Phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập môn giáo dục công dân ở trường THPT lương ngọc quyến – thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ THỊ THU HÀ

PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
TRONG HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở
TRƯỜNG THPT LƯƠNG NGỌC QUYẾN – THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: LL&PPDH Bộ môn Lí luận Chính trị
Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Ngô Thị Lan Anh

THÁI NGUYÊN - 2016
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn
này là trung thực chưa hề được sử dụng và công bố ở bất kỳ một công trình
nào khác.
Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được xác
định rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, ngày

tháng

Tác giả

Lê Thị Thu Hà

i
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



năm 2016


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thiện luận văn “Phát huy tính tích cực của học sinh trong học
tập môn Giáo dục Công dân ở trường THPT Lương Ngọc Quyến – Thái
Nguyên” trước hết tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS Ngô Thị Lan Anh,
người đã tận tình hướng dẫn tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi nghiên cứu và
hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy cô giáo Khoa Giáo dục Chính trị, phòng
Sau Đại học và đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy các chuyên đề
của toàn khóa học đã tạo điều kiện, đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình
học tập và hoàn thành luận văn.
Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tới Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Sau
Đại học trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp
đỡ, góp ý cho tôi trong quá trình hoàn thành luận văn.
Tôi xin cảm ơn anh em, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi
trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Tác giả luận văn

Lê Thị Thu Hà

ii
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... i
MỤC LỤC .......................................................................................................... iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv
DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................. v
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .................................................. 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................... 3
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài .............................. 4
5. Đóng góp của đề tài ......................................................................................... 5
6. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC
CỦA HỌC SINH TRONG HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Ở TRƯỜNG THPT LƯƠNG NGỌC QUYẾN - THÁI NGUYÊN............... 6
1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................ 6
1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới .................................................... 6
1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ...................................................... 8
1.2. Khái quát về quá trình dạy học ở trường phổ thông ................................... 10
1.2.1. Quan niệm về quá trình dạy học ở trường phổ thông .............................. 10
1.2.2. Đặc điểm của quá trình dạy học ở trường trung học phổ thông .............. 14
1.3. Yêu cầu tất yếu việc phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập
môn GDCD ở trường THPT Lương Ngọc Quyến -Thái Nguyên .................... 17
1.3.1. Khái quát về trường THPT Lương Ngọc Quyến và đặc điểm học sinh

trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên ............................................ 17
1.3.2. Phát huy tính tích cực học tập của học sinh đối với môn GDCD ở
iii
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


trường trung học phổ thông ............................................................................... 21
1.3.3. Những yêu cầu cần thiết của việc phát huy tính tích cực của học sinh
trong học tập môn GDCD ở trường THPT Lương Ngọc Quyến ...................... 26
Kết luận chương 1.............................................................................................. 30
Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC
SINH TRONG HỌC TẬP MÔN GDCD Ở TRƯỜNG THPT LƯƠNG
NGỌC QUYẾN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ........................................ 31
2.1. Thực trạng việc phát huy tính tích cực học tập môn GDCD của học
sinh trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên hiện nay ..................... 31
2.1.1. Thái độ, động cơ, mục đích học tập môn GDCD của học sinh ở
trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên ............................................ 31
2.1.2. Kết quả việc phát huy tính tích cực học tập môn GDCD của học sinh
ở trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thành phố Thái Nguyên ...................... 46
2.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong việc phát huy tính tích cực của
học sinh khi học tập môn GDCD ở trường THPT Lương Ngọc Quyến –
Thái Nguyên ...................................................................................................... 51
2.2.1. Nguyên nhân khách quan ........................................................................ 51
2.2.2. Nguyên nhân chủ quan ............................................................................ 54
2.3. Những vấn đề đặt ra.................................................................................... 57
2.3.1. Mâu thuẫn giữa yêu cầu giáo dục của môn học với vị trí của môn học
trong hệ thống giáo dục ở nhà trường phổ thông .............................................. 57
2.3.2. Mâu thuẫn giữa nội dung môn học GDCD, yêu cầu đổi mới phương
pháp giảng dạy với năng lực nhận thức của học sinh ........................................ 60
2.3.3. Mâu thuẫn giữa cơ sở vật chất, trang thiết bị phương tiện dạy học với

yêu cầu đổi mới chương trình, phát huy năng lực của người học trong học
tập môn GDCD ở nhà trường phổ thông ........................................................... 63
Kết luận chương 2.............................................................................................. 66
Chương 3: NHỮNG YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY
iv
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG HỌC TẬP MÔN GIÁO
DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG THPT LƯƠNG NGỌC QUYẾN THÁI NGUYÊN ............................................................................................... 67
3.1. Những yêu cầu của việc phát huy tính tích cực học tập môn GDCD ở
trường THPT hiện nay ....................................................................................... 67
3.1.1. Đảm bảo tính khoa học và tính vừa sức .................................................. 67
3.1.2. Đảm bảo tính định hướng ........................................................................ 68
3.1.3. Đảm bảo tính thực tiễn ............................................................................ 70
3.2. Một số giải pháp cơ bản nhằm phát huy tính tích cực trong học tập
môn GDCD ở trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên .................... 71
3.2.1. Giải pháp về phía học sinh ...................................................................... 71
3.2.2.Giải pháp về phía giáo viên ...................................................................... 83
3.2.3. Giải pháp về phía Nhà trường và Hội cha mẹ học sinh........................... 89
Kết luận chương 3.............................................................................................. 93
KẾT LUẬN....................................................................................................... 94
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 95
PHỤ LỤC

v
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
- GDCD :

Giáo dục Công dân

- THPT :

Trung học phổ thông

- Nxb

Nhà xuất bản

:

iv
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Nhận thức của học sinh trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái
Nguyên về việc phát huy tính tích cực học tập môn Giáo dục
công dân............................................................................................. 32
Bảng 2.2. Nhận thức của học sinh trường THPT Lương Ngọc Quyến – Thái
Nguyên về thái độ học tập môn Giáo dục công dân ......................... 34
Bảng 2.3. Nhận thức của học sinh trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái
Nguyên về kế hoạch tự học đối với môn Giáo dục công dân ........... 36
Bảng 2.4. Thái độ học tập của học sinh trường THPT Lương Ngọc Quyến Thái Nguyên về việc chuẩn bị bài trước và sau khi lên lớp đối với
môn GDCD ........................................................................................ 37

Bảng 2.5. Ý thức của học sinh trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái
Nguyên trong giờ học môn Giáo dục công dân ................................ 38
Bảng 2.6. Nhận thức của học sinh trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái
Nguyên về hứng thú học tập đối với môn Giáo dục công dân .......... 44
Bảng 2.7. Nhận thức về mục đích học tập môn Giáo dục công dân của học
sinh trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên .................... 41
Bảng 3.1. Nhận thức của học sinh trường THPT Lương Ngọc Quyến- Thái
Nguyên về vai trò quan trọng của môn Giáo dục công dân .............. 71

v
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong những năm gần đây, ngành giáo dục đã có nhiều đổi mới về chương
trình, sách giáo khoa và phương pháp dạy học. Việc lấy học sinh làm trung tâm,
không những phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học trong việc
chiếm lĩnh tri thức mà còn nhằm rèn cho các em tư duy sáng tạo, kỹ năng sống. Tuy
nhiên, việc dạy và học trong nhiều trường phổ thông vẫn còn chịu tác động nặng nề
bởi mục tiêu thi cử, “chạy theo thành tích” học để thi, dạy để thi. Do đó, việc dạy học
vẫn theo lối mòn cũ truyền thụ một chiều, thầy đọc, trò ghi, thông báo kiến thức
mang tính đồng loạt, thiên về lí thuyết, xa rời thực tiễn, tập trung ôn luyện kiến thức
đáp ứng kiểm tra thi cử, chưa thực sự quan tâm đến việc hình thành thói quen tự học,
tự khám phá kiến thức, phát triển tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề… cho
người học.
Vì vậy, vấn đề đặt ra với các nhà trường THPT hiện nay là làm thế nào để học
sinh có thể làm chủ, chiếm lĩnh kiến thức, tích cực, chủ động, sáng tạo, có khả năng

giải quyết một số vấn đề nảy sinh trong cuộc sống. Điều này thực sự đã và đang là
những thách thức lớn đối với ngành giáo dục Việt Nam nói chung, các nhà trường
phổ thông, giáo viên nói riêng. Bởi giáo viên không chỉ là người mang kiến thức đến
cho học sinh mà còn dạy cho học sinh cách tìm kiếm, chiếm lĩnh kiến thức để đảm
bảo cho việc tự học suốt đời.
Môn GDCD trong trường THPT là một bộ môn được cấu trúc tích hợp bao
gồm nhiều môn khoa học khác như: Văn học, Lịch sử, Địa lý… liên kết với nhau rất
chặt chẽ thành một hệ thống bền vững. Đây cũng là một trong những môn học quan
trọng góp phần thực hiện mục tiêu của giáo dục phổ thông: hình thành thế giới quan,
phương pháp luận khoa học, truyền đạt các kiến thức kinh tế xã hội, chủ trương chính
sách pháp luật của Nhà nước đến với người học. Trên cơ sở đó, giúp các em phát
triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản nhằm hình thành
nhân cách con người Việt Nam Xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm
công dân.
Tuy nhiên, trên thực tế vị thế của môn GDCD trong trường THPT chưa

1
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




được nhìn nhận một cách đúng mức. Đứng bên cạnh các môn Toán, Lý, Hóa, Văn,
Anh, Sinh… GDCD vẫn được coi là môn phụ với phân phối chương trình một tiết
trên một tuần. Cấu trúc của chương trình GDCD mà Bộ Giáo dục và Đào tạo ban
hành có nhiều nội dung khó, trừu tượng, tính thực tiễn cao, lại chỉ được học gói gọn
trong 45 phút mỗi tuần. Bởi vậy, giáo viên thường sử dụng phương pháp thuyết trình
là chủ yếu, làm cho người học nhận thức một cách thụ động, sao chép, áp đặt, máy
móc ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình dạy và học. Dù bài giảng có hay đến đâu,
giáo viên có nhiệt tình đến mấy cũng không thay thế được tính độc lập suy nghĩ, sự

lựa chọn để tiếp thu kiến thức mới của học sinh nên các em khó có thể tiếp nhận và
vận dụng nó vào trong cuộc sống, khó có tình yêu đối với môn học.
Bên cạnh đó, trong bối cảnh xã hội Việt Nam hiện nay, có rất nhiều học sinh
thiếu hiểu biết và thụ động khi nhìn nhận, đánh giá những sự việc, hiện tượng xảy ra
quanh mình. Đặc biệt, đối với học sinh THPT các em đang có sự xem nhẹ giá trị đạo
đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Một trong những nguyên nhân chính là do các
em thiếu kỹ năng sống.
Hơn nữa, học sinh THPT là lứa tuổi đang phát triển về tâm, sinh lý. Các em
luôn muốn khám phá những tri thức mới, những vấn đề mới, luôn muốn thử nghiệm
những điều được tiếp nhận để khẳng định chính bản thân mình. Chính vì vậy, phương
pháp dạy học nói chung và môn GDCD nói riêng, phải hướng tới mục tiêu phát huy
tính tích cực học tập của người học.
Trường THPT Lương Ngọc Quyến nằm ở vị trí trung tâm Thành phố Thái
Nguyên, là ngôi trường có bề dày lịch sử, đóng vai trò to lớn trong việc đào tạo, bồi
dưỡng nhân tài không chỉ cho tỉnh nhà mà còn cho cả các tỉnh bạn lân cận. Nhiệm vụ
trọng tâm của nhà trường là đào tạo ra những thế hệ học sinh vừa có đức, vừa có tài;
tích cực, chủ động sáng tạo trong lĩnh hội tri thức cũng như trong đánh giá giải quyết
những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn.
Cùng với các môn học ở trường phổ thông, môn GDCD góp phần quan trọng
trong việc thực hiện thành công mục tiêu đào tạo nói trên của nhà trường. Mặc dù,
trong những năm qua chất lượng dạy học môn GDCD nói chung và ở trường THPT
Lương Ngọc Quyến nói riêng, tuy đã có nhiều thành tích đáng kể, song số học sinh có

2
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




hứng thú đối với môn học này còn hạn chế, việc đầu tư cho công tác giảng dạy cũng

còn chưa thật thỏa đáng. Dẫn đến chất lượng của môn học chưa cao, tính tích cực học
tập của người học chưa được phát huy.
Bởi vậy, để chất lượng dạy và học môn GDCD thực sự đạt kết quả cao, tôi lựa
chọn đề tài: "Phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập môn Giáo dục công
dân ở trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên" làm luận văn thạc sĩ chuyên
ngành Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lí luận Chính trị.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về phát huy tính tích cực của học
sinh trong học tập môn GDCD ở Trường THPT Lương Ngọc Quyến –Thái Nguyên;
đề tài đề xuất giải pháp nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh đối với môn
GDCD ở Trường THPT Lương Ngọc Quyến –Thái Nguyên trong những năm học tới.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lý luận về phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập
môn GDCD ở trường phổ thông.
- Phân tích thực trạng tính tích cực học tập môn GDCD của học sinh Trường
THPT Lương Ngọc Quyến –Thái Nguyên hiện nay, chỉ ra nguyên nhân và những vấn
đề đặt ra.
- Đề xuất một số những giải pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh
trong học tập môn GDCD ở Trường THPT Lương Ngọc Quyến –Thái Nguyên.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu tính tích cực của học sinh trong học tập môn GDCD
ở trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Do thời gian có hạn, cho nên trong khuôn khổ của luận văn thạc sĩ, đề tài chỉ tập
trung nghiên cứu việc phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập môn GDCD ở

3
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

Trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên qua khảo sát đối với học sinh khối
10, khối 11, khối 12.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài
4.1. Phương pháp luận
Đề tài dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy
vật lịch sử, quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam và lý luận dạy học về vai trò tích
cực của người học trong quá trình dạy học.
4.2. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như:
* Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận
- Phương pháp logic - lịch sử: Dựa trên việc thu thập các tài liệu có liên quan
đến phạm vi nghiên cứu của đề tài, hệ thống, chọn lọc, xử lý để lựa chọn những thông
tin phục vụ cho đề tài.
- Phương pháp phân tích - tổng hợp, so sánh: Từ các nguồn tài liệu thu thập
được, xử lý, đưa ra lời bình, đánh giá, so sánh và rút ra các kết luận khoa học phục vụ
cho công tác nghiên cứu của đề tài.
- Phương pháp sử dụng toán thống kê: Để xử lý các số liệu từ kết quả điều tra
xã hội học bằng các bảng hỏi.
* Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra bằng Anket: Là phương pháp dùng một hệ thống câu
hỏi được chuẩn bị sẵn trên giấy theo những nội dung xác định, người được hỏi sẽ trả
lời bằng cách viết trong một khoảng thời gian nhất định (gồm câu hỏi đóng và câu hỏi
mở) để thu thập thông tin từ người học và người dạy đối với môn GDCD.
- Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành trao đổi trực tiếp (thông qua bảng hỏi
được chuẩn bị sẵn) với học sinh và giáo viên dạy môn GDCD ở Trường THPT Lương
Ngọc Quyến - Thái Nguyên để thu thập thông tin phục vụ cho công tác nghiên cứu

của đề tài.
- Phương pháp quan sát: Tiến hành quan sát các hoạt động của học sinh và giáo
viên trong các giờ học môn GDCD trên lớp và trong các giờ ngoại khóa ở trường
THPT Lương Ngọc Quyến để có thêm cơ sở, căn cứ khi đánh giá thực trạng học tập

4
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




môn GDCD của học sinh nhà trường.
5. Đóng góp của đề tài
- Đề tài đã góp phần làm rõ cơ sở lý luận, yêu cầu tất yếu việc phát huy tính
tích cực của học sinh trong học tập môn GDCD ở nhà trường phổ thông. Phân tích
được thực trạng tính tích cực trong học tập môn GDCD ở Trường THPT Lương Ngọc
Quyến - Thái Nguyên hiện nay, đề xuất được một số giải pháp cơ bản để phát huy
tính tích cực học tập của học sinh đối với môn học này ở nhà trường phổ thông.
- Đề tài sau khi được nghiệm thu có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho
sinh viên Khoa Giáo dục Chính trị, học viên Cao học chuyên ngành Lí luận và
Phương pháp dạy học bộ môn Lí Luận Chính trị, giáo viên dạy môn GDCD ở nhà
trường phổ thông.
6. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, đề tài
bao gồm 3 chương, 9 tiết.

5
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
TRONG HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG
THPT LƯƠNG NGỌC QUYẾN - THÁI NGUYÊN
1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới
Dạy học là một hoạt động có sự tương tác trực tiếp giữa thầy và trò, giữa
những người học với nhau, giữa dạy học với môi trường sư phạm nói riêng và môi
trường xã hội nói chung; là sự thống nhất chặt chẽ giữa hoạt động dạy và hoạt động
học. Do đó, thầy và trò vừa là chủ thể, vừa là đối tác trong dạy học. Tuy nhiên, ở mỗi
giai đoạn lịch sử lại có những quan niệm khác nhau về vai trò của thầy và trò trong
quá trình dạy học. Trước đây, nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam thường
chú trọng vai trò của người thầy, coi thầy là trung tâm của quá trình dạy học. Bởi vậy,
vị trí vai trò của người thầy được xem trọng, đề cao còn người học trở nên thụ động
dựa dẫm vào người thầy, thiếu đi tính tích cực, chủ động của mình. Hiệu quả của quá
trình dạy học không cao.
Những thập niên gần đây, trong lý thuyết dạy học hiện đại xuất hiện quan
niệm "lấy người học làm trung tâm", người thầy đóng vai trò dẫn dắt người học đến
với những tri thức mới, gợi mở để người học tự khám phá, chiếm lĩnh biến tri thức
của nhân loại thành kiến thức của mình, hình thành nên kĩ năng, kĩ xảo cho bản thân
người học. Điều này, đã góp phần làm cho hiệu quả của quá trình dạy học được cải
thiện, nâng cao rõ rệt.
Nghiên cứu về đổi mới quá trình dạy học, lấy người học làm trung tâm, sử
dụng các phương pháp dạy học tích cực để phát huy tính tích cực chủ động của người
học đã được nhiều nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu. Như công trình nghiên cứu
của J. Vial về "Lịch sử và thời sự về các phương pháp sư phạm", đã được Bộ Giáo
dục và Đào tạo nước ta cho dịch và biên soạn thành tài liệu bồi dưỡng giáo viên năm
1993. Cuốn sách đã khái quát về bản chất của quá trình dạy học, chỉ ra những ưu và

nhược điểm trong các quan niệm dạy học truyền thống và hiện đại, nêu nên các

6
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




phương pháp sư phạm cần thiết để sử dụng trong dạy học ở phổ thông. Tuy nhiên, các
phương pháp nêu ra chưa được chia tách thành các nhóm nhằm phục vụ cho công tác
giáo dục được tốt hơn. Song, nội dung được đề cập đến trong công trình nghiên cứu
này cũng cho thấy việc sử dụng các phương pháp sư phạm đều nhằm hướng tới phát
huy tính tích cực học tập cho người học.
Trong cuốn "Giáo dục đại học Hoa Kỳ" của D.B Johnstone, P.G. Altbach do
tác giả Lâm Quang Thiệp dịch, nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 2006, cũng đã đề cập
tới các phương pháp dạy học ở các trường đại học ở Hoa Kỳ đều hướng tới phát huy
vai trò của người học. Theo các tác giả, yếu tố góp phần làm nên sự thành công của
nền giáo dục Hoa Kỳ chính là ở chỗ họ luôn coi trọng vai trò của người học, dựa trên
nhu cầu của xã hội để đổi mới quá trình giáo dục. Trong đó, việc phát huy tính chủ
động, tích cực, sáng tạo cho người học luôn được xem trọng và trở thành tiêu chí khi
thực hiện các phương pháp dạy học ở Hoa Kỳ.
C. Allan và J. Thomas với cuốn "Các chiến lược để dạy học có hiệu quả" (Bản
dịch của Ban Đào tạo Đại học Quốc gia Hà Nội), 2005, đã khai thác bản chất của dạy
học hiện đại và đưa ra các chiến lược để nâng cao hiệu quả dạy học. Trong đó, nhóm
tác giả cũng nhấn mạnh đến việc sử dụng các nhóm phương pháp dạy học tích cực để
làm sao phát huy được nhiều nhất tính chủ động, sáng tạo của người học. Người thầy
với vai trò là người nhạc trưởng phải dẫn dắt được người học tiếp cận và khám phá,
lĩnh hội được tri thức, không thụ động, một chiều chỉ tiếp nhận mà không tương tác
trở lại với người dạy.
Leenpil, Module với công trình nghiên cứu về "Đánh giá dạy học tích cực",

Tài liệu tập huấn, Trung tâm giáo dục trải nghiệm, Trường Đại học Công giáo
Leuven, Vương quốc Bỉ, 2011. Tài liệu đã phân tích và đưa ra những lập luận đánh
giá về việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực hiện nay trong các nhà trường.
Trong đó, các tác giả chú trọng đến khâu đánh giá kết quả, bởi quá trình dạy học đạt
được mục tiêu hay không phải có sự đánh giá bằng các thang đo cụ thể. Do đó, việc
sử dụng phương pháp dạy học tích cực phải dựa trên các yếu tố nhằm phát huy được
năng lực học tập của người học. Kết quả đánh giá sẽ khẳng định được tính hiệu quả
của các phương pháp dạy học mà người giáo viên đã sử dụng trong quá trình dạy học.

7
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




"Phương pháp giảng dạy chính trị" của tác giả Sêprov - sách dịch, nhà xuất
bản Giáo dục, 1986. Đây là một trong những cuốn sách được tác giả bàn luận riêng
về đặc thù trong dạy học chính trị, nêu ra các nhóm phương pháp dạy học sử dụng
trong khi giảng dạy đối với chuyên ngành này. Theo tác giả, các phương pháp khi sử
dụng trong dạy học các môn chính trị phải chú ý tới tính đặc thù của môn học, tính
diễn giảng cần thực hiện chủ yếu để làm nổi bật vấn đề khi giảng dạy. Người thầy
không chỉ chú trọng tới luận giải kiến thức lý luận mà cần phải thực hiện nhiều
phương thức trao đổi, tương tác với người học để kích thích tính sáng tạo, tích cực,
chủ động của người học trong lĩnh hội và khám phá tri thức.
Ngoài ra, còn rất nhiều các công trình nghiên cứu khác nhau của các nhà khoa
học trên thế giới bàn luận về phương pháp dạy học tích cực nhằm phát huy tính chủ
động, sáng tạo của người học trong quá trình học tập. Đây là những nguồn tư liệu
quan trọng giúp tác giả luận văn có thể sử dụng tham khảo phục vụ cho quá trình thực
hiện nghiên cứu đề tài về "Phát huy tích tích cực của học sinh trong học tập môn
GDCD ở trường THPT Lương Ngọc Quyến hiện nay".

1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước
Bên cạnh các công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài, trong nước
cũng có rất nhiều công trình nghiên cứu của nhà khoa học bàn về việc phát huy tính
tích cực của người học như:
Luận án của tác giả Thái Duy Tiên: "Phát huy tính tích cực nhận thức của
người học", Viện khoa học giáo dục, Hà Nội, 2008. Luận án tập trung nghiên cứu
những biểu hiện của tính tích cực, một vài đặc điểm về tính tích cực của học sinh,
những nhân tố ảnh hưởng đến tính tích cực nhận thức và đưa ra các biện pháp phát
huy tính tích cực nhận thức của học sinh.
Bài viết giáo dục của Lại Quốc Khánh: “Phát huy tính tích cực của người học
trong quá trình dạy - học môn Tư tưởng Hồ Chí Minh”, Hà Nội, 2010. Tác giả đã đi
sâu phân tích một số đặc điểm cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh để khẳng định rằng,
sự cần thiết phải áp dụng phương pháp phát huy tính tích cực của người học là do
chính đối tượng của môn học - tư tưởng Hồ Chí Minh quy định. Ngoài ra, tác giả còn
bàn về những phẩm chất cần có của giảng viên, về thái độ và cung cách ứng xử của
giảng viên với sinh viên và về những học liệu cơ bản hỗ trợ cho phương pháp này.

8
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




Đề tài của tác giả Lê Thị Nhàn:“Biện pháp phát huy tính tích cực của học
sinh thông qua giờ học Ngữ Văn ở trường trung học cơ sở Ninh Điền”, Hà Nội,
2005, đã hướng vào mục đích phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, lấy học
sinh làm trung tâm và việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào trong
giảng dạy là rất cần thiết. Đề tài còn giúp cho người giáo viên có thể nhanh chóng
đưa học sinh tiếp cận bài học, đồng thời có thể phát huy tối đa tính sáng tạo, gây
hứng thú, tìm tòi học Văn của học sinh.

"Phương pháp dạy học và phát huy tính tích cực một phương pháp vô cùng
quý báu" của cố thủ tướng Phạm Văn Đồng, đăng trên báo Nhân Dân ngày
18/11/1994. Bài viết đã nhấn mạnh vai trò của việc lấy người học làm trung tâm, và
đề ra giải pháp phát huy tính tích cực của người học thông qua hệ thống câu hỏi,
những câu chuyện kể hấp dẫn trong khi lồng ghép vào giảng dạy.
Trong cuốn sách "Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường" của tác
giả Phan Trọng Ngọ, năm 2005, đã đi vào phân tích vai trò của các phương pháp dạy
học tích cực, nêu lên khái niệm cũng như các phương pháp dạy học tích cực có thể
vận dụng được trong quá trình dạy học ở trường phổ thông hiện nay.
Liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học môn GDCD cũng có nhiều tác
giả đề cập như: Cuốn sách "Phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân" của
nhóm tác giả Phùng Văn Bộ, Nguyễn Thị Kim Thu, Vương Tất Đạt, Lê Văn Thứ,
Đinh Văn Đức, Dương Minh Đức, Trần Thị Ngọc Oanh, do PGS Vương Tất Đạt chủ
biên (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội I, Hà Nội, 1994) đã giới thiệu tổng quát về lý
luận dạy học và các phương pháp dạy học môn GDCD.
Cuốn "Bồi dưỡng nội dung và phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân
10" của nhóm tác giả Vũ Hồng Tiến, Phùng Văn Bộ chủ biên (Nhà xuất bản Đại học
quốc gia Hà Nội, 1999) thể hiện những nét đặc trưng riêng về cách trình bày và
phương pháp tiếp cận bộ môn GDCD, để giáo viên có điều kiện lựa chọn và vận dụng
một cách có hiệu quả phù hợp với đối tượng học sinh.
Cuốn "Góp phần dạy tốt, học tốt môn GDCD ở trường THPT" do tiến sĩ
Nguyễn Đăng Bằng (chủ biên) cũng đã phân tích sự cần thiết phải đổi mới phương
pháp dạy học môn GDCD và cách thức đổi mới để đạt hiệu quả dạy học cao nhất.

9
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

Trong đó, nhóm tác giả cũng đề cập tới việc cần phải vận dụng các phương pháp dạy
học tích cực để phát huy được tính tích cực cho học sinh khi học tập môn học này ở
nhà trường phổ thông.
Gần đây nhất có các luận văn thạc sĩ nghiên cứu một số nội dung liên quan đến
đề tài như: Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy phần:
“Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học" ở trường
THPT hiện nay" (Qua thực nghiệm một số trường THPT ở Nghệ An) của tác giả
Nguyễn Thị Kim Ngân; "Vận dụng triết lý về con người trong tục ngữ để dạy tốt
phần: "Công dân với đạo đức" ở chương trình GDCD lớp 10 THPT" của tác giả
Nguyễn Văn Hải, luận văn cao học, Đại học Vinh, năm 2008. Các đề tài này đều đã ít
nhiều đề cập đến việc cần phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy
tính tích cực của người học và đã vận dụng được một số phương pháp dạy học tích
cực vào giảng dạy môn GDCD lớp 10, 11, 12 nhằm phát huy tính tích cực học tập ở
học sinh THPT đối với môn học GDCD.
Tuy có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học khai thác và tìm hiểu về vấn
đề phát huy tính tích cực của chủ thể nhận thức trong học tập, nhưng hầu hết các đề
tài, bài viết đều chưa đi sâu phân tích nguyên nhân, đề ra các giải pháp cụ thể đối với
giáo viên và học sinh nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình học
tập đối với môn GDCD. Hơn nữa các đề tài này mới chỉ vận dụng phương pháp dạy
học tích cực vào một phần của chương trình GDCD lớp 10, chứ chưa phải toàn bộ
chương trình. Trên cơ sở kế thừa có chọn lọc các thành tựu của những người đi trước
và sự sáng tạo của bản thân, đề tài của tôi sẽ bổ sung và mở ra một hướng nghiên cứu
mới, đó là nghiên cứu việc: "Phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập môn
GDCD ở trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên".
1.2. Khái quát về quá trình dạy học ở trường phổ thông
1.2.1. Quan niệm về quá trình dạy học ở trường phổ thông
Dạy học là quá trình hoạt động hai mặt của thầy giáo (dạy) và học sinh (học)
nhằm thực hiện các mục đích dạy học. Nhiệm vụ dạy học trong nhà trường không chỉ
đảm bảo một trình độ học vấn nhất định mà còn góp phần hình thành nhân cách con
người xã hội chủ nghĩa.

10
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


Quan niệm về quá trình dạy học đã phản ánh tính chất hai mặt của quá trình
này: quá trình dạy của giáo viên và quá trình học của học sinh. Hai quá trình này
không tách rời nhau, mà là một quá trình hoạt động chung nhằm hình thành nhân
cách của con người mới, đáp ứng được yêu cầu của thời đại. Trong quá trình hoạt
động chung đó, người giáo viên đóng vai trò lãnh đạo, tổ chức, điều khiển hoạt động
nhận thức của học sinh để giúp họ tự khám phá ra tri thức. Người giáo viên phải suy
nghĩ để giúp học sinh sử dụng những tri thức, những kinh nghiệm mà họ thu thập
được qua các phương tiện thông tin đại chúng, qua cuộc sống để tạo nên sự hiểu biết
cho bản thân người học.
Phối hợp với hoạt động đó của giáo viên, học sinh tự giác, tích cực, chủ động,
tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức của mình nhằm nắm vững tri thức, hình
thành kỹ năng, kỹ xảo, phát triển năng lực nhận thức, đặc biệt là năng lực tư duy,
sáng tạo hình thành thế giới quan khoa học và những phẩm chất đạo đức của con
người. Chính người học phải tự mình làm ra sản phẩm giáo dục. Tính chất, hành động
của họ có ảnh hưởng quyết định tới chất lượng tri thức mà họ tiếp thu.
Như vậy, có thể hiểu quá trình dạy học là quá trình mà dưới sự lãnh đạo, tổ
chức, điều khiển của giáo viên, người học tự giác, tích cực, chủ động tự tổ chức, tự
điều khiển hoạt động của mình nhằm thực hiện những nhiệm vụ dạy học.
Dạy và học là hai hoạt động thống nhất biện chứng (nhưng không đồng nhất)
với nhau, phản ánh hai mặt của quá trình dạy học và đồng thời đó cũng là một quy
luật cơ bản của quá trình dạy học.
1.2.1.1. Quá trình dạy
Theo tác giả Newcomb, Mc Cracken và Wormbord (1986): dạy là một quá
trình chỉ đạo và hướng dẫn quá trình học để người học đạt được những kiến thức, kỹ
năng hay thái độ mới; tăng cường lòng nhiệt tình của họ và phát triển hơn nữa các kỹ

năng hiện có. Theo đó, trong quá trình dạy học, các tác giả nhấn mạnh đến vai trò của
người thầy. Người học ở đây với tư cách vừa là đối tượng của hoạt động dạy nhưng
cũng đồng thời là chủ thể của các hoạt động trong quá trình dạy học. Mục đích cuối
cùng mà hoạt động dạy hướng đến ở đây là làm thay đổi nhận thức, thái độ, hành vi
của người học bằng chính hoạt động chủ động, sáng tạo và tự giác của người học.

11
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


Một số nhà giáo dục cho rằng, dạy là một nhiệm vụ đầy khó khăn, đòi hỏi khả
năng trí tuệ, những thách thức về mặt xã hội, bao gồm tập hợp các kỹ năng có thể
được hình thành, củng cố và nâng cao ở người dạy nhằm cung cấp các cơ hội, điều
kiện thuận lợi cho quá trình dạy học. Do vậy, để tiến hành được một hoạt động dạy,
người dạy cần phải có một sự chuẩn bị, đầu tư rất lớn không chỉ về mặt kiến thức
chuyên môn mà còn chú trọng đến các kỹ năng cụ thể; có khả năng đối phó với
những khó khăn, có sự cam kết về mặt xã hội.
Theo một bản dịch từ tài liệu nước ngoài của tác giả Lâm Quang Thiệp khẳng
định: “Dạy là giúp cho người học tự mình chiếm lĩnh những kiến thức, kỹ năng và
hình thành hoặc thay đổi những tình cảm, thái độ” [13, tr.187].
Theo quan niệm này, dạy không phải là truyền thụ kiến thức một chiều, càng
không phải cung cấp thông tin đơn thuần mà chủ yếu là giúp cho người học tự mình
chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, bồi dưỡng cảm xúc và hình thành thái độ.
Từ việc phân tích các định nghĩa nêu trên, theo chúng tôi: dạy là một hoạt
động đặc trưng của người dạy nhằm tổ chức, điều khiển, tạo ra nhiều điều kiện và cơ
hội cho quá trình học diễn ra một cách thuận lợi và đạt mục đích. Kết quả cuối cùng
của quá trình dạy là tạo điều kiện và thúc đẩy quá trình học diễn ra trong một môi
trường thuận lợi nhất. Hay nói cách khác, dạy học là một quá trình tổ chức, điều
khiển hoạt động nhằm hình thành cho người học thái độ, năng lực phương pháp học
tập và có ý chí học tập để họ tự khám phá những tri thức phong phú của nhân loại.

Điều đó cũng có nghĩa, dạy là dạy cách học, cách tiếp cận và xử lý thông tin, vận
dụng chúng vào việc giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.
1.2.1.2. Quá trình học
Theo quan niệm của một số học giả nước ngoài, học là một sự thay đổi về kiến
thức, cách hiểu, kỹ năng và thái độ thông qua quá trình nhận thức và suy nghĩ về quá
trình nhận thức đó.
Sự thay đổi này là một quá trình hết sức phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu
tố trong đó như: động cơ, niềm tin và nỗ lực của người học; sự khuyến khích và hỗ
trợ của người dạy có vai trò quyết định đến mức độ thay đổi nông hay sâu của quá
trình học. Để đạt được sự thay đổi đến một trình độ nhận thức sâu sắc, người học còn

12
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


cần phải được đặt trong một môi trường mà ở đó có sự khuyến khích và hỗ trợ từ phía
người dạy.
Theo quan điểm tiếp cận thông tin, học là quá trình tự biến đổi mình và làm
phong phú giá trị con người mình bằng cách thu nhận và xử lí thông tin lấy từ môi
trường thông tin của bản thân người học.
Theo định nghĩa này, học có hàm nghĩa rất rộng, gồm nhiều yếu tố như: thu
thập, ghi nhớ, tích lũy và xử lý thông tin (từ môi trường xung quanh), khả năng giải
quyết vấn đề để tự biến đổi bản thân… Học theo cách hiểu này cốt lõi là tự học, là
quá trình phát triển nội tại bản thân người học.
Còn Hiệp hội TLH Mỹ (APA) cho rằng: học có bản chất là một quá trình nỗ
lực, thống nhất từ bên trong bản thân người học nhằm thấu hiểu các thông tin và kinh
nghiệm mới, thông qua bộ lọc là nhận thức, tư duy và cảm xúc của cá nhân.
Từ các cách hiểu trên có thể rút ra khái niệm như sau: học là hoạt động tích
cực, tự lực và sáng tạo của người học nhằm tạo ra sự thay đổi trong nhận thức, thái
độ và kỹ năng trên cơ sở những kiến thức hiện có của bản thân. Học là một quá trình

thay đổi liên tục và tồn tại trong suốt cuộc đời của mỗi con người.
Quá trình dạy - học, xét cho cùng, có được kết quả vẫn là tập trung ở quá trình
học. Nhưng, học không phải là tạo ra bản sao của hiện thực trong não bộ của mỗi
người mà là một hoạt động nhận thức đặc biệt. Hình ảnh của đối tượng hiện thực tồn
tại trong ý thức thông qua sự phản ánh có tính chất cải tạo, bao gồm trong đó cả sự
sáng tạo và nỗ lực, tích cực của bản thân người học. Hoạt động học không phải là sự
tiếp nhận những kết quả có sẵn do người dạy truyền đạt cho, mà đó là hoạt động nhận
thức độc lập của người học. Người học là chủ thể của hoạt động học, tự mình làm ra
sản phẩm của chính mình trong tiếp nhận và biến đổi tri thức của bản thân.
Học chính là tạo ra sự thay đổi, nếu người học không thay đổi, điều đó có
nghĩa là chưa diễn ra quá trình học. Sự thay đổi ở đây, một mặt là sự gia tăng về kiến
thức, mặt khác thể hiện người học có thái độ tích cực hơn, đạt được những kỹ năng
mới hoặc hoàn thiện những kỹ năng hiện có. Sự thay đổi có thể diễn ra ở lĩnh vực tình
cảm, nhận thức. Tuy nhiên, sự thay đổi về mặt nhận thức sẽ là mục tiêu cuối cùng của
quá trình học. Nhờ có nhận thức, qua quá trình tích cực hoạt động, các hành vi, kỹ

13
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


năng và thái độ của người học sẽ được điều chỉnh theo hướng hoàn thiện hơn.
Như vậy, các quan niệm trên về quá trình dạy học đã phản ánh tính chất hai
mặt của quá trình này: quá trình dạy học của giáo viên và quá trình học của học sinh.
Hai quá trình này không tách rời nhau mà là một quá trình hoạt động chung nhằm
hình thành nhân cách của con người mới, đáp ứng mọi yêu cầu của thời đại.
1.2.2. Đặc điểm của quá trình dạy học ở trường trung học phổ thông
Một là, hoạt động học tập của học sinh được tích cực hóa trên cơ sở nội dung
dạy học ngày càng được hiện đại hóa.
Thời đại hiện nay là thời đại công nghiệp, bùng nổ thông tin với đặc điểm
chung là cách mạng khoa học, kỹ thuật và cách mạng xã hội phát triển cực kỳ nhanh.

Nếu như những năm thập kỷ 70 của thế kỷ XX, tri thức nhân loại tăng gấp đôi theo
chu kỳ 8 năm, đến nay chu kỳ đó chỉ còn 4 năm. Sự phát triển như vũ bão của xã hội,
nhất là của cách mạng khoa học, kỹ thuật - công nghệ hiện nay, khiến nội dung dạy
học trong nhà trường không ngừng được đổi mới, được hiện đại hóa.
Từ thực tế đó, nảy sinh mâu thuẫn giữa khối lượng tri thức mà học sinh cần
nắm bắt ngày càng nhiều hơn, phức tạp hơn, trong khi đó thời lượng học tập của học
sinh trong quá trình dạy học không thể tăng. Hướng giải quyết tích cực mâu thuẫn
này đã và đang được các trường THPT thực hiện theo hướng đổi mới phương pháp
dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh.
Ngoài tính lịch sử cụ thể, tính tích cực hành động vốn là bản chất của con
người. Trong nhà trường bấy lâu, tính tích cực học tập của người học ít được phát
huy do lối dạy học thụ động. Hơn nữa, việc đổi mới chương trình hiện nay đòi hỏi
học sinh phải có thái độ học tập tích cực; thu thập, xử lý và sử dụng thông tin từ
nhiều nguồn khác nhau, mới đáp ứng yêu cầu giáo dục - đào tạo của nhà trường. Do
đó, giáo viên trong quá trình dạy học không chỉ giữ vai trò là người cung cấp thông
tin mà quan trọng hơn, họ phải là người hướng dẫn học sinh biết cách tự mình thu
thập, xử lý và sử dụng thông tin. Giáo viên ngày nay phải không ngừng tiếp cận, tìm
tòi, lựa chọn và vận dụng các phương pháp dạy học sao cho có tác dụng tích cực hóa
được hoạt động học tập của người học.
Hai là, quá trình dạy học ở trường THPT cũng bao gồm hai mặt là quá trình

14
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


dạy và quá trình học nhằm thực hiện mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học
sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản,
phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con
người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn
bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng

và bảo vệ Tổ quốc. [18]
Hai mặt dạy - học có mối quan hệ khăng khít, tác động qua lại lẫn nhau, trong
đó: quá trình dạy là đề ra mục đích, yêu cầu học tập, vạch ra kế hoạch hoạt động cho
quá trình dạy học; tổ chức hoạt động dạy của mình và hoạt động học của người học
(tạo động cơ, hứng thú, ham hiểu biết…); đồng thời, theo dõi, kiểm tra, đánh giá kết
quả học tập của người học để điều chỉnh, sửa chữa. Bên cạnh đó, quá trình học tiếp
nhận nhiệm vụ, kế hoạch do giáo viên đề ra, thực hiện hành động với thao tác nhận
thức nhằm giải quyết nhiệm vụ; tự điều chỉnh hoạt động nhận thức, học tập của mình
dưới sự điều tra, đánh giá của bản thân; cuối cùng là phân tích kết quả học tập để điều
chỉnh và sửa chữa chính quá trình học tập của mình.
Trong quá trình hoạt động độc lập, quá trình học tập yêu cầu người học là học
sinh phải lập kế hoạch hoặc cụ thể hóa nhiệm vụ học tập; tự tổ chức hoạt động học
tập; tự kiểm tra, tự điều chỉnh trong tiến trình học tập của mình; tự phân tích những
kết quả hoạt động học tập của mình. Trong hoạt động đó, giáo viên là người lãnh đạo,
điều khiển hoạt động nhận thức của người học. Học sinh đóng vai trò tự giác, tích
cực, chủ động phối hợp với giáo viên để hoàn thành mục đích, nhiệm vụ.
Ba là, quá trình dạy học ở trường THPT cũng là một hệ thống toàn vẹn, nó bao
gồm nhiều thành tố tồn tại, phát triển trong mối quan hệ biện chứng với nhau: mục
đích, nội dung, phương pháp, phương tiện, cách thức, hoạt động dạy, hoạt động học,
kết quả… Tất cả các thành tố đó đều có tác động qua lại với môi trường kinh tế, văn
hóa, xã hội, khoa học, kỹ thuật… nhằm thực hiện yêu cầu về nội dung và phương
pháp trong giáo dục phổ thông mà Luật Giáo dục 2005 (sửa đổi năm 2012) nêu ra:
Giáo dục trung học phổ thông phải củng cố, phát triển những nội dung đã học ở
trung học cơ sở, hoàn thành nội dung giáo dục phổ thông; ngoài nội dung chủ yếu
nhằm bảo đảm chuẩn kiến thức phổ thông, cơ bản, toàn diện và hướng nghiệp cho

15
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

mọi học sinh còn có nội dung nâng cao ở một số môn học để phát triển năng lực, đáp
ứng nguyện vọng của học sinh. Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính
tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng
lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn
luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm
vui, hứng thú học tập cho học sinh. [18]
Bốn là, đặc trưng của quá trình dạy học THPT ở nước ta hiện nay theo hướng
tiếp cận “lấy người học làm trung tâm”. Trong quá trình dạy học phải xuất phát từ
nhu cầu, động cơ, đặc điểm tâm sinh lý của người học. Người học vừa là mục tiêu,
vừa là động lực của quá trình dạy học, hoạt động một cách tích cực, năng động, sáng
tạo, biết tư duy, có thái độ ham muốn học tập đúng đắn. Đồng thời, trong quá trình
này, vai trò của người giáo viên cần được chú trọng, quan tâm, đặc biệt là trong dạy
học “lấy người học làm trung tâm” đòi hỏi ở người giáo viên phải có năng lực chuyên
môn cao, năng lực sư phạm, phẩm chất nghề nghiệp tốt; đòi hỏi phải có kỹ năng định
hướng, thiết kế, tổ chức hoạt động… để phát triển tốt nhân cách học sinh.
Đối với học sinh THPT, các em đang ở lứa tuổi có nhiều biến động về tâm
sinh lý, có nhu cầu hướng nghiệp, sự phát triển về cả thể chất và trí tuệ đều cao, có
nhu cầu học hỏi, sáng tạo tìm tòi khám phá những cái mới… Bởi vậy, người dạy cần
phải nắm bắt được tâm sinh lý lứa tổi, những biến động về nhận thức, các nhu cầu
học tập, vui chơi, giải trí của các em để có phương pháp giáo dục và dạy học hiệu
quả, giúp các em trưởng thành có kiến thức, trình độ hiểu biết để tiếp tục học lên các
bậc học cao hơn.
Như vậy, cần nhận thức một cách đầy đủ về đặc điểm của quá trình dạy học
nói chung và dạy học ở các bậc học nói riêng để nhằm góp phần nâng cao chất lượng
dạy và học hiện nay. Việc nhận thức đặc điểm của quá trình dạy học không phải dựa
trên những cơ sở cảm tính, kinh nghiệm chủ nghĩa mà cần xuất phát từ những cơ sở
khoa học để có thể thực hiện được thành công sự nghiệp giáo dục theo quan điểm chỉ
đạo của Đảng và Nhà nước ta, đào tạo ra những con người phát triển toàn diện: đức,

16

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN


trí, thể, mỹ.
1.3. Yêu cầu tất yếu việc phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập môn
GDCD ở trường THPT Lương Ngọc Quyến -Thái Nguyên
1.3.1. Khái quát về trường THPT Lương Ngọc Quyến và đặc điểm học sinh trường
THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên
* Khái quát về trường THPT Lương Ngọc Quyến
Trường THPT Lương Ngọc Quyến được thành lập từ tháng 10 năm 1946 tại
"Thủ đô gió ngàn". Ngôi trường mang tên nhà yêu nước Lương Ngọc Quyến, là một
trong những ngôi trường phổ thông đầu tiên của khu vực Việt Bắc, cho đến nay
trường đã có truyền thống 70 năm xây dựng và trưởng thành. Trong suốt bảy mươi
năm qua các thế hệ thầy và trò nhà trường đã chung tay góp sức, vượt qua mọi khó
khăn thử thách, nỗ lực phấn đấu đưa sự nghiệp giáo dục của nhà trường không ngừng
phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đào tạo
nguồn nhân lực địa phương. Các thế hệ học sinh nhà trường với cương vị công tác
khác nhau trên khắp các miền của Tổ quốc luôn hướng về trường với sự quan tâm sâu
sắc bằng cả tinh thần và vật chất đáng trân trọng. Đó là sự thể hiện truyền thống uống
nước nhớ nguồn, đạo lý tôn sư trọng đạo, đây cũng chính là niềm cổ vũ, khích lệ to
lớn đối với thầy trò nhà trường trong sự nghiệp trồng người.
Trường THPT Lương Ngọc Quyến - Thái Nguyên là một trong số những
trường THPT có bề dày lịch sử và thành tích của Thành phố Thái Nguyên nói riêng
và tỉnh Thái Nguyên nói chung. Hiện nay, nhà trường đang có 44 lớp học ở cả 3 khối
10, 11,12. Số giáo viên có trình độ thạc sĩ là 41 thầy cô; có 9 thầy cô có trình độ trung
cấp lý luận chính trị; 52 thầy cô là giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh. Đội ngũ giáo viên và
cán bộ viên chức của nhà trường đều là những thầy cô giáo có trách nhiệm, nhiệt tình
với sự nghiệp trồng người, luôn luôn nỗ lực phấn đấu để không ngừng nâng cao chất
lượng dạy và học của nhà trường.
Trường luôn có truyền thống đi đầu trong công tác triển khai thực hiện các

mục tiêu giáo dục, các phong trào thi đua của Bộ, của Ngành. Trong những năm
gần đây, Ban Giám hiệu nhà trường đã triển khai nhiệm vụ giáo dục đạo đức qua
các hoạt động lồng ghép vào chương trình học, các môn học và các hoạt động của

17
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN