SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

MỘT SỐ BIỆN PHÁP
RÈN LUYỆN NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC
CHO HỌC SINH LỚP 5
Phần 1 : MỞ ĐẦU
I. Lý do chọn đề tài:
Mục tiêu của môn Tiếng Việt ở tiểu học là: Hình thành và phát triển các kỹ
năng nghe - nói - đọc - viết cho học sinh, nhằm giúp các em sử dụng Tiếng Việt có
hiệu quả trong học tập, trong giao tiếp ở gia đình, nhà trường và xã hội; góp phần
cùng các môn học khác phát triển năng lực tư duy cho học sinh; trang bị cho học
sinh những hiểu biết ban đầu về văn học, văn hoá và ngôn ngữ văn hoá; nhằm hình
thành ở các em nhu cầu thưởng thức cái đẹp, khả năng rung cảm trước cái đẹp,
trước những vui buồn, yêu, ghét, thái độ, hành vi đúng đắn của con người Việt Nam
hiện đại trong quan hệ gia đình và xã hội.
Hơn thế nữa, môn Tiếng Việt tiểu học có tác dụng giáo dục tâm hồn rất sâu
xa và đặc biệt thể hiện ở chỗ: Bồi dưỡng và phát triển con người chất nhân văn - cái
sẽ đi với con người suốt cả cuộc đời. Chất nhân văn này là một sự hiểu biết tinh tế,
bởi khi một tác phẩm văn học đã có thể hư cấu đến tận bản chất của sự vật, nó sẽ
không những dạy cho con người những phẩm chất làm người tốt mà còn dạy cho
họ sự sáng suốt, biết rung động, biết xúc cảm trước cái đẹp của thực tế cuộc sống
muôn hình, muôn vẻ, phong phú và đa dạng. Qua đó các em có thể nói lên tiếng
nói, suy nghĩ của mình trước vẻ đẹp của sự vật, của thiên nhiên - đất nước.
Từ mục tiêu và nhiệm vụ quan trọng trên, yêu cầu người giáo viên phải có
tinh thần trách nhiệm cao trong việc dạy chữ, dạy người. Do đó, đối với việc dạy
môn Tiếng Việt tiểu học nói chung và Tiếng Việt lớp 5 nói riêng có một vai trò rất
quan trọng, đặc biệt là việc bồi dưỡng học sinh giỏi văn, giáo viên ngoài việc dạy
đọc - hiểu nội dung kiến thức thì cần phải quan tâm đến nhiệm vụ bồi dưỡng, nâng
cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh, thông qua các giờ học Tập đọc - Luyện
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

1


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

từ và câu - Kể chuyện, dưới sự dẫn dắt của giáo viên các em hiểu và cảm nhận
được những bài thơ, bài văn hay. Từ đó mở mang suy nghĩ, có tâm hồn phong phú,
khi viết một bài văn có thêm cảm hứng, đặc biệt hơn là các em hiểu và cảm thụ tốt
một bài văn, bài thơ thì các em càng thêm yêu quý Tiếng Việt, có ý thức giữ gìn sự
trong sáng của Tiếng Việt.
Thực tế qua việc giảng dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi văn lớp 5 tôi thấy
học sinh gặp rất nhiều khó khăn khi làm một bài cảm thụ văn học trong các câu thơ,
đoạn văn hay. Do hạn chế đó mà trong các tiết học thường khô khan, các bài viết
tập làm văn của học sinh cũng không hay, không sinh động và lôi cuốn người đọc.
Do đó, trong một thời gian nhất định giáo viên, không thể bao quát, hướng
dẫn toàn bộ học sinh nắm bắt được các kiến thức trọng tâm của bài, nói chi đến
việc hướng dẫn cho toàn bộ học sinh cảm thụ một bài văn sâu sắc.
Xuất phát từ những điều trình bày trên, tôi đã nghiên cứu thực hiện đề tài
“Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5”.
II. Mục đích nghiên cứu:
Tìm hiểu và thực hiện những biện pháp để giúp học sinh lớp 5 rèn luyện năng
lực cảm thụ văn học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường.
III. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
Học sinh lớp 5C trường Tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai huyện Chư Prông
trong năm học 2013 - 2014.
IV. Phương pháp nghiên cứu:
- Điều tra, thu thập thông tin.
- Đọc và nghiên cứu sách, văn bản, tài liệu liên quan đến đề tài.
- Thực nghiệm và đánh giá.

Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

2


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

Phần 2 : NỘI DUNG
I. Thực trạng về việc rèn luyện cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5
Qua quá trình giảng dạy và qua việc dự giờ, tôi nhận thấy việc rèn luyện
năng lực cảm thụ văn học của học sinh lớp 5 còn gặp một số khó khăn:
1. Về phía giáo viên:
Một bộ phận nhỏ trong giáo viên vẫn chưa quan tâm đúng mức đến rèn luyện
năng lực cảm thụ văn học của học sinh, chưa thực sự có những biện pháp tích cực,
thích hợp với từng đối tượng học sinh để khơi dậy hứng thú, khả năng cảm thụ văn
học của học sinh.
Năng lực cảm thụ văn học của một số giáo viên còn hạn chế.
2. Về phía học sinh:
- Do khả năng tư duy của học sinh tiểu học còn dừng lại ở mức độ tư duy
đơn giản trực quan nên việc cảm thụ văn học của học sinh còn gặp nhiều khó khăn.
- Vốn sống và vốn kiến thức văn học của học sinh nhất là học sinh vùng
nông thôn quê của chúng tôi còn hạn chế. Đa số các em là con trong những gia đình
có bố mẹ làm nghề nông thuần tuý nên số phụ huynh có điều kiện và có ý thức mua
sách báo cho con em mình đọc còn rất ít. Nguồn sách cung cấp chủ yếu cho các em
là thư viện trường học. Hơn nữa không ít em chưa có thói quen đọc sách, ham đọc
sách vì thế các em ít có sự say mê với các tác phẩm văn học.
Kết quả kiểm tra chất lượng môn Tiếng Việt đầu năm học 2013 – 2014 của
khối lớp 5 như sau :
Lớp TSHS
5A

5B
5C
5D

35
34
35
30

Giỏi
SL
12
10
8
2

%
34,3%
29,4%
22,9%
6,7%

Khá
SL
8
9
11
6

%

22,9
26,5%
31,4%
20%

Trung bình
SL
%
13 37,1%
14 41,2%
12 34,3%
19 63,3%

Yếu
SL
2
1
4
3

%
5,7%
2,9%
11,4%
10%

III. Một số biện pháp rèn luyện cảm thụ văn học cho học sinh
1. Bồi dưỡng năng lực trau dồi hứng thú khi tiếp xúc với thơ văn:
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

3


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

Khi đọc một bài văn, bài thơ hay, một câu chuyện hấp dẫn các em cảm thấy
thích thú, đó chính là những biểu hiện ban đầu của hứng thú, cần giữ gìn và nuôi
dưỡng, nó sẽ phát triển liên tục và mạnh mẽ đến mức say mê. Ta thử hình dung một
học sinh chưa thích học văn, nếu thiếu sự say mê cần thiết nhất định học sinh đó
chưa thể đọc lưu loát và diễn cảm bài văn hay, chưa thể xúc động thật sự với những
gì đẹp đẽ được tác giả diễn tả qua bài văn ấy. Chính vì thế, khi nhớ lại quãng đời
học văn thuở nhỏ, Giáo sư văn học Lê Trí Viễn đã rút ra một nhận xét rất quý báu :
“Trong thơ văn hay, chữ nghĩa ngoài cái gọi là nội dung giao tiếp thông thường
của nó, còn có cả vốn sống của cuộc đời nghìn năm bồi đắp lại”. Nếu không “làm
quen” với thơ văn thì không nghe được tiếng lòng chân thật của nó. Do đó, muốn
“làm quen” với thơ văn thì phải có lòng chân thật, có tình cảm tha thiết yêu quý thơ
văn, có hứng thú khi tiếp xúc với thơ văn, các em sẽ vượt qua những khó khăn trở
ngại: Như Đan-Tê một nhà thơ lớn của I-ta-li-a ham đọc sách đến mức: Bất chấp
mọi tiếng ồn ào xung quanh, ông chỉ thấy: “Những người trong sách nói chuyện với
nhau thôi ”. Khi đọc sách không chỉ đọc rõ ràng, lưu loát mà còn phải tập đọc diễn
cảm một bài thơ, một đoạn văn, phải chăm chú quan sát, lắng nghe để tìm ra cái âm
thanh của sự vật, cái đẹp của thiên nhiên và cuộc sống quanh ta. Khi nói - viết phải
thành câu, đủ rõ ý, tập dùng từ ngữ đúng và nói hay, làm cho ý, câu rõ thêm và sinh
động hơn …
Tất cả đều giúp cho các em phát triển năng lực cảm thụ văn học. Trao đổi
hứng thú khi tiếp xúc với thơ văn cũng chính là tự rèn luyện mình để có cảm nhận
đúng đắn, có tình cảm đẹp. Từ đó các em đến với văn học một cách tự giác say mê.
Đây cũng là yếu tố quan trọng của cảm thụ văn học. Vì thế, trong khi giảng dạy, tôi
đã yêu cầu học sinh :
- Thường xuyên động viên khuyến khích học sinh đọc sách ở thư viện, tiếp

xúc với thơ văn.
- Đọc nhiều truyện Kim Đồng

Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

4


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

- Đọc các bài thơ, bài văn bài ca dao hay của các nhà thơ, nhà văn và của
các bạn học sinh giỏi.
Khi đọc xong một cuốn sách hay một cuốn truyện, giáo viên tập cho học
sinh tự đặt câu hỏi và trả lời ( có ghi chép để tích luỹ kiến thức).
Chẳng hạn :

+ Truyện nói đến ai ?
+ Họ là người như thế nào ?
+ Em có cảm nhận như thế nào khi đọc xong truyện đó ?

* Chú ý : Giáo viên không được cảm xúc hộ cho học sinh, mà chỉ đóng vai
trò là người hướng dẫn gợi mở dẫn dắt để học sinh tự thâm nhập với tác phẩm; giáo
viên cần tôn trọng những suy nghĩ, cảm xúc ngây thơ của học sinh, từ đó bổ sung
sửa chữa và động viên kịp thời.
2. Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và văn học:
Cảm thụ văn học là một quá trình nhận thức có ảnh hưởng rất nhiều bởi
“vốn sống” của mỗi con người, mỗi học sinh. Nếu muốn bồi dưỡng năng lực cảm
thụ văn học cho học sinh trước hết phải bồi dưỡng “vốn sống” cho các em. Khi có
vốn sống, các em mới có khả năng liên tưởng để tiếp nhận các tác phẩm. Cái vốn
ấy, trước hết được tích luỹ bằng sự hiểu biết và cảm xúc của bản thân qua hoạt

động và quan sát hàng ngày trong cuộc sống. Có những cảnh vật, con người, sự vật
diễn ra quanh ta tưởng chừng như rất quen thuộc, nhưng nếu ta không chú ý quan
sát nhận xét để có cảm xúc và ghi nhớ (ghi lại) thì chúng không làm giàu thêm vốn
hiểu biết về cuộc sống của xung quanh ta. Chính vì vậy tập quan sát thường xuyên,
quan sát bằng nhiều giác quan (mắt nhìn, tai nghe, tay sờ, mũi ngửi …) là một thói
quen cần thiết của người học sinh giỏi văn. Nhưng quan sát như thế nào mới có kết
quả tốt để phục vụ cho việc tích luỹ vốn sống. Khi quan sát phải tìm ra các nét
chính, thấy được tính riêng, móc được ngóc ngách của sự vật, của vấn đề. Nhiều
khi chẳng cần dàn đủ sự việc, chỉ cần chép lại những điểm mà mình xúc cảm nhất :
một câu nói lột tả được hình dáng, tính nết, hình bóng, tiếng động, trạng thái, tư
tưởng của sự việc.
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

5


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

Quan sát nhiều, quan sát kỹ chẳng những giúp cho các em viết được bài
văn hay mà còn tạo điều kiện cho các em cảm nhận được vẻ đẹp của thơ văn một
cách tinh tế và sâu sắc.
Chẳng hạn: Khi đọc bài thơ “Hạt gạo làng ta” của nhà thơ Trần Đăng Khoa,
nhờ có vốn hiểu biết về cuộc sống ở làng quê Việt Nam, tôi đã giúp học sinh cảm
nhận được : Hạt gạo đã tích tụ biết bao chất phù sa màu mỡ, đượm đầy sức sống
của sông Kinh Thầy. Vị phù sa như người mẹ hiền nuôi dưỡng chăm sóc các con,
từng hạt gạo bé nhỏ nó có những hương vị đài sen thơm ngát, hạt gạo không những
chứa đựng sức sống, dẻo dai của dòng phù sa màu mỡ mà còn nhuộm cả hương
thơm ngọt ngào, có sự trong trắng tinh khiết của đoá hoa sen. Hạt gạo quyện lẫn
tiếng hát ngọt bùi êm ấm của người mẹ hiền, của tiếng sáo vi vu, vi vu trên cánh
đồng bát ngát trong những buổi chiều lộng gió. Hạt gạo thật đáng quý biết bao.

Bên cạnh vốn hiểu biết về cuộc sống, các em cần tích luỹ cả vốn hiểu biết
về văn học thông qua việc đọc sách thường xuyên. Vốn sống cũng được bồi dưỡng
một cách gián tiếp qua sách vở, bởi những kinh nghiệm của đời sống, những thành
tựu khoa học, văn học, tư tưởng, tình cảm của các thế hệ trước và kể cả những
người đương thời. Nếu không đọc sách thì không thể tiếp thu được nền văn minh
của nhân loại, khi đọc sách nhiều các em sẽ tăng thêm khả năng tiếp nhận lên
nhiều. Từ đó các em sẽ tìm hiểu, đánh giá cuộc sống, nhận thức mối quan hệ của tự
nhiên - xã hội.
Đặc biệt khi đọc tác phẩm văn chương ở các em không chỉ được thức tỉnh
về nhận thức mà còn rung động tình cảm, nảy nở những ước mơ, tốt đẹp, khơi dậy
những năng lực hành động, sức mạnh sáng tạo cũng như bồi dưỡng tâm hồn.
Song muốn đọc sách có kết quả tốt, giáo viên cần xây dựng cho học sinh
hứng thú và thói quen khi đọc sách. Đọc sách phải phù hợp với tâm lý lứa tuổi, có
ích trong việc học tập và tu dưỡng. Khi đọc cần phải có phương pháp và thái độ
đúng đắn, khi đọc cần tập trung tư tưởng cao, luôn suy nghĩ về những điều đang
đọc để thấy được cái hay cái đẹp của tác phẩm.
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

6


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

Đó là năng lực biết nghe được, đọc được những gì ẩn dưới những chuỗi âm
thanh, dưới các dòng chữ hay nói chính xác đó là tư duy nghệ thuật.
Chẳng hạn: Trong bài thơ “Về ngôi nhà đang xây” của tác giả Đồng Xuân
Lan -Tập đọc lớp 5, khi đọc bài thơ các em cảm nhận được những hình ảnh trong
bài thơ rất gần gũi với cuộc sống hàng ngày, chúng ta vẫn thường trông thấy những
ngôi nhà đang xây với bộn bề vôi vữa, gạch ngói. Chúng ta chỉ thấy ở đó sự bừa
bộn, xấu xí, bụi bặm. Có lẽ không ai giống các bạn nhỏ chúng ta thấy được vẻ đẹp

của ngôi nhà đang xây. Bài thơ Về ngôi nhà đang xây thể hiện niềm vui và cảm
xúc của các bạn nhỏ khi nhìn ngôi nhà đang xây. Các bạn đã nhìn thấy tương lai,
nhìn thấy sự đổi thay của quê hương. Ngôi nhà đang xây hiện lên dưới cái nhìn của
các bạn nhỏ thật sống động và gần gũi:
“Giàn giáo tựa cái lồng che chở
Trụ bê tông nhú lên như một mầm cây”
Trí tưởng tượng của các bạn nhỏ thật phong phú. Ngôi nhà trông thật đáng
yêu dù vẫn còn ngổn ngang cây cọc. Ngôi nhà còn được miêu tả bằng nghệ thuật
nhân hóa khiến cho nó càng sinh động và đáng yêu hơn giống như một con người:
Ngôi nhà tựa vào nền trời sẫm biếc
Thở ra mùi vôi vữa nồng hăng
- Ngôi nhà hiện lên trong một khung cảnh thật nên thơ với màu trời sẫm
biếc. hững từ “tựa”, “thở ra” khiến ngôi nhà trở nên sống động.....
Để học sinh cảm thụ tốt văn học, yêu cầu :
- Giáo viên cần tổ chức cho học sinh tham quan, quan sát về cảnh thiên
nhiên, di tích lịch sử danh lam thắng cảnh của quê hương đất nước.
- Khi tham quan giáo viên đóng một vai trò dẫn dắt gợi mở tạo nguồn cảm
hứng khơi dậy suy nghĩ của các em.
- Khi quan sát làm quen với các đối tượng các em cần viết những đoạn, bài
cụ thể về những gì đã thấy, đã cảm nhận được.

Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

7


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

- Cần tổ chức các buổi ngoại khoá Tiếng Việt, văn học, nghe nói chuyện về
các nhà văn, nhà thơ, các anh hùng, các chiến sĩ cách mạng và những người có

công với nước.
- Tổ chức các cuộc thi đọc diễn cảm, thi kể chuyện, ngâm thơ theo các chủ
điểm, chủ đề.
- Khi đọc sách hay tham gia các hoạt động Tiếng Việt, giáo viên phải chú ý
cho học sinh viết bài thu hoạch để tích luỹ vốn kiến thức
3. Nắm vững kiến thức cơ bản về Tiếng Việt :
Để trau dồi năng lực cảm thụ văn học ở tiểu học, học sinh cần nắm vững
kiến thức cơ bản đã học trong chương trình tiểu học nói chung và chương trình
Tiếng Việt ở lớp 5 nói riêng. Học sinh có thể hiểu về ngữ âm Tiếng Việt (âm, thanh,
chữ ghi âm, dấu ghi thanh, tiếng - các bộ phận của tiếng: Âm đầu, vần, thanh; các
khái niệm văn học: Về hình ảnh, chi tiết, kết cấu tác phẩm, đặc trưng của ngôn ngữ,
nghệ thuật một số biện pháp tu từ …) học sinh mới dễ dàng cảm thụ được vẻ đẹp
của câu văn, câu thơ.
Trong các câu ca dao bài “Đi cấy” (sách Tiếng Việt 5- tập 2):
Người ta đi cấy lấy công
Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề
Trông trời, trông đất, trông mây
Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông đêm
Trông cho chân cứng, đá mềm
Trời êm, bể lặng mới yên tấm lòng.
Cách diễn đạt được nhân lên gấp nhiều lần, sự phóng đại ở đây góp phần
biểu hiện rõ ý chí mạnh mẽ, quyết tâm phấn đấu khắc phục mọi khó khăn của
người nông dân lao động.
Hay đọc đoạn văn tả cảnh làng quê ngày mùa dưới đây, nếu nắm vững kiến
thức về từ ngữ đã học, học sinh sẽ chú ý ngay tới sắc độ của màu vàng do nhà văn
Tô Hoài sáng tạo bằng sự quan sát vô cùng tinh tế:
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

8

SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

“Mùa đông, giữa ngày mùa, làng quê tràn ngập màu vàng, những màu vàng
rất khác nhau. Có lẽ bắt đầu từ những đêm sương sa, thì bóng tối đã hơi ứng và
sáng ngày ra thì trông thấy màu trời có hơi vàng hơn khi thường. Mùa lúa chín dưới
cánh đồng vàng xuộm lại. Nắng nhạt ngả vàng hoe, trong vườn lắc lư những chùm
quả xoan vàng lịm, không trông thấy cuống như những chuỗi tràng hạt bồ đề treo lơ
lửng. Từng chiếc lá mít vàng sẫm, tàu đu đủ, lá sắn héo lại nở năm cánh vàng tươi.
Buồng chuối chín vàng đốm, những tàu lá chuối vàng ối xoà như những đuôi thắt
lưng, vạt áo. Nắng vườn chuối đương có gió lẫn với lá vàng như những vạt áo
nắng. Bụi mía vàng xọng, từng đốt ngần phấn trắng. Dưới sân rơm và thóc vàng
giòn. Quanh đó, con gà, con chó cũng vàng mượt. Mái nhà phủ một màu rơm vàng
mới … Tất cả phủ một màu vàng trù phú đầm ấm lạ lùng”.
Rõ ràng các “từ ghép” (có nghĩa phân loại) chỉ màu vàng khác nhau đã
được nhà văn “biến hoá” khôn lường: Vàng xuộm, vàng hoe, vàng lịm, vàng sẫm,
vàng tươi, vàng đốm, vàng ối, vàng giòn, vàng mượt … có tất cả những màu vàng
không nhìn thấy được bằng mắt mà chỉ có thể cảm nhận bằng tâm hồn qua cách
diễn đạt của nhà văn: Vàng hơn khi thường, vàng như vạt áo nắng, vàng trù phú
đầm ấm lạ lùng.
Nắm vững kiến thức từ ngữ Tiếng Việt các em không chỉ nói viết tốt mà có
thể cảm nhận được nét đẹp, qua những hình thức diễn đạt sinh động và sáng tạo.
Ví dụ : Trong bài hành trình của bầy ong - Tiếng Việt 5, tập 1.
“Chất trong vị ngọt mùi hương
Lặng thầm thay những con đường ong bay”
Ở ví dụ này, đảo ngữ đã có tác dụng nhấn mạnh vào nội dung ý nghĩa - cảm
xúc của vị ngữ trong câu : “Lặng thầm thay ” .
Những kiến thức kỹ năng cơ bản về Tiếng Việt được trau dồi qua các bài
Tập đọc - Luyện từ và câu - Kể chuyện. Vừa giúp cho học sinh nâng cao năng lực
cảm thụ, vừa giúp cho việc học tập phấn đấu trở thành học sinh giỏi văn.

Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

9


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

Một trong những biện pháp có hiệu quả để bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn
học cho học sinh là đọc diễn cảm có sáng tạo. Nó giúp cho học sinh nâng cao khả
năng xúc cảm thẩm mỹ và kích thích các em khám phá cái hay, cái đẹp của văn
chương.
Đọc diễn cảm là hình thức tái sinh tác phẩm nghệ thuật là khám phá ra
những gì ẩn dưới những dòng chữ để chúng vang lên.
Nhiều khi chỉ cần để cho học sinh trực tiếp cảm thụ bằng chính giọng đọc,
bằng chính nhạc thơ: Khi lên, khi xuống, khi trầm, khi bổng, khi mạnh mẽ, khi nhẹ
nhàng tha thiết.
Thông qua các bài tập đọc - kể chuyện, giáo viên dẫn dắt, gợi mở cho học
sinh phát hiện từ ngữ hình ảnh đẹp, các biện pháp nghệ thuật trong từng bài bằng
những câu hỏi phong phú :
+ Đó là những câu hỏi xác định kỹ năng đọc (giọng chung của bài, ngắt
giọng, tốc độ, độ cao, thấp …)
+ Đó là những câu hỏi tái hiện lại bài tập đọc (từ ngữ, chi tiết, hình ảnh)
+ Những câu hỏi gợi liên tưởng, tưởng tượng.
+ Những câu hỏi về ý nghĩa của tác phẩm giúp học sinh hiểu được nội
dung thông báo của bài.
+ Những câu hỏi đánh giá nhân vật, thái độ, tư tưởng, tình cảm của tác giả.
+ Những câu hỏi đánh giá, giá trị nghệ thuật của bài đọc.
Từ đó các em khái quát lên được vấn đề cần nói đến trong bài đọc. Mặt
khác, làm cho các em rung cảm trước vẻ đẹp muôn hình, muôn vẻ của cuộc sống.

4. Rèn luyện kỹ năng hiểu - viết đoạn văn :
Rèn luyện và nâng cao năng lực cảm thụ văn học là một trong những
nhiệm vụ cần thiết đối với mỗi học sinh tiểu học. Có năng lực cảm thụ văn học tốt
các em sẽ cảm nhận được nhiều nét đẹp của thơ văn, mở mang về tâm hồn, nói viết Tiếng Việt thêm phong phú và sinh động. Chính vì vậy, để đánh giá kết quả
học tập của học sinh giỏi môn Tiếng Việt, ngoài những bài tập về Luyện từ và Câu
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

10


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

- Tập làm văn thì còn có một bài cảm thụ. Tuy nhiên, yêu cầu của loại bài tập này
chỉ ở mức độ đơn giản phù hợp với khả năng của học sinh tiểu học.
Giáo viên tổ chức cho học sinh được tiếp xúc với bài đọc nhiều lượt, thông
qua cả hai hình thức đọc thành tiếng, đọc thầm, qua đó kiểm tra học sinh bằng
cách: trả lời câu hỏi, tóm tắt ý chính, tìm từ ngữ hình ảnh nổi bật …
- Hướng dẫn học sinh mở rộng vốn từ theo chủ điểm thông qua nhiều biện
pháp như: tìm từ có cùng hình thức cấu tạo (từ ghép, từ láy …), tìm từ cùng nghĩa,
gần nghĩa, trái nghĩa …
- Hướng dẫn học sinh tham gia vào các hoạt động hiểu bài, tiếp nhận kiến
thức từ ngữ thông qua các câu hỏi gợi mở, trao đổi, nhận xét …
- Tổ chức cho các em tham gia các trò chơi: thi ghép câu, thi đặt câu với từ
cho trước, đặt câu theo tình huống …
- Chú trọng đến kỹ năng làm bài: Phân tích đề, lập dàn bài, tập nói, tập viết,
rút kinh nghiệm bài viết hoặc bài nói.
Chẳng hạn : Cho đoạn thơ :
“ Là cửa nhưng không then khóa
Cũng chẳng khép lại bao giờ
Mênh mông một vùng sóng nước

Mở ra bao nỗi đợi chờ...”
“Là cửa nhưng không then khóa ”, lại “ không khép lại bao giờ ” nghĩa là
tâm hồn luôn luôn rộng mở đón gió bốn phương. Cách chơi chữ độc đáo ấy đã mở
ra một không gian bát ngát cùng tính cách khoáng đạt của dòng sông.
Giống như một người đang mở cánh cửa ngôi nhà của mình để bước ra vậy,
không chỉ có người ra đi mà còn có người đang đến, không chỉ có chia xa mà còn
có đoàn tụ. Nơi sông chia tay đất để ra biển thì cũng lại là nơi biển trở về với đất.
Bởi vậy, đó vừa là ân nghĩa vừa là tình cảm thủy chung.
“Nơi con tàu chào mặt đất
Còi ngân lên khúc giã từ”
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

11


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

Ngày xưa, những dòng sông thường là biểu tượng của không gian cách trở.
Vì thế, những cuộc chia tay bên dòng sông thường rất xót xa. Dòng sông mênh
mang như báo trước khoảng thời gian chia xa dằng dặc. Bây giờ cũng lưu luyến,
bâng khuâng nhưng không buồn như vậy nữa bởi người ra đi tin chắc một ngày
không xa sẽ lại trở về trong tình cảm yêu thương của người trở lại:
Cửa sông tiễn người ra biển
Mây trắng lành như phong thư.
Câu thơ vui mà thật sâu sắc. Nó cho thấy niềm tin, niềm lạc qua của con
người trước tương lai. Mà cơ sở của niềm tin ấy chính là những ân tình, thủy chung
của sông và biển đối với đất, với con người.
“Dù giáp mặt cùng biển rộng”
Cửa sông chẳng dứt cội nguồn
Lá xanh mỗi lần trôi xuống

Bỗng nhớ một vùng núi non..”
Đó là tiếng hát của dòng sông nhưng cũng là tiếng hát trong tâm hồn con
người. Yêu đất nước, quê hương tha thiết, dù bước qua cánh cửa đi đến những chân
trời xa nhưng sẽ chỉ “ lớn thành người” trong tình cảm gắn bó với quê hương xứ sở.
Theo em hình ảnh nào góp phần nhiều nhất làm nên cái hay của đoạn thơ ?
Vì sao?
Để làm được bài tập cảm thụ văn học đạt kết quả tốt các em cần thực hiện
đầy đủ những việc sau :
- Đọc kỹ bài, nắm chắc yêu cầu của bài tập (phải trả lời được điều gì, cần nêu
bật ý gì ?)
- Tìm hiểu về nghệ thuật của câu văn, câu thơ, hay đoạn trích được nêu
trong bài (đó là cách dùng từ, chi tiết hình ảnh, các biện pháp nghệ thuật: so sánh,
nhân hoá, điệp từ … giúp các em cảm nhận được nội dung ý nghĩa những gì đẹp đẽ
sâu sắc).
- Viết đoạn văn về cảm thụ văn học (khoảng 5 đến 7 dòng)
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

12


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

Câu đầu: “Câu mở đoạn” để dẫn dắt được người đọc hoặc trả lời thẳng vào
câu hỏi chính; tiếp đó, cần nêu rõ các ý theo yêu cầu của đề bài; cuối cùng, có thể
là (đoạn kết) bằng một câu ngắn gọn “gói” lại nội dung cảm thụ.
Đoạn văn có nội dung cảm thụ về văn học ở tiểu học cần được diễn đạt
một cách hồn nhiên, trong sáng và bộc lộ cảm xúc, cần tránh mắc lỗi về chính tả,
dùng từ đặt câu, tránh diễn giải dài dòng.Về nội dung đoạn thơ hay đoạn văn sa vào
“phân tích” quá kỹ bằng giọng văn không phù hợp với lứa tuổi thiếu nhi.
Hay là trong bài “Đất nước” - Nguyễn Đình Thi có đoạn:

“Nước chúng ta
Nước những người chưa bao giờ khuất
Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa vọng nói về”.
- Em hiểu hai dòng thơ cuối như thế nào ?
Ở đây cần giúp học sinh thấy được hai dòng thơ cuối nêu truyền thống anh
hùng bất khuất của dân tộc Việt Nam từ ngàn xưa vẫn còn sống mãi, ngỡ như tiếng
của người xưa vẫn còn “rì rầm” âm vang trong lòng đất, còn nhắc lại với chúng ta
những truyền thống oanh liệt và tự hào.
- Trong từng bài tập đọc - kể chuyện, sau khi dạy khai thác nội dung kiến
thức giáo viên cho học sinh làm bài tập cảm thụ để biết được học sinh cảm nhận
được gì ở bài đã học.
- Khi hướng dẫn học sinh tham quan một cảnh đẹp, hay một khu di tích,
giáo viên cho học sinh viết cảm nhận của mình qua buổi tham quan đó.
- Đọc cho học sinh nhiều lần, đọc diễn cảm những bài thơ hay để các em
tập rung cảm trước vẻ đẹp đa dạng của cuộc sống bằng cách đọc nhiều lần, thường
xuyên làm các bài tập về tìm các hình ảnh so sánh, nhân hoá được nêu ở trong bài.
Từ đó sẽ tạo ra cho học sinh một thói quen trong quan sát, tích luỹ vốn sống và biết
cách viết bài cảm thụ.
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

13


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

- Nắm những yêu cầu và biện pháp về bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học
các em phải kiên trì rèn luyện từng bước (từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp)
nhất định các em sẽ viết được những đoạn văn hay về cảm thụ văn học, sẽ có năng
lực cảm thụ văn học tốt để phát hiện được bao điều đáng quý trong văn học và

trong cuộc sống của chúng ta.
V. Kết quả đạt được :
Sau thời gian thực hiện các biện pháp rèn kỹ năng cảm thụ văn học cho học
sinh năng khiếu lớp 5, tôi thấy học sinh đã có nhiều tiến bộ trong việc cảm thụ và
viết văn. Trong kì thi chọn học sinh năng khiếu môn Tiếng Việt lớp 5 năm học 2013
- 2014, học sinh lớp tôi đã đạt 5 giải cấp trường (01 giải Nhất, 02 giải Nhì và 02
giải Ba), đạt 4 giải cấp huyện (02 giải Nhì và 01 giải Ba và 01 giải khuyến khích).
Chất lượng kiểm tra môn Tiếng Việt cuối năm học 2013 – 2014, lớp 5C do
tôi phụ trách có kết quả cao hơn các lớp khác trong khối, cụ thể là :
Lớp TSHS
5A
5B
5C
5D

35
34
35
30

Giỏi
SL
12
10
13
4

%
34,3%
29,4%

37,1%
13,3%

Khá
SL
10
12
14
8

%
28,6%
35,3%
40%
26,7

Trung bình
SL
%
12 34,3%
10 29,4%
8
22,9%
17 56,7%

Yếu
SL
1
2

%
2,8%
5,9%

1

3,3%

Phần 3 : KẾT LUẬN
Qua quá trình giảng dạy, đối với học sinh lớp tôi chủ nhiệm, cũng như lớp
bồi dưỡng văn, tôi thấy có sự chuyển biến rõ ràng về năng lực cảm thụ văn học của
học sinh.
Khi học các giờ tập đọc, học sinh đã được tiếp nhận những hình ảnh đẹp,
tôi đều chú tâm đến việc giúp học sinh làm quen với việc chọn từ, chọn hình ảnh
đẹp trong đoạn văn, khổ thơ. Tập cho học sinh quan sát hình ảnh trong cuộc sống
thực tế ở xung quanh chúng ta, những sự vật gần gũi các em. Khi tôi nhận thấy học
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

14


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

sinh có hứng thú về cảm thụ văn học, tôi tiếp tục dành nhiều thời gian cho việc phát
hiện các biện pháp tu từ trong các bài văn, bài thơ.
Cách sử dụng các biện pháp tu từ đó trong khi nói - viết để làm nổi bật hình
ảnh đẹp.Vận dụng cách dùng từ ghép, từ láy, từ gợi tả có hình ảnh trong lời nói
hằng ngày và trong bài viết để trở thành thói quen. Tập cho học sinh rung cảm
trước những câu văn hay, các áng văn hay có nhận xét góp ý của các em, của giáo
viên. Dần dần các em có sự say mê học văn hơn, biết nói những lời hay ý đẹp, thể

hiện sự hồn nhiên của lứa tuổi.
Khi học sinh nắm được các kiến thức cơ bản và có sự đam mê về văn học,
tôi hướng dẫn các em tập viết bài, dựa trên những hiểu biết vốn có mà các em lĩnh
hội được, tôi nhận thấy các bài làm sau thường có chất lượng khá hơn bài làm
trước.
Một số đề xuất :
Để rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5, tôi xin đề xuất
một số ý kiến sau:
* Đối với giáo viên :
- Phải tâm huyết với nghề, gần gũi với học sinh để giúp các em khắc phục
những khó khăn trong việc lĩnh hội kiến thức.
- Luôn luôn học hỏi trau dồi kinh nghiệm, lựa chọn phương pháp phù hợp
với khả năng tiếp thu của học sinh.
- Cần tổ chức cho học sinh đi tham quan, quan sát thiên nhiên, cảnh vật, ....
để học sinh có thêm hiểu biết về thực tế.
- Sử dụng các trò chơi học tập Tiếng Việt có hiệu quả làm cho các em luôn
yêu thích môn học và củng cố khắc sâu kiến thức.
- Tạo mọi điều kiện để học sinh tự bộc lộ năng lực nhận thức và hành động,
được học kiến thức mới thông qua việc vận dụng những điều đã biết, và được thực
hành luyện tập kỹ năng đọc, nghe, nói và viết với sự hỗ trợ của bạn bè, thầy (cô)
giáo.
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

15


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

* Đối với nhà trường:
- Cần tổ chức bồi dưỡng cho giáo viên thường xuyên bằng nhiều hình thức:

Thao giảng - Hội giảng, hội thảo …
- Bổ sung thêm sách tham khảo bồi dưỡng học sinh năng khiếu các môn học
nói chung, môn Tiếng Việt nói riêng.
Trên đây là một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 5 nâng cao năng lực cảm
thụ mà tôi đã thực hiện trong quá trình giảng dạy và bước đầu đã mang lại hiệu quả.
Tuy nhiên trong quá trình thực hiện đề tài do năng lực có phần hạn chế nên không
tránh khỏi những thiếu sót. Tôi mong được sự đóng góp của các bạn đồng nghiệp
và các cấp quản lý giáo dục để đề tài được hoàn thiện hơn, góp phần nâng cao chất
lượng học sinh năng khiếu trong nhà trường.
Chư Prông, ngày 10 tháng 10 năm 2014
Người viết

Hoàng Thị Thủy

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên) - Hoàng Hòa Bình - Trần Mạnh HưởngTrần Thị Hiền Lương - Nguyễn Trí , Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5, tập 1, tập 2,
(Tái bản lần thứ năm) - Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, năm 2006.
2. Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên) - Hoàng Hòa Bình - Trần Mạnh HưởngTrần Thị Hiền Lương - Nguyễn Trí , Sách giáo viên Tiếng Việt lớp 5, tập 1, tập 2Nhà xuất bản Giáo dục Hà Nội, năm 2006.
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

16


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

3. Phó giáo sư tiến sĩ Nguyễn Trí - Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hoàn - Thạc sĩ
Giang Khắc Bình - thạc sĩ Lê Hồng Mai, Rèn kĩ năng cảm thụ thơ văn cho học
sinh lớp 5, (Tái bản lần thứ nhất), Nhà xuất bản Đại học Quốc gia thành phố Hồ
Chí Minh, năm 2008.
4. Trần Mạnh Hưởng (Chủ biên), Sách luyện tập về cảm thụ văn học ở Tiểu

học, (Theo chương trình và sách giáo khoa mới), Nhà xuất bản Giáo dục, năm
2007.

MỤC LỤC
Phần 1 : MỞ ĐẦU

trang 1

I. Lý do chọn đề tài

trang 1

II. Mục đích nghiên cứu

trang 2

III. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

trang 2

IV. Phương pháp nghiên cứu

trang 2

Phần 2 : NỘI DUNG
I. Thực trạng về việc rèn luyện cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5
Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

trang 3
trang 3

17


SKKN : Một số biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5

1. Về phía giáo viên

trang 3

2. Về phía học sinh

trang 3

II. Một số biện pháp rèn luyện cảm thụ văn học cho học sinh

trang 4

1. Bồi dưỡng năng lực trau dồi hứng thú khi tiếp xúc với thơ văn.

trang 4

2. Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và văn học.

trang 5

3. Nắm vững kiến thức cơ bản về Tiếng Việt.

trang 8

4. Rèn luyện kỹ năng hiểu - viết đoạn văn.

trang 10

III. Kết quả đạt được.

trang 14
Phần 3 : KẾT LUẬN

trang 15

TÀI LIỆU THAM KHẢO

trang 17

Giáo viên : Hoàng Thị Thủy – Trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai

18