Dàn ý: Đôi mắt (Nam Cao 2)

Câu 1. Các ý chính:
1. Giới thiệu khái quát về tác giả tác phẩm:
- Khi còn là nhà văn hiện thực, hay khi trở thành nhà văn cách mạng, Nam Cao luôn tâm huyết
với nghề cầm bút.
- Đôi mắt là truyện ngắn về đề tài ngời tri thức viết năm 1948, là thời kì kháng chiến chống
thực dân Pháp gian khổ và ác liệt, cùng thời kì cũng là thời kì "nhận đờng" của lớp văn nghệ sĩ cũ
đi theo kháng chiến. Tác phẩm lúc đầu có tên Tiên s thằng Tào Tháo, sau Nam Cao đổi là Đôi
mắt. Nhà văn Tô Hoài coi Đôi mắt là "tuyên ngôn nghệ thuật" của một thế hệ nhà văn cũ đi theo
kháng chiến.
- Truyện xoay quanh hai nhân vật Hoàng và Độ với hai nét tính cách khác nhau, hai cách nhìn,
hai thái độ đối với quần chúng và đối với cuộc kháng chiến chung của cả dân tộc.
2. Phân tích tình cách nhân vật Hoàng.
a) Trớc tổng khởi nghĩa Tháng tám, Hoàng là văn sĩ kiêm "tay chợ đen". Gia đình Hoàng sống
phong lu, sung túc.
(Chỉ ra những sở thích của gia đình Hoàng: nuôi chó dữ,)
- Tính khí Hoàng bất thờng, có tật hay đá bạn chỉ vì sự đố kị tài năng (chỉ ra những việc làm
của Hoàng đối với bạn bè và đối với chính Độ).
b) Lúc kháng chiến toàn quốc bùng nổ, Hoàng cũng "đi theo kháng chiến", nhng thực ra là một
cuộc chạy loạn.
- Về nông thôn anh vẫn giữ những thói quen sinh hoạt của một tri thức thợng lu (chỉ ra những
thói quen sinh hoạt của gia đình Hoàng: nuôi chó tây, đọc tiểu thuyết cổ trớc khi đi ngủ). Bản
thân những sinh hoạt ấy không đáng bị lên án, nhng đặt trong thực tế cuộc sống, kháng chiến lúc
bấy giờ, nó trở nên lạc lõng và xa lạ.
c) Mặc dầu sống giữa những ngời nông dân, nhng Hoàng vẫn không hoà nhập đợc với họ. Anh
vẫn giữ nguyên vẻ khinh bạc của một ngời thuộc tầng lớp trên. Anh đã mang quá nhiều những
mặc cảm về họ. Anh kể cho Độ nghe về những mặc cảm ấy của mình.
Thái độ của Hoàng đối với ngời nông dân:
- Theo Hoàng, những ngời nông dân đều là những kẻ "ngu độn. bần tiện cả"
- Anh gọi những ngời kháng chiến là những "thằnh chủ tịch", "ông uỷ ban", "bố tự vệ", "các
ông thanh niên", "các bà phụ nữ"
1

- Anh cho họ là "nhiêu khê", dốt nát nhng hay mắc bệnh giấy tờ (lấy dẫn chứng bằng họ việc
họ căn vặn giấy tờ ngời ra vào làng).
- Anh khinh miệt họ là những ngời "vừa ngố vừa nhặng xị", "viết chữ quốc ngữ sai vần mà lại
cứ hay nói chuyện chính trị rối rít cả lên", "mở miệng là thấy đề nghị, yêu cầu".
- Anh thấy việc anh thanh niên đọc thuộc lòng bài ba giai đoạn nh một trò cời, chẳng khác nào
một con vẹt biết nói
Thái độ của anh khi kể về ngời nông dân
- Giọng nói "tức tối, bất bình" nặng về sự khinh miệt.
- Lúc anh trợn mắt, lúc cời gằn
- Sự khinh bỉ của anh đã đến mức thái quá: nó "phì cả ra ngoài () mùi xác thối".
Thái độ của Hoàng nh vậy là hậu quả của một cái nhìn phiến diện, lệch lạc, chỉ thấy hiện tợng
bề ngoài mà quên bản chất bên trong. Đó là cái nhìn của một con ngời thiếu hẳn lòng nhân ái, mà
nh Độ đã nhận xét: "anh quen nhìn đời, nhìn ngời một phía thôi".
d) Khi không thể sống hoà hợp đợc với ngời lao động, anh xa lánh, tuyệt giao với họ, giao du
với "đám cặn bã" chấp nhận bị gọi là "phản động", không nhận làm việc gì cho kháng chiến.
Đối với kháng chiến, anh là ngời đứng ngoài cuộc, với thái độ thờ ơ lạnh lùng.
e) Anh không tin ở khả năng cách mạng của quần chúng, bi quan về tơng lai của kháng chiến,
có một kiểu sùng bái cá nhân lãnh tụ không đúng mức.
f) Hoàng là một kiểu nghệ sĩ có cá tính của con ngời thuộc tầng lớp trên, có cách đối xử lạnh
lùng và khinh miệt quần chúng.
3. Phân tích tính cách nhân vật Độ
a) Độ là một trí thức văn nghệ sĩ nghèo. Trong khi Hoàng sống phong lu thì Độ thuộc số những
nhà văn "chỉ có một dúm xơng và rất nhiều bản thảo cha biết bán cho ai".
- Song Độ lại sống chân thành với bạn bè, thân mật với ngời nông dân (anh về thăm Hoàng, cử
chỉ vỗ vai ngời chỉ đờng..)
b) Độ có một thái độ sống đúng đắn với ngời nông dân
- Anh thấy họ có cả những hạn chế dốt nát, nheo nhếch
- Nhng anh còn thấy đợc điều đáng quí ở ngời nông dân : đó là bản chất của những ngời yêu n-
ớc, nhiệt tình tham gia cách mạng và nhất là khả năng cách mạng to lớn của họ mà anh đã từng đ-
ợc chứng kiến từ hồi Tổng Khởi nghĩa, anh tin họ sẽ đa cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đi

đến thắng lợi (dẫn một số câu Độ nói với Hoàng và phân tích)
2
- Anh tìm cách bênh vực ngời nông dân khi Hoàng kể về họ (anh bảo Hoàng: "ngời nhà quê
vốn có tục kiêng"; "ngời nhà quê vẫn còn là một cái bí mật đối với chúng ta")
b) Từ chỗ hiểu, yêu mến, Độ tình nguyện gắn bó với ngời nông dân, chấp nhận là anh "tuyên
truyền viên nhãi nhép" miễn là đợc cống hiến cho cuộc kháng chiến chung của dân tộc.
4. Chỉ ra ý nghĩa "tuyên ngôn của tác phẩm"
- Đây là tuyên ngôn về lập trờng cách mạng, lập trờng kháng chiến của lớp văn nghệ sĩ cũ
quyết tâm từ bỏ những quyền lợi ích kỉ, từ bỏ những thói quen sinh hoạt cũ để trở thành một nhà
văn chân chính của nền văn nghệ cách mạng.
3