SKKN sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học môn toán lớp 8

Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

CHƯƠNG I
TỔNG QUAN
Môn toán là một môn học thuộc nhóm khoa học tự nhiên. Đây là môn học
có vai trò rất quan trọng trong đời sống và trong sự phát triển tư duy của con
người. Mặt khác nó cũng là môn học thể hiện rõ mối quan hệ với rất nhiều các môn
học khác. Học tốt môn Toán sẽ tác động tích cực tới các môn học khác và ngược
lại, các môn học khác cũng góp phần học tốt môn Toán Điều đó đặt ra yêu cầu
tăng cường tính thực hành, giảm lí thuyết, gắn học với hành, gắn kiến thức với
thực tiễn hết sức phong phú, sinh động của cuộc sống.
Qua nghiên cứu lí luận và thực nghiệm dạy học cho thấy, sử dụng Bản đồ tư
duy trong dạy học kiến thức mới giúp học sinh học tập một cách chủ động, tích cực
và huy động được tất cả học sinh tham gia xây dựng bài một cách hào hứng. Với
sản phẩm độc đáo “kiến thức + hội họa” là niềm vui sáng tạo hàng ngày của học
sinh và cũng là niềm vui của chính thầy cô giáo và phụ huynh học sinh khi chứng
kiến thành quả lao động của học trò của mình. Cách học này còn phát triển được
năng lực riêng của từng học sinh không chỉ về trí tuệ (vẽ, viết gì trên bản đồ tư
duy), hệ thống hóa kiến thức (huy động những điều đã học trước đó để chọn lọc
các ý để ghi), khả năng hội họa (hình thức trình bày, kết hợp hình vẽ, chữ viết, màu
sắc), sự vận dụng kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống.
Trước đây, các tiết ôn tập chương một số giáo viên cũng đã lập bảng biểu, vẽ
sơ đồ, biểu đồ,… và cả lớp có chung cách trình bày giống như cách của giáo viên
hoặc của tài liệu, chứ không phải do học sinh tự xây dựng theo cách hiểu của mình,
hơn nữa, các bảng biểu đó chưa chú ý đến hình ảnh, màu sắc và đường nét. Gần
đây, sau một số đợt tập huấn nhiều giáo viên đã áp dụng thành công dạy học với
việc thiết kế bản đồ tư duy tạo một không khí sôi nổi, hào hứng của cả thầy và trò
trong các sinh hoạt ở tổ chuyên môn cũng như hoạt động dạy học của nhà trường,
là một trong những nội dung quan trọng của phong trào thi đua “Xây dựng trường
học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ GD&ĐT đang đẩy mạnh triển khai.
Việc vận dụng Bản đồ tư duy trong dạy học sẽ dần hình thành cho học sinh

tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề một cách
1


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

hệ thống, khoa học. Sử dụng bản đồ tư duy kết hợp với các phương pháp dạy học
tích cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình,… có tính khả thi cao góp phần đổi
mới Phương pháp dạy học. Với những ưu việt đó tôi đã chọn phương pháp “Ứng
dụng bản đồ tư duy trong dạy học môn toán lớp 8” bậc Trung học cơ sở đồng thời
nghiêm cứu các phần mềm chuyên dùng nhằn mục đích hệ thống hóa kiến thức
theo chuẩn kiến thức, kĩ năng. Đó là lý do tôi chọn sáng kiến này.

CHƯƠNG II
MÔ TẢ SÁNG KIẾN
2


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

1. Nêu vấn đề của Sáng kiến
Năm học 2016 - 2017 là năm học Bộ giáo dục và đào tạo tiếp tục đổi mới
phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học trong các nhà trường
phổ thông. Một trong những phương pháp dạy học được đưa vào là “phương pháp
dạy học bằng bản đồ tư duy”. Đây một phương pháp dạy học mới đang được rất
nhiều nước trên thế giới áp dụng. Qua việc tìm hiểu và vận dụng phương pháp dạy
học bằng bản đồ tư duy, tôi nhận thấy phương pháp dạy học này rất có hiệu quả
trong công tác giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh. Bước đầu đã giảm
bớt được tâm lý ngại học Toán, khơi gợi trong học sinh tình yêu đối với môn Toán,
đồng thời đem đến cho các em cái nhìn mới, tư duy mới về môn Toán. Vậy thế nào

là phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy? Cần sử dụng bản đồ tư duy như thế
nào để nâng cao chất lượng trong các giờ học Toán? Đó là những vấn đề tôi muốn
cùng được chia sẻ với các đồng nghiệp trong sáng kiến này .
Bản đồ tư duy là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở rộng và
đào sâu các ý tưởng. Bản đồ tư duy một công cụ tổ chức tư duy nền tảng, có thể
miêu tả nó là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường
nét, màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não, giúp con
người khai thác tiềm năng vô tận của bộ não.
Bản đồ tư duy giúp học sinh có được phương pháp học hiệu quả hơn: Việc rèn
luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao
hiệu quả dạy học mà còn là mục tiêu dạy học. Thực tế cho thấy một số học sinh
học rất chăm chỉ nhưng vẫn học kém, các em thường học bài nào biết bài đấy,
học phần sau đã quên phần trước và không biết liên kết các kiến thức với nhau,
không biết vận dụng kiến thức đã học trước đó vào những phần sau. Phần lớn số
học sinh khi đọc sách hoặc nghe giảng trên lớp không biết cách tự ghi chép để
lưu thông tin, lưu kiến thức trọng tâm vào trí nhớ của mình. Sử dụng thành thạo
bản đồ tư duy trong dạy học sẽ gúp học sinh có được phương pháp học, tăng tính
độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy.
Bản đồ tư duy giúp học sinh học tập một cách tích cực. Một số kết quả nghiên
cứu cho thấy bộ não của con người sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và in đậm cái mà do
3


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

chính mình tự suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngôn ngữ của mình vì vậy việc sử dụng
bản đồ tư duy giúp học sinh học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm
năng của bộ não.
2. Giải pháp thực hiện sáng kiến:
2.1. Bản chất phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy:

- Bản đồ tư duy là kĩ thuật dạy học tổ chức và phát triển tư duy giúp người học
chuyển tải thông tin vào bộ não rồi được thông tin ra ngoài bộ não một cách dễ
dàng, đồng thời là phương tiện ghi chép sáng tạo và hiệu quả, mở rộng, đào sâu và
kết nối các ý tưởng, bao quát được các ý tưởng trên phạm vi sâu rộng.
- Dạy học bằng Bản đồ tư duy là một giải pháp góp phần đổi mới cơ bản giáo dục.
2.2. Bản đồ tư duy sử dụng cả hai bán cầu não cùng một lúc:
Bản đồ tư duy thật sự giúp bạn tận dụng các chức năng của não trái lẫn não phải
khi học. Đây chính là công cụ học tập vận dụng được sức mạnh của cả bộ não. Nếu
vận dụng đúng cách, nó sẽ hoàn toàn giải phóng những năng lực tiềm ẩn trong bạn,
đưa bạn lên một đẳng cấp mới, đẳng cấp của một tài năng thực thụ hay thậm chí
của một thiên tài.
2.3 Vận dụng bản đồ tư duy trong quá trình dạy học Toán:
2.3.1. Giáo viênsử dụng bản đồ tư duy để hỗ trợ quá trình dạy học môn Toán:
- Bản đồ tư duy để củng cố kiến thức sau mỗi tiết học và hệ thống kiến thức
sau mỗi chương, phần… Sau mỗi bài học, giáo viênhướng dẫn, gợi ý để học sinh
tự hệ thống kiến thức trọng tâm, kiến thức cần nhớ của bài học bằng cách vẽ bản
đồ tư duy. Mỗi bài học được vẽ kiến thức trên một trang giấy rời rồi kẹp lại thành
tập. Việc làm này sẽ giúp các em dễ ôn tập, xem lại kiến thức khi cần một cách
nhanh chóng, dễ dàng.
- Dùng bản đồ tư duy để dạy bài mới: Giáo viên đưa ra một từ khoá để nêu
kiến thức của bài mới rồi yêu cầu học sinh vẽ bản đồ tư duy bằng cách đặt câu hỏi,
gợi ý cho các em để các em tìm ra các từ liên quan đến từ khoá đó và hoàn thiện
bản đồ tư duy. Qua bản đồ tư duy đó học sinh sẽ nắm được kiến thức bài học một
cách dễ dàng.
Ví dụ 1: Khi dạy bài hình vuông
4


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

( Sơ đồ minh hoạ)

Hoạt động 1: Lập bản đồ tư duy. Mở đầu bài học, giáo viên có thể cho học sinh
lập bản đồ tư duy theo nhóm hay cá nhân với các gợi ý: viết những kiến thức về
cạnh và góc hình vuông theo cách hiểu của em,…
Hoạt động 2: Báo cáo, thuyết minh về bản đồ tư duy. Cho một vài học sinh hoặc
đại diện của các nhóm học sinh lên báo cáo, thuyết minh về bản đồ tư duy mà
nhóm mình đã thiết lập. Qua hoạt động này vừa biết rõ việc hiểu kiến thức của
các em vừa là một cách rèn cho các em khả năng thuyết trình trước đông người,
giúp các em tự tin hơn, mạnh dạn hơn, đây cũng là một trong những điểm cần rèn
luyện của học sinh nước ta hiện nay.
Hoạt động 3: Thảo luận, chỉnh sửa, hoàn thiện bản đồ tư duy. Tổ chức cho học
sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện bản đồ tư duy về kiến thức của
hình vuông. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp học sinh hoàn chỉnh
bản đồ tư duy, từ đó dẫn dắt đến kiến thức trọng tâm của bài hình vuông.

5


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một bản đồ tư duy. Giáo viên cho học sinh
lên trình bày, thuyết minh về kiến thức trong bài hình vuông thông qua một bản
đồ tư duy do giáo viên đã chuẩn bị sẵn (vẽ ở bảng phụ hoặc ở bìa), hoặc bản đồ tư
duy mà các em vừa thiết kế và cả lớp đã chỉnh sửa, hoàn thiện. Giáo viên có thể
giới thiệu bản đồ tư duy như sơ đồ minh họa (vì bản đồ tư duy là một sơ đồ mở
nên không yêu cầu tất cả các nhóm học sinh có chung 1 kiểu bản đồ tư duy, giáo
viên chỉ nên chỉnh sửa cho học sinh về mặt kiến thức và góp ý thêm về đường nét
vẽ và hình thức- nếu cần).
Khi học sinh đã thiết kế bản đồ tư duy và tự “ghi chép” phần kiến thức như trên

là các em đã hiểu sâu kiến thức và biết chuyển kiến thức từ Sách giáo khoa theo
cách trình bày thông thường thành cách hiểu, cách ghi nhớ riêng của mình.
Qua bản đồ tư duy này học sinh dễ dàng hệ thống được kiến thức của hình
vuông từ đó giúp học sinh dễ dàng vận dụng kiến thức để giải bài tập.

Ví dụ 2: Đa giác diện tích đa giác

6


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

Ví dụ 3: Tính chất cơ bản của phân thức

Ví dụ 4: Cách giải phưpng trình chứa ẩn ở mẫu
7


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

Ví dụ 5: Ôn tập chương III. Tam giác đồng dạng

Ví dụ 6: Khi dạy bài ôn tập chương I
8


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

2.3.2. Học sinh học tập độc lập, sử dụng bản đồ tư duy để hỗ trợ học tập, phát
triển tư duy lôgic.

- Học sinh tự có thể sử dụng bản đồ tư duy để hỗ trợ việc tự học ở nhà, tìm hiểu
trước bài mới, củng cố, ôn tập kiến thức bằng cách vẽ bản đồ tư duy trên giấy,
bìa… hoặc để tư duy một vấn đề mới ,qua đó phát triển khả năng tư duy lôgic,
củng cố khắc sâu kiến thức, kĩ năng ghi chép.
- Học sinh trực tiếp làm viêc với máy tính, sử dụng phần mềm Mindmap, phát
triển khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng máy tính trong học tập.
- Trước mắt dùng phấn màu vẽ bản đồ tư duy lên bảng và sử dụng bút màu vẽ trên
giấy, bìa... Sau khi Hs tự thiết lập bản đồ tư duy kết hợp việc thảo luận nhóm dưới
sự gợi ý, dẫn dắt của Giáo viêndẫn đến kiến thức của bài học một cách nhẹ nhàng,
tự nhiên.

9


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

- Điều quan trọng là hướng cho học sinh có thói quen lập bản đồ tư duy trước
hoặc sau khi học một bài hay một chủ đề, một chương, để giúp các em có cách sắp
xếp kiến thức một cách khoa học, logic.
2.3.3. Một số hoạt động dạy học trên lớp với bản đồ tư duy:
* Hoạt động 1: Học sinh lập bản đồ tư duy theo nhóm hay cá nhân với sự
gợi ý của giáo viên.
* Hoạt động 2: Học sinh hoặc đại diện của nhóm học sinh lên báo cáo,
thuyết minh về bản đồ tư duy mà nhóm mình đã thiết lập.
* Hoạt động 3: HS thảo luận bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện bản đồ tư duy
về kiến thức của bài học đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp học sinh
hoàn chỉnh bản đồ tư duy , từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
* Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một bản đồ tư duy mà giáo viên đã
chuẩn bị sẵn hoặc một bản đồ tư duy mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh,
cho học sinh trình bày, thuyết minh về kiến thức đó.

Chú ý: Bản đồ tư duy là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các
nhóm học sinh có chung một kiểu bản đồ tư duy, giáo viên chỉ nên chỉnh sửa cho
các em về mặt kiến thức, góp ý thêm về đường nét vẽ, màu sắc và hình thức...
* Thực hiện tiết dạy minh họa: (chọn một tiết bất kì có nội dung nêu trên)
3. Khả năng áp dụng, nhân rộng sáng kiến
Sáng kiến “Ứng dụng bản đồ tư duy trong dạy học môn toán lớp 8” được áp
dụng trong dạy học môn toán lớp 8 trường THCS Sào Báy.
Sáng kiến “Ứng dụng bản đồ tư duy trong dạy học môn toán lớp 8” có thể
áp dụng trong dạy học môn toán và các môn học khác ở trường THCS.

10


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

CHƯƠNG III
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
Qua quá trình nghiên cứu sáng kiến tôi đã thu được những kết quả sau:
1. Nghiên cứu một số vấn đề về cơ sở lý luận và thực tiễn của phương pháp
ứng dụng bản đồ tư duy trong dạy học môn toán lớp 8 đã là cơ sở tốt cho việc vận
dụng phương pháp dạy học này vào dạy học bộ môn toán.
2. Để thể hiện tính khả thi của các biện pháp khi “Ứng dụng bản đồ tư duy
trong dạy học môn toán 8”, tôi đã thiết kế và thực nghiệm một số tiết dạy có “Ứng
dụng bản đồ tư duy trong dạy học môn toán lớp 8”.
3. Tổ chức thực nghiệm công phu và tỉ mỉ.
Qua thực nghiệm Sư phạm, tôi đã rút ra được những bài học kinh nghiệm để tổ
chức dạy học tốt hơn. Bằng những số liệu cụ thể, tôi khẳng định rằng: dạy học
“Ứng dụng bản đồ tư duy” không những giúp cho học sinh tiếp thu nội dung bài
học một cách chủ động, hiệu quả hơn mà còn tạo cơ hội cho họ được giao lưu học

hỏi lẫn nhau, qua đó rèn luyện cho học sinh các kĩ năng hợp tác, kĩ năng giao tiếp...
Như vậy, có thể kết luận việc vận dụng phương pháp dạy học “Ứng dụng bản
đồ tư duy trong dạy học môn toán lớp 8” ở trường trung học cơ sở Sào Báy là
hoàn toàn khả thi và có hiệu quả.
2. Đề xuất/Kiến nghị
Qua nghiên cứu và thực tế áp dụng dạy học tôi có một số kiến nghị sau:
Đề nghị nhà trường mua sắm thêm trang thiết bị, đồ dùng dạy học như máy
chiếu,… sắp xếp để có phòng học bộ môn.
XÁC NHẬN CỦA ĐƠN VỊ

Sào Báy, ngày 05 tháng 05 năm2017
Người thực hiện.

Bùi Xuân Cảnh

11


Ứng dụng bản đồ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 8

ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI CỦA HỘI ĐỒNG
SÁNG KIẾN CÁC CẤP

12