Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy vào một số bài học lịch sử tiêu biểu lớp 10, 11 ở trường THPT

Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA

TRƯỜNG THPT LƯƠNG ĐẮC BẰNG
……………….o0o……………..

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

TÊN ĐỀ TÀI :
" PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀO MỘT SỐ
BÀI HỌC LỊCH SỬ TIÊU BIỂU LỚP 10,11 Ở TRƯỜNG THPT"

Người thực hiện: Lê Thị Oanh
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THPT Lương Đắc Bằng
SKKN thuộc môn: Lịch Sư

THANH HÓA NĂM 2017
1


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

MỤC LỤC

Trang

1. Mở đầu..........................................................................................................1
1.1 Lí do chọn đề tài ........................................................................................1
1.2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................2
1.3. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................2
1.4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................3
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm. ............................................................. 3
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm....................................................3
2.2.Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.................... 5
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề..........................................5
2.4. Mô tả tiến trình một số tiết dạy theo sơ đồ tư duy và hiệu quả của sáng kiến
kinh nghiệm...................................................................................................... 9
3. Kết luận , kiến nghị ................................................................................. 15
- Kết luận........................................................................................................ 15
- Kiến nghi..................................................................................................... 16
- Danh mục tài liệu tham khảo........................................................................18

1. MỞ ĐẦU
2


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

1.1. Lý do chọn đề tài.
Hiện nay, dạy học theo kiểu “đọc - chép” vẫn còn phổ biến ở nhiều trường
trong cả nước. Ngành Giáo dục và Đào tạo cũng đã có nhiều cuộc hội thảo và đã
đưa ra nhiều phương pháp dạy học tích cực hơn… đặc biệt, thời kỳ công nghệ
thông tin đang phat triển như vũ bão hiện nay, việc dạy học theo kiểu “đọc - chép”

không còn phù hợp nữa.
Khắc phục tình trạng “đọc - chép” là một yêu cầu cần thiết để nâng cao chất
lượng dạy học đối với tất cả các môn học. Đó là một nhiệm vụ vô cùng khó khăn
phức tạp trong điều kiện hiện nay của nhiều trường. Thực hiện tốt việc chống dạy
học theo kiểu “đọc - chép” là cả một quá trình lâu dài với sự cố gắng của nhiều đối
tượng khác nhau trong đó sự tận tâm của thầy cô giáo là điều hết sức quan trọng .
Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành chỉ thi bắt đầu từ năm học
(2011 - 2012) chấm dứt việc dạy học chủ yếu qua đọc chép và nhìn chép ở bậc
trung học phổ thông. Đây là chủ trương phù hợp với tiến trình đổi mới và nâng cao
chất lượng giáo dục, đáp ứng sự mong đợi của nhiều giáo viên tâm huyết với giáo
dục, giúp học sinh chủ động học tập và sáng tạo.
Có thể nói, nhiều năm qua việc giáo viên đọc cho học sinh chép bài đã trở
thành thói quen của phần lớn thầy - trò bậc phổ thông, nhất là ở môn lich sử. Nhiều
nhà nghiên cứu giáo dục và dư luận lên tiếng không đồng tình, thậm chí phản đối
gay gắt .
Trong giai đoạn hiện nay, xu hướng dạy học hiện đại với sự kết hợp những
thành tựu công nghệ thông tin đã và đang diễn ra một cách khá phổ biến ở các
ngành học, cấp học. Công nghệ thông tin với tư cách là một phương tiện hỗ trợ cho
việc dạy học đang chứng tỏ những ưu thế và hiệu quả trong quá trình dạy học nói
chung và đối với bộ môn lich sử nói riêng. Việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy
học lich sử ở trường THPT mang lại hiệu quả lớn cho bài học.Tuy nhiên, hiện tại
vẫn chưa có các tài liệu nghiên cứu nào bàn sâu về vấn đề này, nhiều giáo viên,
nhiều nhà trường vẫn dạy học theo kiểu “đọc – chép”, chưa thực sự đổi mới
phương pháp dạy học, ảnh hưởng không tốt đến chất lượng giáo dục học sinh.

3


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Vì vậy , tôi mới tìm hiểu và áp dụng theo phương pháp “Sử dụng sơ đồ tư
duy trong dạy học lich sử ở trường THPT” và bài trả lời cho câu hỏi làm thế nào để
đổi mới phương pháp dạy học “không đọc - chép ; không nhìn - chép”. Qua nhiều
năm học áp dụng cho học sinh Trường THPT Lương Đắc Bằng ở bộ môn lich sử,
tôi nhận thấy đây là cách dạy mang lại hiệu quả cao, nếu giáo viên biết vận dụng
các kĩ năng công nghệ thông tin vào tiết dạy thì sẽ giúp học sinh hứng thú, yêu
thích tiết học lich sử hơn so với một tiết dạy bằng giáo án điện tử thông thường.
Xuất phát từ những lý do trên , tôi quyết đinh chọn đề tài “Phương pháp sử
dụng sơ đồ tư duy vào một số bài học lịch sử tiêu biểu lớp 10,11 trong trường
THPT” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm.
1.2. Mục đích nghiên cứu.
Để góp phần tạo nên sự chuyển biến trong dạy học bộ môn, đáp ứng yêu cầu
phát triển xã hội, và để “Nói không với đọc - chép”, góp phần nâng cao chất lượng
giáo dục. Mỗi bài học chứa đựng một số vấn đề cơ bản của lich sử, giáo viên nêu
vấn đề, tổ chức cho học sinh giải quyết bằng cách sáng tạo thành sơ đồ tư duy
nhằm phát huy tính tích cực và huy động bộ não các em làm việc, sẽ không còn
tình trạng học sinh ngồi im thụ động chỉ có vài em được phát biểu và làm việc với
giáo viên trong tiết học, có tác dụng phát triển tư duy,gây hứng thú học tập, giúp
các em cảm nhận tốt hơn, yêu thích bộ môn lich sử hơn.
Việc tạo ra mô hình dạy học sử dụng sơ đồ tư duy, học sinh có điều kiện trao
đổi với thầy với bạn, sẽ phát huy tốt tính tích cực, chủ động của các em, giúp các
em vươn lên chiếm lĩnh tri thức.Thay đổi mô hình dạy học theo sơ đồ tư duy là
một yêu cầu không thể thiếu được,vừa phát huy tốt ưu thế của bộ môn, vừa tạo
được sự hấp dẫn, hứng thú đối với học sinh, tạo được sự chuyển biến về chất lượng
đào tạo và có thể “Nói không với tiêu cực trong thi cử”, đặc biệt là hình thức thi
trắc nghiệm mới nhất hiện nay.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
+ Đề tài này sẽ nghiên cứu “Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy vào một số

bài học lich sử tiêu biểu lớp 10,11 ở trường THPT”.

4


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

+ Đối tượng nghiên cứu là học sinh lớp 10 và lớp 12 của trường THPT
Lương Đắc Bằng.
1.4. Phương pháp nghiên cứu.
- Phương pháp vẽ và sử dụng bản đồ tư duy vào dạy học lich sử.
- Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết, phương pháp điều tra khảo sát
thực tế, thu thập thông tin, thống kê, xử lí số liệu, phân tích , tổng hợp , khái quát,
thực nghiệm trên lớp...
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.
Năm học 2011-2012 Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành chỉ thi
“ Chấm dứt việc dạy học chủ yếu qua đọc - chép và nhìn - chép ở bậc trung học
phổ thông” [1].Đây là chủ trương phù hợp với tiến trình đổi mới và nâng cao chất
lượng giáo dục, đáp ứng sự mong đợi của nhiều giáo viên tâm huyết với giáo dục,
giúp học sinh chủ động học tập và sáng tạo.
Trường THPT Lương Đắc Bằng được công nhận là trường chuẩn quốc gia,
được đầu tư xây dựng thành đơn vi Trường THPT chất lượng cao của Tỉnh Thanh
Hóa và được lắp đặt mỗi phòng học đều có một bộ máy chiếu để giáo viên giảng
dạy tại lớp. Mỗi giáo viên chỉ cầng dùng một USB ghi nội dung bài dạy và đến lớp
để sử dụng ngay trong tiết dạy tại lớp nên rất thuận tiện cho giáo viên và học sinh
khi áp dụng phương pháp giảng dạy mới sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy học lich
sử .Một số phần mềm sơ đồ tư duy được phổ biến rộng rãi nên đã hỗ trợ cho giáo

viên và học sinh khi trình bày sơ đồ tư duy trên máy chiếu.
Vì vậy, khi giáo viên và học sinh cần sử dụng phương pháp bản đồ tư duy vào
dạy học hoàn toàn có thể làm được, nhất là bài học lich sử, cần phải tái hiện các
hình ảnh trong quá khứ , hiện tại, và tương tai... Việc sử dụng phương pháp này
vào dạy học bộ môn là rất cần thiết.
[1]. “ Chấm dứt việc dạy học chủ yếu qua đọc- chép và nhìn -chép ở bậc trung học phổ thông” .
(Lớp tập huấn của Bộ GD&ĐT hướng dẫn sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học)

5


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy (Mind Map) là hình thức ghi chép sử dụng màu
sắc, hình ảnh nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của
một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề. Nó là một công cụ tổ chức tư duy được tác
giả Tony Buzan (Anh) nghiên cứu kỹ lưỡng và phổ biến rộng khắp thế giới.
Tony Buzan sinh năm 1942, chuyên gia hàng đầu thế giới về nghiên cứu
hoạt động của bộ não và là cha đẻ của Mind Map.Phương pháp tư duy của ông
được dạy và sử dụng ở khoảng 500 tập đoàn, công ty hàng đầu thế giới; hơn 250
triệu người sử dụng phương pháp Mind Map của Tony Buzan; khoảng hơn 3 tỷ
người đã từng xem và nghe chương trình của ông (ông đã từng sang Việt Nam năm
2007 để nói chuyện về lĩnh vực nghiên cứu của mình [1].

Tony Buzan cha đẻ của Mind Map.
[1]: www.mind-map.com (trang web chính thức của Tony Buzan)

6

Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Trong dạy học: Việc sử dụng sơ đồ tư duy huy sẽ động được tối đa tiềm
năng của bộ não, giúp học sinh học tập tích cực, hỗ trợ hiệu quả các phương pháp
dạy học.
Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học, giáo viên giúp học sinh có thói quen
tự tay ghi chép hay tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã đọc theo cách hiểu của
mình...
2. 2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.
Năm học 2011-2012 là năm đầu tiên ngành Giáo dục và Đào tạo triển khai
giảng dạy theo sơ đồ tư duy ở bậc học THPT. Qua thực tế cho thấy việc giảng dạy
này đã tạo hứng thú cho học sinh. Tuy nhiên,qua khảo sát ở một số trường THPT
và qua các bạn đồng nghiệp cho thấy rất ít giáo viên áp dụng phương pháp này
vào dạy học , đặc biệt là bộ môn Lich Sử.
Sau nhiều năm tìm hiểu, áp dụng dạy học lich sử bằng sơ đồ tư duy. Tôi tự lập
kế hoạch giảng dạy cho từng tiết học. Nếu không sử dụng phần mềm, giáo viên có
thể linh động sử dụng hình vẽ tay với những màu sắc, hình ảnh, từ ngữ diễn đạt khác
nhau nhằm giúp học sinh có thể nắm bắt và nhớ được phần cốt lõi của bài giảng
ngay tại lớp học.
Như vậy, thay vì phải học thuộc lòng các khái niệm, đinh nghĩa hay cả bài
giảng đọc chép như lúc trước, giờ đây học sinh có thể hiểu và nắm được khái niệm
qua hình vẽ. Chính sự liên tưởng theo hướng dẫn của giáo viên cũng giúp các em
nhớ được phần trọng tâm của bài giảng.Học sinh thường xuyên tự lập sơ đồ tư duy
sẽ phát triển khả năng thẩm mỹ , khoa học...của mình.
2. 3. Các giải pháp đã sư dụng để giải quyết vấn đề giảng dạy và học tập Lịch
sư với sơ đồ tư duy .

* Giới thiệu đôi nét về sơ đồ tư duy.
Khái niệm của sơ đồ tư duy là nguyên lý hoạt động theo nguyên tắc liên
tưởng “ý này gợi ý kia” của bộ não.
* Nguyên lý và ứng dụng sơ đồ tư duy trong dạy học .

7


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Sơ đồ tư duy (Mind Map) là một hình thức ghi chép sử dụng màu sắc và
hình ảnh, để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. Kỹ thuật tạo ra loại sơ đồ này được
gọi là Mind Mapping và được phát triển bởi Tony Buzan vào những năm 1960.
Ở vi trí trung tâm sơ đồ là một hình ảnh hay một từ khóa thể hiện một ý
tưởng hay khái niệm chủ đạo. Ý trung tâm sẽ được nối với các hình ảnh hay từ
khóa cấp 1 bằng các nhánh chính, từ các nhánh chính lại có sự phân nhánh đến các
từ khóa cấp 2 để nghiên cứu sâu hơn. Cứ thế, sự phân nhánh cứ tiếp tục và các khái
niệm hay hình ảnh luôn được nối kết với nhau. Chính sự liên kết này sẽ tạo ra một
“bức tranh tổng thể” mô tả về ý trung tâm một cách đầy đủ và rõ ràng.
*Những yếu tố đã làm cho sơ đồ tư duy có tính hiệu quả cao và nền tảng của
chúng là:
Sơ đồ tư duy đã thể hiện ra bên ngoài cách thức mà não bộ chúng ta hoạt
động. Đó là liên kết, liên kết và liên kết. Mọi thông tin tồn tại trong não bộ của con
người đều cần có các mối nối, liên kết để có thể được tìm thấy và sử dụng. Khi có
một thông tin mới được đưa vào, để được lưu trữ và tồn tại, chúng cần kết nối với
các thông tin cũ đã tồn tại trước đó.
Việc sử dụng các từ khóa, chữ số, màu sắc và hình ảnh đã đem lại một công
dụng lớn vì đã huy động cả bán cầu não phải và trái cùng hoạt động. Sự kết hợp

này sẽ làm tăng cường các liên kết giữa 2 bán cầu não, và kết quả là tăng cường trí
tuệ và tính sáng tạo của chủ nhân bộ não.
Sơ đồ tư duy là một công cụ hữu ích trong giảng dạy và học tập ở trường
phổ thông cũng như ở các bậc học cao hơn vì chúng giúp giáo viên và học sinh
trong việc trình bày các ý tưởng một cách rõ ràng, suy nghĩ sáng tạo, học tập thông
qua biểu đồ, tóm tắt thông tin của một bài học hay một cuốn sách, bài báo, hệ
thống lại kiến thức đã học, tăng cường khả năng ghi nhớ, đưa ra ý tưởng mới...
* Những lưu ý học sinh khi sử dụng sơ đồ tư duy.
- Màu sắc cũng có tác dụng kích thích bộ não như hình ảnh. Học sinh phải
chọn màu sắc phù hợp và tiết kiệm thời gian, không nên dùng quá nhiều màu sắc.
- Cần vẽ nhiều nhánh cong hơn là đường thẳng để tránh sự buồn tẻ, tạo sự
mềm mại, cuốn hút.
8


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

- Giáo viên phải thường xuyên cho học sinh sử dụng sơ đồ tư duy khi làm
việc nhóm và hệ thống kiến thức đã học trong môn học lich sử, đặc biệt là khi ôn
tập cho các kỳ thi .
*Giới thiệu một số phần mềm dùng để tạo sơ đồ tư duy.
Một sơ đồ tư duy có thể được thực hiện dễ dàng trên một tờ giấy với các loại
bút màu khác nhau, tuy nhiên, cách thức này có nhược điểm là khó lưu trữ, thay
đổi, chỉnh sửa. Một giải pháp được hướng đến là sử dụng các phần mềm để tạo ra
sơ đồ tư duy. Một số phần mềm tiêu biểu trong thể loại “phần mềm mind mapping”
(mind mapping software).
Phần mềm Buzan’s iMindmap™: một phần mềm thương mại, tuy nhiên có
thể tải bản dùng thử 30 ngày. Phần mềm do công ty Buzan Online Ltd. thực hiện.

Trang chủ tại www.imindmap.com
Phần mềm Inspiration: sản phẩm thương mại của công ty Inspiration
Software, Inc. Sản phẩm có phiên bản dành cho trẻ em (các em từ mẫu giáo đến
lớp 5) rất dễ dùng và nhiều màu sắc. Có thể dùng thử 30 ngày. Trang chủ tại
www.inspiration.com
Phần mềm Visual Mind: sản phẩm thương mại của công ty Mind
Technologies. Phần mềm dễ sử dụng và linh hoạt trong sắp xếp các nút chứa từ
khóa. Có thể dùng thử 30 ngày. Trang chủ tại www.visual-mind.com
Phần mềm FreeMind: sản phẩm hoàn toàn miễn phí, được lập trình trên
Java. Các icon chưa được phong phú, tuy nhiên chương trình có đầy đủ chức năng
để thực hiện mind mapping. Trang chủ tại:
/>Ngoài ra, chúng ta còn có thể tham khảo một danh sách các phần mềm loại
mind mapping tại đia chỉ sau:
[1]

[1] Hướng dẫn sử dụng phần mềm sơ đồ tư duy .

9


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Mind mapping – Sơ đồ tư duy

Trước nay, chúng ta ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường thẳng, con số. Với
cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não (não trái) mà chưa
hề sử dụng kỹ năng não bên phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về nhip
điệu, màu sắc, không gian và sự mơ mộng. Hay nói cách khác, chúng ta vẫn thường

đang chỉ sử dụng 50% khả năng bộ não của chúng ta khi ghi nhận thông tin. Với
mục tiêu giúp chúng ta sử dụng tối đa khả năng của bộ não, Tony Buzan đã đưa ra
sơ đồ tư duy để giúp mọi người thực hiện được mục tiêu này [1]

[1] Bản đồ Tư duy trong công việc – Tony Buzan

10


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Sơ đồ tư duy của Tony Buzan về việc sử dụng tối đa khả năng của bộ não.

2.4. Mô tả tiến trình một số tiết dạy theo sơ đồ tư duy và hiệu quả của sáng
kiến kinh nghiệm.
* Kiểm tra bài cũ : Giáo viên gọi một học sinh lên bảng thuyết trình sơ đồ tư
duy của bài học cũ trước lớp. Giáo viên yêu cầu 100% học sinh phải có sơ đồ tư
duy bài học cũ và các sơ đồ tư duy được học sinh lưu trong túi đựng bài kiểm tra
để sử dụng khi ôn tập và khi giáo viên kiểm tra thay cho vở ghi bài. Học sinh cũng
có thể có một tập nháp vẽ sơ đồ tư duy ngay tại lớp trong giờ học. Về nhà học sinh
sẽ tự chỉnh sửa sơ đồ tư duy bằng hình vẽ tay, hoặc bằng phần mềm vẽ sơ đồ tư
duy và lưu trên máy tính cá nhân để ôn tập trong các kỳ thi.
* Dạy bài mới : Giáo viên giới thiệu bài mới và vẽ chủ đề chính của bài học lên
bảng bằng một hình vẽ bất kì trên bảng của lớp mà không ghi bài theo kiểu cũ và
giáo viên cho học sinh ngồi theo nhóm thảo luận sơ đồ tư duy của mỗi học sinh đã
chuẩn bi trước ở nhà để đối chiếu với sơ đồ tư duy của các bạn trong nhóm.

11

Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Giáo viên đặt câu hỏi chủ đề nội dung chính hôm nay có mấy nhánh lớn
cấp số 1 và gọi học sinh học sinh lên bảng vẽ nối tiếp chủ đề chia thành các nhánh
lớn trên bảng có ghi chú thích tên từng nhánh lớn.
Sau khi học sinh vẽ xong các nhánh lớn cấp số 1, giáo viên đặt câu hỏi tiếp
ở nhánh thứ nhất có mấy nhánh nhỏ cấp số 2... tương tự học sinh đã hoàn thành nội
dung sơ đồ tư duy của bài học mới ngay tại lớp. Học sinh tự chỉnh sửa điều chỉnh
bổ sung những phần còn thiếu vào sơ đồ tư duy của từng cá nhân.
Để minh họa cho sơ đồ tư duy giáo viên sẽ cho học sinh xem những hình
ảnh , đoạn phim ngắn minh họa cho rõ ý hơn của từng nhánh cấp độ 1, cấp độ 2 ...
Khi cho học sinh xem hình ảnh và phim minh họa giáo viên phải giáo dục tư tưởng
tình cảm cho học sinh .
Ví dụ , Khi giáo viên dạy bài 10 sách giáo khoa lớp 12:Cách mạng khoa
học - công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nữa sau thế kỷ XX.
Giáo viên hướng dẫn học sinh học và vẽ được bản đồ tư duy nh ư sau:

Sơ đồ tư duy:Cách mạng khoa học- công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nữa sau
thế kỷ XX.
Hoặc khi giảng bài 31 – Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII. (SKS lớp10,
ban cơ bản) giáo viên hướng dẫn học sinh học và vẽ được sơ đồ tư duy như sau :
12


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Sỏ đồ tư duy bài 31(lớp 10) :Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII.
Hay khi giảng bài 32: Cách mạng công nghiệp ở Châu Âu, phần 1: Cách mạng
công nghiệp ở Anh ,(SGK lớp 10, ban cơ bản), giáo viên cũng hướng dẫn học sinh
học và vẽ được sơ đồ tư duy sau đây.

Sơ đồ tư duy phần 1, bài 32(lớp 10): Cách mạng công nghiệp Anh.

13


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Để học sinh vẽ được các sơ đồ tư duy trên (tùy theo tiết học và bài học) giáo
viên phải làm được các hoạt động như sau:
Hoạt động 1: Giáo viên cho học sinh lập sơ đồ tư duy theo nhóm hay cá
nhân với gợi ý của giáo viên.
Hoạt động 2: Gọi một học sinh hoặc đại diện của các nhóm học sinh lên
báo cáo, thuyết minh về sơ đồ tư duy mà nhóm mình đã thiết lập.
Hoạt động 3: Giáo viên cho học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn
thiện sơ đồ tư duy về kiến thức của bài học đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là
trọng tài giúp học sinh hoàn chỉnh sơ đồ tư, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài
học.
Hoạt động 4: Giáo viên củng cố kiến thức bằng một sơ đồ tư duy mà giáo
viên đã chuẩn bi sẵn hoặc một sơ đồ tư duy mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn
chỉnh, cho học sinh lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó.
Lưu ý: Sơ đồ tư duy là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các nhóm

học sinh có chung một kiểu sơ đồ tư duy, Giáo viên chỉ nên chỉnh sửa cho học sinh
về mặt kiến thức, góp ý thêm về đường nét vẽ, màu sắc và hình thức (nếu cần).
Sử dụng sơ đồ tư duy sẽ dễ dàng hơn trong việc phát triển ý tưởng, tìm tòi
xây dựng kiến thức mới. Nhờ sự liên kết các nét vẽ cùng với màu sắc thích hợp và
cách diễn đạt riêng của mỗi người, Sơ đồ tư duy giúp bộ não liên tưởng, liên kết
các kiến thức đã học trong sách vở biết vận dụng vào cuộc sống... Sau khi tất cả
học sinh tự thiết lập sơ đồ tư duy kết hợp việc thảo luận nhóm dưới sự gợi ý, dẫn
dắt của giáo viên dẫn đến kết quả kiến thức của bài học có nội dung giống nhau
nhưng mỗi học sinh vẽ có một sơ đồ tư duy khác nhau.
Ví dụ minh họa : Sơ đồ tư duy của hoc sinh Lê Thảo My lớp 12A1 (trình bày
khác với sơ đồ tư duy của học sinh Nguyễn Thi Thu Trang lớp 12A1 nhưng nội
dung bài học vẫn giống nhau) . Ở (Tiết 2) bài 23: Khôi phục và phát triển kinh tế xã hội ở miền Bắc, giải phóng hoàn toàn miền Nam (1973 -1975). Kết quả hai học
sinh cùng một lớp học (12A1), cùng một tiết học , nhưng có hai sơ đồ tư duy khác
nhau: Cụ thể:

14


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Sơ đồ tư duy của hoc sinh Lê Thảo My lớp 12A1

Sơ đồ tư duy của học sinh Nguyễn Thị Thu Trang lớp 12A1.
15


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

* Củng cố , dặn dò học sinh:
Giáo viên gọi một học sinh lên bảng trình bày nội dung sơ đồ tư duy mà các
em đã thực hiện. Gọi một vài em đã vẽ sơ đồ tư duy bằng phần mềm www.mindmap.com dùng USB gắn vào máy tính trình chiếu và thuyết trình trước lớp cho các
bạn theo dõi nội dung bài học. Giáo viên nhận xét đánh giá cho điểm và dặn dò học
sinh chuẩn bi bài học lần sau.
Lưu ý khi đặt câu hỏi cho học sinh trả lời giáo viên nên hỏi những câu liên
quan đến sự thông hiểu để học sinh vận dụng khi làm bài bài kiểm tra. Khi học
sinh trả lời giáo viên nên động viên khuyến khích và có thể hỏi tiếp những câu có
liên quan đến kiến thức của bài học cũ để học sinh vừa học kiến thức mới, vừa ôn
tập kiến thức cũ đã học.
* Kết quả thực nghiệm:
Chú ý: Kí hiệu:Thực nghiệm: TN; Đối chứng: ĐC
Chúng tôi chọn lớp 10A1,12A1 làm lớp thực nghiệm và lớp 10A6, 12A6 làm
lớp đối chứng, kết quả thu được như sau:
Lớp

Sĩ số

Giỏi
Khá
T.Bình
Yếu
Kém
Số
%
Số
%
Số

%
Số %
Số %
HS
HS
HS
HS
HS
10A1TN1
48
18 37.5 22 45.9 8 16.6
0
0
0
12A1TN2
46
14 30.4 23 50.1 9 19.5
0
0
0
10A6ĐC1
46
2
4.4
12
26
25 54.2
5
11
2 4.4

12A6ĐC2
47
5 10.6 20 42.5 20 42.5
2 4.25 0
1
7
7
Qua kết quả thực nghiệm trên cho thấy việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy
học lich sử ở trường THPT sẽ nâng cao được chất lượng dạy học lich sử.Học sinh
sẽ chủ động nắm vững kiến thức của bài học , so với lớp đối chứng thì kết quả học
tập đạt loại giỏi, khá của lớp thực nghiệm tăng lên rõ rệt, loại yếu , kém của lớp
thực nghiệm không còn nữa (Trước khi thực nghiệm chúng tôi đã khảo sát cụ thể
chất lượng học tập của từng lớp). Điều này, chứng tỏ hoàn toàn có thể nâng cao
chất lượng dạy học lich sử ở trường THPT, bằng “ Phương pháp sử dụng sơ đồ tư
duy trong dạy học lich sử”.
16


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ.
* Kết luận .
Sử dụng thành thạo và hiệu quả sơ đồ tư duy trong dạy học sẽ mang lại kết
quả tốt trong học tập của học sinh và phương pháp giảng dạy của giáo viên.
Học sinh sẽ tăng tính chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy. Giáo viên tiết
kiệm được thời gian, linh hoạt trong bài giảng, và quan trọng nhất là giúp học sinh
nắm được kiến thức thông qua một “sơ đồ” thể hiện các liên kết chặt chẽ của trí thức.
Việc sử dụng các phần mềm mind mapping là một bước tiến trong việc ứng

dụng công nghệ thông tin vào dạy học nhằm nâng cao hiệu quả bài học lich sử.
. Cách học này còn phát triển được năng lực riêng của từng học sinh không chỉ về
trí tuệ (vẽ, viết gì trên sơ đồ tư duy), hệ thống hóa kiến thức ,sự vận dụng kiến thức
đã học vào cuộc sống.
Trước đây, các tiết ôn tập chương một số giáo viên cũng đã lập bảng biểu, vẽ
sơ đồ, biểu đồ,… và cả lớp cùng có chung cách trình bày giống như cách của giáo
viên hoặc của tài liệu, chưa chú ý đến hình ảnh, màu sắc và đường nét. Sử dụng sơ
đồ tư duy trong dạy học lich sử bước đầu đã tạo một không khí sôi nổi, hào hứng
của cả thầy và trò trong các hoạt động dạy học của nhà trường, là một trong những
nội dung quan trọng của phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học
sinh tích cực” mà bộ Giáo dục và Đào tạo đang đẩy mạnh triển khai.
Sơ đồ tư duy là một công cụ có tính khả thi cao vì có thể vận dụng được với
bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. Có thể thiết kế sơ
đồ tư duy trên giấy, bìa, bảng phụ,… bằng cách sử dụng bút chì màu, phấn, tẩy,…
hoặc cũng có thể thiết kế trên phần mềm sơ đồ tư duy,... góp phần đổi mới phương
pháp dạy học, đặc biệt là đối với bộ môn lich sử ở cấp THPT.
Qua nhiều năm nghiên cứu và sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy học lich sử,
chúng tôi rút ra được nhiều bài học kinh nghiệm, cụ thể là:
Môn lich sử cũng như nhiều môn học khác đòi hỏi sự chăm chỉ trong quá
trình học tập. Sự đầu tư thời gian và công sức để học là một trong những nhân tố
quan trọng làm nên thành công.
17


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

Giáo viên dạy môn lich sử trước hết phải có lòng yêu nghề và có kiến thức
sâu về chuyên môn. Dạy bằng trái tim là để truyền sự rung cảm, dạy bằng khối óc

là để truyền đạt trí thức.
Khi dạy học các thầy cô không nên quá cứng nhắc về phương pháp, mà phải
có sự linh hoạt trong từng bài giảng. Không dạy theo kiểu “thầy đọc trò chép”, nên
dạy cho học sinh cách phân tích, đánh giá lich sử...
Giáo viên phải tạo tâm lý thoải mái cho học sinh thì học mới có hiệu quả.
Học sinh phải chăm chỉ học theo sơ đồ tư duy của mình phát họa. Không
học thuộc lòng theo kiểu học vẹt, mà nên học theo kiểu xây dựng các dàn ý cho
mỗi bài học. Ví dụ một bài có bao nhiêu ý lớn, trong mỗi ý lớn có bao nhiêu ý nhỏ.
Nắm lấy những sự kiện chính, nhân vật chính, đia danh chính,… Sau đó viết và
diễn đạt lại theo văn phong của mình.
Để nắm bắt được nội dung một bài học lich sử, giáo viên cần hướng dẫn
học sinh đọc trước sách giáo khoa ở nhà, khi lên lớp giáo viên giảng bài học sinh
nhận thức tốt hơn, vẽ sơ đò tư duy chuẩn xác hơn...
* Kiến nghị .
+ Đối với giáo viên : Khi dạy học theo “Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy vào
một số bài học lich sử tiêu biểu lớp 10,11 ở trường THPT”giáo viên cần chú ý các
nguyên tắc sau:
- Phải căn cứ vào nội dung, yêu cầu giáo dục của bài học để hướng dẫn học
sinh vẽ sơ đồ tư duy cho hợp lý với từng bài học lich sử.
- Phát huy tính tích cực của học sinh , gây hứng thú học tập cho các em...
- Đảm bảo kết hợp lời nói và việc trình bày các đồ dùng trực quan, đồng thời
rèn luyện khả năng thực hành của học sinh ( vẽ sơ đồ, tường thuật, miêu tả, thuyết
trình sơ đồ tư duy)...
+ Đối với tổ chuyên môn :Cần tăng cường tổ chức, thảo luận , rút kinh nghiệm
các tiết dạy học theo “Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy vào một số bài học lich
sử tiêu biểu lớp 10, 11 ở trường THPT” .

18

Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

+ Đối với các trường THPT: Cần tạo điều kiện về phòng học ,nhất là phòng học
bộ môn, máy chiếu để phục vụ giảng dạy. Tăng cường hơn nữa trang thiết bi đồ
dùng dạy học trong các tiết dạy lich sử.
+ Đối với sở Giáo dục và Đào tạo: Cần tổ chức nhiều cuộc hội thảo hơn nữa để
các giáo viên có điều kiện trao đổi kinh nghiệm giảng dạy bộ môn. Đồng thời, có
thể đưa “phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy” vào các trường phổ thông ,
giống như “phương pháp dạy học tích hợp” hiện nay đang được các trường THPT
áp dụng thành công để nâng cao chất lượng dạy - học.
Hoằng Hóa, ngày 09 tháng 5 năm 2017
Người viết:

Lê Thị Oanh

19


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bản đồ Tư duy trong công việc – Tony Buzan – NXB Lao động – Xã hội.
2. www.mind-map.com (trang web chính thức của Tony Buzan)
3. www.peterussell.com/mindmaps/mindmap.htm
4. Lớp tập huấn của Bộ GD&ĐT hướng dẫn sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học
(xem phim hứng dẫn đính kèm)

5. Hướng dẫn sử dụng phần mềm sơ đồ tư duy (xem phim minh họa)
6. Trần Đình Châu, Sử dụng Bản đồ tư duy – một biện pháp hiệu quả hỗ trợ học
sinh học tập Tạp chí Giáo dục, kì 2, tháng 9-2009.
7. Trần Đình Châu, Đặng Thi Thu Thủy; Bản đồ tư duy – công cụ hiệu quả hỗ trợ
dạy học và công tác quản lý nhà trường, Báo Giáo dục&Thời đại, số 147 ngày
14/9/2010.

20


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

NHẬN XÉT ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

21


Sáng kiến kinh nghiệm.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

DANH MUC
CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG
ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI CẤP PHÒNG GD&ĐT, CẤP CƠ SỞ GD&ĐT VÀ
CÁC CẤP CAO HƠN XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN
Họ và tên tác giả: Lê Thi Oanh
Chức vụ và đơn vi công tác: Giáo viên môn Lich sử – Trường THPT Lương
Đắc Bằng
Các cấp đánh
giá xếp loại
TT

Tên đề tài SKKN

(Phòng, Sở,
Tỉnh...)

Phương pháp sử dụng văn
1.

kiện Đảng trong dạy học
LS Việt Nam (1919-1945)
ở THPT
Thiết kế bài giảng LS ở

Kết quả
đánh giá
xếp loại
(A,B, hoặc
C)

Năm học
đánh giá xếp
loại

Sở GD&ĐT
Tỉnh Thanh

B

2001-2002

C

2002-2003

A

2003-2004

C

2004-2005

Hóa

Trường THPT theo hướng
2.

phát huy tính tích cực chủ
động học tập của học sinh
thông qua một số bài
CMTS tiêu biểu thời cận

Sở GD&ĐT
Tỉnh Thanh
Hóa

đại (SGK LS lớp 10)
3.

4.

Khai thác và sử dụng

nguồn sử liệu cơ bản để

Sở GD&ĐT

giảng dạy phần LS Việt

Tỉnh Thanh

Nam giai đoạn 1919-1945

Hóa

lớp 12 THPT
Sử dụng văn kiện Đảng

Sở GD&ĐT

22


Sáng kiến kinh nghiệm.

5.

trong dạy học LS (1919-

Tỉnh Thanh

1945)
Tìm hiểu nguyên nhân và

Hóa

biện pháp giáo dục học
sinh cá biệt của GVCN ở
6.

Giáo viên: Lê Thị Oanh

trường THPT
Phương pháp tích hợp tài
liệu văn học, đia lý nhằm
nâng cao bài học LS ở
Trường THPT lớp 12

Sở GD&ĐT
Tỉnh Thanh

C

2010-2011

C

2014-2015

Hóa
Sở GD&ĐT
Tỉnh Thanh
Hóa

23