BÀI GIẢNG XỬ LÝ CÁC TRƯỜNG HỢP ĐỘNG VẬT CẮN, CÔN TRÙNG ĐỐT

Sơ cấp cứu dựa vào cộng đồng

XỬ LÝ CÁC TRƯỜNG HỢP
ĐỘNG VẬT CẮN, CÔN TRÙNG ĐỐT
Giảng viên:


THÔNG TIN CƠ BẢN




Động vật cắn, côn trùng đốt là một tai nạn ngoài ý
muốn, gây ảnh hưởng và tổn thương sức khoẻ mà
nguyên nhân do động vật, côn trùng có nọc độc
hoặc có mang nguồn bệnh nguy hiểm tiếp xúc và
truyền nọc độc vào cơ thể người.
Các trường hợp thường gặp gồm: mèo cào, chó dại
cắn, rắn độc cắn, ong hay bọ cạp đốt, …



Tùy theo loài động vật, côn trùng, tùy theo liều
lượng nọc độc và cơ địa của mỗi người mà biểu
hiện tổn thương và mức độ nguy hiểm khác nhau.



Khi bị động vật, côn trùng có nọc độc cắn, đốt,
ngoài tổn thương ngoài da ngay tại vết cắn, đốt,
nạn nhân còn có dấu hiệu bị ngộ độc toàn thân do

nọc độc xâm nhập lan toả trong cơ thể.


CÁC DẤU HIỆU NHẬN BIẾT


Dấu hiệu tại vết cắn, chích, đốt:



Thường đau, có thể sưng tấy đỏ, chú ý tìm có
thể thấy ngòi côn trùng còn cắm vào da.
Có các vết xúc tu (nếu do sinh vật biển),...



 Biểu hiện dị ứng:
 Ngứa, nổi mẩn ngứa hoặc phù nề trên da hoặc
niêm mạc.
 Một số trường hợp có thể dẫn đến choáng, trụy
tim mạch, suy thở.


NGUYÊN NHÂN


Do các động vật, côn trùng có nọc độc
hoặc có mang nguồn gây bệnh nguy
hiểm cắn, đốt như:






Rắn, rết
Bọ cạp
Ong
Chó





Mèo
Sứa
Rắn biển,…

NGUY CƠ
Vết thương do động vật cắn/côn trùng đốt có
thể gây nhiễm khuẩn, nhiễm trùng, nhiễm độc
nặng, sốc phản vệ,... có nguy cơ dẫn đến tử
vong.



XỬ TRÍ ĐỘNG VẬT CẮN,
CÔN TRÙNG ĐỐT

NGUYÊN TẮC CHUNG
 Quan

sát xung quanh và cẩn thận tránh những
mối nguy hiểm với bạn.

 Động

viên nạn nhân và giải thích để họ bình
tĩnh, giúp họ đỡ hoảng sợ, góp phần phòng
chống sốc do sợ hãi.

 Hạn

chế sự lan tỏa của nọc độc hoặc nguồn gây
bệnh qua vết cắn, đốt bằng cách:

Hướng dẫn nạn nhân hạn chế cử động
 Rửa sạch vết thương bằng nước sạch và xà phòng.
 Băng ép vết thương.
 Cố định chi nếu bị cắn, đốt ở chi.
 Cố gắng tìm hiểu con vật gây vết cắn đốt để điều
chỉnh phương pháp sơ cứu cho phù hợp
 Chuyển đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt cùng với
con vật.



NGUYÊN TẮC CHUNG (tiếp theo)
Người

sơ cứu cần lưu ý:

•

Không tiếp xúc với máu nạn nhân khi tiến hành
sơ cấp cứu, bằng cách đeo găng tay cao su,
nilon….. Rửa tay kỹ trước và sau sơ cấp cứu vết
thương.

•

Không được mút (hay hút) vết thương bằng
miệng, vì có thể gây nguy hiểm cho người sơ
cứu.

•

Không được làm garo (đặc biệt garo động
mạch). Phần cơ thể dưới vị trí ga-rô có thể sẽ bị
hoại tử do ga-rô không đúng cách dẫn tới hậu
quả phải cắt cụt vì hoại tử do thiếu dinh dưỡng
và ôxy.


TRƯỜNG HỢP RẮN ĐỘC CẮN
 Các

biện pháp loại bỏ nọc độc và hạn chế
sự lan tràn của nọc độc (thực hiện càng

nhanh càng tốt, trong vài phút đầu):

•

Nhanh chóng đặt nạn nhân nằm, hướng dẫn họ
nằm yên để làm hạn chế sự lan truyền của nọc
độc. Lưu ý với trẻ bị rắn cắn: không cho trẻ tự
đi hoặc chạy vì có thể làm nọc độc lan ra toàn
thân.

•

Rửa sạch vết cắn bằng nhiều nước (nước muối
hoặc thuốc sát khuẩn vết thương nếu có) để
loại bỏ nọc độc.


TRƯỜNG HỢP RẮN ĐỘC CẮN
 Các

biện pháp loại bỏ nọc độc và hạn chế
sự lan tràn của nọc độc (tt):

•

Chườm nước đá ở vết cắn. Cởi bỏ quần áo,
đồ trang sức ở vùng vết cắn, vì có thể gây
chèn ép sau này khi vết cắn sưng phù.

•

Có thể rạch rộng vết cắn và nặn hút máu ngay
sau khi bị rắn cắn (rạch bằng dao sạch, đã
khử khuẩn, vết rạch dài 10 mm, sâu 3 - 5 mm)


TRNG HP RN C CN
Cỏc

bin phỏp loi b nc c v hn ch s
lan trn ca nc c (tt):



Nu vt cn

BAấ
NG E
P NEẽP BA
T ẹO
NG

chõn hoc cỏnh
tay, hóy bng ộp
phớa trờn vt
thng bng bng
chun gión cho ti
nỏch hoc hỏng (khụng tht garo), bt ng chi bng mt
cỏi np nh trng hp bt ng góy xng, lm hn
ch s lan truyn ca nc c.

TRƯỜNG HỢP RẮN ĐỘC CẮN
 Các

biện pháp loại bỏ nọc độc và hạn chế
sự lan tràn của nọc độc (tt):

•

Nhanh chóng chuyển nạn nhân tới bệnh viện.
Cần giữ cho nạn nhân nằm yên trong suốt
thời gian vận chuyển, để vị trí vết cắn thấp
hơn so với tim nhằm hạn chế sự lan toả
nhanh chóng của nọc độc. Tốt nhất là vận
chuyển bằng cáng.

•

Nếu có thể, mang con rắn đã bị giết chết tới
bệnh viện để xác định loại huyết thanh trung
hoà nọc độc rắn thích hợp.


TRƯỜNG HỢP RẮN ĐỘC CẮN
 Các

trường hợp cần theo dõi và nhập viện:

•

Tất cả các trường hợp bị rắn độc cắn

•

Không rõ là rắn độc hay rắn lành cắn

•

Nhiễm trùng, phù nề hoại tử tại chỗ.


TRƯỜNG HỢP RẮN ĐỘC CẮN
 Người

sơ cứu lưu ý những việc sau:

• Không đặt ga-rô vì đặt ga rô không đúng cách có
thể gây đau, sưng nề, tắc nghẽn, hoại tử.
• Không cho nạn nhân nuốt thảo dược khi không
có hướng dẫn của thầy thuốc.
• Không cắt rạch, chà xát lên vết thương, bôi hóa
chất, ngâm trong dịch lỏng sôi, hơ trên ngọn lửa
làm tổn thương, hủy hoại toàn bộ phần cơ thể.


TRƯỜNG HỢP ONG ĐỐT
• Lấy bỏ ngòi cắm trên da
nếu có thể, bằng cách

Ong vò vẽ

dùng một nỉa nhỏ để gắp
hoặc dùng 1 vật có bờ sắc
để gạt nhẹ ngòi ong

Các vết ong đốt

• Nếu có thể rửa vết đốt bằng dung dịch thuốc tím
0,1 - 0,2%, hoặc nước vôi, hoặc nước và xà
phòng.


TRƯỜNG HỢP ONG ĐỐT
• Đặt miếng gạc ẩm, lạnh lên chỗ bị đốt. Nếu có
sẵn nước đá lạnh, cuốn vào trong một miếng
vải đắp lên chỗ bị đốt để giảm sưng đau.
• Tháo nhẫn, vòng đeo tay ở tay bị đốt (để tránh
chèn ép mạch khi có phù nề)
• Cho nằm nghỉ ngơi nơi mát, uống nhiều nước.


TRƯỜNG HỢP ONG ĐỐT
• Nếu trên 10 vết đốt hoặc vết đốt ở vùng

đầu (không bóp nặn vết đốt), hoặc có
biểu hiện đỏ da, mề đay, ngứa lan rộng
toàn thân, theo dõi phát hiện các dấu hiệu
dị ứng, nhiễm độc (nạn nhân đau nhức,
buồn nôn/nôn mửa, hốt hoảng, bồn chồn,

kích thích vật vã, tức ngực, khó thở,…) cần chuyển ngay đến bệnh viện gần nhất.


TRƯỜNG HỢP CHÓ (MÈO, CHUỘT) CẮN
Sơ

cứu ban đầu:

• Đưa nạn nhân ra xa khỏi chó (người đến
cứu phải chú ý tự bảo vệ bản thân)
• Theo dõi chó 7-15 ngày (nếu có thể thì nên
giữ, nhốt chó lại theo dõi nhưng không nên
quá cố gắng bắt chó vì có thể bị nguy hiểm,
cũng không nên giết chó vì làm mất khả
năng theo dõi)


TRƯỜNG HỢP CHÓ (MÈO, CHUỘT) CẮN
Sơ

cứu vết cắn:

• Rửa vết cắn bằng xà phòng (chú ý đeo găng
tay hoặc dùng bàn chải cọ), sát khuẩn tại
chỗ bằng nước muối hoặc dung dịch rửa
vết thương. [Nếu có điều kiện: sát trùng và
cắt lọc vết cắn, tiêm phòng uốn ván (SAT
1500 đv). Không khâu kín vết thương].
• Băng nhẹ, phủ vết thương bằng băng sạch.
• Cầm máu bằng cách băng ép nếu vết

thương chảy máu nhiều.


TRƯỜNG HỢP CHÓ (MÈO, CHUỘT) CẮN
Các

trường hợp phải tiêm vắc xin phòng
bệnh dại:

• Chó bị nghi là mắc bệnh dại hoặc biết chắc
đó là chó dại
• Chó hoang hoặc không theo dõi được chó.
• Bị chó cắn vào vùng đầu, mặt, cổ, bàn tay
hoặc bị nhiều vết cắn.


TRƯỜNG HỢP CHÓ (MÈO, CHUỘT) CẮN
 Các

trường hợp cần theo dõi và đưa đến
bệnh viện :

• Các trường hợp nghi bị chó dại cắn hoặc
không theo dõi được chó
• Bị chó cắn vào các vùng nguy hiểm hoặc vết
thương nặng, chảy máu nhiều, nhiễm trùng.
• Bệnh nhân có các triệu chứng nghi là bệnh
dại.

TRƯỜNG HỢP DO SINH VẬT BIỂN
• Giữ nạn nhân bình tĩnh
• Tưới nước muối rửa chất độc
•

• Đắp gạc lạnh và chườm túi đá
nếu còn đau sau 15 phút
• Sử dụng kỹ thuật băng ép trực
tiếp tại vết thương hoặc vùng tổn thương, sau đó
cố định để hạn chế cử động.
• Theo dõi đường thở, hơi thở và mạch để tiến hành
hỗ trợ hô hấp nhân tạo và ép tim ngay nếu nạn
nhân ngừng thở, ngừng tim.
• Gọi xe cứu thương


LƯU Ý – CÁC TRƯỜNG HỢP CẦN CHUYỂN
NẠN NHÂN TỚI CƠ SỞ
Y TẾ GẦN NHẤT

• Nạn nhân có dấu hiệu choáng
(sốc).
• Rắn cắn.
• Chó, mèo cắn.
• Nhiễm trùng vết cắn.