LUẬN văn THẠC sĩ xây DỰNG môi TRƯỜNG văn hóa ở NÔNG THÔN TỈNH THÁI BÌNH HIỆN NAY

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Môi trường văn hóa là môi trường tạo nên nhân cách con người, là điều
kiện bên ngoài tác động đến sự hình thành hay tha hóa nhân cách, sự phát triển
hay thụt lùi của cá nhân, sự tiến bộ hay lạc hậu của nhóm xã hội hoăc cộng đồng.
Khi đời sống con người với các măt như phong tục, tập quán, lối sống, xu hướng
đạo đức, ý thức pháp quyền, măt bằng dân trí, tính năng động hay mức độ bảo
thủ của một xã hội được xem như điều kiện, cơ sở, hoàn cảnh cho sự hình thành
nhân cách, phát triển cá nhân, phát triển nhóm hoăc cộng đồng thì đó chính là
MTVH. Chính vì vậy, xét cả về phương diện lý luận và thực tiễn MTVH có vai
trò to lớn đối với việc xây dựng con người mới, nền văn hóa mới.
Ở Việt Nam, từ khi tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện đất nước,
CNH, HĐH theo định hướng XHCN, vị trí, vai trò của MTVH càng trở nên
quan trọng. Xây dựng MTVH được coi là một nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết
để góp phần nâng cao đời sống tinh thần của xã hội, đào tạo và phát triển nguồn
nhân lực để phục vụ sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Đảng ta chỉ rõ: “... tập
trung xây dựng đời sống, lối sống và MTVH lành mạnh; coi trọng trong lãnh
đạo, quản lý, văn hóa trong kinh doanh và văn hóa trong ứng xử” [15 - tr.126].
Trong giai đoạn hiện nay, trước những tác động, ảnh hưởng từ măt trái
xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và kinh tế thị trường, vấn đề xây dựng
MTVH càng trở thành vấn đề cấp thiết của toàn xã hội. Đây là những nhân tố
tác động hàng ngày, nếu chúng ta không nhận thức và hạn chế măt trái của
kinh tế thị trường thì dễ làm nhạt dần giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa
dân tộc, lý tưởng và đạo đức cách mạng của nhân dân. Vì thế, xây dựng
MTVH trở thành yêu cầu thường xuyên, cấp bách trên cả nước nói chung và
tỉnh Thái Bình nói riêng.
Thái Bình là một tỉnh đồng bằng ven biển, thuộc vùng đồng bằng
châu thổ sông Hồng, cách thủ đô Hà Nội 110 km về phía Đông. Là một

tỉnh nhỏ, đất chật, người đông, sản xuất nông nghiệp là chủ yếu song có
năng suất chất lượng cao vào bậc nhất đồng bằng Bắc bộ; được thiên
nhiên ưu đãi với 52 km bờ biển, hệ thống sông ngòi dày đăc, khí hậu
nhiệt đới ẩm, đất đai màu mỡ, rất thuận lợi cho việc sinh tr ưởng và phát
triển của cây trồng, vật nuôi.
Là một tỉnh thuần nông, Thái Bình có những thành tựu cơ bản nhưng
cũng có nhiều khó khăn, thách thức lớn. Những năm gần đây, để phát triển
kinh tế - xã hội, Thái Bình đã quan tâm, đầu tư xây dựng toàn diện trên tất cả
các măt, trong đó có xây dựng MTVH ở nông thôn, coi đó là tiền đề, điều
kiện để phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Nhận thức về tầm quan trọng của
MTVH và xuất phát từ thực tiễn, Thái Bình đã bám sát các nội dung xây dựng
MTVH bước đầu đạt được những kết quả tích cực. Thiết chế văn hóa, một số
loại hình văn hóa nghệ thuật, môi trường cảnh quan của tỉnh ngày càng được
củng cố đáp ứng sự phát triển của tỉnh và đời sống của nhân dân.
Bên cạnh những kết quả đã đạt được trong xây dựng MTVH ở nông
thôn tỉnh Thái Bình cũng còn có những hạn chế, bất cập: ở một số địa phương
việc xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh chưa thực sự đi vào nền nếp; chất
lượng xây dựng gia đình văn hóa chưa cao; một số hoạt động phong trào văn
hóa, văn nghệ, thể dục thể thao hiệu quả thực tế còn thấp chưa đáp ứng với
nhu cầu giải trí của nhân dân; cảnh quan môi trường ở một số địa phương
chưa được coi trọng đúng mức, còn có tình trạng vứt rác thải bừa bãi gây ô
nhiễm môi trường sinh thái; tệ nạn xã hội vẫn còn xảy ra làm ảnh hưởng đến
trật tự an toàn xã hội... Yêu cầu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh,
đăc biệt là quá trình xây dựng nông thôn mới đang đăt ra phải quan tâm đến
nhiệm vụ xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình.
Từ những lý do trên đây, tác giả lựa chọn vấn đề: “Xây dựng môi
trường văn hóa ở nông thôn tỉnh Thái Bình hiện nay” làm luận văn thạc sĩ
chuyên ngành Chủ nghĩa xã hội khoa học.
2

2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Nghiên cứu về vấn đề văn hóa và xây dựng MTVH đã có nhiều nhà
khoa học quan tâm, nghiên cứu với nhiều công trình khoa học đề cập đến:
* Nhóm công trình khoa học liên quan đến văn hóa.
Trong thời gian qua, có rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu về
văn hóa nhưng nổi bật nhất là một số công trình sau:
Giáo sư Đinh Xuân Lâm và TS Bùi Đình Phong (1998), “Hồ Chí Minh
văn hóa và đổi mới”, Nxb Lao động, Hà Nội. Hai tác giả đã dày công nghiên
cứu có hệ thống về tư tưởng Hồ Chí Minh dưới góc độ văn hóa và đổi mới gắn
với sự phát triển của lịch sử dân tộc và xu thế phát triển của thời đại. Đăc biệt,
sách đã giới thiệu nhiều bài viết, nhiều lời nhận định, đánh giá của các học giả,
các nhà khoa học nước ngoài nói về Hồ Chí Minh trong giữ gìn và phát huy
bản sắc văn hóa dân tộc; văn hóa Hồ Chí Minh trong giáo dục - đào tạo; trong
thu phục lòng người; trong sử dụng cán bộ và trong giao tiếp, ứng xử...
Phó giáo sư Trường Lưu (2002) Văn hóa - một số vấn đề lý luận, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội. Tác giả đã xem xét MTVH trong mối quan hệ
thống nhất hữu cơ với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội, từ đó đăt ra
yêu cầu trong hoạt động xây dựng MTVH cần có sự kết hợp hài hòa, đồng bộ
với nhiệm vụ xây dựng môi trường tự nhiên và môi trường xã hội nhằm phát
triển toàn diện con người, qua đó tác động tới sự phát triển của văn hóa, xã hội.
Nguyễn Chí Bền (2012) “Văn hóa Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh
tế quốc tế”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội đã phác họa bức tranh toàn cảnh về
nền văn hóa Việt Nam theo dòng chảy lịch sử từ quá khứ đến hiện tại, đề cập đến
hiện trạng và những tác động của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đối với các
thành tố của nền văn hóa dân tộc. Từ đó, cuốn sách bước đầu đề xuất những giải
pháp quan trọng nhằm phát triển văn hóa Việt Nam trong bối cảnh mới.
Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Thừa Hỷ (2012) “Văn hóa Việt Nam truyền
thống: một góc nhìn”, Nxb Văn hóa thông tin và truyền thông, Hà Nội. Sau khi
3

khái lược một cách trọn vẹn về văn hóa Việt Nam trong suốt chiều dài lịch sử
dựng nước và giữ nước; làm rõ những giá trị bền vững, gốc rễ của sự phát triển,
tác giả cho rằng, ngày nay trong quá trình hội nhập và phát triển, trước cơn lốc
về tư tưởng, lối sống và nhiều hệ giá trị đan xen, lẫn lộn; chúng ta lại đang đứng
giữa những giao lộ của ngã rẽ chưa có biển chỉ đường rõ ràng. Chúng ta vừa như
đang được động viên, khích lệ lại vừa như đang bị đe dọa, dối lừa bởi văn hóa.
Trong hoàn cảnh, tình huống đăc biệt như vậy, để có một sự phát triển bền vững
đòi hỏi phải quay về, nhận diện và suy ngẫm nghiêm túc về văn hóa Việt Nam
truyền thống, nhất là về MTVH xã hội. Đây sẽ là chìa khóa duy nhất để chúng ta
có những bước đi đúng hướng và vững chắc.
* Nhóm công trình khoa học liên quan đến môi trường văn hóa và
xây dựng môi trường văn hóa.
Giáo sư, tiến sĩ Đỗ Huy (2002) Xây dựng môi trường văn hóa ở nước
ta hiện nay từ góc nhìn giá trị học, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. Đã tiếp
cận MTVH theo thước đo giá trị lịch sử - xã hội, làm hiện diện bản chất của
MTVH như một di sản có nhiều năng lượng quý hiếm mà tất cả các thế hệ
tiếp nối đều phải gìn giữ và sáng tạo tiếp. Từ đó đề ra việc đánh giá MTVH
phải được dựa vào một hệ chuẩn nhất định.
PGS, TS Văn Đức Thanh (2001) “Xây dựng môi trường văn hóa cơ sở”,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, đã cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp tiếp cận
MTVH hóa cơ sở, trong đó khẳng định cơ sở khoa học: Con người và những giá
trị người bao giờ cũng là những giá trị trung tâm, cốt lõi của MTVH. Xây dựng
MTVH cơ sở thực chất là tiếp tục khẳng định và xây dựng những giá trị người,
đi sâu tìm hiểu và tiếp tục khẳng định những thuộc tính và bản chất tốt đẹp của
con người được biểu hiện thông qua mối quan hệ tương tác giữa môi trường và
chính bản thân con người trên các góc độ, các phương diện cụ thể.
Nguyễn Hương Ly “Xây dựng môi trường văn hóa trong bối cảnh hiện
nay”, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật số 332, tháng 2-2012 đã đánh giá một cách

4


sâu sắc thực trạng về văn hóa và chất lượng xây dựng MTVH trong bối cảnh
hội nhập kinh tế của nước ta hiện nay. Tác giả khẳng định: để xây dựng và phát
triển MTVH, trên cơ sở thấu hiểu thực trạng, chúng ta phải hoạch định và đề ra
được một chiến lược chăm lo xây dựng MTVH dài hạn và cụ thể. Trong đó,
chú trọng quản lý tốt hoạt động xây dựng MTVH trên phạm vi cả nước.
Mai Hải Oanh “Bàn về môi trường văn hóa” Tạp chí Văn hóa nghệ
thuật số 334, tháng 4-2012 đã khẳng định: Môi trường không những là một
khái niệm sinh thái học, nó còn là một phạm trù triết học, bao gồm môi
trường tự nhiên, môi trường xã hội và MTVH. Trong tình hình hiện nay, càng
ngày, người ta càng ý thức rõ hơn về tầm quan trọng của MTVH đối với sự
phát triển. Bởi vậy, tác giả đã đi sâu phân tích một cách hệ thống kết cấu của
MTVH, làm rõ nội hàm căn bản của MTVH. Trên cơ sở phân tích, lý giải kết
cấu, vị trí, vai trò của MTVH, tác giả đã đi đến kết luận: Từ tầm nhìn vĩ mô,
MTVH là một bộ phận hợp thành của môi trường xã hội, vì thế, nó có vai trò
to lớn đối với sự ổn định, phát triển và tiến bộ xã hội.
Tóm lại, trong những năm gần đây, đã có khá nhiều công trình khoa học
đi vào nghiên cứu về MTVH ở các góc độ tiếp cận khác nhau. Tuy nhiên, đến
nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách cơ bản, hệ thống về “xây
dựng môi trường văn hóa ở nông thôn tỉnh Thái Bình hiện nay”. Do đó, đề tài
mà tác giả lựa chọn là một công trình khoa học độc lập, không trùng lăp với bất
cứ công trình khoa học nào đã công bố. Trên cơ sở kế thừa những kết quả
nghiên cứu từ các công trình khoa học đã công bố, luận văn sẽ tập trung nghiên
cứu toàn diện và sâu hơn về MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình hiện nay.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích
Luận giải một số vấn đề lý luận và thực tiễn về MTVH và xây dựng
MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình, từ đó đề xuất yêu cầu và một số giải pháp

cơ bản nhằm tiếp tục xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình hiện nay.
5


* Nhiệm vụ
- Làm rõ một số vấn đề lý luận về xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh
Thái Bình hiện nay.
- Đánh giá thực trạng xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình hiện nay.
- Đề xuất yêu cầu và một số giải pháp cơ bản xây dựng MTVH ở nông
thôn tỉnh Thái Bình hiện nay.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình hiện nay.
* Phạm vi nghiên cứu
Về thời gian: luận văn tập trung nghiên cứu hoạt động xây dựng
MTVH (theo nghĩa hẹp) ở nông thôn tỉnh Thái Bình từ năm 2011 đến nay.
Về không gian: tác giả tập trung khảo sát ở 3 huyện (Vũ Thư, Tiền Hải
và Hưng Hà).
5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu
* Cơ sở lý luận
Luận văn được dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật
biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về MTVH và
xây dựng MTVH.
* Cơ sở thực tiễn
Luận văn được hoàn thiện dựa trên khảo sát và đánh giá các hoạt động
về xây dựng MTVH ở Thái Bình thời gian qua.
* Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu như lôgíc lịch sử, phân tích và tổng hợp, hệ thống, cấu trúc; thống kê, so sánh; phương
pháp chuyên gia và nghiên cứu điều tra, khảo sát thực tế ở nông thôn tỉnh

Thái Bình để làm rõ vấn đề nghiên cứu.
6


6. Ý nghĩa của đề tài
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực
tiễn về xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình hiện nay. Trên cơ sở đó,
đề tài giúp cho cấp ủy, chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội có cơ sở
lãnh đạo chỉ đạo, tổ chức tốt các hoạt động xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh
Thái Bình ngày càng hiệu quả. Đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo
trong nghiên cứu, thực hiện xây dựng MTVH ở nông thôn.
7. Kết cấu của đề tài
Luận văn gồm có: Mở đầu, 2 chương (4 tiết), kết luận, danh mục tài
liệu tham khảo và Phụ lục.

7


Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ
XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VĂN HÓA Ở NÔNG THÔN
TỈNH THÁI BÌNH HIỆN NAY

1.1. Một số vấn đề lý luận về xây dựng môi trường văn hóa ở nông
thôn tỉnh Thái Bình hiện nay
1.1.1. Quan niệm về môi trường văn hóa và môi trường văn hóa ở
nông thôn tỉnh Thái Bình
* Môi trường văn hóa
Môi trường, theo từ điển Anh - Việt, khái niệm môi trường (environment)
được hiểu là điều kiện, hoàn cảnh, những sự vật xung quanh, tác động đến đời

sống của mọi người. Từ điển văn hóa giáo dục Việt đã đưa ra khái niệm môi
trường là toàn bộ những nhân tố bao quanh con người hay sinh vật và tác động
lên cuộc sống của nó. Tại Ðiều 3, Luật bảo vệ môi trường của Việt Nam quy
định: “môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và các yếu tố vật chất nhân tạo
quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người có ảnh hưởng tới đời sống, sản
xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên” [49, tr 8].
Như vậy, chúng ta có thể coi môi trường là toàn bộ những điều kiện tự
nhiên và xã hội bao quanh con người, ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của
con người. Ðể phân loại môi trường, trong cuốn “Cơ sơ văn hóa Việt Nam” có
phân loại môi trường ra 2 loại: môi trường tự nhiên và môi trường nhân tạo.
Trong cuốn “Con người, môi trường và văn hóa”, lại có cách phân loại khác,
chia môi trường thành 3 loại: môi trường sinh thái tự nhiên; môi trường sinh thái
nhân văn và môi trường xã hội. Dựa vào chức năng để phân loại môi trường thì
trong cuốn “Cơ sở khoa học môi trường”, phân loại môi trường có 3 loại: môi
trường tự nhiên; môi trường xã hội; môi trường nhân tạo.
Văn hóa là sản phẩm của loài người, là sự phát triển những năng lực
bản chất của con người, đồng thời chính văn hóa lại tham gia vào việc tạo
8


dựng nên con người và duy trì sự bền vững của xã hội loài người. Nói tới
văn hóa là nói tới con người, nói đến việc phát huy những năng lực bản
chất của con người nhằm hoàn thiện bản thân, thúc đẩy xã hội phát triển.
Nghiên cứu MTVH trên cơ sở phương pháp luận mácxít thực chất là nghiên
cứu mối quan hệ biện chứng giữa con người với hoàn cảnh. Con người là
một thực thể xã hội được hình thành trong những điều kiện hoàn cảnh tự
nhiên và xã hội nhất định, trong đó con người không chỉ là sản phẩm của
hoàn cảnh mà còn là chủ thể sáng tạo, cải tạo hoàn cảnh. Đúng như C.Mác
và Ph.Ăngghen đã khẳng định: “Con người tạo ra hoàn cảnh đến mức nào
thì hoàn cảnh cũng tạo ra con người đến mức ấy” [7, tr.55].

Văn hóa là một khái niệm đa nghĩa, khá phong phú và phức tạp, có
nguồn gốc cả ở phương Tây và phương Đông. Ở phương Tây, từ văn hóa xuất
hiện rất sớm trong đời sống ngôn ngữ, ban đầu nó là một từ có căn gốc La
tinh “colere”, sau trở thành “cultura” nghĩa là cày cấy, vun trồng.
Từ điển Triết học đưa ra định nghĩa: “Văn hóa gồm toàn bộ những
giá trị vật chất và tinh thần do con người tạo ra trong quá trình thực tiễn xã
hội - lịch sử và tiêu biểu cho trình độ đạt được trong lịch sử phát triển xã
hội... Văn hóa là một hiện tượng lịch sử, phát triển phụ thuộc vào sự thay
thế các hình thái kinh tế - xã hội” [54, tr.1329-1330].
Cho đến nay, theo thống kê của một nhà dân tộc học người Mỹ, có
khoảng hơn 400 định nghĩa về văn hóa. Có thể nói, mỗi nhà nghiên cứu về
văn hóa thì đều đưa ra một định nghĩa về văn hóa theo cách riêng, việc đưa
ra một khái niệm đầy đủ về văn hóa là vô cùng khó khăn. Jacques Dérrida,
nhà nghiên cứu văn hóa người Pháp đã phải thốt lên: Văn hóa chính là cái
tên mà chúng ta đăt cho điều bí ẩn không cùng với những ai ngày nay đang
tìm cách suy nghĩ về nó.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất
và tinh thần do loài người sáng tạo ra. Đó là sự tổng hợp của mọi phương thức
9


sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích
ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn. “Văn hóa có vị trí
ngang hàng các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, thích ứng những nhu cầu và
đòi hỏi của sự sinh tồn” [41, tr. 43]. Những thành tố trong cấu trúc văn hóa
như chủ nghĩa dân tộc mà hạt nhân là lòng yêu nước và tinh thần dân tộc, tinh
thần độc lập tự cường, tự tôn dân tộc, ý thức cộng đồng, tinh thần đoàn kết,
lòng nhân ái khoan dung, trọng nghĩa tình đạo lý,... tạo ra sức mạnh to lớn
trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước, thắng giăc ngoại xâm và nội xâm. Đó
chính là sự thắng lợi của “văn minh đối với bạo tàn”.

Thực tế cho thấy, có nhiều góc độ tiếp cận khác nhau nên cách giải
thích, cách quan niệm cũng khác nhau về câu chữ song nhìn chung, đại đa số
các nhà nghiên cứu đều quan niệm văn hóa gắn với con người, là hệ thống giá
trị vật chất và tinh thần do con người tạo ra, trở thành bộ phận cơ bản trong xã
hội. Văn hóa đem lại cho con người khả năng suy xét về bản thân và hoạt
động có hướng đích nhằm đạt tới một giá trị nào đó trong xã hội. Văn hóa là
“thiên nhiên thứ hai”, là “cái nôi” nuôi dưỡng tâm hồn và hình thành nên
phẩm giá con người. Một không gian văn hóa lành mạnh bao gồm toàn bộ
những sản phẩm, hành động, khuôn mẫu ứng xử... chứa đựng hệ thống giá trị
nhân văn và vốn kinh nghiệm xã hội, sẽ tạo thành “môi trường văn hóa” lành
mạnh nuôi dưỡng đời sống tinh thần con người, phát triển con người ngày
càng hoàn thiện về mọi măt. Đây chính là cơ sở lý luận quan trọng để tiếp
cận, nghiên cứu về MTVH.
Môi trường văn hóa, khái niệm MTVH lần đầu tiên được đề cập đến
trong tác phẩm “Sinh thái nhân văn” năm 1975 của Giáo sư sinh - nhân
chủng học người Pháp Georges Olivier, trong đó MTVH hay MTNV được
tạo nên bởi “sự tác động của con người tới con người” và “tổ chức xã hội
của chúng ta”, còn “sự tác động của con người với tự nhiên cũng như sản
phẩm từ nền công nghiệp đương nhiên đã có và phải có” [20, tr.10]. Theo
10


ý nghĩa này, MTVH là khái niệm mang tính đa phương, đa diện: MTVH là
không gian văn hóa chứa đựng các mối quan hệ giữa con người với thiên
nhiên, con người với xã hội, con người với con người.
Giới nghiên cứu văn hóa Việt Nam cũng đã tiếp nhận lý luận về MTVH
của các học giả nghiên cứu văn hóa dưới thời Liên Xô. Năm 1981, cuốn sách
Cơ sở lý luận văn hóa Mác - Lênin do A.I. Ác-môn-đốp chủ biên, dịch từ
tiếng Nga và được Nhà xuất bản Văn hóa xuất bản đưa ra quan niệm: “Môi
trường văn hóa là một tổng thể ổn định những yếu tố vật thể và nhân cách,

nhờ đó các cá thể tác động lẫn nhau. Chúng ảnh hưởng tới hoạt động khai
thác và sáng tạo giá trị văn hóa, tới nhu cầu tinh thần, hứng thú và định
hướng giá trị của họ. Môi trường văn hóa không chỉ là tổng hợp những yếu tố
văn hóa vật thể mà còn có những con người hiện diện văn hóa” [1, tr.75].
Ở Việt Nam cụm từ môi trường văn hóa lần đầu xuất hiện trong văn kiện
Đại hội VIII (1996) của Đảng: “Mọi hoạt động văn hóa, văn nghệ phải nhằm
xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng
con người Việt Nam về tư tưởng, đạo đức, tâm hồn, tình cảm, lối sống, xây
dựng môi trường văn hóa lành mạnh cho sự phát triển xã hội” [9, tr 63]
Theo Hồ Chí Minh “Môi trường văn hóa là điều kiện để hình thành
nhân cách con người văn hóa và lối sống văn hóa. Trong môi trường văn
hóa có môi trường văn hóa xã hội, môi trường văn hóa cộng đồng, môi
trường văn hóa gia đình…” [42, tr 432]. Ở một góc nhìn khác, tác giả Đỗ
Huy cho rằng “Môi trường văn hóa chính là môi trường nhân hóa” và từ
góc nhìn giá trị học nhấn mạnh vai trò của con người: “ Môi trường văn hóa
chính là sự vận động của các quan hệ của con người trong các quá trình
sáng tạo, tái tạo, đánh giá, lưu giữ và hưởng thụ các sản phẩm vật chất và
tinh thần của mình” [27, tr. 35-36].
Từ định hướng trong văn kiện Đại hội VIII của Đảng và từ thực tiễn
sinh động của các phong trào văn hóa những năm đầu 90 (thế kỷ XX):
11


phong trào xây dựng gia đình văn hóa; làng, bản, ấp văn hóa; khu dân cư
tiên tiến..., Nghị quyết Trung ương 5, khóa VIII về xây dựng và phát triển
nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc (1998) đã đề ra 10
nhiệm vụ cơ bản xây dựng nền văn hóa Việt Nam, xếp nhiệm vụ xây dựng
MTVH ở vị trí thứ hai sau nhiệm vụ xây dựng con người. Nghị quyết đăt
ra mục tiêu của việc xây dựng MTVH là: “Tạo ra ở các đơn vị cơ sở (gia
đình, làng, bản, xã, phường, khu tập thể, cơ quan, xí nghiệp, nông trường,

lâm trường, trường học, đơn vị bộ đội...), các vùng dân cư (đô thị, nông
thôn, miền núi...) đời sống văn hóa lành mạnh, đáp ứng những nhu cầu
văn hóa đa dạng và không ngừng tăng lên của các tầng lớp nhân dân” [12,
tr 11]. Đồng thời Nghị quyết trên cũng chỉ ra những vấn đề quan tâm cụ
thể của xây dựng MTVH là: “Giữ gìn và phát huy những đạo lý tốt đẹp
của gia đình Việt Nam. Nêu cao vai trò gương mẫu của các bậc cha mẹ.
Coi trọng xây dựng gia đình văn hóa. Xây dựng mối quan hệ khăng khít
giữa gia đình, nhà trường và xã hội.
Đẩy mạnh phong trào xây dựng làng, ấp, xã, phường văn hóa, nâng cao
tính tự quản của cộng đồng dân cư trong công cuộc xây dựng nếp sống văn minh.
Thu hẹp dần khoảng cách đời sống văn hóa giữa các trung tâm đô thị và
nông thôn, giữa những vùng kinh tế phát triển với các vùng sâu, vùng xa,
vùng núi, biên giới, hải đảo, giữa các tầng lớp nhân dân.
Phát triển và không ngừng nâng cao chất lượng hoạt động của các
thiết chế văn hóa ở cơ sở; đầu tư xây dựng một số công trình văn hóa trọng
điểm tầm quốc gia. Tăng cường hoạt động của các tổ chức văn hóa, nghệ
thuật chuyên nghiệp, phát triển phong trào quần chúng hoạt động văn hóa,
nghệ thuật” [12, tr 11-12].
Khái niệm văn hóa và MTVH có những điểm tương đồng song không
trùng khít với nhau. Nếu văn hóa được hiểu theo nghĩa rộng (bao hàm tất cả
mọi hoạt động sáng tạo của con người) thì nội hàm khái niệm MTVH phải
12


được mở rộng tối đa. Như thế sẽ rất khó phân biệt được tính đăc thù của
MTVH. Còn nếu nhìn văn hóa trong tổng thể cấu trúc xã hội, thì MTVH là bộ
phận quan trọng, phản ánh chiều sâu của môi trường xã hội, thậm chí đồng
nhất với môi trường xã hội, đời sống xã hội.
Cũng không thể theo ý kiến cho rằng nên co hẹp khái niệm MTVH.
MTVH chính là tổng hòa các loại điều kiện văn hóa tinh thần (chủ yếu như

giáo dục, đạo đức, tôn giáo, tập tục...) tồn tại xung quanh chủ thể và tác động
tới hoạt động của chủ thể. Nếu quan niệm như thế thì tất yếu sẽ găp rào cản
trong thực tiễn MTVH. Bởi những yếu tố tác động tới con người của MTVH con người với tư cách vừa là sản phẩm và chủ thể - thì không chỉ có thuần tuý
là các điều kiện văn hóa tinh thần.
Với cách tiếp cận: MTVH chỉ là một thành tố, một phương diện cấu thành
của văn hóa và phát triển văn hóa. MTVH là tổng hòa của các phương diện:
thực tiễn sáng tạo văn hóa (sự ứng xử, thích nghi của con người với môi trường
sống); hệ giá trị văn hóa (kết quả của hoạt động sáng tạo) và tâm lý văn hóa (kế
thừa, trao truyền, tiếp nhận). Quan niệm MTVH từ góc nhìn này phản ánh được
những mối quan hệ nội tại của văn hóa. Trong mối quan hệ với văn hóa: MTVH
phản ánh văn hóa vừa là thuộc tính bản chất của xã hội, dạng hoạt động của đời
sống xã hội, biểu hiện kết quả hệ thống giá trị sáng tạo; văn hóa vừa như là một
tiểu hệ thống của toàn bộ hệ thống xã hội - tiểu hệ thống văn hóa tinh thần.
Tiếp cận từ góc nhìn này sẽ tránh được sự chồng chéo và sự mở rộng
quá mức nội hàm khái niệm, đồng thời làm rõ được tính đăc thù của MTVH.
Tiếp cận MTVH là một yếu tố cấu thành của văn hóa, sẽ có cơ sở để phân biệt
cấu trúc và nội dung của xây dựng MTVH, tác động của MTVH đến các hoạt
động sáng tạo văn hóa. Còn nếu quá mở rộng phạm vi khái niệm “môi trường
văn hóa” thì sẽ dẫn đến sự chồng chéo giữa các khái niệm và nội hàm của nó.
Quá co hẹp trong quan niệm thì sẽ dẫn đến những giới hạn làm hạn chế phạm
vi ảnh hưởng và tác động của của “môi trường văn hóa” trong hoạt động xây
dựng MTVH phát triển đời sống xã hội.
13


Trên cơ sở những phân tích lý giải trên, có thể đưa ra quan niệm
chung về MTVH như sau: Môi trường văn hóa là tổng thể các yếu tố văn
hóa vật thể và phi vật thể, chúng tác động lẫn nhau và có quan hệ tương
tác đối với con người trong một không gian và thời gian xác định nhằm
thúc đẩy con người phát triển hài hòa, toàn diện với tư cách vừa là chủ thể

trung tâm,vừa là sản phẩm của MTVH.
Là sản phẩm hoạt động tinh thần của xã hội, MTVH không thể không
phản ánh và chịu sự quy định của phương thức sản xuất vật chất. Trong tiến
trình lịch sử nhân loại, mỗi hình thái kinh tế - xã hội nhất định hình thành
một kiểu MTVH nhất định tương ứng với nó. Trong đó, hệ tư tưởng, ý thức
hệ của giai cấp thống trị luôn là hạt nhân cốt lõi của MTVH, giữ địa vị
thống trị và chi phối toàn bộ sự phát triển của văn hóa, định hướng việc tạo
lập và phát huy tác dụng của MTVH phù hợp với lợi ích của giai cấp thống
trị trong xã hội đó. Bởi vậy, thích ứng với đăc thù của mỗi quốc gia dân
tộc, mỗi vùng miền, mỗi đơn vị cơ sở là một hình thái MTVH mang sắc
thái riêng biệt. Tuy nhiên, đó chỉ là những nét khác biệt tương đối. Nhìn
chung, MTVH nào cũng mang những đăc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất, MTVH luôn có sự đan xen giữa giá trị truyền thống và giá trị
hiện đại. MTVH của mỗi cộng đồng người bao giờ cũng gắn với các giá trị
truyền thống trường tồn của cộng đồng ấy và với hệ thống các giá trị mới
được toàn thể cộng đồng chấp nhận. Vì truyền thống không phải là “nhất
thành bất biến” mà luôn luôn vận động không ngừng cùng với cuộc sống. Cho
nên, đổi mới và chuyển đổi giá trị cho phù hợp với thời đại là một nhu cầu tất
yếu của sự phát triển. Nguyên Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Đỗ
Mười đã nhấn mạnh: Việc tạo ra MTVH của XHCN, trong đó có sự kết hợp
hài hòa giữa các giá trị truyền thống và giá trị hiện đại, thấm nhuần tinh thần
dân tộc, nhân văn là trách nhiệm to lớn của toàn Đảng và toàn dân ta, đăc biệt
là của ngành văn hóa văn nghệ.
14


Thứ hai, MTVH mang tính phong phú, đa dạng. Tính đa dạng của
MTVH được thể hiện ở sự kết hợp các sắc thái văn hóa vùng, miền, sắc tộc.
Việt Nam là quốc gia có nhiều dân tộc và do điều kiện địa lý, sinh thái ở mỗi
nơi khác nhau nên đã hình thành nhiều vùng văn hóa với những nét đăc trưng

riêng, tạo nên tính phong phú và đa dạng của MTVH Việt Nam. Đồng thời
với sự phát triển kinh tế xã hội qua các thời kỳ, quá trình chuyển đổi hệ thống
giá trị cũng tạo ra tính pha tạp, đa dạng của MTVH.
Qua các thời kỳ lịch sử, cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, sự giao
lưu tiếp biến văn hóa và chuyển đổi hệ thống giá trị cho phù hợp với xu thế
phát triển càng làm tăng thêm tính đa dạng, phức tạp của MTVH. Tuy nhiên,
sự đa dạng, phong phú đó không tạo ra sự pha tạp hỗn độn mà luôn nằm trong
tính thống nhất, tạo nên bản sắc văn hóa Việt Nam.
Thứ ba, MTVH được tạo nên bởi sự kết hợp hai yếu tố: bên trong (nội
sinh) và bên ngoài (ngoại sinh). MTVH của một cộng đồng, một quốc gia
trong quá trình tồn tại và phát triển luôn có sự tác động giữa những yếu tố nội
sinh và ngoại sinh. Cố thủ tướng Ấn Độ, danh nhân văn hóa thế giới Nêru đã
khẳng định: Không một nền văn hóa nào trên thế giới lại tuyệt đối cổ xưa,
thuần khiết, không bị ảnh hưởng bởi một nền văn hóa khác. Trong quá trình
giao lưu, tiếp biến văn hóa, những yếu tố ngoại sinh mang ý nghĩa tích cực sẽ
thúc đẩy MTVH của các cộng đồng, quốc gia và khu vực phát triển phong
phú, đa dạng hơn. Vì vậy, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam,
toàn dân ta đang phấn đấu xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm
đà bản sắc dân tộc đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại.
Thứ tư, MTVH không tồn tại một cách biệt lập mà luôn nằm trong mối
quan hệ tương tác hữu cơ với các môi trường khác như: môi trường sinh thái,
môi trường kinh tế, môi trường sản xuất... MTVH hình thành và phát triển thông
qua hoạt động của con người, trong mối quan hệ giữa con người với môi trường
tự nhiên và xã hội. Cho nên, MTVH có quan hệ mật thiết với môi trường tự
15


nhiên và không nằm ngoài môi trường xã hội, môi trường kinh tế, chính trị,...
Mối quan hệ giữa MTVH và các môi trường khác là mối quan hệ biện chứng.
Thứ năm, MTVH mang đậm dấu ấn thời gian và không gian. Là kết quả

của một quá trình hình thành lâu dài, MTVH luôn chịu sự tác động của những
yếu tố theo chiều dọc của thời gian và theo chiều ngang của không gian.
Những thành tố của MTVH luôn tồn tại như một chỉnh thể trong không gian
và thời gian xác định.
Thứ sáu, MTVH luôn có sự đan cài giữa văn hóa và phản văn hóa,
giữa giá trị và phản giá trị. Đây là thực tế đã tồn tại một cách khách quan từ
trước đến nay. Đăc biệt ở Việt Nam, trong những năm vừa qua với quá trình
chuyển đổi kinh tế, mở cửa hội nhập quốc tế thì sự đan xen giữa giá trị và
phản giá trị, giữa văn hóa và phản văn hóa là không thể tránh khỏi.
Tóm lại, từ thực tiễn các hoạt động xây dựng MTVH cho đến đúc kết những
vấn đề có tính lý luận về MTVH là một quá trình nghiên cứu lâu dài. Những vấn đề
nêu trên về MTVH là cơ sở cho việc nghiên cứu đầy đủ và sâu sắc hơn về MTVH.
* Môi trường văn hóa ở nông thôn tỉnh Thái Bình
- Vài nét khái quát về tỉnh Thái Bình và nông thôn tỉnh Thái Bình
Về điều kiện tự nhiên: Thái Bình nằm ở vùng duyên hải Bắc Bộ, tiếp
giáp các tỉnh Nam Định, Hà Nam, Hải Dương, Hải Phòng, Hưng Yên, phía
Đông tiếp giáp với Biển Đông, Thái Bình có diện tích tự nhiên là 1.546,54
km2, mật độ dân số 1139 người/km2 [Phụ lục 3]. Đất đai Thái Bình được chia
làm 2 vùng rõ rệt: đất đồng bằng và đất ven biển. Khí hậu Thái Bình thuận lợi
cho phát triển kinh tế nông - lâm - ngư nghiệp với các loại cây trồng vô cùng
phong phú, nhiều nhất là lúa, ngô, đỗ, lạc, vừng, các loại rau, củ, quả. Thái
Bình có bờ biển dài 52km, với nhiều hải sản quý theo thống kê có khoảng 746
loài, hàng năm có thể khai thác được từ 100 đến 120 ngàn tấn hải sản.
Về văn hóa: Thái Bình là địa phương có truyền thống văn hiến, yêu nước
và cách mạng, nơi phát tích của Vương triều Trần nổi tiếng. Có gần 82 lễ hội đăc
16


sắc, 16 loại hát múa, trò chơi như: chiếu chèo “làng Khuốc”, múa rối nước làng
Nguyên Xá (Đông Hưng) và làng vườn Bách Thuận (Vũ Thư) v.v.

Phát triển du lịch văn hóa gắn với các lễ hội, giỗ tổ Đền thờ vương triều
nhà Trần, tham quan chùa Keo, đền Mẫu Đợi xã Đông Hải huyện Quỳnh Phụ, đền
Đồng Bằng xã An Lễ huyện Quỳnh Phụ, đền Tiên La, du lịch sinh thái gắn với
xây dựng Khu du lịch Cồn vành, Cồn Thủ, du lịch làng nghề (Đồng Xâm, Hồng
Thái - Kiến Xương...), du lịch biển (Đồng Châu, Cồn Vành - Tiền Hải), đăc biệt là
khu resort Cồn Đen đang được xây dựng tại xã Thái Đô, huyện Thái Thụy.
Kết thúc hai cuộc kháng chiến, Thái Bình có 2.178 Bà mẹ Việt Nam
Anh hùng, 51.140 liệt sĩ, 32.450 thương, bệnh binh; 88 tập thể và 50 cá nhân
vinh dự được Nhà nước phong tăng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang.
Hòa bình lập lại, 30 nghìn bà mẹ và hơn 11 nghìn phụ nữ không được đón
chồng, con trở về sum họp trong ngày vui chiến thắng của dân tộc.
Về kinh tế - xã hội: Thái Bình có 01 thành phố trực thuộc tỉnh, 07
huyện với 265 xã. Theo điều tra dân số năm 2009 Thái Bình có 1.868 ngàn
người, với mật độ dân số 1.196,7 người/km2 [Phụ lục 3]. Dân cư sống ở
nông thôn chiếm 84%, ở thành thị chiếm 16%, thuộc các dân tộc Việt,
Mường, Tày, Hoa. Năm 2015 tổng sản phẩm GRDP trong tỉnh ước đạt
42.816,5 tỷ đồng, tăng 9,76% so năm 2014.
Với 265 xã trên địa bàn toàn tỉnh, được phân bố rộng khắp từ thành phố
đến các huyện. Nông thôn Thái Bình với đa số dân cư trong toàn tỉnh sinh
sống, chủ yếu làm nghề sản xuất nông nghiệp và các nghề truyền thống thủ
công. Họ sống quây quần trong các làng, xã, chính vì thế nền văn hóa ở nông
thôn Thái Bình mang đậm chất văn hóa làng quê “tình làng, nghĩa xóm”. Với
đăc điểm sản xuất nông nghiệp là chủ yếu, độc canh cây lúa, tốc độ tăng
trưởng kinh tế chậm, cơ cấu kinh tế còn mất cân đối giữa nông nghiệp, công
nghiệp và dịch vụ, thu nhập bình quân đầu người mới bằng 59,69% mức bình
quân của cả nước và bằng 68,59% của vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng.
17


Từ thực tế đó, tất yếu đăt ra phải tiến hành CNH, HĐH nông nghiệp, nông

thôn ở tỉnh. Trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội,
lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn luôn được tỉnh đăc biệt quan tâm.
- Môi trường văn hóa ở nông thôn tỉnh Thái Bình
Từ cách tiếp cận về MTVH và những đăc điểm tỉnh Thái Bình tác giả
quan niệm: Môi trường văn hóa ở nông thôn tỉnh Thái Bình là toàn bộ không
gian văn hóa, chất lượng hoạt động văn hóa của các thôn, các xã…để tạo nên
các giá trị văn hóa cùng với hệ thống thiết chế văn hóa, bảo đảm cho quá trình
sáng tạo, phổ biến, tiếp nhận và thưởng thức các giá trị văn hóa của nhân dân.
Khi nói đến MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình thì đó là một môi trường
lành mạnh, thích hợp cho đời sống văn hóa của con người. Điều này không thể tự
nhiên mà có, mà phải do con người tạo lập nên. Môi trường đó được tạo nên bởi
các hoạt động văn hóa có chất lượng như: các hoạt động VHVN, TDTT, sinh hoạt,
học tập của người dân… ở các thôn, các xã để tạo nên các giá trị về tinh thần đảm
bảo cho người dân sinh hoạt, lao động đạt hiệu quả, năng xuất cao hơn.
Để các hoạt động văn hóa có hiệu quả cao đòi hỏi phải có một hệ thống
các thiết chế văn hóa đảm bảo về số lượng và chất lượng, có như vậy con
người ở địa phương mới phát huy được khả năng sáng tạo, tiếp nhận và
thưởng thức các giá trị văn hóa.
1.1.2. Quan niệm và vai trò xây dựng môi trường văn hóa ở nông
thôn tỉnh Thái Bình hiện nay
* Quan niệm về xây dựng môi trường văn hóa ở nông thôn tỉnh Thái
Bình hiện nay
Từ những quan niệm về môi trường, văn hóa, và MTVH cũng như
những đăc điểm về tự nhiên, văn hóa, kinh tế - xã hội, công nghiệp hóa, hiện
đại hóa nông nghiệp, nông thôn và quá trình xây dựng nông thôn mới ở tỉnh
Thái Bình hiện nay. Tác giả đưa ra quan niệm về xây dựng MTVH ở nông
thôn tỉnh Thái Bình như sau:
18

Xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình là hoạt động tự giác có
mục đích của các cấp ủy, chính quyền, đoàn thể xã hội và nhân dân nhằm tạo
nên các giá trị văn hóa, cùng với hệ thống thiết chế văn hóa đảm bảo cho quá
trình sáng tạo, phổ biến, tiếp nhận, đánh giá và thưởng thức các giá trị văn
hóa đáp ứng nhu cầu văn hoá đa dạng và không ngừng tăng lên của các tầng
lớp nhân dân ở nông thôn tỉnh Thái Bình.
Thực chất xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình đó là: toàn
bộ việc xây dựng không gian văn hóa có chất lượng và tổ chức các hoạt
động văn hóa của xã hội để tạo nên các giá trị văn hóa, cùng với hệ thống
thiết chế văn hóa đảm bảo cho quá trình sáng tạo, phổ biến, tiếp nhận,
đánh giá và thưởng thức các giá trị văn hóa của con người. Hay nói cách
khác: xây dựng MTVH là xây dựng các điều kiện về vật chất và tinh thần
chứa đựng hệ thống các giá trị của hoạt động con người, tạo nên niềm tin,
giá trị về thái độ của con người tham gia vào hoạt động và ảnh hưởng đến
quá trình phát triển của con người.
Mục đích xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình là nhằm hiện
thực hóa các nội dung, các chương trình, mục tiêu về MTVH góp phần nâng
cao đời sống vật chất tinh thần, bồi dưỡng phẩm chất nhân cách cho cán bộ,
nhân dân, tích cực đẩy lùi các hành vi phản văn hóa. Xây dựng MTVH còn
nhằm duy trì và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của địa
phương, tạo lập môi trường sống trong sạch, lành mạnh, tạo điều kiện thuận
lợi cho sự phát triển nhân cách của mỗi cá nhân; làm cho những giá trị văn
hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, của địa phương giữ vai trò chủ đạo
trong mọi hoạt động, sinh hoạt, học tập và công tác của các đối tượng; làm
phong phú hơn đời sống văn hóa tinh thần tạo cơ sở để bồi dưỡng, phát triển
nhân cách cán bộ, nhân dân. Đồng thời, hạn chế đến mức thấp nhất ảnh hưởng
của tư tưởng xấu, độc, và phản văn hóa, góp phần thực hiện mục tiêu chung
về xây dựng nông thôn mới ở tỉnh Thái Bình.
19

Chủ thể tiến hành xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình là các
cấp ủy, tổ chức Đảng, chính quyền, các đoàn thể chính trị - xã hội trong
tỉnh, trực tiếp là cấp ủy, tổ chức Đảng, chính quyền, các đoàn thể chính trị xã hội (măt trận tổ quốc, đoàn thanh niên, hội phụ nữ, hội nông dân) và
người dân ở nông thôn tỉnh Thái Bình.
Nội dung xây dựng môi trường văn hóa ở nông thôn tỉnh Thái Bình
được xác định cụ thể như sau:
Xây dựng đời sống văn hóa, đó là xây dựng các giá trị chuẩn mực trong
các mối quan hệ, đối nhân xử thế giữa người với người; giữa cá nhân với
cộng đồng, cá nhân với xã hội và với cấp uỷ, chính quyền, địa phương. Xây
dựng các giá trị văn hóa trên cơ sở các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của
dân tộc, của địa phương có như vậy mới tạo lập nên đời sống văn hóa tinh
thần lành mạnh, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nhân cách của mỗi
cá nhân ở địa phương.
Đây là nội dung quan trọng hàng đầu, vì những giá trị văn hóa truyền
thống tốt đẹp của dân tộc, của địa phương có vai trò định hướng trong mọi
hoạt động, sinh hoạt, học tập và làm việc của mọi người dân. Các giá trị văn
hóa của dân tộc đã được các thế hệ ông cha ta vun đắp nên rất đa dạng, phong
phú, thể hiện phẩm giá của con người Việt Nam trong lịch sử dựng nước và
giữ nước của dân tộc Việt Nam. Hệ giá trị tiêu biểu của văn hóa dân tộc Việt
Nam được thể hiện tập trung ở truyền thống yêu nước của nhân dân Thái Bình
qua hai cuộc kháng chiến cứu nước. Với tinh thần “thóc không thiếu một cân,
quân không thiếu một người”, tinh thần thương yêu nhau “lá lành đùm lá
rách” và cần cù trong lao động, sản xuất…
Xây dựng gia đình, cộng đồng dân cư văn hóa.
Xây dựng gia đình, cộng đồng dân cư văn hóa ở nông thôn tỉnh Thái
Bình là xây dựng mối quan hệ, nguyên tắc ứng xử trong gia đình và đối với
cộng đồng. Đây là nội dung có ý nghĩa rất quan trọng trong chiến lược xây
20

dựng con người, xây dựng xã hội văn minh hiện đại, giàu bản sắc văn hóa
dân tộc. Khi măt trái của cơ chế thị trường cùng những ảnh hưởng tiêu cực
từ bên ngoài tràn vào tác động đến con người, việc xây dựng gia đình hạnh
phúc, gia đình văn hóa càng trở nên cấp bách.
Gia đình là tế bào của xã hội, tế bào ấy có lành mạnh thì xã hội mới
phát triển tốt đẹp. Nhận thức rõ vai trò to lớn của gia đình trong việc xây dựng
con người, xây dựng xã hội mới, Ðảng và Nhà nước đã khẳng định xây dựng
gia đình là vấn đề lớn, hết sức hệ trọng của dân tộc và của thời đại.
Phong trào xây dựng gia đình, cộng đồng dân cư văn hóa đã có từ những
năm 60 của thế kỷ 20, đến nay đã lan rộng khắp cả nước. Từ thực tế phong trào
cho thấy, chỉ có phát huy tốt những giá trị của gia đình truyền thống, phong trào
mới đi vào chiều sâu có chất lượng, thật sự lôi cuốn nhiều gia đình tham gia. Từ
đời này sang đời khác, ông cha ta đã tạo dựng một nền nếp gia phong như con
cháu hiếu thảo với ông bà, cha mẹ, vợ chồng chung thủy, anh em đoàn kết thuận
hòa... Ðó có thể xem là tinh hoa văn hóa của dân tộc. Gia phong đã trở thành nội
dung cốt lõi của việc xây dựng gia đình văn hóa, từ đó gia đình mới trở thành một
tế bào xã hội khỏe khoắn, lành mạnh, thực hiện mọi chủ trương, chính sách của
Ðảng và Nhà nước, đóng góp cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Xây dựng nếp sống văn hóa.
Nội dung chủ yếu của việc xây dựng nếp sống văn hóa nông thôn trên địa
bàn tỉnh Thái Bình thực chất là xây dựng văn hóa giao tiếp, ứng xử văn minh từ
trong gia đình, dòng tộc, cộng đồng dân cư đến các cơ quan, đơn vị, tổ chức, Nhà
nước mà trọng tâm là xây dựng nếp sống văn hóa gia đình hiện đại trên cơ sở tiếp
nối các giá trị văn hóa, đạo đức, nếp sống gia đình truyền thống tốt đẹp; chuẩn
mực trong hoạt động công vụ của bán bộ, công chức, viên chức...
Xây dựng MTVH gắn với hoạt động tích cực đấu tranh phòng, chống
sự thẩm thấu và ảnh hưởng của các tệ nạn, tiêu cực xã hội. Đây là một nội
dung rất cơ bản của MTVH, nếu xây dựng MTVH mà không gắn với đấu tranh
21

ngăn ngừa tác hại của tệ nạn xã hội và phản giá trị thì rất dễ làm cho người
dân sa vào những tệ nạn xã hội, chạy theo lối sống thực dụng mà quên đi tình
làng, nghĩa xóm... Chính vì vậy cần phải kiên quyết đấu tranh chống lại âm
mưu, thủ đoạn chống phá của kẻ thù trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa; đấu
tranh chống lại những thói hư tật xấu, lối sống thực dụng, cơ hội, thấp hèn,
các hiện tượng mê tín dị đoan, tự do, vô kỷ luật...
Xây dựng môi trường xanh, sạch, đẹp.
Môi trường hiện nay là một trong những vấn đề nóng bỏng của toàn xã
hội, nó có ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống con người. Môi trường bị ô nhiễm
có ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và mọi sinh hoạt của con người. Môi trường
xanh sạch đẹp sẽ tạo hứng thú, tâm lý thoải mái cho con người khi làm việc
cũng như lúc nghỉ ngơi.
Xác định việc cải tạo, xây dựng môi trường xanh, sạch, đẹp là một
trong những tiêu chí quan trọng của nhiệm vụ xây dựng MTVH. Bởi vì,
xây dựng môi trường xanh, sạch, đẹp góp phần nâng cao chất lượng đời
sống vật chất và đời sống tinh thần cho nhân dân ở nông thôn tỉnh Thái
Bình. Để xây dựng môi trường xanh, sạch, đẹp cần phải trồng cây xanh, tu
sửa đường làng ngõ xóm, nạo vét kênh mương, sông ngòi khắc phục ô
nhiễm môi trường sinh thái…
Cách thức, biện pháp xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình. Xây
dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình là một trong những nhiệm vụ quan
trọng nhằm nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân. Do đó, quá trình tiến
hành phải tích cực, chủ động, vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức, biện
pháp… Cụ thể như sau:
Tổ chức tuyên truyền, giáo dục cho mọi người dân ở nông thôn tỉnh
thấy được vai trò to lớn và tác dụng của MTVH đối với đời sống con người
cũng như với sự phát triển của xã hội. Qua đó mà họ có nhận thức và hành
động đúng đắn trong công tác xây dựng MTVH.

22


Phát huy vai trò của cấp ủy đảng từ tỉnh đến xã và các tổ chức chính trị xã hội trong tỉnh, cần phải xây dựng và triển khai, tổ chức thực hiện các nội dung,
kế hoạch, chương trình về xây dựng MTVH. Đồng thời phải phát huy được tinh
thần, ý thức, trách nhiệm của mỗi người dân trên địa bàn trong thực hiện nhiệm vụ
xây dựng MTVH. Đây là biện pháp cơ bản, quan trọng để xây dựng MTVH. Căn
cứ vào tình hình thực tế và yêu cầu nhiệm vụ lãnh đạo, chính quyền xác định chủ
trương, phương hướng và hoạch định kế hoạch, triển khai việc xây dựng của
MTVH sát với thực tế, có hiệu quả thiết thực với đời sống của nhân dân. Trong
quá trình thực hiện, chú ý bổ sung kế hoạch xây dựng MTVH với những điều
chỉnh cần thiết, hợp lý, có cơ chế, chính sách hợp lý trong xây dựng MTVH.
* Vai trò của xây dựng môi trường văn hóa ở nông thôn tỉnh Thái Bình
Xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình có vai trò cực kỳ quan
trọng đối với đời sống con người, làm cho văn hóa thực sự trở thành nhân
tố tích cực thúc đẩy con người hoàn thiện nhân cách, kế thừa và phát huy
những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Văn kiện Đại hội đại biểu
Đảng bộ tỉnh Thái Bình lần thứ XIX đã chỉ rõ: “Xây dựng MTVH, đời sống
lành mạnh trong hệ thống chính trị, trong mỗi địa phương, trong từng thôn,
làng, khu phố, cơ quan, đơn vị, trường học, doanh nghiệp và mỗi gia đình,
góp phần giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách, đạo đức, lối sống”
[18, tr 55 - 56]. Bởi vậy, xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình là
nhiệm vụ hết sức quan trọng và cấp thiết, thể hiện ở tác động tích cực của
nó đối với các lĩnh vực chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái Bình góp phần ổn
định chính trị và xây dựng tỉnh ngày càng giàu mạnh.
Nhìn lại chăng đường hơn 30 năm đổi mới của cả nước nói chung và
Thái Bình nói riêng vừa qua có thể thấy, đứng vững trên quan điểm của chủ
nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng bộ, chính quyền tỉnh
Thái Bình luôn đề cao vai trò của văn hóa và MTVH. Đăc biệt từ sau Đại hội

23


Đảng toàn quốc lần thứ VIII, cả nước bước vào giai đoạn cách mạng mới:
đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước theo định hướng XHCN, vị trí, vai trò của
MTVH càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Bởi vì, xây dựng MTVH là
để “Xây dựng con người phát triển toàn diện về nhân cách, đạo đức, năng
lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân” [18,
tr 56]. Vì thế, xây dựng MTVH trở thành nhiệm vụ cấp thiết để ổn định
chính trị, trật tự và an toàn xã hội, kiên trì mục tiêu ĐLDT và CNXH, giữ
vững định hướng XHCN.
Thứ hai, xây dựng MTVH có vai trò thúc đẩy sự phát triển KT-XH ở
nông thôn tỉnh Thái Bình.
Khi xác định văn hóa là “mục tiêu”, đồng thời là “động lực” thúc đẩy
kinh tế - xã hội phát triển, các Đại hội VI, VII, VIII, XI, XII của Đảng đã chỉ
rõ mối quan hệ qua lại và vai trò động lực của văn hóa, MTVH đối với sự
phát triển kinh tế.
Tuy MTVH bao gồm những điều kiện thuộc đời sống tinh thần của xã hội,
còn kinh tế là yếu tố thuộc đời sống vật chất của xã hội, nhưng hai yếu tố này
không tách rời nhau mà trái lại, giữa chúng có mối quan hệ hữu cơ không thể
tách rời và cùng hướng tới mục tiêu phát triển. MTVH được xây dựng nhằm
hướng tới mục tiêu vì sự tiến bộ, công bằng xã hội, vì sự phồn vinh của đất nước
và hạnh phúc của nhân dân trong cả nước nói chung và nhân dân tỉnh Thái Bình
nói riêng. Đây là yếu tố chứa đựng những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển,
bảo đảm tốc độ và trình độ ngày càng cao của tăng trưởng kinh tế.
Cũng cần nhận thấy rằng, MTVH trong sạch, lành mạnh sẽ tạo nên những
“chuẩn giá trị”, hướng đích cho con người phấn đấu và vươn tới. Xây dựng
MTVH trong sạch, bền vững cũng chính là tạo ra hành lang pháp lý - đạo lý đảm
bảo quyền tự do cho con người. Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường
theo định hướng XHCN ở nước ta hiện nay, mỗi cá nhân, tập thể đều có quyền

tự do phát triển kinh tế trong khuôn khổ “cạnh tranh lành mạnh”, “làm giàu
24


chính đáng”, trong đó lấy thước đo “công bằng, dân chủ và văn minh” để điều
tiết kế hoạch làm giàu. Thước đo ấy chỉ có thể có được trong một MTVH lành
mạnh, định hướng XHCN.
Đại hội XII của Đảng đã đề ra nhiệm vụ đẩy mạnh CNH, HĐH trong
điều kiện mới nhằm phát triển kinh tế - xã hội. Dưới sự tác động tích cực của
MTVH có bề dày truyền thống tốt đẹp, Thái Bình đang thực sự chuyển mình
vươn tới giàu mạnh. Xây dựng MTVH chính là hoạt động tích cực tạo ra
những “đòn bẩy” để phát triển kinh tế - xã hội.
Thứ ba, xây dựng MTVH nhằm giải quyết tốt những vấn đề về an sinh
xã hội ở nông thôn tỉnh Thái Bình.
Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã nói: “Văn hóa và xã hội gắn bó hữu cơ
với nhau như hình với bóng. Có thể nói xã hội là bộ măt của văn hóa và văn hóa
phải thông qua xã hội, làm nên môi trường xã hội để tác động vào các lĩnh vực
khác trong cuộc sống của con người và cộng đồng người” [19, tr. 70]. Điều đó có
nghĩa, muốn có xã hội tốt thì phải có con người tốt, và muốn có con người tốt thì
phải có MTVH tốt, đó là quan hệ biện chứng giữa MTVH, môi trường xã hội và
con người. Để xã hội và con người được phát huy hết khả năng của mình, cần
phải tạo dựng một MTVH trên nền tảng của một hệ tư tưởng tiến tiến thấm
đượm những giá trị nhân văn, nhân bản. Xây dựng MTVH ở nông thôn tỉnh Thái
Bình nhằm giải quyết những vấn đề xã hội chủ yếu sau đây:
Xây dựng MTVH nhằm giải quyết vấn đề đói nghèo ở nông thôn
tỉnh Thái Bình. Đây là vấn đề mà Đảng bộ, chính quyền tỉnh luôn chú trọng
tập trung giải quyết. Bởi vì, muốn phát triển kinh tế - xã hội phải đăt vấn đề
“dân sinh” lên vị trí quan tâm hàng đầu.
Hiện tại, tỷ lệ người thất nghiệp ở Việt Nam nói chung và ở Thái Bình nói
riêng còn khá cao. Số lao động dư dôi trong quá trình tổ chức lại nền kinh tế - xã

hội đang còn phải tiếp tục giải quyết. Ở nông thôn tỉnh Thái Bình, với hơn 80%
dân số sản xuất nông nghiệp và bán công nghiệp, trình độ công nghiệp hóa nông
25