Giáo sư Văn Như Cương

GIÁO SƯ VĂN NHƯ CƯƠNG
1. "NGƯỜI THẦY ĐẦU TIÊN" CỦA CÁC HỌC SINH DÂN LẬP
Giờ đây với tuổi đời 70, ông vẫn đứng lớp và vẫn
đảm nhận công việc của một hiệu trưởng. Cống hiến cả
đời cho sự nghiệp giáo dục nhưng GS Văn Như Cương
lại rất sợ các danh hiệu thi đua. Với ông, danh hiệu ảo
chẳng để làm gì, sự tin tưởng của nhân dân mới là danh
hiệu cao quý và được học sinh, sinh viên nghe giảng một
cách mê say là thành công nhất đối với ông.
Năm 1989, ngành giáo dục nước nhà rơi vào tình trạng khủng
hoảng. Giáo viên bỏ nghề hàng loạt vì đời sống quá khó khăn, học
sinh thất học ngày càng đông. Trước tình thế đó GS Văn Như
Cương, lúc đó đang là cán bộ giảng dạy ở trường ĐH Sư phạm, nung nấu ý định mở trường
tư thục. Ý tưởng của ông được thầy giáo Nguyễn Xuân Khang, giảng viên của trường ĐH
Tổng hợp (nay là ĐH QGHN) nhiệt tình ủng hộ. Ngôi trường dân lập đầu tiên ở nước ta được
mở ra với 1600 học sinh đăng ký vào trường.
Sinh ra tại mảnh đất nghèo nhưng có truyền thống hiếu học Quỳnh Lôi - Nghệ An, cầm
bút qua 2 cuộc kháng chiến của dân tộc ta bởi ông có một quá trình đi học liên tục. Khi ông
tốt nghiệp lớp 9 thì đất nước được hòa bình, cấp 3 lăn lộn với cái nghèo ở trường Huỳnh
Thúc Kháng cách nhà 60km. Sự khó khăn đó cũng không ngăn nổi ước mơ ra Hà Nội đi thi
đại học và ông đã đỗ vào trường Đại học Sư Phạm. Khi tốt nghiệp ông lại được giữ lại trường
bởi thành tích xuất sắc của mình trong quá trình học tập.
Cơ hội được trở về quê hương để đóng góp công sức của mình cho quê cha đất tổ đến
với ông khi có quyết định thành lập trường Đại học Vinh - Trường Đại học đầu tiên được
thành lập không phải ở thủ đô vào năm 1959. Nhưng chiến tranh lại nổ ra, thầy trò cứ cùng
nhau mang sách vở, nồi niêu, bình thí nghiệm... đi sơ tán về tận Thanh Hóa.
Năm 1966 ông nhận được quyết định đi Nga học ở Viện toán thuộc Viện hàn lâm khoa
học Liên xô về toán. Giáo sư Cương về nước năm 1971 và đến năm 1974 ông ra Hà Nội
giảng dạy tại trường Đại Học Sư Phạm.
Ý tưởng về ngôi trường dân lập của GS Văn Như Cương và thầy giáo Nguyễn Xuân
Khang là một khái niệm hết sức xa lạ với cả những lớp người đã gần 50 tuổi. Nhưng hai ông

đánh liều viết một bức thư ngỏ gửi Bộ trưởng Bộ Giáo dục! Không ngờ, ý tưởng của hai ông
được Bộ trưởng Giáo dục lúc đó, GS Phạm Minh Hạc, chia sẻ.
Ngày 1/8/1988, Bộ Giáo dục tổ chức một cuộc hội thảo để hai ông lên thuyết trình về
kế hoạch thành lập trường dân lập. Hội thảo "thành công rực rỡ" với sự cho phép của Bộ
nhưng yêu cầu cầu đổi chữ TƯ THỤC thành DÂN LẬP. Và 1/6/1989 trường dân lập đầu tiên
ra đời với tên Lương Thế Vinh.
Khi trường vừa được mở ra, đăng ký tuyển sinh đã có 1600 học sinh đăng ký vào
trường bởi họ nộp đơn trong tân trạng hoang mang với hiện tại và mong chờ một sự đổi mới.
Sau đó GS Cương phải tổ chức thi tuyển chọn ra 800 học sinh. Ngay năm đầu đã có 42% học
sinh thi đỗ ĐH, năm thứ 2 tăng lên 63% và không chỉ dừng lại ở đấy, 5 năm vừa qua tỉ lệ tốt
nghiệp của trường là 100% với 90% học sinh đỗ đại học.
Để có được những thành quả đó trường Lương Thế Vinh đã bước qua biết bao khó
khăn. Từ những ngày đầu con dấu không có, địa điểm cũng không... Sau đó được trường Sư
phạm cho thuê địa điểm, các giáo viên đến đăng ký dạy không công và còn đề nghị đóng góp
thêm vào kinh phí. Học phí trường thu một tháng tương đương 10 kg gạo. Nhiều gia đình
nông dân đã nộp gạo thay tiền. Nhưng dưới sự "chèo chống" của GS Văn Như Cương và thầy
Nguyễn xuân Khang đã đưa đến những thành quả đáng để cho bao đời sau còn khâm phục và
biết ơn. Số học sinh dự thi, dự tuyển vào trường cứ leo thang, năm sau cao hơn năm trước...
Trường PT TH DL Lương Thế Vinh thực hiện... 3 không: Không họp hành; Không bầu
bán; Không khen thưởng. Lịch làm việc được yết trên bảng từ đầu năm học. Đi khắp trường
không thấy khẩu hiệu thi đua, chỉ duy một bức phù điêu phía trong cổng "Có chí thì nên!".
Lấy phương châm "học sinh chấm điểm giáo viên", để cho chính các em học sinh nói lên
tiếng nói của mình và em cần gì để học tập được hiệu quả hơn nữa.
Ông giải thích: "Một thầy dạy nhiều lớp nên tôi tin kết quả điều tra là rất khách quan.
Có thể không đúng 100% nhưng cũng không thể sai vì chúng tôi đã theo dõi, có nhiều thầy cô
dạy ở lớp học sinh chưa thật giỏi, chưa thật ngoan nhưng lại được tín nhiệm rất cao". Cách
làm này một thời từng bị phản bác vì cho rằng nó không hợp với đạo thầy trò. Là dân chủ quá
trớn. Nhưng nhà trường vẫn kiên định trong suốt những năm qua vì cái lý họ đưa ra: "Chúng
tôi không cho phép học sinh đánh giá cách sống riêng tư của giáo viên. Nhưng cũng phải cho
chúng đánh giá chất lượng giảng dạy chứ. Như thế cũng tốt cho người dạy vì sự phản hồi của

học sinh sẽ làm cho giáo viên biết, và điều chỉnh cho phù hợp". Có lẽ đây chính là nguyên tắc
vàng để làm nên thành công trong việc dạy và học của trường dân lập Lương Thế Vinh.
Mới đây, trường PTDL Lương Thế Vinh được UBND TP.HN cấp 13.000m2 đất để xây
dựng trường. GS Cương kỳ vọng xây một ngôi trường đạt đẳng cấp quốc tế để học sinh các
nước trong khu vực và quốc tế có thể đến học. Hiện nay trường có 3000 học sinh, mỗi tháng
thu được trên 700 triệu tiền học phí. Một năm gần chục tỷ. 75% số tiền ấy được dùng trả
lương cho giáo viên. Tiền thuê địa điểm hết 1 tỷ đồng/năm. Số tiền còn lại, sau khi chi trả các
khoản khác ông cho vào quỹ dự phòng may rủi và ngoại giao.
Với một ngôi trường có quy mô như GS Cương đang dự tính, ít nhất cũng phải có 30 tỷ
đồng để đầu tư. Đã có nhiều doanh nghiệp muốn góp vốn nhưng ông không nghe..."Thà đi
vay chỗ khác chứ cái kiểu chỉ cho mình góp 49% vốn để họ cầm trịch rồi muốn chọn giáo
viên học sinh thế nào tùy họ thì có mà nát trường. Giáo dục đâu phải là chuyện làm ăn bình
thường. Dù nó là một dịch vụ nhưng bao giờ cũng phi vụ lợi" - Ông Cương khảng khái.
Giờ đây với tuổi đời 70, ông vẫn đứng lớp và vẫn đảm nhận công việc của một hiệu
trưởng. Cống hiến cả đời cho sự nghiệp giáo dục nhưng GS Văn Như Cương lại rất sợ các
danh hiệu thi đua. Với ông, danh hiệu ảo chẳng để làm gì, sự tin tưởng của nhân dân mới là
danh hiệu cao quý và được học sinh, sinh viên nghe giảng một cách mê say là thành công
nhất đối với ông.
2. GÕ ĐẦU TRẺ VÀ LÀM TOÁN
Bảy mươi tuổi, vẫn đứng lớp và vẫn đảm nhận công việc của một hiệu trưởng, cống
hiến cả đời cho sự nghiệp giáo dục nhưng GS Văn Như Cương lại rất sợ các danh hiệu thi
đua. Với ông, danh hiệu ảo chẳng để làm gì, sự tin tưởng của nhân dân mới là danh hiệu cao
quý nhất
Bố là một ông đồ, lại sinh ra ở vùng Quỳnh Lưu, Nghệ An, nơi mà sự hiếu học ngấm
vào máu từng người dân, nên từ nhỏ, cậu bé Văn Như Cương đã rất chăm học. Nhớ lại ký ức
của những ngày bắt đầu rèn chữ gần bảy mươi năm trước, GS kể, làng ông nghèo, chẳng đủ
đất để làm nông, chỉ có một cách kiếm sống duy nhất là phải học chữ, chỉ có học thật giỏi
mới mong đổi đời. Năm 1954, học xong phổ thông, ông ra Hà Nội học ĐH Sư phạm, khoa
toán. Tốt nghiệp, nhờ học giỏi, ông trở thành một trong số ít sinh viên được giữ lại trường
làm cán bộ giảng dạy, sau đó là theo học nghiên cứu sinh tại Liên Xô (cũ). Hồi ấy, ông kể lại,

cứ hết giờ giảng trên lớp là lại chạy sô đến các lớp học thêm để kiếm thêm tiền cho nhu cầu
đọc và viết sách, đam mê đặc biệt của mình. Đến thời điểm này, GS Văn Như Cương đã xuất
bản trên 60 đầu sách giáo khoa và nghiên cứu về toán học. Hiện ông đang hoàn thiện nốt
cuốn sách giáo khoa môn toán của chương trình phổ thông cải tiến mà Bộ GD-ĐT đặt hàng.
Nói về mình, GS Văn Như Cương ngắn gọn, nghề chính là gõ đầu trẻ và làm tóan.
Nghề chính? Thế còn nghề phụ? Ông cười, rất hài nước, cũng nhiều, ví như nuôi lợn chẳng
hạn. Nhắc đến Văn Như Cương, người ta thường nhắc đến giai thoại tiến sĩ và... lợn. Năm
1971, sau khi học ở Liên Xô về, mang tiếng là phó tiến sĩ nhưng lương chẳng đủ ăn, ông liền
cùng vợ quây mảnh sân nhà làm chuồng nuôi lợn. Mỗi tháng, trừ các loại chi phí rau cám,
chú lợn của ông cũng đem lại cho chủ 70 đồng, bằng đúng lương giảng viên của chủ. Bạn bè
đến chơi, có người cám cảnh, nhưng ông chỉ cười, nhà có hai phó tiến sĩ đấy, một tôi, một
lợn. Nhưng rồi lợn cũng chỉ nuôi được 2 - 3 lứa là phó tiến sĩ hết tiền mua thức ăn, đành phải
bán sớm. Lại có người đến chơi hỏi sao ông cho nó “bảo vệ” sớm thế, lần này ông cười, vẫn
rất hài hước, hết đề tài (rau cám) nên tôi cho nó “bảo vệ” sớm chứ sao!
3. HIÊU TRƯỞNG TRƯỜNG DÂN LẬP ĐẦU TIÊN
Ký ức của những năm tháng khó khăn đã tạo cho GS Văn Như Cương một sự nhạy bén
đặc biệt với những đổi mới. Sau Đại hội Đảng VI, đổi mới đã len vào mọi ngành nghề, trừ
giáo dục. GS kể, hồi đó ngành giáo dục bê bết lắm, học sinh bỏ học ngày càng nhiều, giáo
viên bị nợ lương nhiều tháng, không ít người không chịu nổi đã tính đến việc nghỉ dạy.
Nguyên nhân của sự xuống dốc không phanh ấy chính là khả năng điều hành quá kém của
các nhà quản lý. Và chính thời điểm ấy, GS Văn Như Cương quyết định cùng một người bạn
vong niên của mình là Nguyễn Xuân Khang, giảng viên của Trường ĐH Tổng hợp (nay là
ĐH Quốc gia Hà Nội), đứng ra mở trường tư thục. Ý tưởng của hai người đã được Bộ trưởng
Bộ Giáo dục lúc đó, GS Phạm Minh Hạc, ủng hộ. Tháng 8-1988, Bộ Giáo dục tổ chức hẳn
một cuộc hội thảo để hai ông lên thuyết trình về kế hoạch thành lập trường dân lập. Và ngày
1-6-1989, sau nhiều khó khăn về quy chế, thuê mướn cơ sở vật chất, hợp đồng với các thầy
cô giáo, về cả tư duy cũ của không ít lãnh đạo, bà Nguyễn Thị Tâm Đan, lúc ấy là Phó Chủ
tịch UBND TP Hà Nội, đã ký quyết định đồng ý thành lập Trường THPT Dân lập Lương Thế
Vinh. “Đêm 1-6-1989, ông Khang chạy sang ôm chầm lấy tôi, vừa khóc vừa nói: “Thầy ơi...
ký rồi!”. Nước mắt tôi trào ra vì sung sướng. Cuối cùng thì niềm mong ước bấy lâu đã thành

hiện thực” - GS kể lại.
Có quyết định thành lập trường nhưng lại không có vốn, không có thầy, không có cơ sở
vật chất, tóm lại là không có đủ thứ. Nhưng sự quyết tâm của hai thầy giáo đã được đền đáp
bằng sự tin cậy của các phụ huynh. GS Văn Như Cương nhớ lại, năm đầu tiên, tôi đã tính nếu
có trên 100 học sinh là được, dưới 100 là đóng cửa trường. Thế nhưng không ngờ có tới hơn
1.000 em đăng ký vào Trường Lương Thế Vinh, đến nỗi chúng tôi phải tổ chức một cuộc thi
tuyển để nhận khoảng 800 em.
4. ÔNG ĐỒ GÀN XỨ NGHÊ
Tự nhận mình là đồ gàn, nguyên tắc, cứ đến mùa tuyển sinh của trường là GS Văn
Như Cương lại tắt điện thoại, để khỏi phải nhận những lời nhờ vả của người quen. Thế nhưng
cũng rất nhiều trường hợp “không nguyên tắc” đã được ông nhận vào trường. Một trong số đó
là em Đào Thu Hương, một học sinh khiếm thị nhưng học rất giỏi, đặc biệt là ngoại ngữ (đã
được Báo Người Lao Động giới thiệu). Dù điểm thi của Đào Thu Hương thừa đỗ vào bất cứ
trường nào, nhưng mẹ của em đã khóc hết nước mắt vì tất cả các trường công lập lẫn dân lập
của Hà Nội đều từ chối không thể nhận một học sinh khiếm thị. Nhưng đến Trường Lương
Thế Vinh thì lại khác và gặp GS Văn Như Cương thì lại khác. Không những nhận Hương, GS
còn miễn toàn bộ học phí cho cô bé. Cuối cùng Hương đã được tuyển thẳng vào Trường ĐH
Sư phạm Hà Nội.
Bảy mươi tuổi, vẫn đứng lớp và vẫn đảm nhận công việc của một hiệu trưởng, GS Văn
Như Cương có cách làm việc rất đặc biệt. Cống hiến cả đời cho sự nghiệp giáo dục, nhưng
ông lại không nhận một danh hiệu thi đua nào. Nhiều năm nay, trường Lương Thế Vinh thực
hiện... “ba không”: không họp hành, không bầu bán, không khen thưởng. Quan điểm của ông,
phải học thật, dạy thật mới có thể học tốt, dạy tốt chứ không vì những thành tích báo cáo.
Ông bảo, danh hiệu ảo chẳng để làm gì, sự tin tưởng của nhân dân mới là danh hiệu cao quý
nhất.
Năm học 2007-2008, ngành giáo dục phát động cuộc vận động “Nói không, với vi phạm đạo
đức nhà giáo”. Mỗi nhà giáo là một tấm gương về tự học... Hỏi ông, GS nghĩ sao về đạo đức
nhà giáo ngày nay? Ông cười buồn, Bộ GD-ĐT phát động cuộc vận động như thế, tức là đạo
đức nhà giáo có vấn đề rồi. Mỗi năm có khoảng chục trường hợp ăn chặn tiền cơm của học
sinh, “đổi tình lấy điểm”, đánh đập học sinh... Những điều này làm xã hội không thể chấp

nhận được.
Tất cả mọi người đều nghĩ, giáo dục con người là quan trọng bậc nhất, muốn dạy người, thầy
cô giáo phải là một tấm gương. Nhưng phải nói thật, đặt vấn đề đạo đức nhà giáo, mình thấy
hơi tủi, vì đó chỉ là những con sâu làm rầu nồi canh. Vẫn còn hàng chục ngàn giáo viên tình
nguyện lên miền núi dạy chữ cho học sinh dân tộc không một lời kêu ca, vẫn còn rất nhiều
người cống hiến cả đời cho giáo dục.
5. NHÀ SƯ PHẠM VĂN NHƯ CƯƠNG
Rất khó tìm phần thích hợp trên Saga để chia sẻ bài viết về Giáo sư Văn Như
Cương. Khó là vì không biết nên đưa bài vào mục Doanh nhân hay Danh nhân, Khởi
nghiệp hay Giảng đường. Ở đâu cũng hợp lý, cũng thấy bóng dáng của ông. Cuối
cùng, Thầy Cương thì ở phần Giảng đường chắc là phù hợp nhất. Xin chia sẻ cùng
các bạn một vài đoạn phỏng vấn và trao đổi của báo chí với ông.
Trao đổi với Báo Lao động ngày 18/11/2004 về "Giáo đức"
* Thầy đánh giá thế nào về "giáo đức" hiện nay?