Vai trò của gia đình trong việc giáo dục đạo đức cho trẻ vị thành niên hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA XÃ HỘI HỌC

BÀI TIỂU LUẬN CUỐI KỲ
MÔN: XÃ HỘI HỌC GIA ĐÌNH.
Đề bài: Hãy chọn một vấn đề thuộc lĩnh vực nghiên cứu của
xã hội học gia đình để phân tích:
1.
2.
3.

Tính bức xúc của vấn đề.
Giải thích trên cơ sở lý thuyết dữ liệu, kết quả nguyên nhân của
vấn đề.
Phân tích, biện luận có tính thuyết phục về xu hướng của vấn đề
trong tương lai.
Họ Và Tên: Vũ Thị Huệ.
SN: 31/10/1992.
Mssv: 10031074
Lớp: K55 – Xã Hội Học.
Hà Nội – 2012.
Mục lục:

1


1.Đặt vấn đề (tính bức xúc của vấn đề)………………………………………...…………2
2.Tổng quan vấn đề nghiên cứu…………………………………………………..….……6
3.Lý thuyết áp dụng………………………………………………….…………...……….8
3.1.Lý thuyết xã hội hóa………………………………………………………………..…8

3.2.Lý thuyết cấu trúc chức năng……………………………………………………….....9
4.Nội dung nghiên cứu và xu hướng nghiên cứu vấn đề…………………………….…..10
5.Kết luận……………………………………………………………………..………….13
6.Danh mục tài liệu tham khảo…………………………………………………………..15

BÀI LÀM:

2


1. Đặt vấn đề (tính bức xúc của vấn đề):

“Gia đình là tế bào của xã hội”, là nơi con người được sinh ra và lớn lên, là nơi thế hệ
trẻ được chăm lo chu đáo cả về mặt thể chất, trí tuệ, đạo đức, tinh thần và nhân cách, để từ đó
giúp cá nhân nhanh chóng hội nhập vào cuộc sống. Gia đình không phải là cái nôi duy nhất có
vai trò, trách nhiệm trong việc giáo dục trẻ em nhưng nó được coi là môi trường khởi tạo đầu
tiên, tạo điều kiện tốt nhất và có vai trò quan trọng quyết định đến việc hình thành, phát triển
nhân cách, đạo đức của trẻ. Xã hội luôn vận động và phát triển không ngừng, song giáo dục gia
đình vẫn luôn là yếu tố ảnh hưởng lâu dài và toàn diện đối với mỗi cá nhân trong suốt cuộc đời.
Giáo dục nhà trường, xã hội, nhóm đồng đẳng, nhóm quy chiếu là những môi trường giáo dục rất
quan trọng, song vai trò của nó chỉ có thể được phát huy một cách có hiệu quả, khi lấy giáo dục
gia đình làm cơ sở, làm bước đệm ban đầu.
Vì vậy, trong bài báo “Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên, nhi đồng”
đăng trên báo Nhân Dân, số 526, ra ngày 1/6/1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Thiếu
niên, nhi đồng là người chủ tương lai của nước nhà. Vì vậy, chăm sóc và giáo dục tốt cho các
cháu là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân. Công tác đó phải là kiên trì, bền bỉ… Trước hết các
gia đình (tức ông bà, cha mẹ, anh chị) phải làm tốt công việc ấy”.
Gia đình được coi là một xã hội thu nhỏ, là môi trường vi mô có vai trò quan trọng nhất
trong giai đoạn xã hội hóa ban đầu. Ở giai đoạn đầu đứa trẻ thụ động tiếp thu những giá trị văn
hoá, kinh nghiệm xã hội không phải bằng lý trí, tư duy, suy nghĩ duy lý bằng đầu mà đơn giản

chỉ là sự làm theo, mô phổng, bắt chước thông thường thông qua việc sao chép y nguyên khuôn
mẫu hành vi của ông bà, bố mẹ và những người xung quanh. Sự chăm sóc và dạy dỗ của bố mẹ
chính là yếu tố đầu tiên trong quá trình thích nghi dần với đời sống xã hội của trẻ. Do vậy, giáo
dục của gia đình là cái căn bản và cốt lõi nhất.
Sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước và nền kinh tế hàng hóa nhiều thành
phần phát triển mạnh thì nhân tố con người luôn giữ vai trò có tính chất quyết định. Vì vậy, giáo
dục và đào tạo con người trong gia đình càng trở nên cần thiết hơn trước yêu cầu phát triển
không ngừng của xã hội hiện đại. Thực tế chứng minh, dưới tác động của nền kinh tế thị trường,
nhiều giá trị đạo đức truyền thống và nếp sống văn hoá gia đình đang có sự chuyển động và biến
đổi liên tục, đó là sự băng hoại các giá trị đạo đức. Sự đổ vỡ của quan hệ giữa con người với con
người. Xã hội ngày càng trở nên duy lý vì đồng tiền hơn, do vậy giá trị đạo đức của con người
ngày càng bị mờ nhạt dần. Giàu có là điều ai cũng mong ước, dân tộc nào cũng muốn hướng tới,
song cuộc sống sẽ trở nên đáng sợ biết bao, nếu như mọi người chỉ nghĩ đến đồng tiền mà không
quan tâm đến nhau, lòng nhân ái bị chà đạp, giá trị đạo đức, tư cách con người bị xuống cấp một
cách nghiêm trọng.
3


“Trẻ em là mầm non, là tương lai của đất nước”. Do vậy, đa số trẻ em hiện nay đều được
sự quan tâm và giáo dục chu đáo, đầy đủ về mặt đạo đức từ phía gia đình. Đã có nhiều tấm
gương con ngoan trò giỏi, lễ phép với cha mẹ - thầy cô và mọi người xung quanh, có hiếu với
người trên, giúp đỡ người khác khi gặp hoạn nạn, khó khăn, hoặc hành động quên mình để cứu
bạn, …đây là những tấm gương sáng. Nhưng bên cạnh đó giáo dục gia đình cũng có những diễn
biến theo xu hướng tiêu cực, vẫn còn nhiều trẻ em hư, lười học, vô cảm hay trẻ em có những
hành vi lệch chuẩn, vi phạm pháp luật, đi ngược lại với chuẩn mực, những giá trị tốt đẹp của văn
hóa dân tộc. Ngày nay, xã hội ngày càng phát triển, sự du nhập của các loại văn hoá phẩm độc
hại, văn hóa đồ trụy đã dẫn tới hệ quả là nhiều giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của dân tộc
đang bị mai một dần trong một bộ phận gia đình Việt Nam. Các quan hệ gia đình tốt đẹp đang
đứng trước nguy cơ bị lấn át bởi những quan hệ hàng hoá, thị trường, lợi nhuận và lối sống thực
dụng, cá nhân vị kỷ.

Theo số liệu điều tra của báo Pháp luật ra tháng 8 năm 2010 tìm hiểu về “trẻ em hư” thì có
72,6% số người trả lời cho rằng trẻ em hư ngày một gia tăng; 16,4% số người trả lời cho rằng
không tăng cũng không giảm (Trong đó có 2,7% là giảm và 8,2% là không biết).
Bên cạnh môi trường xã hội phức tạp như vậy, trong những nguyên nhân chính đẩy đến
một bộ phận lớn trẻ vị thành niên vào con đường phạm pháp, những hành vi thiếu văn hóa, ăn
mặc phản cảm, đặc biệt là bạo lực học đường ngày càng tăng lên chính là do sự buông lỏng việc
giáo dục con cái của mỗi gia đình, cha mẹ không quan tâm một cách đúng lúc và đúng cách.
Ngày nay, trên hầu hết các phương tiện thông tin đại chúng từ báo, đài, internet, truyền
hình,… đều đồng loạt đăng tải một loạt tin làm dư luận xã hội bàng hoàng, xôn xao: “Sốc với
clip nữ sinh trung học đánh nhau, hành hung, xé áo bạn trên phố” hay “Vị thành niên vi phạm
pháp luật ngày càng gia tăng”. Sau khi sự việc này lan rộng, nó đã trở thành chủ đề thu hút sự
quan tâm – chú ý của toàn xã hội và nhận được sự quan tâm của nhiều ngành, cơ quan chức
năng, tất cả đều có chung nhận xét: “Sự việc này là hồi chuông cảnh báo lớn về những biểu hiện
đáng lo ngại liên quan đến giá trị đạo đức – nhân cách của học sinh hiện nay”.
Đầu tháng 4 năm 2012, một nữ sinh trường Trung Học Cơ Sở Phạm Ngũ Lão (huyện Kim
Động, tỉnh Hưng Yên) đã bị một nhóm bạn nữ sinh cùng trường tát, đấm vào mặt, đập vào đầu,
đá vào bụng và bắt lột quần áo. Hình ảnh và clip của vụ hành hung này ngay sau đó đã được tung
lên mạng.

4


Hình ảnh minh họa: Hành vi bạo lực học đường – một sự xuống cấp của đạo đức nghiêm
trọng.
Trước đó, tháng 11 năm 2011, tại thị trấn Chùa Hang (Đồng Hỷ, Thái Nguyên), ba nữ
sinh lớp 11 Trung Tâm Giáo Dục Thường Xuyên Đồng Hỷ đã dùng guốc đập vào mặt, đạp vào
đầu một nữ sinh học lớp 10 cùng trường đến ngất xỉu. Ngay sau khi clip này được tung lên mạng,
công an tỉnh Thái Nguyên đã khởi tố ba nữ sinh trên vì tội đánh người trọng thương.
(Nguồn dẫn: Báo Vnexpress.net ra tháng 4 năm 2012).
Khoảng 9 giờ sáng ngày 24/8/ 2012 tại tiệm vàng Ngọc Bích (thuộc địa phận phố Sàn,

huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang) đã xảy ra một vụ án giết người nghiêm trọng, kẻ gây án ở đây
là sát thủ Lê Văn Luyện ( chưa đủ 18 tuổi). Sau khi vụ án này xảy ra, nó đã gây trấn động, xôn
xao dư luận.
(Nguồn dẫn: Báo Vnexpress.net ra tháng 8 năm 2012).
Rõ ràng qua những thông tin đã nêu ra ở trên thì vấn đề đạo đức của trẻ vị thành viên ngày
nay đang bị xuống cấp và suy đồi một cách nghiêm trọng và ngày càng có dấu hiệu gia tăng liên
tục. Nó ảnh hưởng trực tiếp tới xã hội nước nhà sau này.
Ngày nay, hầu hết các gia đình ở Việt Nam do còn nghèo nên còn mải lo về kinh tế,
mưu sinh, do vậy việc giáo dục và chủ yếu là giáo dục đạo đức cho con chưa thực sự được coi
trọng và đầu tư đúng mức, đặc biệt là ở những gia đình cha mẹ làm nghề kinh doanh, buôn bán
hoặc phải đi công tác xa, hay những gia đình khuyết cha hoặc mẹ. Cũng có một số cha mẹ coi
trọng việc giáo dục đạo đức cho con, song do hạn chế về kiến thức, năng lực, cách thức, phương
pháp, sự khác nhau giữa phương pháp dạy dỗ của cha và mẹ nên hiệu quả của việc giáo dục đạo

5


đức cho con cái chưa thực sự phát huy theo đúng nghĩa của nó. Hoặc một trường hợp khác là
không ít cha mẹ lo nuôi con nhiều hơn là đầu tư cho việc dạy chữ, dạy người.
Đối với gia đình có con trong độ tuổi vị thành viên (độ tuổi từ 10 tuổi – 19 tuổi) thì đây là
độ tuổi học sinh có nhiều biến đổi về mặt tâm sinh lý, tình cảm, nhận thức còn non nớt, các em
có nhu cầu muốn khẳng định bản thân, khẳng định “cái tôi cá nhân” là rất lớn. Các em không
hoàn toàn là trẻ con nhưng cũng không hoàn toàn là người lớn thực thụ, có thể nói đây là “giai
đoạn quá độ”. Do đó trẻ em ở lứa tuổi này chịu sự tác động mạnh mẽ bởi môi trường xã hội bên
ngoài, từ bạn bè hay các nhóm đồng đẳng, nhóm quy chiếu khác, sự tác động đó có cả mặt tích
cực nhưng cũng có cả những mặt hạn chế - tiêu cực, nên sự quan tâm giáo dục từ phía gia đình là
cần thiết và cần phải được chú trọng, phát huy hết vai trò vốn có của mình.
Nhận thức được tầm quan trọng của gia đình trong việc giáo dục đạo đức cho con cái, cũng
như nhận thấy gia đình là nơi hình thành nên những giá trị đạo đức nền tảng cho con cái, gia đình
có ảnh hưởng rất lớn đến lối sống đạo đức của trẻ vị thành niên, nên tôi chọn đề tài: “Vai trò của

gia đình trong việc giáo dục đạo đức cho trẻ vị thành niên hiện nay”. Đây cũng chính là chủ đề
thu hút sự quan tâm của đông đảo của quần chúng và dư luận xã hội khi những giá trị đạo đức,
nhân cách của trẻ vị thành niên ngày trở nên suy đồi. Thực tế, nhiều gia đình ngày nay, cha mẹ
còn có những hạn chế nhất định về phương pháp trong việc giáo dục đạo đức cho con cái.
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu:

Giáo dục đạo đức cho trẻ là một công việc có ý nghĩa quan trọng. Đó chính là việc xây
dựng cái gốc rễ của nhân cách con người. Trong các gia đình Việt Nam bao giờ cũng coi trọng
viêc dạy đạo đức cho con cái, coi đó là việc cần thiết, thường xuyên. Trong nhiều nghiên cứu cho
thấy ưu tiên giáo dục con cái của các bậc cha mẹ từ trước đến nay là giáo dục đạo đức, cha mẹ
chú ý tới giáo dục con cái ngoan ngoãn, tính trung thực, giữ lời hứa, ứng xử có văn hoá, công
bằng, lễ phép, kính trọng người lớn.
Trong văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng Sản Việt Nam khẳng
định: “Gia đình là môi trường quan trọng để hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con
người, bảo tồn và phát huy văn hoá truyền thống tốt đẹp, tạo nguồn lực phục vụ sự nghiệp xây
dựng - bảo vệ tổ quốc”.
Tác giả I.A-Pê-sec-ni-cô-va với tác phẩm "Dạy con yêu lao động" do Nhà xuất bản Phụ
nữ phát hành vào năm 1980. Theo tác giả I.A-Pê-sec-ni-cô-va, muốn cho con cái của chúng ta
lớn lên được mạnh khỏe, vui tươi, yêu đời và cống hiến nhiều cho xã hội, thì lúc còn nhỏ phải
được giáo dục về lao động (lao động học tập, lao động gia đình và lao động xã hội...) và giáo dục
một phần về đạo đức – nhân cách – giá trị con người, bởi phẩm chất đạo đức hình thành ở trẻ em,
6


trước hết là trong quá trình – hoạt động lao động.
Công trình nghiên cứu: "Khoa học giáo dục con em trong gia đình" của Ủy ban Thiếu
niên nhi đồng Trung ương, xuất bản năm 1979, do Đức Minh chủ biên. Cuốn sách này đã giới thiệu
một số quan điểm về giáo dục xã hội chủ nghĩa, đặc biệt nhấn mạnh vào vai trò, đặc điểm của giáo
dục gia đình, vai trò của cha mẹ trong việc giáo dục đạo đức – nhân cách cho trẻ em (đặc biệt là trẻ vị
thành niên), cung cấp những cơ sở lý luận, những nội dung và yêu cầu của giáo dục gia đình đối với

thế hệ trẻ.
Công trình nghiên cứu: "Dạy con nên người" của Hội Liên hiệp Phụ nữ thành phố Hà Nội,
xuất bản năm 1991. Tập thể tác giả đã cung cấp cho các bậc cha mẹ những hiểu biết cần thiết về
gia đình, về trách nhiệm và vai trò làm cha, làm mẹ trong việc giáo dục con cái nên người, trên
những mặt cơ bản của nội dung giáo dục: Đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và lao động, mà các
thế hệ làm cha mẹ luôn luôn hướng tới.
Đề tài cấp Nhà nước KX-07-09: "Vai trò gia đình trong sự hình thành và phát triển
nhân cách con người Việt Nam", của Trung tâm Nghiên cứu về gia đình và phụ nữ, Giáo sư Lê
Thi làm chủ biên, do Nhà xuất bản Phụ nữ phát hành năm 1997. Các tác giả cho rằng, những
thành tựu to lớn của cách mạng khoa học và công nghệ trong những năm cuối thế kỷ XX đang
đưa lại những khả năng sáng tạo, trí thông minh tuyệt vời cho con người và hứa hẹn đem lại
những tiến bộ vượt bậc cho cuộc sống của cá nhân, gia đình, xã hội cả về vật chất và tinh thần.
Bên cạnh những tiến bộ vượt bậc do con người tạo ra, thì hàng loạt những sai lầm, thiếu hụt,
những hành động dã man, điên cuồng, những tệ nạn xấu xa, nguy hiểm đang tồn tại trên khắp thế
giới... cũng lại do con người gây ra. Hậu quả đó đang làm cho hàng triệu gia đình tan tác, chia ly,
cùng khổ. Tác giả khẳng định, bàn về sự phát triển ổn định của xã hội, không thể tách rời sự phát
triển của con người và vai trò của gia đình trong việc giáo dục đạo đức, bồi dưỡng, đào tạo
nguồn nhân lực, xây dựng nhân cách con người.
Kết quả nghiên cứu khoa học của đề tài “Vị trí, vai trò của gia đình trong sự nghiệp bảo vệ
và chăm sóc, giáo dục trẻ em” do UBBVCSTENV tiến hành trong 2 năm 1999 – 2000 cho biết,
có đến 86,2% các bậc cha mẹ mong muốn con cái có những đức tính giản dị, tiết kiệm; 74,6%
mong muốn con cái hiếu thảo; 69,3% mong muốn con cái khiêm tốn; 78,6% mong muốn con cái
biết tôn trọng mọi người; 81,2% mong muốn con cái quan tâm tới người khác. Đó được coi là
những giá trị đạo đức mà cha mẹ mong muốn ở con cái của mình.
Trên tạp chí Khoa học phụ nữ, số 1, năm 2001 có bài viết: “ Vai trò của người cha và
người mẹ trong việc nuôi dạy con cái”. Bài viết có đề cập đến vai trò của gia đình trong việc
giáo dục đạo đức, nhân cách sống và giáo dục hướng nghiệp cho con cái. Ngoài ra bài viết còn

7

chỉ rõ sự khác biệt về phương pháp giáo dục của người cha và người mẹ, do vậy tác giả cho rằng
cần có sự thống nhất giữa cha mẹ về phương pháp để đạt được hiệu quả như mong muốn.
Đề tài luận văn thạc sĩ: “ Giáo dục đạo đức cho con cái trong gia đình” ( Nghiên cứu tại
trường Trung học cơ sở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội hiện nay) của tác giả Nguyễn Thị
Ngân Hà. Đề tài này chỉ ra được hiện trạng của trẻ em hư, nguyên nhân và từ đó nêu ra giải pháp
khắc phục sự suy thoái đạo đức ở trẻ em trong các gia đình đô thị hiện nay. Từ đó đề tài tiếp tục
chỉ ra vai trò của gia đình trong viêc giáo dục đạo đức cho con cái và những phương pháp giúp
nâng cao hiệu quả giáo dục từ gia đình.
3. Lý thuyết áp dụng:

Giáo dục đạo đức cho trẻ vị thành niên trong gia đình là vấn đề rất quan trọng, bao hàm
nhiều mặt, nhiều khía cạnh khác nhau. Giáo dục bao gồm hai quá trình đó là quá trình tiếp nhận
giáo dục và quá trình tự giáo dục. Giáo dục trong gia đình bao gồm cả hai quá trình này, mỗi con
người chịu ảnh hưởng lớn từ quá trình giáo dục của gia đình, song bản thân con người cũng tự
giáo dục để hoàn thiện mình, hình thành một nhân cách tốt.
3.1.

Lý thuyết xã hội hóa:

Lý thuyết xã hội hóa được dùng làm cơ sở để nhìn nhận và lý giải vấn đề.
Có nhiều cách hiểu khác nhau về xã hội hóa. Căn cứ vào tính chủ động của cá nhân trong
quá trình xã hội hóa, chúng ta có thể tạm chia thành hai loại:
Loại 1: Ít đề cập đến tính chủ động của cá nhân trong quá trình thu nhận kinh nghiệm xã
hội. Các cá nhân bị khuôn sẵn vào các chuẩn mực.
Một đại diện cho cách hiểu này là Neil Smelser. Ông cho rằng “ Xã hội hóa là quá trình
mà trong đó cá nhân học cách thức hành động tương ứng với vai trò của mình”, nghĩa là vai trò
của cá nhân chỉ giới hạn trong việc tiếp nhận các kinh nghiệm, giá trị, chuẩn mực.
Loại 2: Khẳng định tính tích cực, sáng tạo của cá nhân trong quá trình xã hội hóa. Cá
nhân không chỉ tiếp thu những kinh nghiệm xã hội mà còn tham gia vào quá trình sáng tạo ra các

kinh nghiệm xã hội.
Nhà xã hội học Mỹ J. H. Fichter đã chú ý hơn tới tính tích cực của cá nhân khi ông cho
rằng “xã hội hóa là một quá trình tương tác giữa người này với người khác, kết quả là một sự
chấp nhận những khuôn mẫu hành động và thích nghi với khuôn mẫu hành động đó”.
G. Andreeva, nhà xã hội học người Nga đã nêu được cả hai mặt của quá trình xã hội hóa.
Bà cho rằng “Xã hội hóa là quá trình hai mặt. Một mặt, cá nhân tiếp nhận kinh nghiệm xã hội
bằng cách thâm nhập vào môi trường xã hội, vào hệ thống các quan hệ xã hội. Mặt khác, cá nhân
8


tái sản xuất một cách chủ động các mối quan hệ xã hội thông qua chính việc họ tham gia vào các
hoạt động và thâm nhập vào các mối quan hệ xã hội”.
Như vậy, cá nhân trong quá trình xã hội hóa không đơn thuần thu nhận kinh nghiệm xã
hội, mà còn chuyển hóa nó thành những giá trị, tâm thế, xu hướng của cá nhân để tham gia tái
tạo, “tái sản xuất” chúng trong xã hội. Mặt thứ nhất của quá trình xã hội hóa là sự thu nhận kinh
nghiệm xã hội thể hiện sự tác động của con người tới môi trường. Mặt thứ hai của quá trình này
thể hiện sự tác động của con người trở lại với môi trường thông qua hoạt động của mình.
Áp dụng vào đề tài này, gia đình có vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức cho trẻ
vị thành niên, gia đình chính là môi trường xã hội hóa đầu tiên. Cha mẹ giúp trẻ tiếp nhận những
kinh nghiệm xã hội, giá trị, chuẩn mực, đạo đức được xã hội thừa nhận. Ở giai đoạn đầu của đứa
trẻ, chúng sẽ tiếp nhận khuôn mẫu đạo đức – hành vi của cha mẹ một cách thụ động, tức chúng
chỉ làm theo. Tiếp theo là sự tác động ngược trở lại khuôn mẫu hành vi, đạo đức đó khi trẻ có
được nhận thức. Thông qua sự học hỏi, sự xã hội hóa trong môi trường gia đình sẽ giúp trẻ nhận
thức được đâu là hành vi đúng, đâu là hành vi sai, đâu là hành vi nên làm, đâu là hành vi không
nên làm. Từ đó, giúp trẻ có khả năng tác động, trở lại làm biến đổi những giá trị, chuẩn mực đó.
Việc hình thành giá trị đạo đức của trẻ vị thành niên hiện nay chịu sự tác động đầu tiên của môi
trường xã hội hóa gia đình.
3.2.

Lý thuyết cấu trúc – chức năng:

Đại diện của thuyết này là: Herbert Spencer, Emile Durkheim, Talcott Parsons, Robert
Merton, Peter Blau,…..
Trong lý thuyết này, xã hội được nhìn như một hệ thống hoàn chỉnh của các quan hệ qua
lại giữa các bộ phận, mỗi bộ phận có thể liên quan đến bộ phận khác. Các nghiên cứu thường
xem xã hội giống như một cơ thể con người gồm quan hệ giữa các tổ chức (cơ quan) khác nhau.
Mỗi tổ chức (cơ quan) thực hiện một vài chức năng chung của hệ thống. Nó là mối quan hệ cấu
trúc và chức năng. Để giải thích sự tồn tại và vận hành của xã hội cần phân tích cấu trúc chức
năng của nó tức là chỉ ra các thành phần cấu thành (cấu trúc) và các cơ chế hoạt động (chức
năng) của chúng.
Mọi cấu trúc về mặt văn hóa – xã hội đã được chuẩn hóa đều có chức năng phù hợp. Cụ
thể là: nếu tồn tại một cấu trúc nào đó, bản thân sự tồn tại đó phải gắn liền với lợi ích từ mặt
chức năng.
Thuyết chức năng hướng vào giải quyết vấn đề bản chất của cấu trúc xã hội và hệ quả của
cấu trúc xã hội. Đối với bất cứ sự kiện, hiện tượng xã hội nào, những người theo thuyết chức
năng đều hướng vào việc phân tích thành phần tạo nên cấu trúc của chúng, xem các thành phần

9


đó có mối liên hệ với nhau như thế nào và đặc biệt xét quan hệ của chúng đối với nhu cầu chung
của sự tồn tại, phát triển sự kiện, hiện tượng đó,
Thuyết cơ cấu chức năng cho thấy những hành vi cá nhân luôn nằm trong cấu trúc nhất
định. Mặc dù các cá nhân luôn có sự lựa chọn những ứng xử trong một tình huống cụ thể. Những
sự lựa chọn của họ được cơ cấu hóa thành mô hình, hoặc bỏ qua bởi xã hội.
Theo Parson, người khẳng định mối quan hệ biến chứng giữa cấu trúc và chức năng,
trong đó có cấu trúc giữ vai trò quyết định. Sự thay đổi về mặt chức năng sẽ làm hoàn thiện cấu
trúc của nó. Cấu trúc xã hội đảm bảo tính cân bằng cho xã hội về mặt chức năng.
Áp dụng vào đề tài này, gia đình được coi là một cấu trúc, mà mỗi cấu trúc phải thực hiện
những chức năng riêng biệt nhằm đảm bảo sự tồn tại của chính cấu trúc đó, do vậy với đề tài này

gia đình cần thực hiện chức năng giáo dục đạo đức cho trẻ vị thành niên. Bởi vì gia đình có một
vai trò quan trọng trong việc hình thành giá trị đạo đức ở trẻ. Cấu trúc đó muốn được hoàn thiện,
được phát triển thì nó cần đảm bảo tốt việc thực hiện chức năng của nó. Do đó, gia đình và xã
hội muốn được hoàn thiện và phát triển thì phải hoàn thành tốt vai trò giáo dục đạo đức cho trẻ
trước tiên.
4. Nội dung nghiên cứu và xu hướng nghiên cứu:

Chúng ta đang sống trong thời đại mới - thời đại văn minh, khoa học, nhất là sự phát triển
vượt bậc của ngành công nghệ thông tin; nó đã làm cho cuộc sống con người ngày được nâng
cao, cải thiện theo xu hướng tích cực nhất. Đáng tiếc thay giá trị đạo đức đang bị xói mòn bởi
chủ nghĩa thực dụng, vị kỷ cá nhân, duy vật chất, kéo theo đó là cả một hệ lụy lớn cho cá nhân
và xã hội. Hơn nữa, giới trẻ ngày nay (tức trẻ vị thành niên) đang chạy theo lối sống hưởng thụ,
mà họ cho là hợp thời, sành điệu; họ bỏ qua những giá trị đạo đức là nền tảng cốt yếu của con
người. Vấn đề này đang là thách đố cho những người có trách nhiệm, mà trước hết là gia đình.
Gia đình, với tính cách là một “xã hội thu nhỏ”, “tế bào xã hội”, một môi trường tác động
trực tiếp và thường xuyên đối với mỗi đứa trẻ, có vai trò to lớn trong việc hình thành đạo đức,
nhân cách. Điều này đã được Đảng ta khẳng định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời
kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội: “Gia đình là tế bào của xã hội, là cái nôi thân yêu nuôi dưỡng
cả đời người, là môi trường quan trọng giáo dục nếp sống và hình thành nhân cách đạo đức”.
Tuy nhiên, hiện nay không ít gia đình nhận thức chưa đúng về vai trò của mình trong vấn đề này.
Xem việc hình thành và phát triển đạo đức, nhân cách là do bản thân của mỗi người con, là trách
nhiệm của nhà trường, xã hội và các tổ chức đoàn thể (tức sự đùn đẩy trách nhiệm cho nhau); thờ
ơ hoặc không quan tâm đến vấn đề này... Đặc biệt, trong điều kiện nền kinh tế thị trường hiện
nay, sự lo toan, bôn ba về cuộc sống đã cuốn hút các bậc phụ huynh vào vòng xoáy của nền kinh
tế thị trường, mà chủ yếu là “đồng tiền”; sự khá giả trong đời sống vật chất của không ít gia đình

1
0

đã tạo cho nhiều trẻ vị thành niên có lối sống ích kỷ, coi thường, xa lánh mọi người xung
quanh... Chính điều đó đã ảnh hưởng không nhỏ đến đạo đức của giới trẻ hiện nay.
Giáo dục gia đình là giáo dục không có lớp học, không thành chương trình, kế hoạch cụ
thể nhằm hình thành cách ứng xử, thái độ đúng đắn cho con cái trong cuộc sống; nội dung và
hình thức phong phú, gắn liền với thực tiễn cuộc sống hằng ngày... Với đặc điểm đó, gia đình có
vai trò quan trọng trong hình thành đạo đức cho trẻ vị thành niên hiện nay. Gia đình là môi
trường khởi tạo đầu tiên trực tiếp và thường xuyên giáo dục cho trẻ về những giá trị tốt đẹp của
văn hóa dân tộc, của quê hương và gia đình góp phần hình thành thế giới quan ở mỗi cá nhân. Đó
chính là tình yêu quê hương, đất nước, yêu on người, gia đình, làng xóm, nơi chôn nhau cắt rốn,
biết quý trọng nhân cách con người Việt Nam; là truyền thống đoàn kết, yêu thương, giúp đỡ
nhau trong cuộc sống; là thái độ tôn trọng giá trị của lao động, biết tự đứng vững và vươn lên
trên đôi chân của chính mình; là thái độ nghiêm túc và yêu cầu cao đối với bản thân trong nhận
thức và hành động… Tất cả những giá trị đó sẽ được mỗi cá nhân, với tính cách là thành viên
trong gia đình, lĩnh hội một cách thường xuyên, liên tục theo thời gian. Điều đó giúp cho trẻ có
những định hình, nhận thức đúng đắn về giá trị phổ biến của văn hóa xã hội, góp phần hình thành
hệ thống các giá trị tốt đẹp trong mỗi cá nhân tiến tới hình thành giá trị đạo đức, nhân cách ở mỗi
con người. Bởi nhận thức đúng là cơ sở cho hành động đúng.
Con người bắt đầu từ gia đình và cha mẹ là người đầu tiên biến đứa trẻ từ một thực thể
sinh vật thành thực thể xã hội. Mặt khác, với chức năng giáo dục, gia đình đã trở thành môi
trường gần gũi nhất, là cái nôi thân yêu nuôi dưỡng con người, nơi mỗi con người sinh ra và hình
thành nền tảng nhân cách. Giáo dục của gia đình với những tình cảm hết sức cụ thể sẽ đó là nền
tảng giúp thanh niên phát triển, hoàn thiện mọi mặt khi bước vào thực tiễn xã hội, và là hành
trang giúp con em họ vững bước ở tương lai.
Gia đình góp phần to lớn trong hình thành những biểu tượng về con người với những
phẩm chất và năng lực cụ thể trong hoạt động thực tiễn. Cùng chung sống dưới một mái nhà, mỗi
lời nói, hành động, cách ứng xử của từng thành viên đều có sự tác động đến các thành viên khác.
Đối với trẻ, tất cả những điều đó sẽ tác động đến chúng thông qua lăng kính thị giác hay thính
giác như những hình mẫu, những bài học đầu đời không thể nào quên, hình thành nên những
biểu tượng ban đầu về cách sống trong thực tế. Và chính những biểu tượng đó sẽ chi phối đến
cách sống cũng như nhân cách của mỗi cá nhân khi bước vào đời.

Như vậy, quá trình trình hình thành phẩm chất đạo đức cho trẻ phải dựa vào những mẫu
mực cụ thể, sống động biểu hiện những tư tưởng và giá trị đạo đức, nhân văn của dân tộc và thời
đại. Vì thế, trong từng gia đình đòi hỏi các thành viên, trước hết là các bậc cha mẹ, các thế hệ đi
trước phải thực sự là những gương sáng cả trong lời nói và hành động. Những gương sáng cụ thể
và thiết thực có ảnh hưởng giáo dục rất lớn; nó tác động mạnh mẽ đến lý trí, cảm xúc - tình cảm

1
1


và ý chí; nó trở thành nhu cầu bên trong và người thanh niên mong muốn: “bắt chước”, noi theo.
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng dạy: “Lấy gương người tốt, việc tốt, hàng ngày giáo dục lẫn nhau là
một trong những cách tốt nhất để xây dựng con người mới, cuộc sống mới”. Mặt khác, mỗi gia
đình phải biết lựa chọn, sử dụng những tấm gương tiêu biểu trong nhiều lĩnh vực của đời sống,
hoạt động xã hội để giáo dục cho thanh niên: gương học tập, lao động sản xuất, gương các doanh
nhân trong lịch sử dân tộc và thế giới,...đặc biệt, cuộc đời và sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí
Minh là tấm gương to lớn để tất cả mọi người noi theo.
Các thành viên trong gia đình gắn bó với nhau bằng hôn nhân và huyết thống, ý thức
trách nhiệm về sự phát triển của từng thành viên luôn được đề cao, là môi trường trực tiếp,
thường xuyên từng thành viên thể hiện rõ tính cách của mình. Do đó, gia đình là nơi phát hiện
kịp thời các hiện tượng tiêu cực, các tệ nạn xã hội mà con em mình bị ảnh hưởng, mắc phải. Từ
đó, các bậc cha mẹ có sự định hướng, điều chỉnh và phát triển cho con em mình theo đúng các
chuẩn mực giá trị của xã hội, góp phần định hướng đạo đức đúng đắn cho con em mình. Mặt
khác, gia đình có thể kết hợp với nhà trường và xã hội khắc phục những tiêu cực, tệ nạn xã hội,
giáo dục thanh niên thành những công dân tốt, góp phần xây dựng gia đình văn hóa, làng xã văn
hóa.
Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Có tài mà không có đức thì là người vô dụng”. Đạo đức
là gốc rễ, là nền tảng của sự phát triển nhân cách con người. Ở mọi thời đại, mọi quốc gia, vấn đề
đạo đức và giáo dục đạo đức là công việc quan trọng luôn được quan tâm và tạo mọi điều kiện.
Một trong những môi trường quan trọng nhất tham gia vào giáo dục đạo đức cho trẻ vị thành

niên trước tiên chính là gia đình. Do đó, gia đình mà đặc biệt là cha mẹ phải nhận thấy vai trò và
trách nhiệm của mình trong vấn đề này. Tuy nhiên, trên thực tế xã hội, ngoài một bộ phận những
bậc cha mẹ biết cách giáo dục và uốn nắn con cái trở thành những con ngoan, trò giỏi thì còn
không ít các bậc phụ huynh có những quan điểm và lối giáo dục chưa đúng đắn, chưa phù hợp.
Có thể dễ dàng nhận thấy, với việc coi nhẹ vấn đề giáo dục đạo đức cho con cái, nuông
chiều con một cách hết mực, đáp ứng mọi nhu cầu – yêu cầu của con, không la mắng con dù biết
là sai trái, sẵn sàng bao che những lỗi lầm của con… là nguyên nhân chủ yếu dẫn tới việc sa sút
trong lối sống đạo đức của học sinh ngày nay. Chính lối giáo dục này của cha mẹ dẫn tới việc các
em trở nên không vâng lời, hay nói dối cha mẹ, thiếu ý thức tôn trọng thầy cô, kỷ luật của nhà
trường; gian lận trong thi cử, thiếu ý thức sống tôn trọng và làm theo pháp luật. Được người lớn
nuông chiều, “bao che”, các em thể hiện bản thân một cách quá đáng, quan hệ yêu đương quá
sớm và không lành mạnh. Được cha mẹ đáp ứng mọi nhu cầu, các em đề cao giá trị vật chất, lối
sống ưa hưởng thụ. Cha mẹ bận rộn với việc làm ăn kinh tế, không chăm lo giáo dục con cái làm
các em xa rời giá trị đạo đức, chuẩn mực của gia đình.

1
2


Tóm lại, có thể thấy trong xã hội ngày nay, vấn đề giáo dục đạo đức cho con cái đang bị
xao nhãng và không được quan tâm đúng tầm, đúng mức của nó. Trong khi nhà trường và xã hội
đang loay hoay tìm lời giải cho vấn đề giáo dục đạo đức cho trẻ vị thành niên thì vai trò của gia
đình lại càng trở nên hết sức quan trọng. Gia đình cần nhận thấy trách nhiệm và bổn phận của
mình trong việc xây dựng một nền tảng đạo đức cho con cái.
Xu hướng nghiên cứu đề tài : “Vai trò của gia đình trong việc giáo dục đạo đức cho trẻ vị
thành niên hiện nay” sẽ là chủ đề thu hút sự quan tâm của toàn xã hội trong tương lai. Bởi thực
chất, đạo đức con người hiện nay đang đứng trước vực thẳm với nhiều hành vi – hành động
không được mọi người xung quanh và xã hội mong muốn. Đây được coi là vấn đề cốt lõi của xã
hội, một xã hội được coi là tiến bộ và văn minh khi mỗi cá nhân là một nhân cách tốt, đạo đức
tốt, cá nhân có mạnh thì xã hội mới mạnh, mới vững được. Xã hội vững mạnh chính là điều mà

chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc ta từng mong muốn. Do vậy đạo đức gắn liền
với sự đánh giá, nhìn nhận của xã hội.
Có thể nói việc nghiên cứu về vai trò của gia đình trong việc giáo dục đạo đức cho trẻ vị
thành niên trong những năm gần đây có nhiều bước chuyển biến mang tính đột phá và đã có
nhiều thành tựu quan trọng. Tuy nhiên, những vai trò của gia đình trong việc giáo dục giá trị đạo
đức đó mới chỉ được nghiên cứu ở tầm vĩ mô mà chưa áp dụng nghiên cứu thực nghiệm xã hội
học cho một địa phương nào cụ thể, do vậy trong tương lai nên xây dựng mô hình cụ thể hơn
nữa. Bên cạnh đó, cần đưa ra những phương pháp giúp bậc cha mẹ giáo dục con cái của mình
một cách tốt hơn, toàn diện hơn nữa vì không phải gia đình nào trong xã hội cũng biết giáo dục
con đúng cách nhất. Phương pháp giáo dục là điều rất quan trọng, không phải cứ có nhiều vốn
sống, kinh nghiệm thì giáo dục đem lại hiệu quả cho con cái mà kiến thức và kinh nghiệm ấy
phải sử dụng sao cho khoa học, hợp lý nhất. Cùng một phông kinh tế, văn hóa, vốn sống nhưng
mỗi người, mỗi gia đình lại có một cách thức thể hiện phương pháp giáo dục khác nhau.
Nghiên cứu về đạo đức cũng như về vai trò của gia đình trong việc giáo dục đạo đức cho
trẻ ngày nay sẽ mãi là một vấn đề nổi bật và thu hút sự quan tâm của xã hội bởi đạo đức là cái
cốt lõi để hình thành nên một con người và đạo đức nhân cách được coi là hình ảnh của chính cá
nhân đó, dấu ấn của cá nhân đó với người khác.
5. Kết luận:
Giáo dục đạo đức cho trẻ vị thành niên hiện nay đã và đang là vấn đề mà toàn xã hội
chúng ta cần quan tâm, bởi đạo đức chính là cái cốt lõi, cái căn bản nhất, cái đầu tiên mà mỗi xã
hội mong đợi ở một cá nhân, một nhân cách, do vậy người có đạo đức là người được xã hội tôn
vinh và coi trọng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định : “Có tài mà không có đức thì là người
1
3


vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Như vậy “tài” và “đức” là hai yếu tố
căn bản nhất mà xã hội mong muốn ở mỗi cá nhân. Do vậy gia đình ngoài việc dạy và đầu tư cho
trẻ về mặt kiến thức thì bên cạnh đó cần giáo dục đạo đức cho trẻ, để trẻ có sự hoàn thiện mình,
có cả đức mà có cả tài. Nhưng trước tác động của cơ chế thị trường hóa và sự du nhập của các

loại văn hóa phẩm đồ trụy, cùng sự nơi lỏng trong quản lý giáo dục của gia đình – nhà trường –
xã hội đã dẫn tới sự suy thoái về đạo đức và nhân cách con người nghiêm trọng. Giáo dục đạo
đức đang là một trong những vấn đề nhức nhối và cấp bách của toàn xã hội. Nhà trường và xã
hội không thể làm hết, làm thay trách nhiệm, bổn phận của gia đình trong việc giáo dục đạo đức
cho con cái, mà chỉ là một cánh tay trợ lực. Do đó, gia đình mà đặc biệt là cha mẹ phải nhận thấy
vai trò và trách nhiệm của mình trong vấn đề này. Tuy nhiên, trên thực tế xã hội, ngoài một bộ
phận những bậc cha mẹ biết cách giáo dục và uốn nắn con cái trở thành những con ngoan, trò
giỏi thì còn không ít các bậc phụ huynh có những quan điểm và lối giáo dục chưa đúng đắn, chưa
phù hợp. Do vậy, giáo dục đạo đức và những phương pháp giáo dục sẽ có ý nghĩa rất quan trọng
giúp cho cha mẹ chăm sóc, nuôi dạy trẻ được tốt hơn. Xuất phát từ thực tế đó, gia đình được coi
là môi trường khởi tạo quan trọng nhất chính. Bác đã từng nói: “Gia đình cái nôi đầu tiên của
mỗi con người phải chú trọng giáo dục, rèn luyện đạo đức “làm người” cho con em từ tấm bé,
theo truyền thống và kinh nghiệm lâu đời của các gia đình Việt Nam là “dạy con từ thuở còn thơ”
bởi lẽ “Bé không vịn, cả gãy cành”, để giáo dục được con trẻ, bản thân các bậc ông bà cha mẹ,
anh chị, cô bác phải là tấm gương đạo đức để lớp trẻ noi theo, tránh để chúng phải học, phải làm
theo những gương mờ, gương xấu.”. Nói như thế để thấy được vai trò của gia đình trong xã hội
ngày nay, đặc biệt là trong vấn đề giáo dục đạo đức cho con cái. Gia đình cần nhận thấy trách
nhiệm và bổn phận và vai trò của mình trong việc xây dựng một nền tảng đạo đức cho con cái.

1
4


6. Danh mục tài liệu tham khảo:

1.Mai Huy Bích. Xã hội học gia đình. Mai Huy Bích. Nhà xuất bản Đại học Quốc Gia Hà Nội.
2009.
2.Phạm Tất Dong & Lê Ngọc Hùng. Xã hội học đại cương. Nhà xuất bản Đại học Quốc Gia Hà
Nội. 2010.
3.Lê Ngọc Hùng. Lịch sử và lý thuyết xã hội học. Nhà xuất bản Đại học Quốc Gia Hà Nội. 2002.

4.Đức Minh. "Khoa học giáo dục con em trong gia đình". Ủy ban Thiếu niên nhi đồng Trung
ương. 1979.
5.Lê Thi."Vai trò gia đình trong sự hình thành và phát triển nhân cách con người Việt Nam”.
Nhà xuất bản Phụ nữ. 1997.
6.Lê Ngọc Văn. “ Quan niệm của gia đình về giáo dục – xã hội hoá trẻ em”. “Thực trạng và
những vấn đề đặt ra đối với gia đình Việt Nam hiện nay”, Lê Ngọc Văn chủ biên. Hà Nội: Uỷ
ban dân số gia đình và trẻ em.2004.
7.Hội Liên hiệp Phụ nữ thành phố Hà Nội ."Dạy con nên người".1991
8.Trần Thị Thu Trang. 2011. “Gia đình là tế bào của xã hội”.
/>9.I.A-Pê-sec-ni-cô-va. "Dạy con yêu lao động". Nhà xuất bản Phụ nữ. 1980.

1
5