Ảnh hưởng đạo đức nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở việt nam hiện nay (tt)

HC VIN CHNH TR QUC GIA H CH MINH

THI DON VIT

ảNH HƯởNG ĐạO ĐứC NHO GIáO
ĐếN GIáO DụC ĐạO ĐứC TRONG GIA ĐìNH
ở VIệT NAM HIệN NAY

TểM TT LUN N TIN S
CHUYấN NGNH: CH NGHA DUY VT BIN CHNG
V CH NGHA DUY VT LCH S
Mó s: 62 22 03 02

H NI - 2017


Công trình được hoàn thành tại
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS. Trần Nguyên Việt
2. PGS.TS. Lê Văn Lợi

Phản biện 1 .......................................................................................................
Phản biện 2 .......................................................................................................
Phản biện 3 .......................................................................................................

Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án
cấp Học viện họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Vào hồi ...... ngày ...... tháng ...... năm 2017

Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Quốc gia
và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Xét về mặt ý thức hệ, Việt Nam từng chịu ảnh hưởng sâu đậm của tư
tưởng phong kiến Trung Quốc mà nền tảng của nó là Nho giáo. Bên cạnh
mặt tiêu cực đã và đang ảnh hưởng không tốt đến đời sống xã hội, Nho
giáo vẫn phát huy được những mặt tích cực nhất định của nó. Ở nhiều
nước phương Đông như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore... Nho giáo vẫn
có vị trí nhất định trong đời sống xã hội.
Trải qua nhiều bước thăng trầm, song ảnh hưởng cũng như giá trị và
sức sống của tư tưởng Nho giáo nói chung, đạo đức Nho giáo nói riêng là
điều chúng ta không thể phủ nhận. Tuy ở mức độ khác nhau, nhưng với
hơn 2500 năm tồn tại và phát triển, tư tưởng Nho giáo trong đó có học
thuyết đạo đức của nó đã thấm sâu trong đời sống tinh thần của nhiều
người Việt Nam, thậm chí nó đã trở thành một phần máu thịt của họ.
Đạo đức Nho giáo không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân con người mà
còn ảnh hưởng đến các thiết chế xã hội Việt Nam, trong đó có gia đình với tư cách là tế bào của xã hội.
Hiện nay nhiều gia đình Việt Nam vẫn giữ gìn và phát huy được những
giá trị tốt đẹp của đạo đức gia đình truyền thống, trở thành giá đỡ, thành chỗ
dựa tinh thần không thể thiếu trong suốt hành trình của mỗi con người. Một
thực tế không thể phủ nhận là trong những giá trị đó có sự đóng góp nhất
định của đạo đức Nho giáo. Tuy nhiên, dù được lựa chọn, sàng lọc qua quá
trình tiếp biến văn hóa ở nước ta gần hai ngàn năm, cho đến tận ngày ngay,
đạo đức Nho giáo cũng có những mặt hạn chế nhất định và ảnh hưởng không
tốt đối với sự hình thành các giá trị đạo đức mới của gia đình Việt Nam, làm

cho công cuộc đổi mới toàn diện đất nước bị cản trở.
Chính vì vậy, việc kế thừa những giá trị tích cực, khắc phục, hạn chế
mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo trên lập trường đạo đức cách mạng của
chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với thực tiễn của


2
cách mạng nước ta để xây dựng đạo đức gia đình ở Việt Nam nói riêng,
gia đình văn hóa mới nói chung ở nước ta hiện nay là vấn đề mang ý nghĩa
cấp thiết. Đề tài: “Ảnh hưởng Đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay” do chúng tôi lựa chọn để làm đề tài
luận án của mình chính là sự định hướng tới mục đích nói trên.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục
đạo đức trong gia đình ở Việt Nam trong lịch sử và những vấn đề đặt ra từ
ảnh hưởng đó đến giáo dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay,
luận án đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm góp phần
phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho
giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình, góp phần vào sự nghiệp xây
dựng gia đình văn hóa mới ở nước ta hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận án có các nhiệm vụ nghiên cứu sau:
Thứ nhất: Nghiên cứu nguồn gốc, nội dung đạo đức Nho giáo.
Thứ hai: Đánh giá thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo
dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay và một số vấn đề đặt ra.
Thứ ba: Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm
phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho
giáo đến việc giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đạo đức Nho giáo và ảnh hưởng đạo đức Nho giáo (cả mặt tích cực
lẫn tiêu cực) đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến giáo
dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay (nhưng số liệu điều tra,
khảo sát chủ yếu từ khi đổi mới đất nước đến nay).


3
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án dựa trên cơ sở những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện
chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm,
đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề đạo đức, giáo dục đạo
đức gia đình. Đồng thời luận án có kế thừa những thành tựu đạt được của
một số công trình khoa học có liên quan đến đề tài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa DVBC và chủ
nghĩa DVLS. Luận án kết hợp sử dụng các phương pháp cụ thể: phân tích
tổng hợp, lôgíc - lịch sử, quy nạp và diễn dịch, khái quát hóa, đối chiếu so
sánh, thống kê xã hội học, v.v.
5. Những đóng góp mới về khoa học
- Từ nguồn gốc và nội dung của đạo đức Nho giáo, luận án làm rõ
đạo đức Nho giáo Việt Nam và đạo đức trong gia đình theo quan niện Nho
giáo Việt Nam.
- Làm rõ ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến đạo đức trong gia
đình ở Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy
mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo

dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
Luận án góp phần tìm hiểu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay. Chỉ ra những khó khăn và thuận lợi
trong việc phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của
đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình, xây dựng
gia đình mới ở Việt Nam hiện nay.
Luận án góp phần cung cấp những luận cứ khoa học cho việc hoạch
định chủ trương, chính sách phát triển văn hóa con người Việt Nam, đặc


4
biệt là việc tiếp thu các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc góp phần
xây dựng gia đình văn hóa mới.
Luận án sẽ là tài liệu tham khảo cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập
môn triết học nói chung và triết học phương Đông nói riêng, cũng như các
môn về khoa học xã hội. Luận án cũng là tài liệu quan trọng cho những ai
quan tâm đến đạo đức, Nho giáo và giáo dục đạo đức gia đình.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, mục
lục, phụ lục, luận án gồm 4 chương, 11 tiết.
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN NHO GIÁO VÀ ĐẠO ĐỨC
NHO GIÁO

1.1.1. Những nghiên cứu của các tác giả nước ngoài
Vấn đề đạo đức nói chung và đạo đức Nho giáo nói riêng luôn được
giới nghiên cứu quan tâm và từ lâu đã thu hút sự quan tâm của nhiều học

giả, với nhiều cách tiếp cận khác nhau trên thế giới. với những nội dung
chính sau đây:
Thứ nhất, nghiên cứu về kinh điển Nho giáo. Thứ hai, nghiên cứu tư
tưởng chính trị, kinh tế của Nho giáo; Thứ ba, những nghiên cứu tư tưởng
giáo dục, luân lý đạo đức của Nho giáo; Thứ tư, những nghiên cứu Nho giáo
trong tương quan của trục quan hệ so sánh; Thứ năm, những nghiên cứu về
văn hoá trong Nho giáo; Thứ sáu, nghiên cứu Nho giáo như là một thành tố
chính trong “Giá trị châu Á” tác động tới sự thành công của các nước Đông
Á trong việc tổ chức quản lý đời sống xã hội và phát triển kinh tế.
Bên cạnh những nghiên cức trên còn có nhiều công trình nghiên cứu
về ý nghĩa của Nho giáo đối với xã hội hiện đại.


5
Như vậy, có thể nói cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập
đến hầu hết các lĩnh vực tư tưởng của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đến đời
sống con người phương Đông trong lịch sử cũng như hiện tại. Đồng thời nó
phản ánh tính thời sự khoa học cấp bách mà ở mỗi nước đồng văn Trung Hoa
ngày nay phải tính đến trên con đường hội nhập và phát triển của mình.
1.1.2. Những nghiên cứu của các tác giả trong nước
Vấn đề đạo đức Nho giáo được bàn rất nhiều qua các lăng kính khác
nhau: các công trình đã tập trung trình bày và phân tích những tư tưởng cơ
bản của Nho giáo trong quá trình hình thành và phát triển. Đặc biệt nêu
cao những giá trị tích cực của Nho giáo trong việc đào tạo con người và ổn
định trật tự xã hội. Bên cạnh đó cũng có những tác giả trình bày một số
phạm trù, nguyên lý cơ bản của Nho giáo, lịch sử phát triển của Nho
giáo…. Hay đề cập đến các phạm trù đạo đức cơ bản của Nho giáo qua
một số phạm trù đạo đức như: nhân, trí, dũng, lễ, nghĩa, v.v.
Bên cạnh đó, một số công trình đề cập đến đạo đức Nho giáo, vấn đề
con người trong Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với Việt Nam. Các tác

giả đều tập trung bàn về vấn đề con người với tư cách là đối tượng của một
học thuyết với mục đích làm rõ cách thức thực hiện mục tiêu chính trị
bằng đạo đức, tức là lấy đạo đức để cảm hóa con người trong việc thiết lập
và duy trì trật tự xã hội.
Ngoài ra có rất nhiều các bài viết, bài báo đăng tải trên các tạp chí,
sách, đã đề cập sâu và rộng về Nho giáo chủ yếu trên bình diện chính trị,
đạo đức, xã hội, triết lý...
1.2. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN GIA ĐÌNH VÀ ĐẠO ĐỨC
GIA ĐÌNH

Đây là mảng đề tài hết sức quan trọng trong đời sống xã hội nói chung
và mỗi cá nhân nói riêng được đề cập dưới nhiều góc độ nghiên cứu liên
ngành và chuyên ngành như: Triết học, xã hội học, tâm lý học, giáo dục
học... Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường hiện nay thì chủ đề này
được nhiều tác giả đặc biệt quan tâm nghiên cứu.


6
Các công trình nghiên cứu đã chỉ rõ vai trò, vị trí của gia đình trong xã
hội và đối với mỗi cá nhân, đặc biệt là mặt đạo đức. Từ việc phân tích giá
trị to lớn của gia đình các tác giả đã đi đến khẳng định vai trò của gia đình
trong việc hình thành nhân cách đạo đức của con người.
Một số công trình đã khẳng định gia đình là tế bào của xã hội, nơi
ươm mầm của một đời người, chính vì vậy dù bất luận trong trường hợp
nào thì việc phát huy những mặt tích cực và hạn chế tiêu cực là hết sức cần
thiết đối với việc giáo dục thế hệ trẻ ngay từ trong môi trường gia đình.
Bên cạnh đó một số tác giả đi sâu nghiên cứu từ góc nhìn văn hóa, qua tìm
hiểu văn hóa truyền thống, các tác giả đã phân tích làm rõ gia đình và đạo
đức gia đình trong điều kiện nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay.
1.3. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐẠO ĐỨC NHO

GIÁO VỚI GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM

Một số công trình nghiên cứu của các tác giả đề cập đến lịch sử phát
triển gia đình Việt Nam trên cơ sở đó các tác giả phân tích nguồn gốc ảnh
hưởng của Nho giáo đối với Việt Nam và khẳng định Nho giáo tuy đến sau
nhưng sớm thành nền tảng của hệ tư tưởng chính thống.
Bên cạnh đó các tác giả đã bàn nhiều đến vấn đề về gia đình, đặc biệt
là gia đình truyền thống ở Việt Nam. Từ đó khẳng định ảnh hưởng của đạo
đức Nho giáo đến gia đình Việt có nhiều mặt, ngoài ảnh hưởng tiêu cực nó
còn ảnh hưởng tích cực, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển.
1.4. KHÁI LƯỢC NHỮNG KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC TỪ CÁC CÔNG
TRÌNH KHẢO CỨU Ở TRÊN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN CẦN TIẾP
TỤC GIẢI QUYẾT

Từ tổng quan những nội dung và kết quả chính của các công trình
nghiên cứu liên quan đến luận án chúng tôi rút ra một số nhận định khái
quát sau:
Thứ nhất, Nho giáo ra đời ở Trung Quốc cho đến nay đã hơn 2500
năm với những bước thăng trầm của lịch sử, bản thân nó lúc thì được tâng
bốc thái quá, lúc thì bị mạt sát thậm tệ, dẫn đến tình trạng "phần thư khanh


7
nho" thời Tần Thủy Hoàng, "phê Lâm, phê Khổng" thời cách mạng văn
hóa, song điều chắc chắn không thể phủ nhận, đó là những mặt tích cực
của nó đã, đang và sẽ ảnh hưởng không chỉ ở Trung Quốc mà còn cả các
nước khác trong đó có Việt Nam.
Thứ hai, nghiên cứu Nho giáo và đạo đức Nho giáo ở Việt Nam đã
được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm rất nhiều. Thông qua
việc tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án chúng tôi

nhận thấy rằng, các nhà nghiên cứu nhìn chung đã có những nhận định
đánh giá về Nho giáo và đạo đức Nho giáo ở hai mặt tích cực và tiêu cực
cũng như ảnh hưởng của nó đến đời sống tinh thần của nước ta, đặc biệt là
đến đạo đức và lối sống gia đình của con người Việt Nam.
Thứ ba, vấn đề giáo dục đạo đức nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm
của con người, trước hết là đối với những người thân trong gia đình, sau
đó mở rộng ra cộng đồng và toàn bộ xã hội mà nó thuộc về là cách tiếp cận
từ cái riêng đến cái chung và cuối cùng, là tìm ra hạt nhân hợp lý của văn
hóa ứng xử ở cấp độ khái quát. Với sự phát triển của xã hội trong nền kinh
tế thị trường thì những vấn đề về lệch chuẩn đạo đức như lãnh cảm, thờ ơ,
vô trách nhiệm đến suy thoái đạo đức đã đẩy xã hội đến với những hệ lụy
mà việc giải quyết chúng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết.
Thứ tư, nghiên cứu đạo đức Nho giáo, trong đó có giáo dục đạo đức
gia đình cũng đã được tiếp cận ở các mức độ khác nhau. Trên cơ sở kế
thừa những thành quả của các công trình đi trước, chúng tôi tiếp tục đi sâu
vào phạm trù Ảnh hưởng của đạo đức nho giáo đến giáo dục đạo đức
trong gia đình từ cách tiếp cận triết học mang tính khách quan, toàn diện.
Trên tinh thần đó luận án cần tiếp tục làm rõ một số nội dung sau:
Một là, nghiên cứu nguồn gốc, nội dung đạo đức Nho giáo và tiếp tục
làm sáng tỏ một số khái niệm, phạm trù có liên quan đến đề tài luận án
như: đạo đức Nho giáo, gia đình, đạo đức gia đình...
Hai là, nghiên cứu thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến
đạo đức gia đình ở Việt Nam hiện nay từ đó chỉ ra những yếu tố cần tiếp


8
tục kế thừa và phát huy thì cho đến nay thì chưa có một công trình nào giải
quyết một cách đầy đủ. Đây chính là vấn đề chủ yếu mà luận án cần chú
trọng giải quyết.
Ba là, từ thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo

đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay, chúng tôi đề xuất phương hướng
và những giải pháp chủ yếu nhằm phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế
ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
Chương 2
QUAN NIỆM CỦA NHO GIÁO VỀ ĐẠO ĐỨC
VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI LĨNH VỰC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
GIA ĐÌNH VIỆT NAM TRONG LỊCH SỬ
2.1. QUAN NIỆM CỦA NHO GIÁO VỀ ĐẠO ĐỨC VÀ ĐẠO ĐỨC
TRONG GIA ĐÌNH

2.1.1. Vài nét khái quát về Nho giáo và quan niệm của Nho giáo về
đạo đức
Luận án khái quát và làm rõ sự ra đời của Nho giáo và đạo đức Nho
giáo trên các các phương diện kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội. Từ
đó chứng minh rằng các học thuyết triết học, chính trị - xã hội và đạo
đức ra đời do nhu cầu của thời đại. Trong bối cảnh xã hội Trung Hoa cổ
đại loạn lạc, mỗi một học thuyết lại tìm cho mình một chủ trương riêng.
Trước hết là thiết lập trật tự xã hội hữu đạo, sau đó duy trì quyền lực của
tầng lớp thống trị và làm cho đất nước không ngừng phát triển. Ra đời
trong bối cảnh xã hội loạn lạc ở Trung Quốc cổ đại thời Xuân Thu Chiến Quốc, Nho giáo được hình thành từ tâm thế của Khổng Tử, một
con người vừa có tài trí, thông minh, vừa có chí hướng chính trị muốn đi
tìm một phương án tốt nhất để có thể sau ba năm thiết lập được trật tự xã


9
hội, đưa đất nước và con người từ chỗ vô đạo trở nên hữu đạo. Từ đó
luận án tập trung phân tích và làm rõ các thời kỳ phát triển của Nho giáo
qua các giai đoạn lịch sử.
- Thời kỳ thứ nhất: Nho giáo sơ kỳ hay còn gọi là Nho giáo nguyên thủy.

- Thời kỳ thứ hai: Hán Nho.
- Thời kỳ thứ ba: Tống nho, Minh nho.
- Thời kỳ thứ tư: Minh Nho và Thanh Nho.
2.1.2. Quan niệm của Nho giáo về đạo đức
Với tư cách là học thuyết chính trị - đạo đức, Nho coi đạo đức là
phương tiện để thực hiện mục đích chính trị. Nói cách khác, các nhà
sáng lập Nho giáo đề cao đạo đức trong việc thiết lập trật tự xã hội và
tiến tới xây dựng mô hình xã hội lý tưởng. Về thực chất, mục đích xây
dựng mô hình xã hội lý tưởng theo tinh thần Nho giáo không phải từ tổ
chức xã hội cấp thấp lên cấp cao hơn, mà là “khôi phục” mô hình xã hội
được xác nhận [theo truyền thuyết] là xã hội thời Nghiêu Thuấn. Mô
hình đó được xây dựng và vận hành theo nguyên tắc đạo đức thông suốt
từ vua tới thường dân, theo đó vua coi dân như con, mọi người trong xã
hội đó coi nhau như anh em trong một nhà, của cải trong xã hội đều là
của chung; kẻ dưới phục tùng, kính trọng người trên, người trên làm
mẫu mực về mọi mặt cho kẻ dưới.
Để thực hiện mục đích đó, Nho giáo tập trung xây dựng các chuẩn
mực đạo đức trên nền tảng năm mối quan hệ nhân luân mà Mạnh Tử
gọi đó là ngũ luân, trong đó lấy các mối quan hệ giữa các thành viên
trong gia đình làm điểm xuất phát. Năm mối quan hệ cơ bản của con
người trong xã hội (Ngũ luân) gồm: Vua - tôi, cha - con, chồng - vợ,
anh - em, bạn - bè. Trong đó có 3 mối quan hệ gia đình và 2 mối quan
hệ xã hội. Đến Đổng Trọng Thư, năm mối quan hệ đó được qui về ba
mối cơ bản, gọi là Tam cương (gồm vua - tôi, cha - con, chồng - vợ).
Dù là ngũ luân hay tam cương thì các mối quan hệ gia đình vẫn áp đảo
và làm nền tảng.


10
Đường lối trị nước của Nho giáo cũng chính là đường lối trị nước của

người đứng đầu một triều đại phong kiến, là đức trị dựa trên ba phạm trù
đạo đức cơ bản là Nhân, Lễ và Chính danh.
Bên cạnh đó luận án cũng làm rõ các phạm trù đạo đức của Nho giáo
như: Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín, Chính danh và các mỗi quan hệ: vua tôi, cha
con, chồng vợ, anh em.
Trong quan niệm Nho giáo gia đình là xã hội thu nhỏ, còn xã hội là
một gia đình lớn, ở đó vua quan là phụ mẫu của dân, bè bạn coi nhau như
anh em (tứ hải giai huynh đệ). Thông qua các phạm trù đạo đức tương ứng
với các mối quan hệ người của Nho giáo, chúng ta dễ dàng xác định được
rằng, Nho giáo là học thuyết triết học xã hội mang đặc thù riêng của triết
học phương Đông.
2.1.3. Quan niệm của Nho giáo về đạo đức trong gia đình
Trong học thuyết chính trị - đạo đức, thì giáo dục đạo đức trong gia
đình là một trong những nội dung quan trọng của đạo đức Nho giáo. Điều
này có thể hiểu được khi Nho giáo lấy mối quan hệ gia đình làm nền tảng.
Đạo đức xuất phát từ gia đình và từ sự giáo dục của gia đình. Khổng Tử đề
cao hiếu, coi hiếu là gốc của nhân. Trong đạo đức học Nho giáo, giáo dục
đạo đức gia đình chi phối và quy định đạo đức xã hội. Điều này ta có thể
thấy được từ những phạm trù, chuẩn mực đạo đức trong “tam cương”, ở đó
có hai mối quan hệ nói đến gia đình, còn trong “ngũ luân” có ba mối quan
hệ gia đình. Giáo dục đạo đức trong gia đình được xoay trục quanh ba mối
quan hệ: Cha-Con, Chồng-Vợ, Anh-Em.
Hệ thống các phạm trù đạo đức được thể hiện qua các mối quan hệ gia
đình như vậy đã tạo nền tảng cho việc “tề gia” của người quân tử trong quá
trình tu thân để tiến thân, tức là tiếp tục thực hiện sứ mệnh của mình trong
“gia đình lớn”, tức xã hội, góp phần thiết lập ổn định trật tự xã hội thông
qua cách ứng xử đạo đức của con người. Việc giáo dục đạo đức trong gia
đình là vô cùng quan trọng, đồng thời cũng là cái cốt lõi của học thuyết
chính trị - đạo đức.

11
2.2. ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO VỚI TƯ CÁCH NHÂN TỐ CHỦ ĐẠO CỦA
GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC GIA ĐÌNH VIỆT NAM TRONG LỊCH SỬ

2.2.1. Gia đình và đạo đức gia đình
Gia đình là một đơn vị xã hội, một thiết chế xã hội có lịch sử lâu đời
nhất nhưng lại bền vững nhất. Nguồn gốc của gia đình bắt nguồn từ mối
quan hệ nam nữ, từ việc sinh con đẻ cái nối dõi tông đường và từ nhu cầu
nuôi dưỡng, giáo dục rất tự nhiên. Mặc dù xuất phát từ nhu cầu tự nhiên,
nhưng gia đình lại là một thiết chế xã hội, chịu sự quy định bởi những thiết
chế trong xã hội và trình độ phát triển của xã hội đương thời. Từ đó Luận
án tập trung làm rõ các khái niện gia đình và đạo đức gia đình .
2.2.2. Những nhân tố chủ yếu góp phần hình thành đạo đức gia
đình trong Nho giáo ở Việt Nam
Thứ nhất, đó là sự chi phối của cái bản địa đối với Nho giáo trong sự
du nhập, tiếp biến văn hóa.
Thứ hai, xu hướng xây dựng và củng cố mô hình nhà nước phong kiến
trung ương tập quyền đã tạo đà cho sự tăng trưởng của Nho giáo ở Việt
Nam từ thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XV.
Thứ ba, sự độc tôn Nho giáo trong lĩnh vực chính trường từ thế kỷ XV
là điều kiện tốt nhất để học thuyết này chi phối một cách mạnh mẽ nhất
đến đạo đức gia đình và xã hội ở nước ta.
Thứ ba, sự độc tôn Nho giáo trong lĩnh vực chính trường từ thế kỷ XV
là điều kiện tốt nhất để học thuyết này chi phối một cách mạnh mẽ nhất
đến đạo đức gia đình và xã hội ở nước ta.
Thứ tư, giới trí thức Nho học Việt Nam.
2.2.3. Một số nội dung và phương pháp cơ bản trong giáo dục đạo
đức gia đình Việt Nam thời phong kiến
2.2.3.1. Các chuẩn mực đạo đức trong gia đình Việt Nam

Mặc dù đạo đức Nho giáo ăn sâu vào tiềm thức ở mỗi gia đình Việt,
nhưng những giá trị truyền thống của gia đình bản địa vẫn tồn tại và được duy
trì. Điều đó xuất phát từ đặc điểm riêng có của xã hội Việt Nam. Tính cố kết


12
cộng đồng hình thành nên yếu tố đoàn kết, yêu nước, yêu thương, đùm bọc,
bảo ban, hiếu thuận… trong mỗi gia đình Việt, tạo nên bản sắc văn hóa của
con người Việt Nam.
Do tính đặc thù của nhiều yếu tố như kinh tế, chính trị, xã hội, con
người qui định, cho nên nó được Việt hóa và trở thành nhân tố của nền văn
hóa Việt Nam. Những yếu tố hạn chế như bất bình đẳng trong quan hệ gia
đình của Nho giáo cũng được Việt hóa và mang bản chất văn hóa của
người Việt. Những phạm trù để giáo dục đạo đức gia đình Việt Nam nó có
tính dân chủ và nhân đạo hơn, bớt đi tính hà khắc một chiều của hệ tư
tưởng Nho giáo chính thống. Nguyên tắc đạo đức “cha từ, con hiếu” phản
ánh tính hai chiều, con phải phục tùng cha vô điều kiện, nhưng người Việt
lại muốn con tiến bộ hơn cha, rằng “con hơn cha là nhà có phúc”. Trong
quan hệ Vợ chồng, người Việt luôn đề cao tính bình đẳng, sự tôn trọng.
2.2.3.2. Phương pháp giáo dục đạo đức gia đình Việt Nam trong lịch sử
Giáo dục đạo đức gia đình Việt Nam trong lịch sử, có thể nói, là bước đi
đầu tiên giúp con người có đủ hành trang để bước ra xã hội với những mối
quan hệ rộng hơn và phức tạp hơn. Gia đình là nơi thử thách phẩm chất đạo
đức của con người với điều kiện đơn giản nhất, đó là ứng xử đạo đức với
người thân của mình, tức là những người cần ở con người tình thương yêu
ruột thịt mà Nho giáo coi đó là nền tảng. Do đó, giáo dục đạo đức gia đình
trong lịch sử phải tìm đến những phương pháp thích hợp để truyền tải những
nguyên tắc phổ biến trong ứng xử đạo đức giữa con người với con người, cụ
thể là thông qua giáo dục các chuẩn mực đạo đức bất di bất dịch mà Nho
giáo đúc kết cho con người, thông qua luật pháp để điều chỉnh các mối quan

hệ giữa các thành viên trong xã hội và cuối cùng, bằng các hình thức phụ trợ
nhưng không kém phần hiệu quả, đó là các gia huấn do các nhà nho sáng tác,
và cuối cùng, là hình thức tự tu để “tề gia”.
Một là giáo dục thông qua trường lớp. Đây là hình thức giáo dục
mang tính chính qui, cao nhất là ở Quốc Tử Giám, nơi đào tạo những
người có nguồn gốc từ các gia đình quí tộc và hoàng gia. Từ thời Lê sơ,


13
đối tượng đi học ở đây được mở rộng thông qua xét tuyển tới một số tầng
lớp khác trong xã hội nhưng rất hạn chế. Phần lớn việc giáo dục đạo đức
gia đình ở các cấp địa phương và đặc biệt là vai trò của những ông đồ làng
và những người chủ gia đình.
Hai là bằng việc ban bố và thi hành luật pháp. Trong lịch sử chế độ
phong kiến Việt Nam, đặc biệt là từ thế kỷ XI, khi Nho học nhận được sự
quan tâm của các triều đại thì việc ban hành các văn bản luật pháp (Hình luật,
Hình thư, Quốc triều hình luật, Hoàng triều luật lệ) với nội dung về cơ bản, là
luật pháp hóa các chuẩn mực đạo đức để trừng phạt các hành vi vi phạm đạo
đức gia đình, vi phạm các nguyên tắc hoạt động của nhà nước, v.v.
Ba là các gia huấn. Ngoài việc tham gia vào lĩnh vực giáo dục ở các
cấp độ khác nhau, các nhà nho Việt Nam trong lịch sử còn là những người
trước tác ra những tác phẩm có ý nghĩa giáo dục đạo đức cho con người từ
trong gia đình ra ngoài xã hội. Trong số các trước tác đó, phải kể đến các
loại hình gia huấn trong lịch sử, tức là những tác phẩm liên quan đến huấn
đạo trong gia đình nhằm giáo dục cách ứng xử giữa người với người theo
tinh thần Nho giáo và ở mức độ nhất định, có sự bổ sung cần thiết từ các
học thuyết khác đang hiện diện ở Việt Nam.
Chương 3
ẢNH HƯỞNG ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐẾN GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY - THỰC TRẠNG

VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA
3.1. NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẠO ĐỨC
NHO GIÁO TRONG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT
NAM HIỆN NAY VÀ PHƯƠNG THỨC ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ

3.1.1. Những nhân tố tác động đến ảnh hưởng của đạo đức Nho
giáo về giáo dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay
Thứ nhất, ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo tới giáo dục đạo đức con
người không thể tách rời vấn đề tồn tại xã hội của đất nước.


14
Thứ hai, so với các nước đồng văn trong khu vực, đặc biệt là những nước
được mệnh danh là con rồng châu Á, Nho giáo ở nước ta trải qua một đợt tiếp
biến văn hóa mới khác biệt, đó là chúng ta lấy chủ nghĩa Mác-Lênin làm hệ tư
tưởng, làm kim chỉ nam cho mỗi hành động của con người Việt Nam.
Thứ ba, từ khi Đảng ta chủ trương đổi mới tư duy và đặc biệt là sau
những sự kiện hội nhập vào khu vực và thế giới, quan điểm của Đảng ta đã
có những bước đột phá quan trọng, tạo đà cho cách nhìn nhận các giá trị
truyền thống, đặc biệt là giá trị truyền thống đạo đức mà Nho giáo góp
phần hình thành nên nó được sáng rõ hơn.
Thứ tư, nền kinh tế thị trường.
Thứ năm, Đảng và Nhà nước ta chủ trương xây dựng gia đình văn hóa
mà ở đó, các tiêu chí đạo đức ứng xử giữa các thành viên trong gia đình
với nhau, giữa con người với xã hội được đề cập rất cụ thể.
3.1.2. Về phương thức ảnh hưởng
Một là, các giá trị truyền thống đạo đức và lối sống của con người
Việt Nam, trong đó có yếu tố đạo đức Nho giáo với tư cách là những yếu
tố không thể tách rời lĩnh vực giáo dục đạo đức gia đình.
Hai là, sự sa sút về đạo đức xã hội đang có xu hướng gia tăng hiện

nay rất cần đến các hình thức giáo dục, giáo huấn đạo đức của Nho giáo.
Phương thức truyền tải các nội dung giáo huấn Nho giáo có hiệu quả
thường thông qua ca dao, tục ngữ, truyền thuyết, v.v.
Ba là, chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về xây dựng gia
đình văn hóa mới được thực hiện bằng sự kế thừa biện chứng các giá trị
đạo đức gia đình trong Nho giáo.
3.2. THỰC TRẠNG ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐẾN
GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

3.2.1. Những ảnh hưởng có ý nghĩa tích cực của đạo đức Nho giáo
đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay
Thứ nhất, đạo đức Nho giáo góp phần nhất định trong việc giáo dục kỷ
cương, nề nếp gia đình và củng cố tinh thần trách nhiệm đối với gia đình,
làng- xã.


15
Thứ hai, đạo đức Nho giáo góp phần nâng cao tinh thần trách nhiệm
của cha, mẹ, của những người lớn tuổi, trở thành tấm gương cho con cháu
noi theo.
3.2.2. Những ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đến giáo
dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay
Thứ nhất, mặt bảo thủ, lạc hậu của đạo đức Nho giáo là một trong
những rào cản tạo nên sự bất bình đẳng giới trong việc phân công lao động
và hưởng thụ các quyền lợi trong gia đình và xã hội.
Thứ hai, mặt bảo thủ, lạc hậu của đạo đức Nho giáo là một trong
những rào cản trong quá trình xây dựng gia đình văn hoá mới.
Thứ ba, lề giáo của đạo Nho ăn sâu vào đạo đức gia đình nhiều khi
gây nên sự lãng phí, phiền toái trong đời sống gia đình, xã hội.
3.3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA TỪ ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẠO ĐỨC NHO

GIÁO ĐẾN GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Thứ nhất, mâu thuẫn giữa yêu cầu ngày càng cao về mặt đạo đức trong
việc xây dựng gia đình văn hoá mới với những ảnh hưởng có tính tiêu cực
của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam
hiện nay.
Hai là, mâu thuẫn giữa lối sống duy tình, duy cảm, “dĩ hòa vi quý”
trong quan hệ đạo đức gia đình theo tinh thần của Nho giáo với ý thức
pháp luật, tinh thần thượng tôn pháp luật trong điều kiện xây dựng và hoàn
thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay.
Ba là, mâu thuẫn giữa yêu cầu về xây dựng con người mới có đủ các
phẩm chất thể lực, trí lực và tâm lực với tính bảo thủ, ích kỷ trong đạo đức
Nho giáo.


16
Chương 4
PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM
PHÁT HUY ẢNH HƯỞNG TÍCH CỰC, HẠN CHẾ ẢNH HƯỞNG
TIÊU CỰC CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO TRONG GIÁO DỤC ĐẠO
ĐỨC GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
4.1. PHƯƠNG HƯỚNG CHỦ YẾU NHẰM PHÁT HUY MẶT TÍCH CỰC,
HẠN CHẾ MẶT TIÊU CỰC CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐỐI VỚI VIỆC
GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

4.1.1. Quán triệt quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta
về giáo dục đạo đức gia đình để xây dựng gia đình văn hoá mới
Gia đình có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của xã hội, là
nhân tố quy định sự tồn tại và phát triển của xã hội. Không có gia đình thì
không thể tái tạo ra con người, theo đó xã hội không tồn tại và phát triển

được. Bản chất con người mang tính sinh học xã hội, do đó nó không thể
tách rời tổ chức xã hội đầu tiên mà từ đó nó được sinh ra trên nền tảng của
cái sinh học. Chính vì vậy, muốn xã hội tốt thì trước hết phải xây dựng các
mối quan hệ gia đình tốt.
Do đó, chỉ có thông qua giáo dục gia đình thế hệ trẻ mới được tiếp thu
những điều tối thiểu trong văn hóa ứng xử tốt đẹp, từ đó mới hình thành
nhân cách, lối sống, ứng xử với mọi người xung quanh với xã hội. Những
chuẩn mực giá trị tốt đẹp như lòng yêu nước, tình yêu quê hương đất nước,
đức tính thủy chung, cần cù sáng tạo trong lao động; bất khuất, kiên cường
vượt qua mọi khó khăn, thử thách… đều được hình thành, giữ gìn, vun đắp
và phát huy trong mỗi gia đình Việt Nam. Môi trường đó trước hết là từ mỗi
gia đình, tức là từ mỗi tế bào của xã hội. Các gia đình chịu trách nhiệm trước
xã hội về sản phẩm của gia đình mình, phải có trách nhiệm nuôi dưỡng và
giáo dục con cái, cung cấp cho xã hội những công dân có ích.
Việc xây dựng gia đình trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế
hiện nay, Đảng, Nhà nước, toàn xã hội và mỗi cá nhân cần tập trung hành
động cụ thể, thiết thực:


17
Thứ nhất, tăng cường công tác tuyên truyền thông qua các phương
tiện truyền thông và hoạt động giáo dục để nâng cao nhận thức của mỗi cá
nhân về vị trí, vai trò của gia đình đối với sự tồn tại, phát triển của xã hội.
Thứ hai, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà
nước, chính quyền các cấp đối với công tác gia đình; từ đó nâng cao nhận
thức cho các thành viên trong gia đình trong việc thực hiện chủ trương,
đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Thứ ba, nâng cao trình độ dân trí của người dân, góp phần thực hiện
quyền bình đẳng, thắt chặt tình yêu thương và tinh thần trách nhiệm trong
gia đình; tạo cơ sở cho việc xây dựng một gia đình hòa thuận, hạnh phúc,

đặc biệt trong bối cảnh đổi mới và hội nhập.
Thứ tư, xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách và pháp luật
Thứ năm, thực hiện các chính sách về giải phóng phụ nữ.
Thứ sáu: xây dựng gia đình văn hóa
4.1.2. Bảo đảm sự thống nhất giữa kế thừa và đổi mới trong việc phát
huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đến giáo
dục đạo đức trong gia đình để xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam
hiện nay
Gia đình phát triển bền vững là điểm tựa cho mỗi thành viên của nó
cũng như góp phần giữ gìn sự phát triển lành mạnh, an toàn của xã hội và
sự ổn định của quốc gia. Chính vì vậy, một trong những định hướng quan
trọng trong xây dựng gia đình văn hóa mới là bảo đảm sự thống nhất giữa
kế thừa và đổi mới trong việc phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực
của đạo đức Nho giáo đối với việc xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt
Nam hiện nay.
Một là, cần phải thực hiện chủ trương xây dựng gia đình văn hóa mới
theo các tiêu chí đạo đức đã được Đảng và Nhà nước ta xác định trong các
văn kiện mang tính chiến lược trước mắt cũng như lâu dài, trong đó hiếu
đạo của con cái đối với cha mẹ, tình nghĩa thủy chung vợ chồng, sự


18
nhường nhịn của anh em, lòng biết ơn ông bà, tổ tiên,... được nhấn mạnh,
trở thành phương châm cho mọi đối tượng trong xã hội.
Hai là, giáo dục lòng hiếu thảo, hiếu đễ của con cái đối với cha mẹ, sự
nhường nhịn giữa anh em trong một nhà, đặc biệt sự kính trọng và biết ơn
ông bà, tổ tiên cần phải được đặt lên hàng đầu.
Ba là, cần tổ chức cuộc sống gia đình có nề nếp, trật tự kỷ cương đây
là điều kiện để giúp các thành viên sống với nhau hòa thuận, ấm êm, mọi
người tôn trọng nếp sống chung của cả gia đình.

Bốn là, đảm bảo quyền tự do dân chủ của cá nhân. Đây là điểm chúng
ta cần hướng tới để xây dựng gia đình văn hóa.
4.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT HUY MẶT TÍCH
CỰC, HẠN CHẾ MẶT TIÊU CỰC CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐỐI VỚI
VIỆC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

4.2.1. Đẩy mạnh việc phát triển kinh tế gia đình, kết hợp chặt chẽ
giữa gia đình với xã hội trong việc khôi phục ảnh hưởng tích cực của
đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình để xây
dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay
Lịch sử tồn tại và phát triển của nhân loại đã chứng minh rằng: loài
người tồn tại, phát triển là do ba loại sản xuất quy định: Sản xuất ra con
người, sản xuất của cải vật chất, sản xuất đời sống tinh thần. Trong đó sản
xuất của cải vật chất là quan trọng nhất và mang tính quyết định. Chính vì
vậy sản xuất vật chất và hoạt động kinh tế của mỗi một gia đình là chức
năng tự nhiên trong mọi thời đại. Gia đình muốn tồn tại và phát triển bền
vững trước hết phải phát triển kinh tế đây là cơ sở cho việc ổn định và xây
dựng phát triển đạo đức gia đình.
Kinh tế đầy đủ chính là yếu tố đảm bảo cho một gia đình ổn định, phát
triển và hạnh phúc. Nếu gia đình mà kinh tế không đầy đủ chưa đáp ứng được
những điều kiện về vật chất và tinh thần thì nó cũng không thể đảm bảo thực
hiện được đầy đủ các chức năng cơ bản của gia đình và hạnh phúc của mỗi
một thành viên.


19
Để đảm bảo các mục tiêu trên Đảng và Nhà nước phải có các giải
pháp đồng bộ, nhằm hỗ trợ, giúp đỡ các gia đình có khả năng tự vươn lên
và phát triển. Có chính sách năng động và cụ thể hướng vào việc phát triển
kinh tế gia đình, nâng cao mức sống cho gia đình.

4.2.2. Đẩy mạnh việc cải tạo phong tục, tập quán, truyền thống lạc
hậu của đạo đức Nho giáo ảnh hưởng tiêu cực đến giáo dục đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay
Nho giáo ra đời cách đây hơn 2500 năm và tồn tại trên nền kinh tế
phong kiến. Mặc dù trong giai đoạn hiện nay đất nước ta đang thực hiện
công cuộc đổi mới được 30 năm với phương thức sản xuất theo hướng
hiện đại nhưng tàn dư của xã hội cũ vẫn còn tồn tại và sinh ra nhiều vấn đề
như: phong tục cổ hủ, tập quán lạc hậu của đạo đức Nho giáo ảnh hướng
đến đạo đức gia đình ở nước ta hiện nay. Bởi Nho giáo và đạo đức Nho
giáo đã đi sâu vào lối sống, tác phong, tư tưởng của con người Việt Nam
nó trở thành một phần trong đạo đức truyền thống của dân tộc. Chính vì
vậy xây dựng đạo đức gia đình mới chúng ta phải kế thừa những giá trị
tích cực của Nho giáo, đồng thời cũng phải khắc phục những tác động tiêu
cực của nó đối với đạo đức gia đình.
Chúng ta chưa xây dựng được những chuẩn mực thống nhất cho việc
lượng hóa những mặt tích cực của đạo đức truyền thống cũng như mặt hạn
chế của gia đình truyền thống trên cơ sở đòi hỏi của nhu cầu thực tiễn.
Điều đó dẫn đến hai quan điểm:
Thứ nhất: Việc mở cửa đón nhận những giá trị tốt đẹp của tinh hoa
văn hóa văn hóa nhân loại thì lại e ngại với những giá trị truyền thống,
xem đây là những rào cản của sự tiến bộ và phát triển. Họ chỉ hướng tới
việc tiếp thu cái mới, cái tiến bộ của gia đình văn hóa tiên tiến áp dụng
với việc nuôi dạy trẻ và gạt bỏ, thậm chí phủ nhận sạch trơn những giá trị
của văn hóa gia đình truyền thống, xem đây là cổ hủ, lỗi thời và hết sức
lạc hậu.


20
Thứ hai: Người ta lại cổ vũ cho những giá trị truyền thống một cách cực
đoan, thái quá. Họ dùng văn hóa truyền thống để ngăn chặn những yếu tố

văn hóa ngoại lai đang tràn từ bên ngoài vào thông qua nền kinh tế thị
trường. Chính vì vậy, những người theo quan điểm thứ hai này cho rằng phải
giáo dục nền nếp, gia phong, đạo đức trong gia đình trước khi giáo dục kiến
thức văn hóa.
4.2.3. Hoàn thiện hệ thống pháp luật tạo cơ sở pháp lý cho việc khắc
phục những ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo
dục đạo đức trong gia đình để xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam
hiện nay
Đạo đức và pháp luật có mối quan hệ mật thiết với nhau. Đạo đức và
pháp luật đều hướng mọi người tự kìm hãm ham muốn cá nhân để tuân
theo trật tự, quy luật chung của xã hội. Đạo đức và pháp luật đều điều
chỉnh hành vi của con người trong xã hội. Tuy nhiên chức năng điều chỉnh
hành vi của pháp luật là cưỡng chế, bắt buộc. Còn chức năng điều chỉnh
hành vi của đạo đức là bằng dư luận xã hội, bằng tự vấn lương tâm. Chính
vì vậy giáo dục đạo đức không thể tách rời giáo dục sự hiểu biết về pháp
luật. Pháp luật sẽ giúp đạo đức ngăn chặn những hành vi trái đạo đức,
đồng thời biểu dương khích lệ những hành vi đạo đức tốt đẹp, bảo vệ
những nhân tố đạo đức mới đang được hình thành và tránh được những
ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo.
Chính vì vậy trong giai đoạn hiện nay cần tăng cường vai trò điều tiết
của pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật tạo cơ sở pháp lý cho việc
khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc
xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay.
Để làm được điều đó trước hết chúng ta phải hoàn thiện hệ thống
chính sách, pháp luật để xây dựng gia đình văn hóa là mục tiêu của Đảng
và Nhà nước. Bên cạnh đó cần tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, phải
nâng cao trình độ dân trí, trình độ hiểu biết pháp luật và ý thức tuân thủ pháp


21

luật của nhân dân. Đặc biệt chúng ta phải tuyên truyền để nhân dân hiểu về
pháp luật và thực hiện sống làm việc theo hiến pháp và pháp luật
Có làm được như vậy thì việc khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực
của đạo đức Nho giáo đối với việc xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt
Nam hiện nay mới được thực hiện một cách triệt để.
4.2.4. Nâng cao vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong việc
phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức
Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình để xây dựng gia
đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay
Xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc là nội dung
cơ bản, trực tiếp của xây dựng gia đình ở Việt Nam hiện nay. Đây chính là
mục tiêu, là chuẩn mực cơ bản mà chúng ta cần xây dựng, là đích hướng
tới của mỗi gia đình ở nước ta hiện nay.
Bên cạnh sự quản lý Nhà nước về gia đình thì vai trò của các tổ chức
chính trị xã hội trong việc khắc phục tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối
với việc xây dựng gia đình văn hoá mới là vấn đề vô cùng quan trọng.
Công tác quản lý gia đình chỉ có thể thực hiện tốt nếu chúng ta xây dựng
được một cơ chế phối hợp một cách thống nhất, phải có sự phân công trách
nhiệm của các tổ chức: Đảng, chính quyền, đoàn thể… vào hoạt động
quản lý gia đình. Phải tạo mọi điều kiện để các tổ chức chính trị xã hội:
Mặt trận Tổ quốc, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên
hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh, Hội Người
cao tuổi… tùy theo đặc điểm chức năng nhiệm vụ của mình để tham gia
quản lý gia đình với mục tiêu: Gia đình hạnh phúc không chỉ là no ấm,
dân chủ, bình đẳng, tiến bộ, mà còn là tổng thể những nét đẹp trong đời
sống văn hoá tinh thần mỗi gia đình, trong quan hệ cộng đồng, quan hệ
xã hội, quan hệ giữa các thành viên trong từng gia đình.


22

KẾT LUẬN
Nho giáo là học thuyết chính trị - đạo đức do Khổng Tử sáng lập hơn
2500 năm, có phạm vi ảnh hưởng rộng lớn trong tất cả lĩnh vực của đời
sống kinh tế - xã hội - chính trị - văn hóa - gia đình của các nước phương
Đông đồng văn với Trung Hoa.
Một trong những vấn đề mà Khổng Tử quan tâm trong việc xây dựng
học thuyết chính trị - đạo đức của mình là làm thế nào để đạo đức đóng vai
trò chủ đạo trong việc thực hiện mục đích chính trị. Đạo đức được thể hiện
qua các mối quan hệ người, tức là sự phản ánh ứng xử đạo đức giữa người
với người mà cơ sở đầu tiên là các mối quan hệ gia đình. Theo Nho giáo,
gia đình là tế bào của xã hội, là cơ sở để hình thành đạo đức xã hội, còn xã
hội là một gia đình lớn. Gia đình cũng là trường học đầu tiên để con người
rèn luyện và trưởng thành. Đây là nơi có vai trò đặc biệt quan trọng trong
việc gìn giữ, phát triển và truyền thụ những giá trị văn hoá tinh thần cao
quý từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Từ việc nghiên cứu nội dung đạo đức cơ bản của Nho giáo, đặc biệt là
đạo đức trong các mối quan hệ gia đình, trên cơ sở đó làm rõ ảnh hưởng của
nó đến gia đình Việt Nam trong lịch sử cũng như hiện tại, luận án rút ra một
số kết luận sau đây:
1. Đạo đức học là nội dung quan trọng của Nho giáo, trong đó có đạo
đức gia đình với tư cách là nền tảng đạo đức xã hội dựa trên các mối quan hệ
giữa các thành viên trong gia đình với các chuẩn mực đạo đức bất di bất dịch
mà con người phải tuân thủ. Tuy nhiên, đạo đức Nho giáo nói chung, đạo
đức gia đình nói riêng, khi vào Việt Nam, trải qua quá trình lịch sử hơn hai
ngàn năm đã có những biến đổi do sự tiếp biến giữa Nho giáo với các yếu tố
bản địa và với các học thuyết khác được du nhập và tồn tại song hành với nó
trong lịch sử dân tộc. Những biến đổi đó hoàn toàn do tồn tại xã hội Việt
Nam qua từng giai đoạn lịch sử cụ thể qui định, do đó những chuẩn mực,

23
nguyên tắc ứng xử đạo đức cứng nhắc, thậm chí cực đoan của Nho giáo
Trung Quốc được “mềm hóa”.
2. Mặc dù vai trò của Nho giáo trong hệ tư tưởng của chế độ phong kiến
Việt Nam đã chấm dứt từ lâu, song những giá trị đạo đức truyền thống do
con người Việt Nam gây dựng luôn hàm chứa những yếu tố tích cực của Nho
giáo, đặc biệt là trong các mối quan hệ gia đình vẫn cần được bảo tồn và phát
huy. Với cách nhìn biện chứng và kế thừa có chọn lọc, chúng tôi khẳng định
rằng, đặc điểm và cơ chế tác động, qui định ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo
đến đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay được biểu hiện bởi đất nước
chúng ta có một quá trình phát triển đất nước lên chủ nghĩa xã hội trên lập
trường của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con
người mới, gia đình văn hóa mới.
3. Từ sau thời kỳ đổi mới đất nước, nền kinh tế từ chỗ tập trung, quan
liêu bao cấp chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,
các mối quan hệ đạo đức gia đình vốn chịu ảnh hưởng của Nho giáo lại có
những biến đổi, đòi hỏi chúng ta trên cơ sở khoa học phải làm rõ thực trạng
các mối quan hệ đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện đại, từ đó chỉ ra
những yếu tố tích cực cũng như hạn chế do sự ảnh hưởng của đạo đức Nho
đem lại để đưa ra những giải pháp phù hợp cho việc lành mạnh hóa các mối
quan hệ đó.
Trong dòng chảy của cơ chế thị trường với những mặt trái của nó, chúng
ta cũng phải thấy được những giá trị tích cực của Nho giáo đặc biệt là ý
nghĩa của nó đối với việc giáo dục đạo đức gia đình ở Việt Nam hiện nay
như: giáo dục kỷ cương, nề nếp gia đình nêu cao tinh thần trách nhiệm của
cha, mẹ, của những người lớn tuổi, trở thành tấm gương cho con cháu noi
theo cúng như củng cố tinh thần trách nhiệm của cá nhân đối với gia đình, và
xã hội.
Tuy nhiên Nho giáo cũng có những ảnh hưởng tiêu cực đến việc giáo
dục đạo đức gia đình ở Việt Nam. Một số tư tưởng như: bảo thủ, lạc hậu tạo