Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần thế giới quan và phương pháp luận môn những nguyên lý của chủ nghĩa mác – lênin ở trường đại học sư phạm – đại học thái nguyên
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.23 MB, 120 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
ĐOÀN THỊ HỒNG NHUNG
SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC
PHẦN THẾ GIỚI QUAN VÀ PHƢƠNG PHÁP LUẬN MÔN NHỮNG
NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở TRƢỜNG ĐẠI
HỌC SƢ PHẠM - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Hà nội - 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
ĐOÀN THỊ HỒNG NHUNG
SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC
PHẦN THẾ GIỚI QUAN VÀ PHƢƠNG PHÁP LUẬN MÔN NHỮNG
NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở TRƢỜNG ĐẠI
HỌC SƢ PHẠM - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: LL & PPGD Giáo dục Chính trị
Mã số: 60.14.01.11
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Phạm Việt Thắng
Hà nội - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân
tôi. Các số liệu và tài liệu trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả
nghiên cứu này không trùng với bất cứ cơng trình nào đã đƣợc cơng bố trƣớc
đó.
Tơi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
Hà Nội, tháng năm 2017
Tác giả luận văn
1
DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT
Phƣơng pháp dạy học
PPDH
Phƣơng pháp thảo luận nhóm
PPTLN
Thảo luận nhóm
TLN
Giảng viên
GV
Sinh viên
SV
2
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Bảng 1.1. Kết quả nhận thức của GV về đặc trƣng của PPTLN
Bảng 1.2. Mức độ kết hợp PPTLN với các PPDH khác
Bảng 1.3. Kết quả tìm hiểu về những khó khăn ảnh hƣởng đến việc vận dụng
PPTLN
Bảng 1.4. Kết quả nhận thức của SV về đặc trƣng của PPTLN
Bảng 1.5. Kết quả tìm hiểu về những khó khăn mà SV gặp phải trong giờ học
có vận dụng PPTLN
Bảng 3.1. Kết quả học tập của đối tƣợng TN
Bảng 3.4. Kết quả kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng.
Bảng 3.3. Kết quả kiểm tra nội dung bài học của thực nghiệm lần thứ hai
Biểu đồ 1.1. Thể hiện mức độ sử dụng PPTLN trong dạy học của GV
Biểu đồ 3.4. Kết quả kiểm tra sinh viên sau thực nghiệm lần 2.
3
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................2
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................3
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................3
7. Phƣơng pháp nghiên cứu.........................................................................................4
8. Tóm tắt cơ đọng các luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn ..................4
9. Cấu trúc luận văn ....................................................................................................5
Chƣơng 1 .....................................................................................................................7
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN
NHÓM TRONG DẠY HỌC PHẦN THẾ GIỚI QUAN VÀ PHƢƠNG PHÁP
LUẬN MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC –
LÊNIN Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC .................................................................................7
1.1 Cơ sở lý luận của việc sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học mơn
Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới quan và phƣơng
pháp luận. ....................................................................................................................7
1.1.1 Thảo luận nhóm và các hình thức thảo luận nhóm ............................................7
1.1.2 Đặc trưng và quy trình của phương pháp thảo luận nhóm..............................11
1.1.4. Vai trị của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học mơn Những ngun
lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới quan và phương pháp luận. ...21
1.1.4.1. Đặc trưng tri thức phần thế giới quan và phương pháp luận môn Những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin ..........................................................21
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học
mơn Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới quan và
phƣơng pháp luận ......................................................................................................24
1.2.1. Khái quát về địa bàn khảo sát .........................................................................24
4
1.2.2. Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới quan và phương pháp
luận ở trường đại học Sư phạm - ĐHTN . ................................................................28
Tiểu kết chƣơng 1......................................................................................................39
Chƣơng 2 ...................................................................................................................41
NHỮNG NGUYÊN TẮC VÀ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO
LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA
CHỦ NGHĨA MÁC – LÊNIN PHẦN TRIẾT HỌC Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ
PHẠM – ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ......................................................................41
2.1 Những nguyên tắc sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học mơn
Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới quan và phƣơng
pháp luận ở trƣờng đại học........................................................................................41
2.1.1 Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu môn học ...........................................................41
2.1.2 Nguyên tắc đảm bảo đúng quy trình sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ..46
2.1.3 Ngun tắc đảm bảo vai trị chủ đạo của người dạy và chủ động của người
học .............................................................................................................................49
2.2 Những biện pháp nhằm phát huy ƣu điểm của phƣơng pháp thảo luận nhóm
trong dạy học mơn Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế
giới quan và phƣơng pháp luận ở trƣờng đại học Sƣ phạm – Đại học Thái Nguyên52
2.2.1 Chuẩn bị bài giảng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn
Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới quan và phương
pháp luận ...................................................................................................................52
2.2.2 Tổ chức dạy học sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học mơn
Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới quan và phương
pháp luận ...................................................................................................................57
2.2.3 Lựa chọn các hình thức kiểm tra, đánh giá tƣơng ứng với phƣơng pháp thảo
luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin
phần thế giới quan và phƣơng pháp luận ..................................................................64
Đánh giá dựa trên xây dựng phiếu hướng dẫn đánh giá theo tiêu chí (Rubric) 67
5
Tiểu kết chƣơng 2......................................................................................................69
Chƣơng 3 ...................................................................................................................71
THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM BIỆN PHÁP SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO
LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA
CHỦ NGHĨA MÁC – LÊNIN PHẦN TRIẾT HỌC Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ
PHẠM – ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ......................................................................71
3.1. Kế hoạch thực nghiệm........................................................................................71
3.2 Tổ chức thực nghiệm...........................................................................................74
3.3 Các tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm ....................................................76
3.4 Kiểm tra, đánh giá sau thực nghiệm....................................................................78
Tiểu kết chƣơng 3......................................................................................................83
KẾT LUẬN ...............................................................................................................85
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................88
6
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Để đáp ứng đƣợc tốc độ phát triển nhanh chóng và yêu cầu của xã hội
hiện đại, dạy học hiện nay dần chuyển sang dạy học định hƣớng phát triển
năng lực, đó là hoạt động dạy học không chỉ giới hạn trong việc truyền thụ hệ
thống tri thức mà cịn nhằm phát triển tồn diện nhân cách, phẩm chất của
ngƣời học thông qua việc phát triển các năng lực của ngƣời học. Nhằm nâng
cao chất lƣợng nguồn nhân lực khơng chỉ có năng lực về chun mơn mà cịn
có những phẩm chất, năng lực cần thiết khác, giáo dục đại học hiện nay vẫn
đang tiếp tục đổi mới phƣơng pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn
luyện theo hƣớng phát huy tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự
học của ngƣời học.
Phƣơng pháp dạy học giữ vai trò quan trọng, ảnh hƣởng lớn đến chất
lƣợng dạy học, đặc biệt việc sử dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực có tác
động mạnh tới q trình dạy học của GV và SV, góp phần hình thành và phát
triển các năng lực quan trọng giúp ngƣời học thích ứng và hội nhập với điều
kiện làm việc hiện đại. Trong đó, thảo luận nhóm đƣợc đánh giá là một
phƣơng pháp dạy học tích cực giúp hình thành và phát triển các năng lực hợp
tác, năng lực làm việc nhóm, năng lực tƣ duy và diễn đạt, năng lực nêu vấn
đề, năng lực giải quyết vấn đề. Đây là một phƣơng pháp dạy học tích cực
ngày càng khẳng định đƣợc vai trị của mình trong việc hỗ trợ ngƣời học phát
triển các kỹ năng, năng lực cần thiết trong môi trƣờng làm việc ngày càng
khắc nghiệt, cạnh tranh và năng động hiện nay. Thảo luận nhóm có những ƣu
điểm nổi bật trong việc tăng cƣờng học tập và trao đổi theo nhóm, tăng tính
liên kết và kỹ năng làm việc giữa các cá nhân với nhau, đổi mới hoạt động
dạy học giữa GV và SV theo hƣớng cộng tác, phản hồi từ hai bên trong quá
trình dạy học. Nhƣ vậy, phƣơng pháp thảo luận nhóm đáp ứng đƣợc mục tiêu
1
đổi mới và tích cực hóa hoạt động dạy học hiện nay, góp phần hình thành
năng lực cần thiết cho ngƣời học, đó là năng lực hợp tác giải quyết vấn đề
theo nhóm góp phần nâng cao khả năng thích ứng và làm việc hiệu quả của cá
nhân ngƣời học.
Từ thực tiễn dạy học các mơn lý luận chính trị ở các trƣờng đại học, cao
đẳng nói chung và trƣờng đại học Sƣ phạm – Đại học Thái Nguyên nói riêng,
trong đó có mơn Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin cịn
nhiều khó khăn và hạn chế, xuất phát từ nhiều nguyên nhân nhƣ nội dung
chƣơng trình, thời gian giảng dạy, sách giáo trình và đặc biệt là việc sử dụng
các phƣơng pháp dạy học của GV trong quá trình dạy học chƣa thực sự hiệu
quả, chƣa phát huy đƣợc tính tích cực, chủ động, chƣa tạo đƣợc hứng thú học
tập cho sinh viên. Trong đó, phƣơng pháp thảo luận nhóm đã đƣợc sử dụng
nhiều trong hoạt động dạy học nhƣng vẫn chƣa phát huy đƣợc hết những ƣu
điểm của nó trong việc tác động đến ngƣời học, giúp ngƣời học hình thành
các năng lực cần thiết.Vì vậy, cần nghiên cứu các biện pháp nâng cao hiệu
quả của phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ
bản của chủ nghĩa Mác - Lênin nhằm tăng tính tích cực, chủ động và sáng tạo
cho ngƣời học.
Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Sử dụng phƣơng pháp thảo
luận nhóm trong dạy học phần thế giới quan và phƣơng pháp luận môn
Những nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin ở trƣờng Đại học Sƣ phạm –
Đại học Thái Nguyên” làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và phƣơng
pháp giảng dạy GDCT.
2. Mục đích nghiên cứu
- Nghiên cứu các biện pháp sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm nhằm
nâng cao chất lƣợng dạy và học phần thế giới quan và phƣơng pháp luận môn
2
Những nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin ở trƣờng đại học Sƣ phạm ĐHTN.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1 Khách thể nghiên cứu
- Nghiên cứu quá trình dạy học phần thế giới quan và phƣơng pháp luận
môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin tại trƣờng Đại học
Sƣ phạm – ĐHTN.
3.2 Đối tượng nghiên cứu
- Luận văn nghiên cứu việc sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong
dạy học mơn Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế
giới quan và phƣơng pháp luận ở trƣờng đại học Sƣ phạm – ĐHTN.
4. Giả thuyết khoa học
- Sử dụng các biện pháp hợp lí sẽ giúp phát huy đƣợc ƣu điểm của
phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của
chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới quan và phƣơng pháp luận cho sinh viên
trƣờng đại học Sƣ phạm - ĐHTN.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ cơ sở lý luận của việc sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm
trong dạy học mơn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần
thế giới quan và phƣơng pháp luận ở trƣờng đại học Sƣ phạm - ĐHTN.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm
trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần
thế giới quan và phƣơng pháp luận ở trƣờng đại học Sƣ phạm - ĐHTN hiện
nay.
- Xây dựng các nguyên tắc, các biện pháp sử dụng hiệu quả phƣơng pháp
thảo luận nhóm trong dạy học mơn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa
3
Mác – Lênin phần thế giới quan và phƣơng pháp luận ở trƣờng đại học Sƣ
phạm - ĐHTN.
- Tiến hành thực nghiệm kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp đã
đề xuất.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: nghiên cứu việc sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm
trong dạy học mơn Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần
thế giới quan và phƣơng pháp luận ở trƣờng đại học Sƣ phạm - ĐHTN.
Về địa điểm nghiên cứu: khảo sát thực trạng và tiến hành thực nghiệm ở
trƣờng đại học Sƣ phạm - ĐHTN.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Luận văn sử dụng phƣơng pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa
Mác – Lênin, quán triệt các quan điểm của Đảng và nhà nƣớc về đổi mới
phƣơng pháp dạy học.
- Các phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết, gồm: Phƣơng pháp phân tích
tổng hợp các tài liệu, các cơng trình nghiên cứu có liên quan.
- Các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn bao gồm: phƣơng pháp quan
sát, phƣơng pháp điều tra, phỏng vấn, phƣơng pháp so sánh thống kê toán
học, phƣơng pháp xin ý kiến chuyên gia, phƣơng pháp thực nghiệm, so sánh
đối chiếu.
8. Tóm tắt cơ đọng các luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận
văn
8.1 Những luận điểm cơ bản của đề tài
- Khái quát cơ sở lý luận về dạy học theo phƣơng pháp thảo luận nhóm
nhƣ khái niệm, đặc điểm, vai trò…
4
- Đánh giá thực trạng sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy
học mơn Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới
quan và phƣơng pháp luận ở trƣờng đại học Sƣ phạm - ĐHTN.
- Sử dụng các biện pháp đề xuất làm nâng cao hiệu quả phƣơng pháp
thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa
Mác – Lênin phần thế giới quan và phƣơng pháp luận cho sinh viên ở trƣờng
đại học Sƣ phạm – ĐHTN.
8.2 Đóng góp mới của tác giả
- Đề xuất biện pháp sử dụng hiệu quả phƣơng pháp thảo luận nhóm trong
dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế
giới quan và phƣơng pháp luận cho sinh viên trƣờng đại học Sƣ phạm ĐHTN.
- Góp phần nâng cao chất lƣợng giảng dạy môn Những nguyên lý cơ bản
của chủ nghĩa Mác – Lênin phần thế giới quan và phƣơng pháp luận ở trƣờng
đại học Sƣ phạm - ĐHTN.
9. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận văn đƣợc kết cấu thành 3 chƣơng và 8 tiết.
Chƣơng 1: Cơ sở khoa học của việc sử dụng phƣơng pháp thảo luận
nhóm trong dạy học mơn Những ngun lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác –
Lênin ở trƣờng đại học
Chƣơng 2: Những nguyên tắc và biện pháp sử dụng hiệu quả phƣơng
pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần thế giới quan và phƣơng pháp luận
môn Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác –Lênin ở trƣờng đại học Sƣ
phạm – Đại học Thái Nguyên
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm biện pháp sử dụng phƣơng pháp thảo
luận nhóm trong dạy học phần thế giới quan và phƣơng pháp luận môn
5
Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác –Lênin ở trƣờng đại học Sƣ
phạm – Đại học Thái Nguyên.
6
Chƣơng 1
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO
LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC PHẦN THẾ GIỚI QUAN VÀ PHƢƠNG
PHÁP LUẬN MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA
MÁC – LÊNIN Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC
1.1 Cơ sở lý luận của việc sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm
trong dạy học mơn Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin
phần thế giới quan và phƣơng pháp luận.
1.1.1 Thảo luận nhóm và các hình thức thảo luận nhóm
Phƣơng pháp dạy học đƣợc hiểu là tổng hợp các hình thức hoạt động của
ngƣời dạy và ngƣời học trong quá trình dạy học, nhằm thực hiện nội dung dạy
học. Phƣơng pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn, đƣợc sử dụng
trong dạy học ở nhiều nƣớc trên thế giới, đó là những phƣơng pháp giáo dục,
dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của ngƣời học.
Trong đó, hoạt động dạy học hƣớng vào tích cực hóa việc học tập và nhận
thức của ngƣời học, hạn chế lối truyền thụ một chiều, tiếp nhận tri thức thụ
động của ngƣời học. Thảo luận nhóm là một trong những phƣơng pháp dạy
học tích cực đã đƣợc sử dụng trong dạy học ở các trƣờng cao đẳng, đại học
hiện nay.
Có rất nhiều quan niệm khác nhau về phƣơng pháp thảo luận nhóm,
trƣớc hết cần phải hiểu về khái niệm nhóm và khái niệm thảo luận, có thể hiểu
nhóm là một mơ hình tổ chức bao gồm hai hay nhiều cá nhân, tƣơng tác và
phụ thuộc lẫn nhau nhằm đạt đƣợc các mục tiêu cụ thể hay nhóm là một hiện
tƣợng xã hội, một sự tập hợp của hai hay trên hai ngƣời có sự tác động lẫn
nhau nhằm đạt đƣợc mục tiêu chung. Trong khí đó, thảo luận đƣợc hiểu là sự
bàn bạc, trao đổi hay tranh luận của một nhóm ngƣời để làm sáng tỏ và đi đến
thống nhất trong nhận thức, hành động nhằm giải quyết một vấn đề nào đó mà
7
mọi ngƣời cùng quan tâm. Thảo luận khoa học nhằm làm sáng tỏ kiến thức,
tìm hiểu chân lý, tìm cách vận dụng chân lý vào thực tiễn. Dƣới đây là các
quan niệm khác nhau về phƣơng pháp thảo luận nhóm nhƣ:
Theo tác giả Trần Bá Hoành: “Thảo luận là một dạng tƣơng tác nhóm
trong đó các thành viên hợp sức giải quyết một vấn đề cùng quan tâm, nhằm
đạt tới một sự hiểu biết chung về vấn đề đó” [18, 157].
Theo tác giả Phan Trọng Ngọ: “Thảo luận nhóm là phƣơng pháp trong
đó nhóm lớn (lớp học) đƣợc chia thành những nhóm nhỏ để tất cả các thành
viên trong lớp đều đƣợc làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đƣa ra
ý kiến chung của nhóm mình về vấn đề đó” [29,223].
Cùng nói về vấn đề thảo luận nhóm, tác giả Phan Thị Hồng Vinh trong
cuốn Phương pháp dạy học cho rằng thảo luận là hình thức tổ chức cho ngƣời
học trao đổi, tranh luận các vấn đề học tập, để tự rút ra đƣợc các kết luận theo
yêu cầu bài học.
Theo tác giả Nguyễn Văn Cƣờng “Dạy học nhóm là một hình thức xã
hội của dạy học, trong đó SV của lớp học đƣợc chia thành các nhóm nhỏ
trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực hồn thành các nhiệm vụ
học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Kết quả làm việc của nhóm
sau đó đƣợc trình bày và đánh giá trƣớc toàn lớp.” [12, 98]. Tác giả Phan
Trọng Ngọ cũng cho rằng:“Thảo luận nhóm là phƣơng pháp trong đó nhóm
lớn (lớp học) đƣợc chia thành những nhóm nhỏ để tất cả các thành viên trong
lớp đều đƣợc làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đƣa ra ý kiến
chung của nhóm mình về vấn đề đó.” [29, 223]. Thống nhất với các quan
điểm trên, Nguyễn Trọng Sửu trong cơng trình “Dạy học nhóm – phương
pháp dạy học tích cực” viết: “Dạy học nhóm là một hình thức của xã hội học
tập, trong đó SV của một lớp đƣợc chia thành các nhóm nhỏ trong khoảng
thời gian nhất định, mỗi nhóm tự lực hồn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ
8
sở phân công và hợp tác làm việc, kết quả làm việc của nhóm sau đó đƣợc
trình bày và đánh giá trƣớc lớp.”[36, 21].
Trên cơ sở phân tích và tổng hợp nội dung các khái niệm trên, chúng tôi
cho rằng: Thảo luận nhóm là một trong những phương pháp dạy học mà
trong đó lớp học sẽ được chia thành các nhóm nhỏ để sinh viên có phương
pháp học tập chủ động, tích cực nghiên cứu, thảo luận về các nhiệm vụ; từ đó
đạt được mục tiêu học tập dưới sự tổ chức, hướng dẫn và điều khiển của GV.
Nhƣ vậy, thảo luận nhóm là một phƣơng pháp dạy học hiện đại, lấy ngƣời học
làm trung tâm, tích cực hóa hoạt động nhận thức và giải quyết vấn đề của sinh
viên. Dƣới sự hƣớng dẫn của GV, sinh viên trong lớp sẽ đƣợc tổ chức, sắp
xếp làm việc cùng nhau theo các nhóm nhỏ. Mỗi thành viên trong nhóm đều
đƣợc tham gia vào giải quyết các nhiệm vụ học tập trong khoảng thời gian
nhất định.
* Các hình thức thảo luận nhóm
Thảo luận theo nhóm có rất nhiều hình thức và mỗi hiệu quả của chúng
tùy thuộc vào ý đồ, tính chất sử dụng của ngƣời dạy. Một số hình thức thảo
luận nhóm phổ biến là:
- Nhóm nhỏ thơng thường
Lớp học sẽ đƣợc chia thành các nhóm nhỏ (3 đến 5 ngƣời) để thảo luận
chủ đề đƣợc giao, sau đó đƣa ra kết luận tập thể về các vấn đề đó. Đây là một
hình thức chia nhóm cơ bản thƣờng đƣợc sử dụng kết hợp với các kỹ thuật
dạy học khác trong một bài học, tiết học. Nội dung thảo luận của nhóm
thƣờng là các nội dung nhỏ, thời gian thảo luận ngắn từ 5 đến 10 phút.
- Nhóm rì rầm
Nhóm “cực nhỏ” đƣợc chia khoảng 2 – 3 ngƣời (thƣờng là cùng bàn) để
trảo đổi và thống nhất câu trả lời trƣớc chủ đề đƣợc giao. Nhóm hoạt động
hiệu quả nhất khi GV cung cấp đầy đủ, chính xác các dữ liệu, gợi ý và nêu rõ
9
yêu cầu đối với câu trả lời để các thành viên tập trung giải quyết. Việc chia
lớp thành những nhóm nhỏ hoặc nhóm “rì rầm” là biện pháp khắc phục hiện
tƣợng “ngƣời ngoài cuộc” làm tăng hiệu quả của PPTLN.
- Nhóm kim tự tháp
Đây là hình thức mở rộng của nhóm rì rầm sau khi thảo luận theo cặp
(nhóm rì rầm), các cặp (2 hoặc 3 nhóm rì rầm) kết hợp thành nhóm 4-6 ngƣời
để hồn thiện một vấn đề chung, đây cũng là một biện pháp khắc phục hiện
tƣợng “ngƣời ngoài cuộc”, đồng thời tạo điều kiện hoàn chỉnh nhiệm vụ học
tập với chất lƣợng cao hơn.
- Nhóm đồng tâm (nhóm bể cá).
GV chia lớp thành hai nhóm: nhóm thảo luận và nhóm quan sát (sau đó
có thể thay đổi vị trí cho nhau). Nhóm nhỏ hơn 6 đến10 ngƣời có nhiệm vụ
thảo luận và trình bày vấn đề đƣợc giao, cịn các thành viên khác trong lớp
đóng vai ngƣời quan sát và phản biện. Hình thức nhóm này rất có hiệu quả
đối với việc làm tăng ý thức trách nhiệm cá nhân trƣớc tập thể và tạo động cơ
cho những ngƣời trình bày ý tƣởng của mình trƣớc tập thể.
- Nhóm khép kín và nhóm mở
Nhóm khép kín là các thành viên trong nhóm làm việc trong khoảng thời
gian dài, thực hiện trọn vẹn một hoạt động học tập, từ giai đoạn đầu tới cuối
cùng.
Nhóm mở là các thành viên có thể tham gia một hoặc vài giai đoạn phù
hợp với khả năng và sở thích của mình. Hình thức này mang lại cho ngƣời
học nhiều khả năng lựa chọn vấn đề để thực hiện hiệu quả, chủ động về thời
gian, sức lực.
Tóm lại, có nhiều hình thức thảo luận theo nhóm. Mỗi hình thức đều có
đặc điểm và ƣu thế nổi trội của mình. Tùy thuộc vào từng tính chất, nội dung
của bài học cũng nhƣ các điều kiện dạy học khác mà GV có thể lựa chọn hình
10
thức thảo luận phù hợp hoặc sáng tạo kết hợp các hình thức thảo luận theo
nhóm với nhau một cách linh hoạt, khóa học.
1.1.2 Đặc trưng và quy trình của phương pháp thảo luận nhóm
1.1.2.1 Đặc trưng của phương pháp thảo luận nhóm
Thảo luận là một trong những phƣơng pháp dạy học phổ biến ở các
trƣờng cao đẳng, đại học. Việc thảo luận giúp sinh viên có điều kiện, mơi
trƣờng để thể hiện sự hiểu biết, năng lực đánh giá vấn đề cũng nhƣ thực hành
ứng xử. Thảo luận là cơ hội để sinh viên rèn luyện khả năng diễn đạt, khả
năng lập luận lơ gíc, học hỏi lẫn nhau, cùng nhau đối thoại để giải quyết một
vấn đề lý luận hoặc thực tiễn đặt ra. Sinh viên tập duyệt nghiên cứu tài liệu,
nâng cao năng lực tự học; bƣớc đầu biết phân tích, phê phán, lập luận, dẫn
chứng để bảo vệ ý kiến trong q trình thảo luận.
Theo cơng văn số 83/BGDĐT- ĐH&SĐH ghi: “GV chủ trì thảo luận
theo lớp do trường bố trí với quy mơ phù hợp, bảo đảm cho tất cả sinh viên
đều có cơ hội phát biểu thảo luận. Nội dung thảo luận cần hướng vào kiến
thức cơ bản của môn học, đặc biệt lưu ý việc liên hệ thực tiễn đất nước và
chuyên ngành đào tạo của sinh viên. Khi kết thúc thời gian thảo luận, GV cần
tổng kết, giải đáp cụ thể những thắc mắc của sinh viên. Đối với những vấn đề
mới phát sinh trong q trình thảo luận mà chưa có điều kiện giải đáp thì cần
định hướng, gợi mở sinh viên tiếp tục tìm hiểu nhằm phát huy sự nghiên cứu,
tính sáng tạo của sinh viên”. Theo đó, thảo luận đƣợc tiến hành theo phƣơng
pháp GV trực tiếp hƣớng dẫn.
Do yêu cầu “Thực hiện đổi mới phƣơng pháp giảng dạy theo hƣớng
chuyển quá trình dạy học ở bậc đại học/ cao đẳng thành q trình tự học của
sinh viên có tổ chức và hỗ trợ tối ƣu của GV…”, phƣơng pháp thảo luận đƣợc
tổ chức theo hƣớng sinh viên tự tổ chức dƣới sự hƣớng dẫn, giám sát của GV.
11
(Đƣợc tổ chức sau khi sinh viên đã làm quen với thảo luận, tùy theo kế hoạch
của từng GV).
Mỗi một phƣơng pháp dạy học đều có quy trình riêng, thảo luận nhóm
cũng nhƣ vậy, quy trình thảo luận nhóm bao gồm: quy trình thực hiện PPTLN
tổng quát, quy trình thực hiện PPTLN trong dạy học một vấn đề và quy trình
thực hiện PPTLN trong dạy học tổng kết chƣơng.
1.1.2.2 Quy trình chung của phương pháp thảo luận nhóm
Quy trình chung của PPTLN bao gồm các 3 giai đoạn là giai đoạn lập kế
hoạch thảo luận, tổ chức thảo luận và đánh giá kết quả thảo luận, trong đó có
hoạt động và nhiệm vụ cụ thể đối với GV và SV. Chúng ta cần nhắc lại, sử
dụng PPTLN trong dạy học không hề đơn giản, mà cần sự tập trung, đầu tƣ
thời gian, tâm huyết của ngƣời GV trong việc nghiên cứu và ứng dụng PPDH
linh hoạt, phát huy ƣu điểm, khắc phục nhƣợc điểm để thu lại giờ thảo luận bổ
ích cho SV. Mỗi một PPDH đều có quy trình riêng, PPTLN cũng nhƣ vậy,
quy trình thể hiện rõ các giai đoạn, các bƣớc, đối tƣợng thực hiện, nhiệm vụ,
hoạt động cụ thể. Trƣớc hết, là quy trình thực hiện PPTLN đối với GV:
- Giai đoạn 1. Lập kế hoạch thảo luận
Sử dụng PPTLN trong dạy học đòi hỏi GV phải thành thạo về khả năng
tổ chức và điều khiển thảo luận, biết rõ lợi ích, điều kiện thực hiện thảo luận
và cũng cần biết có thể áp dụng hình thức dạy học này cho những loại mục
tiêu nào. Lập kế hoạch cho buổi thảo luận là giai đoạn rất quan trọng, nó có
vai trị chỉ đạo, định hƣớng cho toàn bộ hoạt động của GV và SV, ảnh hƣởng
rất lớn đến toàn bộ kết quả của bài học.
Yêu cầu cơ bản của giai đoạn này là kế hoạch chuẩn bị thảo luận của
GV cần phải đƣợc lập và thông báo cho SV ở buổi hoặc tiết học trƣớc.
Giai đoạn này bao gồm 3 bƣớc sau:
Bước 1. Xác định mục tiêu của bài học (Về kiến thức, kĩ năng, thái độ).
12
Bước 2. Xác định phạm vi nội dung tri thức, xây dựng, thiết kế nội
dung bài học.
Bước 3. Lựa chọn phƣơng pháp, phƣơng tiện dạy học, hƣớng dẫn sinh
viên chuẩn bị thảo luận.
Bƣớc 4: Trên cơ sở đó xác định nội dung, xây dựng chủ đề thảo luận,
cách chia nhóm, hình thức thảo luận.
Khi đã chọn đƣợc vấn đề thảo luận, GV giao nhiệm vụ cho SV tìm đọc tài
liệu tham khảo, tra cứu thông tin trƣớc. Nội dung chuẩn bị dựa trên việc GV
thiết kế hệ thống câu hỏi hay hƣớng dẫn cách thức thực hiện và yêu cầu sinh
viên chuẩn bị. Từ yêu cầu của GV, SV tự ý thức đƣợc mục tiêu, nội dung của
bài học, tài liệu và thông tin liên quan, phƣơng pháp tiến hành, kế hoạch thực
hiện và nhiệm vụ của nhóm, của cả lớp. Trƣớc khi thảo luận, GV cần kiểm tra
các vấn đề về: SV chuẩn bị nội dung nhƣ thế nào? SV đã sẵn sàng tham gia
thảo luận hay chƣa? Tình hình chuẩn bị các điều kiện, phƣơng tiện phục vụ
thảo luận nhƣ thế nào? Về cách sắp xếp bàn ghế, về máy chiếu, bảng phấn…
- Giai đoạn 2. Tổ chức thảo luận
Tổ chức thảo luận là giai đoạn có tính quyết định hiệu quả của tồn bộ
q trình dạy học theo PPTLN. Giai đoạn này gồm 7 bƣớc phản ánh các thao
tác hoạt động của thầy và trò nhằm giúp SV lĩnh hội đƣợc mục tiêu bài học.
Cụ thể đó là:
Bước 4. Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức của bài học.
Bước 5. Thành lập nhóm, hƣớng dẫn cách làm việc của mỗi nhóm, giao
nhiệm vụ cho mỗi nhóm.
Dựa trên mục tiêu và nhiệm vụ bài học, GV tiến hành thành lập nhóm
và giao nhiệm vụ cụ thể cho cho mỗi nhóm học tập, mỗi nhóm tự bầu nhóm
trƣởng, thƣ kí, số lƣợng SV mỗi nhóm có thể từ 2 đến 10 SV. Tuy nhiên, số
lƣợng SV trong mỗi nhóm lý tƣởng là 5 đến 8 thành viên. Số lƣợng thành
13
viên mỗi nhóm cần phù hợp vì ảnh hƣởng tới cơ hội phát biểu, trao đổi và
tham gia ý kiến cũng nhƣ thống nhất lựa chọn quyết định của nhóm. Phiếu
học tập đƣợc chuẩn bị sẵn, trong đó có nội dung nhiệm vụ học tập (chiếu lên
màn hình hoặc viết lên bảng). Phiếu học tập có nội dung rõ ràng, giúp SV
hiểu rõ bản chất, nội dung, thời gian thực hiện nhiệm vụ học tập. Số lƣợng
chủ đề cho một lần thảo luận chỉ nên có khoảng từ 2 – 3 chủ đề. GV cần giải
thích cho SV hiểu rõ nhiệm vụ, mục tiêu thảo luận của các nhóm.
Bước 6. Yêu cầu SV tiến hành nghiên cứu cá nhân.
Để thực hiện đƣợc bƣớc này, GV cần hƣớng dẫn SV xác định rõ vấn đề
cần giải quyết. Cụ thể mục tiêu cần đạt là gì, tình trạng hiện nay thế nào, có
những mâu thuẫn nào và phải giải quyết ra sao, ghi chép lại những ý kiến của
cá nhân.
Bước 7. Tổ chức thảo luận theo cặp.
Giai đoạn này 2 SV sẽ trao đổi, bàn bạc (thƣờng là 2 SV ngồi cùng
bàn), hình thức này giúp tránh đƣợc hiện tƣợng “ngƣời ngồi cuộc”. Trong
bƣớc này GV cần giám sát chặt chẽ để nắm bắt tình hình, động viên khuyến
khích SV tham gia thảo luận, hƣớng dẫn SV cách khai thác, xử lý thơng tin.
Bước 8: Tổ chức thảo luận trong nhóm
Trên cơ sở SV đó trao đổi theo cặp, các em mang ý tƣởng chung của
mình trình bày trƣớc nhóm để cả nhóm sẽ góp ý, bổ sung và đánh giá. Lúc
này mỗi ý kiến của cá nhân đó mang lại tính đại diện và có đồng minh.
Điều này giúp SV tự tin và mạnh dạn hơn trong quá trình thảo luận.
Trong giai đoạn này, GV cần định hƣớng hoạt động của nhóm: chỉ dẫn
ngắn, quy định thời gian…Điều khiển hoạt động của mỗi nhóm: đƣa ra câu hỏi
kích thích tƣ duy, thúc đẩy hoạt động của nhóm, qua lại giữa các nhóm để nắm
bắt tình hình thảo luận, điều chỉnh, khích lệ, động viên tinh thần thảo luận của
SV.
14
Bước 9: Tổ chức thảo luận toàn lớp và khẳng định nội dung học tập.
Ở giai đoạn này, GV yêu cầu: Đại diện nhóm trình bày trƣớc lớp kết
quả thảo luận. Các nhóm cịn lại góp ý, bổ sung. Cuối cùng, GV tổng hợp,
khái quát những nội dung cơ bản, bổ sung và hoàn thiện kiến thức, kỹ năng
cho sinh viên.
Bước 10: Trọng tài cố vấn, kết luận kiểm tra
Ở bƣớc này, GV thực hiện vai trò trọng tài cố vấn của mình để đánh giá
kết quả học tập của SV, chỉ ra những vấn đề đó đạt đƣợc và chƣa đạt đƣợc
của từng nhóm.
- Giai đoạn 3: Tổng kết
Mục đích chính của giai đoạn này là giúp SV củng cố và hệ thống tri
thức, kỹ năng đạt đƣợc. Rút ra đƣợc những bài học và kinh nghiệm trong
quá trình học tập của mình. Giao nhiệm vụ cho bài học tiếp theo. Cụ thể:
Bước 11: Củng cố kiến thức, kĩ năng, kiểm tra kết quả học tập (có thể
bằng cách đƣa ra câu hỏi, bài tập… để SV làm ngay hoặc về nhà tự nghiên
cứu). Hình thức đánh giá có thể tổ chức cho SV tự đánh giá lẫn nhau hoặc GV
đánh giá.
Bước 12: Nêu nhiệm vụ mới của bài học
Trên cơ sở bài vừa học, dựa vào nội dung bài học tiếp theo, GV đƣa ra
những yêu cầu, nhiệm vụ và hƣớng dẫn cho các cá nhân tự nghiên cứu chuẩn bị
cho bài học mới tiếp theo.
Quy trình thực hiện PPTLN đối với SV:
- Giai đoạn 1. Lập kế hoạch thảo luận
Kế hoạch chuẩn bị thảo luận của SV ở giai đoạn này cũng phải tuân
theo 3 bƣớc tƣơng ứng sau đây:
Bước 1. Xác định nhiệm vụ của bài học.
15
Bước 2. Trên cơ sở yêu cầu, hƣớng dẫn của GV, SV tự nghiên cứu nội
dung của bài học bằng cách đọc trƣớc giáo trình, tài liệu tham khảo.
Bước 3. Xác định phƣơng tiện học tập.
- Giai đoạn 2. Tổ chức thảo luận
Bước 4: Thảo luận chung cả lớp, xác định nhiệm vụ thảo luận
Bước 5. Tham gia nhóm, tiếp nhận nhiệm vụ và tự nghiên cứu
Tham gia vào nhóm theo sự hƣớng dẫn, yêu cầu của GV. Sau đó,
thảo luận, phân tích các vấn đề để đi đến thống nhất về nhận thức. Lập kế
hoạch hoạt động của nhóm, phân cơng nhiệm vụ của mỗi thành viên trong
nhóm.
Bước 6. Sau khi tiếp nhận nhiệm vụ học tập, SV tích cực, chủ động
tiến hành nghiên cứu cá nhân, xác định trọng tâm kiến thức, lập dàn ý trả
lời.
Bước 7. Hợp tác với SV cùng bàn. Đó chinh là việc trao đổi, lắng
nghe, bổ sung, thống nhất và sửa chữa sản phẩm mà bản thân tự nghiên cứu ở
bƣớc 2.
Bước 8. Hợp tác với SV trong nhóm. Đại diện các cặp trình bày kết quả
thảo luận. Các thành viên của nhóm đƣa ra ý kiến nhận xét, đánh giá. Phân
tích, sửa chữa, bổ sung để hoàn thiện sản phẩm nghiên cứu của nhóm mình.
Bước 9. Tham gia thảo luận lớp. Trình bày kết quả thảo luận của nhóm
mình. Thảo luận chung toàn lớp, lắng nghe, phản hồi, bổ sung, hoàn thiện
kiến thức bài học,
Bước 10: Hợp tác với thầy, tự kiểm tra đánh giá: SV theo dõi, ghi chép
sự đánh giá kết luận của GV và tự rút ra kết luận và hồn chỉnh bổ sung sản
phẩm học tập của mình.
16
- Giai đoạn 3: Tổng kết
Bước11: Củng cố kiến thức, kĩ năng (thực hiện các nhiệm vụ của GV
giao cho).
Bước 12: Nhận nhiệm vụ mới của bài học. Ghi chép nhiệm vụ đƣợc
giao tìm hiểu và chuẩn bị (đọc giáo trình, tìm kiếm thơng tin chuẩn bị cho bài
học tiếp theo).
Quy trình thực hiện PPTLN tổng quát đối với GV và SV
Giai đoạn
Xây dựng
Bƣớc
Hoạt động của giảng viên
1
Xác định mục tiêu bài học
2
kế hoạch
thảo luận
3
(GĐ1)
Hoạt động của sinh viên
Xác định nhiệm vụ bài
học
Xây dựng, thiết kế nội
Nghiên cứu nội dung bài
dung bài học
học
Lựa chọn phƣơng pháp,
Chuẩn bị phƣơng tiện học
phƣơng tiện dạy học
tập
Xây dựng chủ đề thảo
4
luận, chia nhóm, hình thức
thảo luận
4
Tổ chức
thảo luận
5
Nêu vấn đề, xác định
nhiệm vụ giờ học
Thành lập nhóm, giao
nhiệm vụ
(GĐ2)
6
Làm việc cá nhân
7
Tổ chức thảo luận theo cặp
17
Tham gia thảo luận lớp
Tham gia nhóm, nhận
nhiệm vụ, cá nhân tự
nghiên cứu
Nghiên cứu tài liệu để giải
quyết vấn đề
Hợp tác với bạn cùng bàn
