng cộng sản và công nhân đang nỗ lực tìm kiếm cơ chế phối
hợp hoạt động chung, tập hợp lực lượng, tăng cường đoàn kết, trao đổi kinh
nghiệm, góp phần nâng cao sức mạnh của phong trào
Quan hệ giữa các đảng cộng sản và công nhân trên thế giới từng bước được
khôi phục và củng cố. Các mối quan hệ này, về cơ bản, được chỉ đạo theo tinh thần
chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân trong bối cảnh lịch sử mới. Trong đó,
nguyên tắc quan trọng nhất trong quan hệ giữa các đảng hiện nay là độc lập, tự
chủ, bình đẳng, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, đoàn kết hợp tác vì
lợi ích chung. Hình thức quan hệ giữa các đảng hiện nay phát triển mạnh nhất vẫn
là hình thức quan hệ song phương. Từ chỗ trao đổi thông tin, tài liệu, học tập kinh
nghiệm lẫn nhau, gần đây giữa các đảng đã xác lập quan hệ trao đổi về mặt lý luận.
Nhiều đảng đã hình thành cơ chế trao đổi lý luận thường kỳ như giữa Đảng Cộng
sản Việt Nam với Đảng Cộng sản Trung Quốc, Đảng Cộng sản Cuba, Đảng Nhân
dân cách mạng Lào; giữa các đảng cộng sản và công nhân trong EU, SNG và ở khu
vực Ban Căng... Đảng Cộng sản Nhật Bản cũng đã thiết lập được cơ chế hợp tác


trao đổi lý luận với Đảng Cộng sản Trung Quốc và nhiều đảng cộng sản và công
nhân ở châu Âu.
Ngoài các hình thức quan hệ song phương, trong thời gian qua, đã hình
thành một số diễn đàn hợp tác khu vực và quốc tế thường niên giữa các đảng cộng

sản, công nhân và cánh tả trên thế giới. Đây cũng là một nét mới thể hiện rõ nét sự
hồi phục của phong trào cộng sản công nhân quốc tế ở giai đoạn hiện nay. Các diễn
đàn quốc tế hàng năm của các đảng cộng sản và công nhân, các đảng cánh tả trên
thế giới như “Diễn đàn Xao Paolô” (do Đảng Cộng sản Cuba, Đảng Lao động
Braxin, Đảng Cách mạng Dân chủ Mêhicô và Mặt trận rộng rãi Urugoay phối hợp
tổ chức luân phiên tại các nước Mỹ Latinh, từ năm 1990 đến nay); “Cuộc gặp quốc
tế các đảng cộng sản và công nhân” (từ năm 1995 đến nay, lúc đầu do Đảng Cộng
sản Hy Lạp đăng cai, từ 2006, bắt đầu tổ chức luân phiên tại các khu vực theo đăng
cai của các đảng cộng sản)… ngày càng phát huy vai trò quan trọng trong phong
trào cộng sản và công nhân quốc tế.
Quá trình tự đổi mới của các đảng, đổi mới các mối quan hệ đoàn kết, hữu
nghị và tăng cường sự hợp tác, phối hợp hành động giữa các đảng trên trường quốc
tế là những xu hướng vận động chủ yếu của phong trào cộng sản công nhân quốc tế
trong thời gian tới. Các đảng đều nhấn mạnh yêu cầu cấp bách ở giai đoạn đấu
tranh hiện nay là: mở rộng ảnh hưởng của mình trong nhân dân lao động, các tổ
chức thanh niên, công đoàn; tăng cường hơn nữa tình đoàn kết, sự hợp tác và phối
hợp trên trường quốc tế; phối hợp tích cực hơn trong việc phát triển lý luận về chủ
nghĩa xã hội, nâng cao hiệu quả công tác lí luận, cùng nhau đề ra những quan điểm
chung cho phong trào.
Phong trào cộng sản và công nhân quốc tế đã có bước phục hồi, tuy phía
trước vẫn còn nhiều khó khăn, thử thách lớn. Không ít đảng còn tỏ ra lúng túng
trong việc xác định con đường và biện pháp đấu tranh, trong việc tập hợp lực
lượng, nhất là lực lượng trẻ; vấn đề đoàn kết nội bộ vẫn ẩn chứa nhiều phức tạp;
đồng thời các đảng cộng sản và công nhân luôn bị các thế lực thù địch chống phá


quyết liệt… Mặc dù vậy, với những bước phát triển trên đây, hoàn toàn có cơ sở để
tin tưởng rằng phong trào sẽ dần lấy lại vị thế của một lực lượng cách mạng thời
đại. Khát vọng hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội nhất định sẽ
thôi thúc giai cấp công nhân và nhân dân lao động hướng theo con đường đi lên

chủ nghĩa xã hội. Đại hội XI (2011) của Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định:
cuộc đấu tranh của nhân dân các nước vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ, phát
triển và tiến bộ xã hội dù gặp nhiều khó khăn, thách thức, nhưng sẽ có những bước
tiến mới; theo quy luật tiến hoá của lịch sử, loài người nhất định sẽ tiến tới chủ
nghĩa xã hội. Đó vừa là mục tiêu phấn đấu chung của phong trào cộng sản và công
nhân quốc tế, vừa là xu thế phát triển hợp quy luật lịch sử.
II. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VỀ CHỦ NGHĨA XÃ
HỘI HIỆN THỰC
Lịch sử thế giới từ sau Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga năm
1917 đến nay đã có những thay đổi và biến động hết sức to lớn và vô cùng sâu sắc.
Chủ nghĩa xã hội từ lý luận đã trở thành hiện thực sinh động; từ một nước trở thành
hệ thống, là chỗ dựa và là động lực chủ yếu thúc đẩy sự phát triển của các phong
trào cách mạng trên thế giới; rồi từ hệ thống thế giới còn lại những nước tiếp tục
xây dựng, phát triển theo con đường xã hội chủ nghĩa với diện mạo mới, đầy năng
động và sáng tạo. Điều đó phản ánh những bước thăng trầm, quanh co, khúc khuỷu
nhưng tất thắng của chủ nghĩa xã hội trên con đường đấu tranh khẳng định sự tồn
tại hợp quy luật lịch sử của mình. Sự biến đổi to lớn và sâu sắc ấy là sự biến đổi
của thế giới trong thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên
phạm vi toàn cầu mà cuộc Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười đã mở ra.
Từ khi chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ, thì sự chống
phá của các thế lực thù địch đối với chủ nghĩa xã hội lại càng trở nên quyết liệt và tinh
vi hơn. Những luận điệu công kích, phủ nhận chủ nghĩa xã hội càng được đẩy mạnh;


những lý thuyết “đa nguyên, đa đảng” càng rùm beng hơn hướng vào các nước xã hội
chủ nghĩa; những cái gọi là “hồi kết thúc”, sự “cáo chung” của chủ nghĩa xã hội, sự
“lạc hậu, lỗi thời” của chủ nghĩa Mác - Lênin được tung ra trên khắp các châu lục của
hành tinh, được tuyên truyền trên khắp các phương tiện thông tin đại chúng từ thô sơ
đến hiện đại, được “mớm” lời cho tất cả các phần tử chống đối, thù địch ở mọi nơi,
mọi chỗ.

Từ sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu, người ta đưa ra
những cách kiến giải khác nhau đầy dụng ý.
Một là, có những quan điểm cho rằng, chủ nghĩa xã hội hiện thực sụp đổ, thì
cũng có nghĩa là lý luận về chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ là học
thuyết ảo tưởng, viển vông, đã bị thực tiễn bác bỏ, phủ định.
Hai là, lại có quan điểm với lập luận, lý luận về chủ nghĩa xã hội và chủ
nghĩa Mác - Lênin có giá trị, song lý luận đó chỉ phù hợp ở thế kỷ XIX và có thể
phù hợp cả trong thế kỷ XX, nhưng hiện nay nó không còn thích hợp nữa, cần phải
thay đổi.
Ba là, cũng có người đưa ra quan điểm thoảng qua có vẻ “khách quan” hơn
khi cho rằng, lý tưởng xã hội chủ nghĩa của chủ nghĩa Mác - Lênin là lý tưởng
nhân văn, nhân đạo, nhưng đó là công việc của ngày mai, của tương lai xa vời;
hiện nay không có giá trị hiện thực, nếu thực hiện nó thì sẽ là không tưởng, là ảo
tưởng, không hiện thực, không thực tế. "Chủ nghĩa xã hội mà Mác nêu ra chỉ là
một lý tưởng, một chủ nghĩa xã hội "không tưởng”; không bao giờ thực hiện
được"2.
Ba phương án và cách lý giải trên, tuy mức độ biểu hiện khác nhau, song
thực chất đều phủ nhận chủ nghĩa xã hội và giá trị tốt đẹp trường tồn của chủ
nghĩa Mác - Lênin. Đó là cách kiến giải của các thế lực thù địch, của các lực
lượng chống đối. Các thế lực thù địch trắng trợn xuyên tạc chủ nghĩa xã hội và
2, 2 Ban Tuyên giáo Trung ương, Phê phán, bác bỏ các quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của
Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, tr. 48.


chủ nghĩa Mác - Lênin; trên cơ sở đó, chúng rằng rêu rao rằng “Việt Nam đang bế
tắc không chỉ về kinh tế, mà còn về tinh thần. Không ai còn tin vào chủ nghĩa
Mác nữa”2.
Chúng ta đã từng khẳng định rằng, sự sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên
Xô và Đông Âu là sự sụp đổ của một mô hình cụ thể của chủ nghĩa xã hội đã lạc
hậu, lý luận về chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn giữ nguyên giá trị,

tiếp tục soi sáng con đường đi lên của nhân loại trong thế kỷ chúng ta đang sống,
tiếp tục soi sáng nhân loại trên con đường đi đến tương lai xã hội chủ nghĩa, song
phải vận dụng một cách đúng đắn sáng tạo, điều chỉnh, bổ sung và phát triển phù
hợp trước đòi hỏi của thời đại.
Đó là cách kiến giải đúng đắn, khoa học, phù hợp.
Trong tình hình mới, chúng ta tiếp tục khẳng định quan điểm trên và đồng thời
cần giải thích rõ thêm: một là, sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội hiện thực là sự sụp đổ
của một mô hình cụ thể của chủ nghĩa xã hội đã lạc hậu, không đồng nghĩa với sự
sụp đổ của học thuyết, của chủ nghĩa Mác - Lênin; hai là, sự sụp đổ đó đã khách
quan tạo cho những người cộng sản có thêm những dữ liệu cho việc nhận thức đúng
đắn và hoàn thiện hơn lý luận về chủ nghĩa xã hội, trở về đúng với C.Mác,
Ph.Ănghen, V.I.Lênin hơn, để phát triển một cách đúng đắn và sáng tạo chủ nghĩa
Mác - Lênin trong điều kiện lịch sử mới.
Sự hình thành, phát triển, khủng khoảng, sụp đổ, đổi mới và phát triển đi lên
của chủ nghĩa xã hội hiện thực trên thế giới trong gần một thế kỷ qua đặt ra một số
vấn đề lý luận, thực tiễn khi nghiên cứu về chủ nghĩa xã hội hiện thực trong giai
đoạn hiện nay.
Vấn đề thứ nhất:
Kể từ năm 1917 đến nay, chủ nghĩa xã hội hiện thực đã bước vào thập kỷ thứ
mười của sự phát triển với những bước thăng trầm bao gồm cả những thành tựu to
lớn và những tổn thất nặng nề, để rồi hiện nay còn lại một số nước đang tiếp tục
hành trình trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong giai đoạn hiện nay,


nhân dân các nước Trung Quốc, Việt Nam, Cuba, Lào và Cộng hoà dân chủ nhân
dân Triều tiên tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội, tạo cho chủ nghĩa xã hội hiện
thực một diện mạo mới năng động, sáng tạo và phong phú hơn. Đó là chủ nghĩa xã
hội hiện thực đã và đang đổi mới, vươn lên khẳng định sự tồn tại hợp quy luật lịch
sử của mình. Chủ nghĩa xã hội hiện thực hiện đại được xây dựng và phát triển trên
cơ sở từ những bài học kinh nghiệm rút ra trong quá khứ; từ sự nhận thức lại và

phát triển sáng tạo chủ nghĩa

Mác - Lênin trong điều kiện mới và sự dựa chắc

vào những đặc điểm, đặc thù của từng quốc gia dân tộc.
Đó là sự vận động sáng tạo của chủ nghĩa xã hội, là sự vận dụng sáng tạo chủ
nghĩa Mác - Lênin trong điều kiện lịch sử mới.
Vấn đề thứ hai:
Có một vấn đề mà cho đến nay chúng ta chưa đề cập đến, hoặc chưa được
bàn luận nhiều. Đó là vấn đề tại sao những nước xã hội chủ nghĩa còn lại chỉ là
những nước “phương Đông”, những nước chậm phát triển trong hệ thống xã hội
chủ nghĩa thế giới. Sụp đổ chủ nghĩa xã hội là diễn ra ở Liên xô và Đông Âu những nước xã hội chủ nghĩa phát triển hơn, chứ không phải là sụp đổ ở Việt Nam,
Trung Quốc, Lào - những nước còn kém phát triển cả về kinh tế và chính trị, cả cơ
sở kinh tế lẫn kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa, thậm chí lại bị hậu quả chiến
tranh nặng nề như Việt Nam. Chúng ta đã giải thích nhiều lần rằng đó là do duy trì
quá lâu một mô hình lạc hậu về chủ nghĩa xã hội, do sự sai lầm hoặc do sự đúng
đắn sáng tạo trong thực hiện cải tổ, cải cách, đổi mới chủ nghĩa xã hội của các
đảng cộng sản ở các nước xã hội chủ nghĩa. Sự giải thích này là đúng. Nhưng có lẽ
cần dành thêm thời gian tìm hiểu sâu hơn những căn nguyên từ văn hoá, từ đặc
điểm dân tộc, đặc thù phương Đông và phương Tây. Cần lưu ý một luận điểm của
Hồ Chí Minh khi Người gửi cho Quốc tế Cộng sản Báo cáo về Bắc kỳ, Trung kỳ và
Nam kỳ: “Cuộc đấu tranh giai cấp không diễn ra giống như ở phương Tây” 3, bởi vì
xã hội Đông Dương, Ấn Độ hay Trung Quốc, xét “về mặt cấu trúc kinh tế, không
3 Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr.464.


giống các xã hội phương Tây thời Trung cổ, cũng như thời cận đại, và đấu tranh
giai cấp ở đó không quyết liệt như ở đây” 4. Cần hiểu rõ hơn và dựa chắc trên nền
tảng phương pháp luận của C.Mác và Ph.Ăngghen trong Tuyên ngôn của Đảng
Cộng sản, trước khi các ông nêu lên 10 biện pháp cải tạo và xây dựng chế độ xã

hội mới có thể áp dụng ở những nước tiên tiến nhất là: “Trong những nước khác
nhau, những biện pháp ấy dĩ nhiên sẽ khác nhau rất nhiều” 5 để phân tích cho vấn
đề nêu trên.
Phương pháp phân tích tình hình cụ thể, tìm ra những đặc điểm, những quy
luật vận động của từng thời kỳ, từng giai đoạn lịch sử cụ thể là một bài học phổ
biến, là phương pháp khoa học, sáng tạo trong việc vận dụng và phát triển chủ
nghĩa Mác - Lênin trong thực tiễn cách mạng.
Vấn đề thứ ba:
Chủ nghĩa xã hội hiện thực hiện nay tồn tại ở một số nước với hơn một tỷ
người, chiếm gần 1/4 dân số thế giới, nhưng vẫn chưa thể gọi là hệ thống thế giới
như trước đây, phong trào xã hội chủ nghĩa “còn gặp nhiều khó khăn”. Các nước
xã hội chủ nghĩa còn lại quan tâm nhiều đến giải quyết các vấn đề dân tộc, đất
nước, đến lợi ích quốc gia dân tộc, đến việc khẳng định vị thế đất nước mình trong
không gian toàn cầu hoá của thế giới đương đại. Sự quan tâm và giúp đỡ lẫn nhau
chưa được chú ý đúng mức; trách nhiệm quốc tế xã hội chủ nghĩa chưa được phát
huy cao. Cần có sự nhận thức mới về chủ nghĩa quốc tế xã hội chủ nghĩa và về
phát huy tinh thần quốc tế trong điều kiện toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế ngày
càng sâu rộng hiện nay.
Vấn đề thứ tư:
Tuy nhiều nước xã hội chủ nghĩa có tốc độ phát triển kinh tế vào loại cao của
thế giới, thậm chí trong suy thoái, khủng hoảng tài chính, kinh tế thế giới, vẫn cho
thấy một nền tài chính, kinh tế khá vững mạnh, nhưng dường như điều đó “chưa
4 Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr.465.
5 C.Mác - Ph.Ăngghen, Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 1995, tr. 627.


thật lộ rõ” tính chất ưu việt của chế độ xã hội mới, chưa phản ánh thật rõ sự đúng
đắn của con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, mà có vẻ như điều đó có được là do
học tập được nhiều (và cả đầu tư nhiều) từ các nước tư bản chủ nghĩa phát triển, là
sự “trỗi dậy” của các nước đang phát triển nói chung. Đây là một trong những vấn

đề để từ đó có thể góp phần cắt nghĩa một thực trạng: tại sao ở một số nước xã hội
chủ nghĩa hiện nay tuy kinh tế tăng trưởng, đời sống vật chất, văn hoá của nhân
dân được nâng cao, nhưng tâm trạng xã hội còn nhiều bức xúc, lòng tin vào Đảng
và chế độ ở một bộ phận quần chúng và cả cán bộ bị suy giảm.
Vấn đề thứ năm:
Thế nào là vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin trong điều
kiện mới? Đây là một vấn đề không đơn giản về mặt nhận thức luận và trong thực
tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội. Có một thực tế là, trong quá trình vận dụng, bổ
sung, phát triển lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học nói riêng, chủ nghĩa Mác - Lênin
nói chung, các đảng cộng sản thường thực hiện bằng việc phân tích và nắm bắt tình
hình thế giới, các xu thế thời đại, cùng với những đặc điểm, “màu sắc”, giá trị dân
tộc, kết hợp với việc dựa vào tư tưởng và lý luận của những lãnh tụ tiêu biểu của
đảng mình. Tư tưởng Mao Trạch Đông, lý luận Đặng Tiểu Bình là cơ sở lý luận
trực tiếp cho Đảng Cộng sản Trung Quốc tiến hành đường lối cải cách, thực hiện
xây dựng “Chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc”. Đảng Cộng sản Việt Nam lấy
chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ
nam cho hành động, coi đó là “bước phát triển quan trọng trong nhận thức và tư
duy lý luận của Đảng”. Các đảng cộng sản ở các nước xã hội chủ nghĩa khác cũng
có tình hình tương tự. Đó là con đường, cách thức vận dụng, bổ sung và phát triển
chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung, lý luận về chủ nghĩa xã hội nói riêng trong thời
đại ngày nay một cách đúng đắn, sáng tạo và phù hợp, làm cho chủ nghĩa xã hội
hiện thực phát triển năng động, sáng tạo hơn và phong phú hơn.
Từ sự phân tích trên cần khẳng định hai vấn đề lý luận cơ bản:


Một là, sức sống và sức sáng tạo của chủ nghĩa xã hội phải được biểu hiện cụ
thể ở sự kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị nhân loại - thời đại với các giá trị dân
tộc.
Hai là, chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ có thể được vận dụng và phát triển khi nó
được thâm nhập, ăn sâu vào từng dân tộc; không có chủ nghĩa xã hội chung chung,

trừu tượng, mà chủ nghĩa xã hội bao giờ cũng phải dựa trên mảnh đất hiện thực,
được thể hiện sinh động và cụ thể trong từng quốc gia dân tộc.
Vấn đề thứ sáu:
Các nước tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội, tạo cho chủ nghĩa xã hội hiện
thực một diện mạo mới năng động, sáng tạo và phong phú hơn. Song điều đó cũng
có những vấn đề đặt ra cần phải suy nghĩ.
Thứ nhất, vấn đề quan hệ giữa các nước xã hội chủ nghĩa trong thời đại ngày
nay. Vấn đề này có thể cùng diễn ra theo các hướng: các nước xã hội chủ nghĩa sẽ
tăng cường trao đổi, học tập lẫn nhau trên cơ sở tôn trọng sự lựa chọn con đường,
biện pháp đổi mới, cải cách, đặc điểm của từng nước; song cũng có thể dẫn đến sự
hoài nghi, thiếu tôn trọng và tin tưởng nhau từ việc lấy tiêu chí của đảng mình,
nước mình để soi xét và đánh giá sự lựa chọn của đảng khác và nước khác. Các
hướng đó đã và còn tiếp tục chi phối trong quan hệ giữa các nước xã hội chủ nghĩa.
Vấn đề đặt ra là cần phải nêu cao tinh thần quốc tế xã hội chủ nghĩa, tôn trọng và
học hỏi lẫn nhau, tránh tạo nên mâu thuẫn, ảnh hưởng đến lợi ích của từng nước và
của phong trào xã hội chủ nghĩa thế giới.
Thứ hai, vấn đề tính phổ biến và tính đặc thù trong vận dụng, phát triển chủ
nghĩa Mác - Lênin ở từng nước. Việc các đảng cộng sản nắm bắt các xu thế thời
đại, dựa vào đặc điểm dân tộc, tư tưởng và lý luận của những lãnh tụ tiêu biểu của
đảng mình trong vận dụng, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, dễ làm cho những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin bị hiểu nhầm, bị vận dụng không
đúng trong thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội mang đặc điểm, đặc thù dân tộc.
Nếu không nắm vững bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin,


không có lập trường giai cấp công nhân đúng đắn, thì sự phát triển sáng tạo ấy rất
dễ rơi vào sai lầm.
Tình hình trên vừa cho thấy sự phong phú của con đường, cách thức đi lên
chủ nghĩa xã hội, đồng thời vừa cho thấy những khó khăn, phức tạp của việc chỉ ra
những vấn đề, những nguyên tắc cho sự vận động của chủ nghĩa xã hội trong thời

đại ngày nay.
Thay cho kết luận:
Chủ nghĩa xã hội không phải là một khuôn mẫu máy móc, có sẵn, chủ nghĩa
xã hội sinh động và sáng tạo trong đời sống hiện thực. “Chúng ta chỉ biết phương
hướng của con đường đó và những lực lượng giai cấp nào dẫn đến con đường đó,
còn như về cụ thể và trên thực tế con đường đó ra sao thì kinh nghiệm của hàng
triệu con người sẽ chỉ rõ, khi họ bắt tay vào hành động” 6. Tiến cùng thời đại là cả
hướng đi lâu dài, con đường của chúng ta đang đi không thể là ngắn, không thể
không có chông gai, đích đến của con đường ấy không thể năm trước năm sau. Vậy
nên, vấn đề bức thiết lại là ở từng chặng đường cụ thể, chúng ta cần phải thực hiện
từng bước đi ra sao. Nắm chắc tình hình thế giới, đặc điểm, xu thế của thời đại
ngày nay, tình hình đất nước, đứng vững trên lập trường của chủ nghĩa Mác Lênin, chúng ta sẽ có cách nhìn tỉnh táo, sáng suốt, không bị mất phương hướng, từ
đó xây dựng và tăng thêm quyết tâm, niềm tin vào lý tưởng và con đường xã hội
chủ nghĩa; đồng thời xuất phát từ thực tế, đưa ra những chiến lược, sách lược hợp
lý, khả thi để phát triển đất nước.
Nếu như C.Mác, Ph.Ăngghen đã có công trong việc làm cho chủ nghĩa xã hội
từ không tưởng trở thành khoa học, khai sáng ra học thuyết cách mạng khoa học;
V.I.Lênin đã có công phát triển và hiện thực hoá những nguyên lý của chủ nghĩa
Mác trên một phần rộng lớn của trái đất, thì các thế hệ những người cộng sản trong
thế kỷ XXI phải bảo vệ, tiếp tục phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin và vận dụng
sáng tạo vào thực tiễn, thúc đẩy cách mạng phát triển. Xuất phát từ thực tế khách
6 V.I.Lênin, Toàn tập, tập 34, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, 1976, tr. 152-153.


quan, vận dụng sáng tạo và phát triển lý luận là yêu cầu quan trọng bảo đảm sức
sống và phát huy vai trò của chủ nghĩa

Mác - Lênin trong thực tiễn cách mạng.

Đó cũng là quy luật phát triển của chủ nghĩa Mác - Lênin.