Chí Phèo (tiết 2- Lê Anh)

Ngày soạn:03/12 Ngày giảng: 05/12/2007
Tiết 52- Đọc văn
CHí PHèO
Nam Cao
A. Chuẩn bị
Như tiết 51
B. Phần thể hiện trên lớp
* ổn định tổ chức (1 phút)
I. Kiểm tra bài cũ (KT việc chuẩn bị bài của HS)
II. Bài mới
• Giới thiệu bài mới
Hình tượng người nông dân là hình tượng nghệ thuật tiêu biểu trong hàng loạt các tác
phẩm thuộc trào lưu văn học hiện thực phê phán. Mỗi nhà văn có cách khám phá và thể
hiện khác nhau về họ. NC cũng viết về người nông dân nhưng nhà văn đã có cách khám
phá mới mẻ, sâu sắc để thấy rõ điều đó ta tìm hiểu Chí Phèo.
Hoạt động của GV & HS Yêu cầu cần đạt
- Điều gì đã tác động đến khiến
Chí Phèo bắt đầu tự ý thức, tự
thức tỉnh tâm hồn?
- Chí Phèo gặp gỡ Thị Nở trong
một hoàn cảnh như thế nào?
- HS dựa vào văn bản, trả lời.
- Em nhận xét gì về cuộc gặp gỡ giữa
Chí Phèo và Thị Nở?
c. Chí Phèo và bi kịch tự ý thức (17 phút)
* Sự thức tỉnh tâm hồn
a. Gặp gỡ Thị Nở
- Cuộc gặp gỡ Chí Phèo - Thị Nở là một cuộc
gặp gỡ đặc biệt, nhìn bề ngoài thì đó cuộc gặp
gỡ kiểu ngưu tầm ngưu mã tầm mã. Song thực
chất nó lại là một biến cố kỳ diệu chứa đựng một

tư tưởng nhân đạo, một tầm vóc nt bất ngờ.
- Bởi vì TN không chỉ khơi dậy bản năng người đàn
ông ở Chí Phèo mà còn tạo nên một biến cố kì
diệu trong tâm hồn Chí. Cuộc gặp gỡ giữa một
kẻ bất lương như Chí và người đàn bà xấu xí dở
hơi ế chồng Thị Nở lại nhen nhóm hy vọng hạnh
phúc cho cuộc đời tối tăm của Chí.
- Tâm hồn Chí sau khi gặp gỡ
Thị Nở thay đổi như thế nào?
Chi tiết?
- Sáng hôm sau tỉnh dậy muộn và lòng "bâng
khuâng" "mơ hồ buồn' -> Đó là sự thức dậy của
cảm giác tâm hồn bấy lâu bị ngủ quên.
- Nghe thấy âm thanh của sự sống (tiếng chim hót
rít rít bên ngoài, tiếng anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi
cá, tiếng cười nói của những người đi chợ về.) Đó là
những âm thành cuộc sống lao động xung quanh
1
hôm nào chả có nhưng hôm nay bỗng trở nên
vang động xâu xa trong lòng Chí, trở thành tiếng
gọi tha thiết của cuộc sống vẳng đến đôi tai lần
đầu trên tỉnh tảo của hắn.
- Âm thanh của sự sống ấy gọi những ký ức xa
xôi trở về trong đời Chí, Chí Phèo bỗng nhìn
thấy những ngày rất xa xôi đã từng một thời ao
ước có một gia đình nho nhỏ ("chồng cuốc mướn
cày thuê, vợ nuôi lợn dệt vải, chung bỏ lại một con lợn
làm vốn liếng! Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng )để
làm.
- ý thức được hiện taị cuộc đời đáng buồn làm

sao ( "già mà mà vẫn còn cô độc. Lần đầu tiên Chí ý
thức được tuổi đời mình đã sang cái dốc của cuộc đời").
- Hắn còn ý thức được cả một tương lai đáng
buồn hơn gấp bội ("đói, rét, ốm đau và cô độc, sự cô
độc còn đáng sợ hơn cả đói rét ốm đau"). Nếu như bao
nhiêu năm nay Chí say, thì đây là lần đầu Chí
Phèo tỉnh táo để ý thức thân phận. Trước đây
sống mà hoàn toàn vô thức, hắn không biết và
không cần biết hắn là gì, đã làm gì ... Và giờ đây
lần đầu tiên hắn nhận thấy sự hiện hữu của mình,
đối mặt với chính mình.
- Chốt: Tâm hồn Chí đã hồi sinh sau bao ngày tăm tối,
Chí như được sống lại bằng việc cảm nhận được
những điều bình dị ở cuộc đời này
- Nhận xét của em về nét đặc
sắc nghệ thuật của đoạn văn
miêu tả sự thức tỉnh của Chí?
- Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật, nhà văn đi
sâu vào tâm hồn con người để khám phá những
biến cố tinh vi một cách chân thật và cảm động
- Biến cố tiếp theo nào thúc đẩy
sự phát triển trong tâm hồn Chí?
II. Tìm hiểu tác phẩm
b. Chi tiết bát cháo hành (9 phút)
- GV: Đó là bát cháo hành do người đàn bà xấu
xí dở hơi nấu, bát cháo hành của thời kỳ nghèo
đói mang đến cho Chí vì lòng thương người ốm,
vì sự rung động mới lạ trong lòng người đàn bà
lần đầu tiên thấy mình có được một người đàn
ông.

- Khi Thị Nở mang bát cháo
hành đến, tâm trạng của Chí
Phèo được miêu tả như thế nào?
- Hắn ngạc nhiên xúc động, hắn thấy mắt mình
ươn ướt. Bởi vì lần này là lần đầu tiên trong đời
hắn được người ta cho. Xưa nay có được miếng
ăn hắn toàn phải cướp giật, doạ nạt ...
2
+ Hắn bâng khuâng trong lòng, nhen nhóm tình
yêu với Tn: hắn bống thấy TN cũng có duyên.
+ Tình yêu ấy khơi dậy trong hắn cảm giác ăn
năn và hối lỗi về những tội ác mà mình đã làm.
- Hắn ăn bát cháo hành của TN
và nhận ra 1 điều gì mới mẻ hết
sức đ/v hắn?
+ Hắn ăn bát cháo hành và nhận thấy cháo hành
ăn rất ngon. Hắn băn khoăn, mơ hồ suy nghĩ
không hiểu vì sao đến bây giờ mình mới được
ăn.
- Câu văn gợi suy nghĩ gì? - Xót xa cho thân phận hắn, không có được sự
chăm sóc của bất cứ một người thân nào(hắn nhận
ra rằng: những người suốt đời không ăn cháo hành không
biết rằng cháo hành ăn rất ngon. Nhưng tại sao mãi đến
tận bây giờ hắn mới được nếm mùi vị cháo? “Có ai nấu
cho mà ăn đâu?) Bát cháo hành mang hương vị của
tình người, tình yêu thương chân thành. Nó là sự
hiện của 1 tấm lòng tốt có thật và cần thiết biết
bao đối với những người lần đầu tiên được đón
nhận như Chí - kẻ sinh ra đã bị tước quyền làm
người. Câu văn còn là lời oán trách sâu sắc

những thế lực vô hình đã tước cái quyền được ăn
cháo hành của Chí.
- Bát cháo hành giúp con người
Chí thay đổi ntn từ sinh lí đến
tâm lý
- Và rồi hắn cứ thế húp 1 hơi hết cháo hành.
- Bát cháo hành giúp hắn giải cảm, toát đầm đìa
mô hôi, tỉnh hẳn người.
- Và rồi tâm hồn Chí cứ thế thực sự hôi sinh:
+ Hắn nhớ lại người đàn bà đầu tiên trong đời
hắn, hắn chỉ thấy nhục, hắn nhận rõ sự xấu xa
của mụ.
+ Hắn lại lo lắng cho tương lai không thể sống
bằng liều lĩnh . Nghĩa là hắn bắt đầu ý thức cần
phải thay đổi cuộc sống của mình.
+ Và hắn bỗng khát khao được làm lương thiện.
" Trời ơi hắn thèm làm lương thiện, hắn muốn
làm hoà với mọi người biết bao"
- Có phải chỉ vì nhờ bát cháo
hành Chí đã tự ý thức được mọi
điều, khao khát lương thiện?
- Bát cháo hành chỉ là 1 sự biểu hiện , 1 cái cớ
vật chất tác động tới Chí. Điều quan trọng hơn là
tình yêu, sự chăm sóc ân cần của TN đã thức
tỉnh linh hồn, thức tỉnh cái bản tính lương thiện
3
hàng ngày bị che lấp ở Chí.
- Vậy em nhận xét gì về tình yêu
của TN dành cho Chí?
- Tình yêu mà TN dành cho CP không hẳn tình

yêu giữa một người đàn bà với 1 người đàn ông
mà nó còn là ân tình giữa người với người. Nó
giúp Chí phục sinh tâm hồn 1 cách bẽn lẽn: Chí
khao khát và mong được nhận vào cái xã hội
bằng phẳng, thân thiện. Chí hy vọng TN chính là
người mở đường cho hắn, cho hắn cái hy vọng
được làm hoà với người.
- GV bình:
Đáng thương và bẽn lẽn làm sao khi Chí
nhận thấy giây phút hạnh phúc giản dị này: "Giá
cứ thế này mãi thì thích nhỉ"?
- Chi tiết bát cháo hành có ý
nghĩa như thế nào
- Chi tiết bát cháo hành vừa là chi tiết hiện thực
thúc đẩy biến cố tâm hồn Chí vừa là chi tiết
thấm đẫm triết lí trữ tình, giàu giá trị nhân văn
sâu sắc.
- Tuy nhiên hy vọng trở về cõi
người, làm hoà với mọi người
trong Chí có thực hiện được
không?
- Hy vọng làm hoà với mọi người của Chí bị dập
tắt hắn rơi vào bi kịch bị cự tuyệt quyền làm
người.
- Vì sao Chí lại rơi vào bi kịch
cự tuyệt quyền làm người?
* Bi kịch cự tuyệt quyền làm người (8 phút)
- Chí lại rơi vào bi kịch cự tuyệt quyền làm
người vì kk làm người của Chí mãnh liệt, khoẻ
khắn nhưng bị cấm đoán, chặt đứt bởi bà cô của

Thị Nở cấm Thị đến với Chí.
- Nhân vật bà cô NC và sự cấm
đoán gay gắt của bà ta là biểu
tượng cho điều gì?
+ Hình ảnh bà cô Thị nở và những lời cấm đoán
gay gắt của bà ta chính là biểu hiện của những
định kiến xã hội tồi tệ và ngu muội. Đó cũng
chính là một thứ tội ác ghê gớm nó chặn đứng
hy vọng được trở về cuộc sống của con người
lương thiện hết sức mong manh của Chí.
- GV nhấn mạnh: Thậm chí đkiến xã hội còn độc ác hơn cả
những thế lực đã đẩy Chí vào con đường lưu
mạnh hoá .
- Em đặc biệt quan tâm đến - Hắn ngẩn người, hắn sửng sốt, hắn đuổi theo
4
những chi tiết nào khi CP bị thị
Nở cự tuyệt? Những từ ngữ đó
diễn tả tâm trạng gì?
níu kéo thị. Hắn ôm mặt khóc rưng rức
-> CP đau đớn quằn quại khi nhận ra bị kịch của
mình.
-Trong cơn bĩ cực hắn đã đến
đâu và làm gì?
+ Rồi hắn uống rượu nhưng khổ cho hắn càng
uống lại càng tỉnh ra . Trong cơn bĩ cực hắn đã
xách dao đến nhà Bk, dõng dạc đòi quyền làm
người: "Ai cho tao lương thiện?", đâm chết bá
Kiến và tự kết liễu cuộc đời mình.
- Tại sao Chí lại đến giết BK
trong khi suy nghĩ là đến giết cả

nhà Thị Nở?
- Chí đến nhà bá Kiến bởi vì dù say nhưng trong
tiềm thức lúc này hắn thấm thía hơn bao giờ hết
ai đã tước quyền được làm người lương thiện
của hắn.
- Em có suy nghĩ gì về tiếng thét
"Ai cho tao lương thiện" và cái
chết của Chí Phèo?
- Tiếng thét "Ai cho tao lương thiện" là tiếng thét
bàng hoàng đau đớn, đầy phẫn uất Nó thể hiện
khát vọng lương thiện mạnh mẽ ở Chí vừa là
tiếng nói tuyệt vọng và kết tội xã hội vô nhận
đạo đã chối bỏ quyền làm người lương thiện của
Chí Phèo.
- Cái chết của Chí Phèo cũng chứa đựng nhiều ý
nghĩa. Chí chết trên ngưỡng cửa trở về với cuộc
sống của kẻ đã ý thức được nhân phẩm. Chí đã
nhận ra cuộc sống mới nhưng không thể trở về
được và đó cũng là lúc Chí nhận thấy mình cũng
không thể quay về sống kiếp sống thú vật nữa.
Miêu tả cái chết của Chí Phèo, Nam Cao đã cho
thấy ấn sâu trong tâm hồn những người nông
dân tưởng chừng đã hoàn toàn bị tha hoá vẫn là
ý thức về giá trị làm người là khát khao lương
thiện điều ấy còn mạnh hơn cả cái chết.
- GV nhấn mạnh, khắc sâu:
Và quả thực qua số phận của những lão
Hạc, Lang Rận, Chí Phèo ta mới hiểu sâu hơn
tấm lòng của NC đối với người nông dân.
 Hình tượng CP đạt tới nghệ thuật điển hình

xuất sắc về số phận của người nông dân bị tha
hoá, của con người bị lưu manh hoá. Nó thay
NC cất tiếng nói tố cáo xã hội vô nhân đạo,
chừng nào còn áp bức bất công thì còn những
5
con người như Chí Phèo. Thể hiện tư tưởng nhân
đạo, bênh vực quyền sống của con người.
- GV dẫn dắt:
2. Hình tượng Bá Kiến (17 phút)
Chí Phèo là tác phẩm duy nhất của Nam Cao
dựng chân dung kẻ đại diện cho giai cấp thống
trị một cách rõ nét nhất. Sau Chí Phèo, Nam Cao
không đi theo hướng này, mà có xây dựng thì
cũng chỉ có những nhân vật na ná như bá Kiến
và chỉ thấp thoáng sau hậu cảnh.
- Bá Kiến là điển hình cho loại
nhân vật nào?
2.1 Chân dung Bá Kiến
* Bá Kiến là điển hình cho loại nhân vật cường
hào gian ác từ diện mạo cho tới tính cách.
- Em ấn tượng với những chi tiết
nào dựng lên diện mạo tính cách
của Bá Kiến?
a. Diện mạo tính cách
+ Giọng quát "rất sang", bao giờ bắt đầu cụ cũng
quát để thứ dây thần kinh con người. Giọng quát
ấy thể hiện được quyền uy của cụ Bá, nó khiến
mọi người người phải nể sợ.
+ Lối nói của cụ Bá giải hoạt, ngọt nhạt. Nếu Lý
Cường hữu dũng vô mưu chỉ được cái giỏi đàn

áp bằng vũ lực thì Bá Kiến lại dùng lối nói dụ
dỗ, ngọt nhạt. Đó cũng là sự cao tay trong thuật
trị người của cụ.
+ Cụ tự phụ hơn đời vì có cái cười Tào Tháo. Cụ
Bá cười nhạt, nhưng tiếng cười giòn giã lắm.
- Với cái cười, giọng quát ấy ...
cụ đã ứng đối với Chí Phèo như
thế nào?
- Nhờ vào tiếng quát rất sang, ngôn ngữ ngọt
nhạt giảo hoạt, cái cười Tào Tháo cụ đã làm xẹp
hết ý định trả thù của Chí Phèo.
- Những chi tiết về diện mạo,
cách ứng xử ngọt nhạt cho ta
biết gì về tính cách của hắn?
Cụ vừa quát Chí Phèo "Cái anh này hay
nhỉ" "Rồi lại giở giọng thân mật: Về bao giờ thế?
Sao không vào tôi chơi? Đi vào nhà uống
nước ... Khổ quá giá tôi ở nhà thì đâu có đến nỗi.
Người lớn cả chỉ một câu chuyện là đủ. Chỉ tại
thằng Lý Cường nóng tính, không nghĩ trước
nghĩ sau. Ai chứ anh với nó còn có họ kia đấy".
-> Bá Kiến là tay "khôn róc đời" kẻ sảo quyệt,
nham hiểm, hắn là "Con hế biết cười (Nguyễn
Công Hoan)
6
- Nam Cao gợi tả diện mạo của
bá Kiến bằng thủ pháp nghệ
thuật nào?
- Nam Cao không tả chi tiết mà chỉ gợi những ấn
tượng nhất định về vẻ ngoài của Bá Kiến.

- NC đã nói gì về tư cách của
hắn?
- Hãy liệt kê những chi tiết miêu
tả tư cách nhem nhuốc ấy.
- Chi tiết gia đình Bá Kiến bổ
sung cho tư cách hắn như thế
nào?
b. Tư cách
- Nam Cao vén bức màn về sự hôn nhân và gia
đình của Bá Kiến, lột tả tư cách nhem nhuốc của
hắn.
+ Hắn có thói ghen bóng gió thảm hại của lão
cường hào háo sắc. Lão cay đắng nhận ra mình
già, nhìn bà Tư trẻ phây phây mà tức tức lạ,
ghen đến mức muốn tống tất cả những thằng giai
trẻ đi từ.
+ Hách địch ở làng nhưng về nhà thì sợ vợ.
+ Lão có cái thói trăng gió, cậy quyền chức bắt
nạt kẻ hèn, gỡ gạc một cách tồi tệ với vợ Binh
Chức.
+ Cũng chạy trọt chức quyền, bóp nặn từng đồng
thuế má.
+ Cái gia đình của hắn chẳng làm sang mặt mà
chỉ bôi nhọ thêm cho tư cách của lão:
- Bà Ba đĩ thoã.
- Bà Tư dơ dáng cứ thấy trai là toét miệng cười
- Thằng con thì hữu dũng vô mưu.
- Em cảm nhận gì về cách kể,
miêu tả tư cách Bá Kiến của
Nam Cao?

- Nhà văn kể qua, nhẹ nhàng tỏ ra khái quát song
hết sức thâm thuý. Nhà văn không sa đà trong
việc soi mói đời tư thối tha của Bá Kiến song
vẫn làm sáng tỏ được tư cách bẩn thỉu của lão.
- Mâu thuẫn gc được thể hiện ở
mối quan hệ nào rõ nhất?
2.2 Bá Kiến và những mối quan hệ xã hội - mâu
thuẫn giai cấp không điều hoà được
- Trong thời điểm hiện tại, xung đột giữa Bá
Kiến - Chí Phèo là nổi bật nhất, xung đột giữa
Bá Kiến và Chí Phèo nói lên đầy đủ mâu thuẫn
giai cấp đang tồn tại ở đời sống nông thôn hết
sức gay gắt.
7
-GV dẫn dắt: - Xung đột giữa Bá Kiến - Chí Phèo được Nam
Cao miêu tả, tổ chức theo mạch thoại chìm song
chân thực và diễn biến linh hoạt.
- Diễn biến xung đột ấy được
miêu tả cụ thể qua những chi tiết
nào?
- Em hãy dựng lại cảnh Chí
Phèo ăn vạ lần thứ nhất ở nhà
Bá Kiến?
- Diễn biến xung đột ấy được miêu tả cụ thể qua
những chi tiết Chí Phèo đến nhà Bá Kiến. Mỗi
một lần đến nhà Bá Kiến là một cuộc đụng độ
căng thẳng.
+ Lần thứ nhất, ngay hôm trước hôm sau khi ra
tù Chí Phèo đã say khướt xách vỏ chai đến nhà
Bá Kiến, gọi tận tên tục ra ma chửi. Tiếng chửi

rủa ngoa ngoắt của Chí Phèo lẫn tiếng quát sang
sảng của Lý Cường, có tiếng đấm, tiếng đá nhau
bình bịch "tiếng đập vỏ chai", Chí Phèo lăn lộn
dưới đất vừa kêu vừa lấy mảnh chai rạch mặt ăn
vạ.
- Em nhận xét gì về quang cảnh
đụng độ lần 1 này?
- Cảnh tượng dữ dội, chi tiết dữ dội, thể hiện 1
xung đột gay gắt.
- Sự xuất hiện của Bá Kiến tác
động tới xung đột ntn?
- Xung đột đang gay gắt thì Bá Kiến xuất
hiện, tưởng chừng càng làm cho môi trường phát
triển nhưng sự mềm dẻo của cụ bá lại làm cho
mâu thuẫn xung đột bỗng chìm xuống chỉ bằng
cái động ném cho Chí Phèo vài hào để uống
rượu.
- GV thuyết trình: Nam Cao chỉ tạm thời làm cho mâu thuẫn
chìm xuống, thực chất là đi sâu vào khai thác
mâu thuẫn giai cấp ở 1 cấp độ khác.
- Xung đột giai cấp giữa Bá Kiến
- Chí Phèo tiếp tục phát triển
như thế nào ở lần thứ 2 Chí
Phèo đến gặp Bá Kiến?
+ Lần thứ 2, Chí Phèo đến doạ nạt đòi đi ở tù,
ngấm ngầm vạch ra nguyên nhân mâu thuẫn
giữa Bá Kiến và Chí Phèo là do Bá Kiến đẩy Chí
Phèo vào tù. Nhưng lần này Bá Kiến lại dập tắt ý
định doạ nạt của Chí thậm chí thêm một lần hắn
biến Chí thành kẻ đâm thuê chém mướn, đẩy Chí

sâu hơn vào vũng bùn tội lỗi.
GV bình: Mâu thuẫn vẫn chưa đi giải quyết song
8