Thực trạng vận dụng phương pháp nhóm trong dạy học môn đạo đức lớp 4 ở một số trường tiểu học khu vực thị xã phúc yên vĩnh phúc

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC
=====***=====

LƯƠNG THỊ THÚY

THỰC TRẠNG VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP
NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC
LỚP 4 Ở MỘT SỐ TRƯỜNG TIỂU HỌC KHU
VỰC THỊ XÃ PHÚC YÊN - VĨNH PHÚC

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục học

Người hướng dẫn khoa học

Th.S Trần Thị Loan

HÀ NỘI – 2017


LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới cô giáo Trần Thị
Loan, người đã hướng dẫn, giúp đỡ tận tình cho em trong quá trình thực hiện
và hoàn thành đề tài này.
Đặc biệt em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu và tập thể giáo viên
cùng các em học sinh khối 4 ở các trường Tiểu học: trường Tiểu học Xuân
Hòa, trường Tiều học Trưng Nhị, trường Tiểu học Hùng Vương đã giúp đỡ và
tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và hoàn
thành đề tài.

Trong quá trình nghiên cứu không tránh khỏi những thiếu sót và hạn
chế. Kính mong được sự giúp đỡ, chỉ dẫn, đóng góp ý kiến của các thầy cô
giáo và các bạn sinh viên để đề tài này được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, ngày 16 tháng 4 năm 2017
Sinh viên

Lương Thị Thúy


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu
và kết quả nghiên cứu trong khóa luận chưa từng được ai công bố trong bất cứ
công trình nào khác.
Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm!

Hà Nội, ngày 16 tháng 4 năm 2017
Sinh viên

Lương Thị Thúy


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................. 2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................... 3
4. Giả thuyết khoa học .............................................................................. 3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................ 3
6. Phạm vi nghiên cứu............................................................................... 3
7. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 3
8. Cấu trúc khóa luận ................................................................................ 5
NỘI DUNG .................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG
PHÁP NHÓM TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC Ở
LỚP 4 ............................................................................................................. 6
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................. 6
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ......................................................... 8
1.2.1. Khái niệm phương pháp dạy học .................................................. 8
1.2.2. Khái niệm phương pháp dạy học theo nhóm ................................. 9
1.2.3. Khái niệm quá trình vận dụng phương pháp nhóm trong dạy
học môn Đạo đức ở Tiểu học ................................................................ 11
1.3. Phương pháp dạy học ở Tiểu học ..................................................... 12
1.3.1. Đặc điểm quá trình nhận thức của học sinh Tiểu học ................. 12
1.3.2. Yêu cầu dạy học đạo đức theo định hướng đổi mới phương pháp
dạy học.................................................................................................. 15
1.4. Phương pháp dạy học theo nhóm ở Tiểu học ..................................... 16
1.4.1. Bản chất và đặc điểm của phương pháp nhóm .......................... 16
1.4.2. Vai trò của phương pháp nhóm................................................... 18
1.4.3. Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp nhóm ........................ 19


1.4.4. Các cách thức thành lập nhóm.................................................... 21
1.4.5. Quy trình và cách thức vận dụng phương pháp nhóm trong
dạy học môn Đạo đức lớp 4 .................................................................. 24
1.4.6. Yêu cầu khi sử dụng phương pháp nhóm và vai trò của người
giáo viên trong dạy học theo nhóm ....................................................... 26
1.5. Môn Đạo đức lớp 4 với việc vận dụng phương pháp nhóm................ 28

1.5.1. Chương trình môn Đạo đức lớp 4 ............................................... 28
1.5.2. Ưu điểm của phương pháp nhóm với việc dạy học môn Đạo
đức lớp 4 .............................................................................................. 30
1.6. Thuận lợi và khó khăn ....................................................................... 31
1.6.1. Thuận lợi khi vận dụng phương pháp nhóm trong dạy học
môn Đạo đức lớp 4 ............................................................................... 31
1.6.2. Khó khăn khi vận dụng phương pháp nhóm trong dạy học
môn Đạo đức lớp 4 ............................................................................... 32
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ......................................................................... 33
Chương 2. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP
NHÓM TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 4 Ở
MỘT SỐ TRƯỜNG TIỂU HỌC KHU VỰC THỊ XÃ PHÚC YÊN VĨNH PHÚC ................................................................................................ 34
2.1. Vài nét về địa bàn và phạm vi nghiên cứu ......................................... 34
2.1.1. Vài nét về địa bàn nghiên cứu ..................................................... 34
2.1.2. Vài nét về phạm vi nghiên cứu.................................................... 35
2.2. Kết quả điều tra, khảo sát .................................................................. 36
2.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên, học sinh về vai trò của
phương pháp nhóm trong dạy học ........................................................ 36
2.2.2. Thực trạng của việc vận dụng phương pháp nhóm trong dạy
học môn Đạo đức lớp 4 của giáo viên ở 3 trường Tiểu học: Xuân
Hòa, Trưng Nhị, Hùng Vương. ............................................................. 39


2.2.3. Thực trạng sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức
dạy học trong các tiết học Đạo đức lớp 4 có vận dụng phương pháp
nhóm ở 3 trường Tiểu học: Xuân Hòa, Trưng Nhị, Hùng Vương. ......... 44
2.2.4. Nguyên nhân của thực trạng trên ................................................ 50
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................ 53
Chương 3. BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC THỰC TRẠNG VẬN DỤNG
PHƯƠNG PHÁP NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC Ở LỚP

4 ................................................................................................................... 54
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................ 54
3.1.1. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 4 .... 54
3.1.2. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm môn Đạo đức lớp 4 ................... 55
3.1.3. Đảm bảo phù hợp với đặc trưng của phương pháp dạy học
theo nhóm ............................................................................................. 56
3.1.4. Đảm bảo tính thực tiễn ............................................................... 57
3.2. Biện pháp khắc phục thực trạng ......................................................... 57
3.2.1. Nâng cao vị trí của môn Đạo đức trong nhận thức của giáo
viên ....................................................................................................... 57
3.2.2. Nâng cao chất lượng, trình độ chuyên môn và năng lực giảng
dạy của giáo viên .................................................................................. 58
3.2.3. Sử dụng các kĩ thuật dạy học tích cực để phát huy được tác
dụng của phương pháp nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 4 .......... 60
3.2.4. Xây dựng cơ sở vật chất và phương tiện dạy học ........................ 62
3.2.5. Phối hợp sử dụng các phương pháp trong quá trình dạy học ...... 63
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................... 65
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 66
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 70
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Từ trước đến nay giáo dục vẫn luôn là mối quan tâm hàng đầu của toàn xã
hội, đặc biệt là giáo dục Tiểu học. Tiểu học là bậc học nền tảng, hình thành ở học
sinh những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí
tuệ, thẩm mĩ và kĩ năng đặt nền móng vững chắc cho các bậc học cao hơn.
Trong công cuộc đổi mới hiện nay, khi yếu tố con người được đặc biệt
coi trọng thì tiềm năng trí tuệ cùng với sức mạnh tinh thần và đạo đức con

người càng được đề cao và phát huy mạnh mẽ trong mọi lĩnh vực xã hội. Việc
nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh là yêu cầu
thường xuyên của công tác giáo dục và đào tạo, đồng thời cũng là đòi hỏi cấp
thiết của việc nâng cao chất lượng giáo dục. Việc giáo dục đạo đức cho học
sinh phải được coi trọng và tiến hành ngay từ bậc Tiểu học. Và môn Đạo đức
là một trong những môn học cơ bản trang bị cho học sinh các chuẩn mực đạo
đức, nhân cách sống lành mạnh và sống có lý tưởng. Nội dung của môn Đạo
đức ở Tiểu học là các chuẩn mực hành vi đạo đức, được thể hiện qua các bài
đạo đức. Từ đó các em biết vận dụng hành vi, chuẩn mực đạo đức đó vào
cuộc sống.
Muốn thực hiện có hiệu quả việc giáo dục đạo đức cho học sinh thông
qua môn học Đạo đức thì chúng ta cần phải có nội dung và phương pháp thích
hợp, trong đó việc tiến hành đổi mới phương pháp dạy học là xu thế tất yếu để
nâng cao chất lượng dạy học hiện nay. Đổi mới phương pháp dạy học theo
hướng tích cực hóa hoạt động học tập, phát huy sự tự chủ, sáng tạo của học
sinh. Một trong những hình thức và phương pháp dạy học tích cực đó là
phương pháp dạy học theo nhóm.
Dạy học theo nhóm còn được gọi với những tên khác nhau như: dạy
học hợp tác, dạy học theo nhóm nhỏ. Trong đó học sinh của một lớp được

1


chia thành các nhóm nhỏ, trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực
hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc.
Kết quả làm việc nhóm sau đó được trình bày và đánh giá trước toàn lớp.
Dạy học theo nhóm nâng cao tính tương tác giữa các thành viên ở trong
nhóm, đây là yếu tố cơ bản của việc hoạt động nhóm và thường ở dạng tương
tác mặt đối mặt. Nó có những tác động tích cực đối với người học như: Tăng
cường động cơ học tập, làm nảy sinh những hứng thú mới; Kích thích sự giao

tiếp,chia sẻ tư tưởng, nguồn lực và cách giải quyết vấn đề; Tăng cường các
kỹ năng biểu đạt, phản hồi bằng cách thức biểu đạt như lời nói, cử chỉ,…và
khích lệ mọi thành viên tham gia học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau, phát triển
mối quan hệ gắn bó, quan tâm đến nhau.
Thông qua hoạt động nhóm phát triển kỹ năng giao tiếp và kỹ năng xã
hội. Đó là các kỹ năng giao tiếp như: biết chờ đợi đến lượt mình; tóm tắt và xử
lý thông tin; biết xây dựng niềm tin như bày tỏ sự ủng hộ qua ánh mắt nụ cười,
yêu cầu giải thích, giúp đỡ và sẵn sàng giúp đỡ; kỹ năng giải quyết bất đồng như
kiềm chế bực tức, không làm xúc phạm người khác khi bất đồng ý kiến…
Thực tế dạy học hiện nay cho thấy, phương pháp nhóm đã được sử
dụng khá thành công trong các môn học nói chung, nhất là trong các môn tự
nhiên. Tuy nhiên vẫn còn một số môn chưa làm được điều đó đặc biệt là môn
Đạo đức thì việc áp dụng phương pháp nhóm vẫn còn mang tính hình thức,
chưa phát huy được toàn bộ hiệu quả của phương pháp này. Chính vì những lí
do trên tôi quyết định chọn đề tài nghiên cứu của mình là: “Thực trạng vận
dụng phương pháp nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 4 ở một số trường
Tiểu học khu vực thị xã Phúc Yên -Vĩnh Phúc”.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và tìm hiểu thực trạng của việc vận dụng
phương pháp nhóm trong dạy học môn Đạo đức ở lớp 4, từ đó đề xuất một số

2


biện pháp để khắc phục khó khăn nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học
môn Đạo đức ở trường Tiểu học.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Đạo đức ở lớp 4.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Việc vận dụng phương pháp nhóm trong
dạy học môn Đạo đức lớp 4.

4. Giả thuyết khoa học
Nếu phát hiện được thực trạng của việc vận dụng phương pháp nhóm
trong dạy học môn Đạo đức ở lớp 4 và đề xuất được các biện pháp khắc phục
phù hợp sẽ nâng cao được hiệu quả dạy học môn Đạo đức ở trường Tiểu học.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Hệ thống hóa một số vấn đề lí luận có liên quan đến việc vận dụng
phương pháp nhóm trong dạy học môn Đạo đức ở lớp 4.
5.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng của việc vận dụng phương pháp
nhóm trong dạy học môn Đạo đức ở lớp 4.
5.3. Đề xuất một số biện pháp khắc phục nhằm nâng cao hiệu quả của
việc vận dụng phương pháp nhóm trong dạy học môn Đạo đức ở lớp 4.
6. Phạm vi nghiên cứu
Việc vận dụng phương pháp nhóm trong quá trình dạy học môn Đạo
đức của giáo viên ở các lớp 4 thuộc 3 trường Tiểu học:
- Trường Tiểu học Xuân Hòa lớp 4A, 4B, 4C, 4D
- Trường Tiểu học Trưng Nhị lớp 4A1, 4A2, 4A3, 4A4
- Trường Tiểu học Hùng Vương lớp 4A, 4B, 4C, 4D

7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận

3


Trên cơ sở sử dụng các thao tác tư duy: phân tích, tổng hợp, so sánh,
khái quát hóa để nghiên cứu các tài liệu liên quan nhằm hệ thống hóa cơ sở lí
luận của việc tổ chức dạy học theo nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 4.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp quan sát sư phạm
Dự giờ, quan sát hoạt động của giáo viên, học sinh để tìm hiểu thực

trạng, cách tiến hành, tác dụng của phương pháp nhóm, hứng thú học tập của
học sinh trong giờ học có sử dụng phương pháp nhóm, từ đó đưa ra nguyên
nhân của thực trạng.
7.2.2. Phương pháp phỏng vấn
Trò chuyện với giáo viên, học sinh để tìm hiểu hiệu quả của phương
pháp nhóm và những khó khăn khi sử dụng phương pháp. Việc thực hiện
những yêu cầu khi sử dụng phương pháp, những điều kiện cần thiết để phát
huy tối đa hiệu quả của khi sử dụng phương pháp này.
7.2.3. Phương pháp điều tra
Tiến hành điều tra bằng bảng hỏi với những câu hỏi đóng đối với giáo
viên dạy môn Đạo đức lớp 4 và học sinh lớp 4 nhằm thu thập những thông tin
về thực trạng của việc sử dụng phương pháp nhóm trong dạy học môn Đạo
đức của giáo viên.
7.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục
Dùng phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục để nghiên
cứu giáo án của giáo viên dạy môn Đạo đức lớp 4 ở những tiết học có sử dụng
phương pháp nhóm nhằm tìm hiểu xem giáo viên định dử dụng phương pháp
này ở các bước nào, ở loại bài học nào và hình thức dạy học nào.
7.2.5. Phương pháp thống kê toán học
Dùng phương pháp thống kê toán học để lượng hóa những thông tin thu
được, trên cơ sở đó rút ra những kết luận cần thiết.

4


8. Cấu trúc khóa luận
Khóa luận có cấu trúc 3 phần: Mở đầu, nội dung và kết luận. Riêng
phần nội dung được chia làm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp nhóm trong
dạy học môn Đạo đức ở lớp 4.

Chương 2: Thực trạng của việc vận dụng phương pháp nhóm trong quá
trình dạy học môn Đạo đức lớp 4 ở một số trường Tiểu học khu vực thị xã
Phúc Yên – Vĩnh Phúc
Chương 3: Biện pháp vận dụng phương pháp nhóm trong dạy học môn
Đạo đức lớp 4.

5


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
PHƯƠNG PHÁP NHÓM TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC
MÔN ĐẠO ĐỨC Ở LỚP 4
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Phương pháp dạy học theo nhóm đã được nhiều nhà giáo dục nghiên
cứu và được biết đến trong xu thế dạy học theo quan điểm “Dạy học lấy học
sinh làm trung tâm”. Một số công trình nghiên cứu về học tập theo nhóm có
thể kể đến một số tác giả sau:
- J. Dewey khi nghiên cứu về học tập theo nhóm đã cho rằng: chỉ có
sự làm việc chung mới giúp cho học sinh có thói quen trao đổi những kinh
nghiệm thực hành, có cơ hội phát triển lý luận và năng lực trừu tượng hóa
[1,73].
- Roger Cousinet lại cho rằng: Nếu học sinh có làm việc chung thành
từng nhóm thì sẽ là sự phù hợp về mặt tâm lí cũng như là về mặt giáo dục học
[1,74].
Hai tác giả trên đã đề cập đến phương pháp học tập theo nhóm tuy
nhiên ở thời điểm đó phương pháp học tập theo nhóm chỉ được nhìn nhận ở
bình diện tổng quát, đề cập phương pháp này trong một sinh hoạt chung của
một cơ cấu mới là “nhà trường hoạt động”.
Các nhà giáo dục sau này đã kế thừa những kết quả nghiên cứu đó để

tiếp tục nghiên cứu về học tập theo nhóm. Các nội dung: khái niệm nhóm,
cách thành lập nhóm, cách phân loại nhóm và những yếu tố chi phối sinh hoạt
của nhóm…đã được họ đưa ra và trở thành cơ sở lí luận quan trọng cho các
công trình nghiên cứu tiếp theo.
Ở Việt Nam bàn về vấn đề này cũng có nhiều tác giả đề cập đến và đã
thu được những kết quả nhất định về phương pháp dạy học theo nhóm như:

6


- Năm 1999, khi bàn về dạy học theo nhóm, Phùng Như Thụy đề cập
đến khái niệm, bản chất, các bước tổ chức dạy học theo nhóm trong nhà
trường [27,34].
- Khi tìm hiểu về phương pháp dạy học theo nhóm, năm 2003, Ngô
Thị Dung đã có một số bài lí luận về khả năng học theo nhóm của học sinh.
Trong đó tác giả đề cập đến đặc điểm, ưu điểm, một số hạn chế của phương
pháp dạy học theo nhóm và khả năng, hứng thú học tập theo nhóm của học
sinh [6,36].
- Năm 2005, Nguyễn Hữu Châu trong công trình nghiên cứu của mình
đã đưa ra khái niệm dạy học hợp tác, các bước tiến hành và đưa ra một ví dụ
minh họa về dạy học hợp tác [3,21].
- Năm 2005, khi nghiên cứu dạy học theo nhóm, Nguyễn Thị Kim
Dung đã tìm hiểu về một số tiêu chí đánh giá chất lượng việc dạy học theo
nhóm như khả năng hiểu bài của học sinh, số lượng học sinh ảnh hưởng đến
chất lượng dạy học theo nhóm [5,32].
- Năm 2007, khi nghiên cứu về việc đổi mới phương pháp dạy học,
chương trình và sách giáo khoa, Trần Bá Hoành có đưa ra các phương pháp
dạy học tích cực lấy học sinh làm trung tâm trong đó có dạy học hợp tác theo
nhóm nhỏ [9,57].
- Phạm Văn Tuấn. Bước đầu tìm hiểu thực trạng sử dụng phương pháp

dạy học theo nhóm trong dạy học môn Khoa học ở lớp 4 và lớp 5 các trường
Tiểu học khu vực Thành phố Vĩnh Yên – Vĩnh Phúc. Khóa luận tốt nghiệp
năm 2009.
Như vậy, vận dụng những kết quả nghiên cứu của các tác giả trên vào
nghiên cứu quá trình dạy học môn Đạo đức, khóa luận tiếp tục đi sâu nghiên
cứu việc vận dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy học môn Đạo
đức lớp 4 nhằm phát hiện thực trạng sử dụng phương pháp này của các giáo

7


viên ở một số trường Tiểu học khu vực thị xã Phúc Yên – Vĩnh Phúc, trên cơ
sở đó đề xuất những biện pháp phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học
môn học này ở Tiểu học.
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài
1.2.1. Khái niệm phương pháp dạy học
1.2.1.1. Khái niệm phương pháp
Theo tác giả Heghen: “Phương pháp là ý thức về hình thức của sự tự
vận động bên trong của nội dung” [23, 6].
Theo tác giả Hà Thế Ngữ và tác giả Đặng Vũ Hoạt: “Phương pháp là
con đường, cách thức để đạt được mục đích nhất định” [20, 227].
Theo tác giả Hoàng Phê: “Phương pháp là cách thức nhận thức, nghiên
cứu hiện tượng của tự nhiên và đời sống xã hội” [22, 793].
Qua nghiên cứu về phương pháp chúng ta thấy các tác giả đều cho rằng
phương pháp là cách thức, con đường để thực hiện một mục đích nào đó. Do
vậy, chúng tôi đồng ý với quan niệm của tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ
Hoạt về định nghĩa phương pháp như sau: Phương pháp là con đường, cách
thức để đạt được mục đích nhất định.
1.2.1.2. Khái niệm phương pháp dạy học
Theo tác giả Phan Trọng Ngọ: “Định nghĩa chung nhất về phương

pháp dạy học là những con đường, cách thức tiến hành hoạt động dạy học”
[19, 145].
Ngoài khái niệm trên tác giả Phan Trọng Ngọ còn đưa ra một khái niệm
khác về phương pháp dạy học: “Phương pháp dạy học là cách thức tiến hành
các hoạt động của người dạy và người học nhằm thực hiện một nội dung dạy
học đã được xác định”[ 19, 146].

8


Theo tác giả Hà Thế Ngữ và tác giả Đặng Vũ Hoạt: “Phương pháp dạy
học là tổ hợp cách thức hoạt động của cả thầy và trò trong quá trình dạy học,
mà thầy và trò sử dụng để đạt được mục đích dạy học”[20, 229].
Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Phương pháp dạy học là cách thức
làm việc của thầy và của trò trong sự phối hợp thống nhất và dưới sự chỉ đạo
của thầy, nhằm làm cho trò tự giác, tích cực, tự lực đạt tới mục đích dạy
học”[23, 23].
Mỗi một nhà giáo dục lại có những quan niệm khác nhau về phương
pháp dạy học, theo quan niệm của các tác giả Phan Trọng Ngọ, Đặng Vũ Hoạt,
Hà Thế Ngữ và Nguyễn Ngọc Quang đều có những nét tương đồng khi cho
rằng đó là cách thức phối hợp của cả thầy và trò nhằm đạt được mục đích dạy
học. Như vậy quan niệm về phương pháp dạy học này phù hợp với quan điểm
dạy học lấy người học làm trung tâm, chúng tôi đồng tình với quan điểm của
hai tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt cho rằng: “Phương pháp dạy học là
tổ hợp cách thức hoạt động của cả thầy và trò trong quá trình dạy học, mà
thầy và trò sử dụng để đạt được mục đích dạy học”.
1.2.2. Khái niệm phương pháp dạy học theo nhóm
1.2.2.1. Khái niệm về nhóm
Theo tác giả Trần Bá Hoành: “Nhóm (đội, ekip) là một tập thể nhỏ
được hình thành để thực hiện một nhiệm vụ nhất định trong một khoảng thời

gian nhất định” [9, 56].
Theo tác giả J. Fichter: “Nhóm là những kết hợp với nhau bởi những
hành động tương hỗ dựa trên mô hình hành vi xác định” [ 28, 155].
Theo tác giả Hoàng Phê: “Nhóm là tập hợp gồm một số ít người hoặc
sự vật được hình thành theo những nguyên tắc nhất định” [22, 722].
Theo tác giả W.King Robert: “Nhóm là một hiện tượng xã hội, một sự
tập hợp của hai hay trên hai người trở lên có sự tác động lẫn nhau” [5, 32].

9


Trong mỗi điều kiện khác nhau, các nhóm rất khác biệt nhau, tất cả
định nghĩa trên đều có sự tương đồng ở một điểm đó là coi nhóm là một tập
hợp. Chúng tôi quan niêm: Nhóm là một sự tập hợp của nhiều cá nhân, cùng
hợp tác với nhau trong công việc, có phản ứng tương hỗ với nhau trong sinh
hoạt chung.
1.2.2.2. Khái niệm về phương pháp dạy học theo nhóm
Theo tác giả Trần Kiều và tác giả Phạm Gia Đức: Phương pháp dạy học
theo nhóm là một phương pháp dạy học trong đó lớp học được phân chia
thành các nhóm nhỏ từ 4 đến 6 người. Tùy vào mục đích sư phạm hay yêu cầu
của các vấn đề học tập mà nhóm học sinh được chia một cách ngẫu nhiên
hoặc có chủ định; được duy trì ổn định trong cả tiết dạy hay được thay đổi
trong từng hoạt động, từng phần của tiết học; được giao cùng nhiệm vụ hay
nhiều nhiệm vụ khác nhau, thực hiện trong một thời gian nhất định để đạt
được hiệu quả học tập nhất định. Kết quả làm việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp
vào kết quả học tập chung của cả lớp [6, 36].
Theo tác giả Đào Thái Lai và tác giả Đỗ Tiến Đạt: “Hoạt động dạy học
theo nhóm là hoạt động trong đó giáo viên tổ chức cho học sinh hoạt động
hợp tác với nhau trong các nhóm nhằm đạt được mục tiêu học tập” [18, 90].
Theo tác giả Phan Trọng Ngọ: “Thảo luận theo nhóm nhỏ là phương

pháp trong đó nhóm lớn (lớp học) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả
các thành viên trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể
và đưa ra ý kiến chung của nhóm mình về vấn đề đó[19, 223].
Quan niệm của tác giả Trần Kiều và tác giả Phạm Gia Đức về nhóm là
việc chia nhỏ lớp học thành nhóm và hoạt động của nhóm thay đổi tùy theo
nội dung và phần học, quan niệm mang tính cụ thể và chỉ ra nhiều vấn đề. Hai
quan niệm của các tác giả Đào Thái Lai, Đỗ Tiến Đạt và tác giả Phan Trọng
Ngọ dựa trên dấu hiệu đặc trưng của nhóm. Trên cơ sở những ý kiến trên,

10


quan niệm của chúng tôi về dạy học theo nhóm là: “Phương pháp dạy học
mà trong đó dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh làm việc phối hợp
cùng nhau trong những nhóm nhỏ để hoàn thành mục đích chung của nhóm
đã đặt ra”.
1.2.3. Khái niệm quá trình vận dụng phương pháp nhóm trong dạy học
môn Đạo đức ở Tiểu học
1.2.3.1. Khái niệm quá trình dạy học
Theo tác giả Hà Thế Ngữ và tác giả Đặng Vũ Hoạt: “Quá trình dạy học
là một quá trình, trong đó, dưới tác dụng chủ đạo (tổ chức, điều khiển, lãnh
đạo) của thầy, học sinh tự giác, tích cực tổ chức, tự điều khiển hoạt động
nhận thức, nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học”[20, 155].
1.2.3.2. Khái niệm quá trình dạy học môn Đạo đức
Dựa vào quan niệm quá trình dạy học của tác giả Hà Thế Ngữ và tác
giả Đặng Vũ Hoạt, chúng tôi đưa ra quan niệm về quá trình dạy học môn Đạo
đức như sau : “Qúa trình dạy học môn Đạo đức là một quá trình, trong đó,
dưới tác dụng chủ đạo (tổ chức, điều khiển, lãnh đạo) của thầy, học sinh tự
giác, tích cực tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức, nhằm thực hiện
tốt các nhiệm vụ dạy học trong môn Đạo đức”.

1.2.3.3. Khái niệm vận dụng
“Vận dụng là đem tri thức, lí luận áp dụng vào thực tiễn”
Vận dụng phương pháp nhóm trong quá trình dạy học môn Đạo đức
chính là đem những tri thức, lí luận về phương pháp nhóm để áp dụng vào
thực tiễn dạy học. Để giáo viên có thể thiết kế, tổ chức, điều khiển hoạt động
nhận thức, hoạt động học tập hợp tác trong nhóm một cách có hiệu quả nhất
và thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học trong môn Đạo đức.

11


1.3. Phương pháp dạy học ở Tiểu học
1.3.1. Đặc điểm quá trình nhận thức của học sinh Tiểu học
1.3.1.1. Tri giác của học sinh Tiểu học
Cảm giác, tri giác là khâu đầu tiên của nhận thức cảm tính, nhưng cảm
giác chỉ đem lại những mặt tương đối rời rạc, chỉ có tri giác mới đạt tới nhận
thức của sự vật trực tiếp. Như vậy, tri giác quan trọng đối với nhận thức của trẻ.
Tri giác là quá trình nhận thức tâm lý phản ánh một cách trọn vẹn các
thuộc tính, hình ảnh của sự vật hiện tượng khi chúng đang trực tiếp tác động
vào các giác quan.
Ở các lớp đầu bậc Tiểu học, do chưa biết phân tích tổng hợp nên tri
giác của học sinh thường gắn với hoạt động thực tiễn của trẻ. Các em tri giác
trên tổng thể, khó phân biệt được những đối tượng gần giống nhau. Việc phân
biệt các đối tượng đó dễ mắc sai lầm, lẫn lộn.
1.3.1.2. Sự chú ý của học sinh Tiểu học
Chú ý của học sinh Tiểu học là điều quan trọng để các em tiến hành
hoạt động học tập.
Chú ý là trạng thái tâm lí của học sinh giúp các em tập trung vào một
hoặc một số đối tượng để tiếp thu các đối tượng này một cách tốt nhất. Ở học
sinh Tiểu học có hai loại chú ý: chú ý không chủ định và chú ý có chủ định.

Ở học sinh đầu bậc Tiểu học thì chú ý không chủ định chiếm ưu thế. Sự
chú ý của học sinh Tiểu học còn phân tán, dễ bị lôi cuốn vào cái trực quan,
gợi cảm, thường hướng ra bên ngoài, vào hành động, chưa có khả năng hướng
vào bên trong, vào tư duy. Vì thế giáo viên Tiểu học cần chú ý khi sử dụng đồ
dùng trực quan trong dạy học.
Về cuối bậc Tiểu học, cấp độ chú ý của học sinh ngày càng hoàn thiện.

12


1.3.1.3. Trí nhớ của học sinh Tiểu học
Trí nhớ là quá trình các em ghi lại thông tin quan trọng và cần thiết có
thể tái hiện lại. Ở học sinh Tiểu học, có hai loại trí nhớ: trí nhớ có chủ định và
trí nhớ không có chủ định.
Trí nhớ không chủ định là loại trí nhớ không có mục đích đặt ra từ
trước, không cần sự nỗ lực của ý chí.
Trí nhớ có chủ định là loại trí nhớ có mục đích đặt ra từ trước và sử
dụng các biện pháp để ghi nhớ.
Ở học sinh Tiểu học,trí nhớ trực quan – hình tượng và trí nhớ máy móc
phát triển hơn trí nhớ từ ngữ lôgic, hình tượng, hình ảnh dễ hơn các câu chữ
trừu tượng, khô khan.
1.3.1.4. Tưởng tượng của học sinh Tiểu học
Tưởng tượng là quá trình học sinh tạo ra hình ảnh mới dựa trên các
biểu tượng đã biết. Ở học sinh Tiểu học có hai loại tưởng tượng: tưởng tượng
tái tạo và tưởng tượng sáng tạo.
Tưởng tượng tái tạo là học sinh hình dung ra những gì đã thấy, đã cảm
nhận được, đã trải qua trong quá khứ.
Tưởng tượng sáng tạo là quá trình tạo ra hình ảnh hoàn toàn mới.
Trí tưởng tượng của học sinh còn chịu ảnh hưởng, tác động nhiều của
hứng thú, kinh nghiệm sống, mẫu vật đã biết.

Tưởng tượng của học sinh Tiểu học phát triển ngày càng phong phú
hơn, song nhìn chung tưởng tượng của các em còn tản mạn, ít có tổ chức và
chịu tác động của hứng thú, kinh nghiệm sống và mẫu hình đã biết.
1.3.1.5. Tư duy của học sinh Tiểu học
Tư duy của học sinh Tiểu học là một quá trình nhận thức giúp các em
phản ứng được bản chất của đối tượng nghĩa là giúp các em tiếp thu được các
khái niệm ở các môn học.

13


Tư duy của học sinh Tiểu học được chia ra làm hai giai đoạn: giai đoạn
đầu Tiểu học và giai đoạn cuối Tiểu học.
Giai đoạn đầu Tiểu học: Tư duy của học sinh ở giai đoạn này vẫn là tư
duy cụ thể. Phân tích và tổng hợp phát triển không đồng đều, các thao tác tư
duy liên kết với nhau thành tổng thể bằng tính thuận nghịch.
Giai đoạn cuối Tiểu học: Ở giai đoạn này tư duy trừu tượng đã chiếm
ưu thế hơn, học sinh tiếp thu tri thức các môn học bằng cách tiến hành các
thao tác tư duy và các kí hiệu. Các thao tác tư duy đã liên kết với nhau thành
tổng thể, cấu trúc tương đối hoàn chỉnh.
Tư duy của học sinh Tiểu học là tư duy cụ thể mang tính hình thức dựa
vào những đặc điểm trực quan của đối tượng và hiện tượng cụ thể. Học sinh
Tiểu học xác định mối quan hệ từ nguyên nhân đến kết quả tốt hơn từ kết quả
đến nguyên nhân.
1.3.1.6. Hoạt động của học sinh Tiểu học
Hoạt động học là hoạt động chủ đạo của học sinh Tiểu học. Đây là hoạt
động có đối tượng mới là tri thức khoa học cảu các lĩnh vực tương ứng. Hoạt
động học quy định sự hình thành cấu tạo tâm lí đặc trưng ở lứa tuổi Tiểu học
đó là sự phát triển trí tuệ.
Hoạt động học là hoạt động do học sinh thực hiện nhằm tiếp thu tri

thức, kĩ năng, kĩ xảo của các môn học để hình thành và phát triển nhân cách
của người học theo mục tiêu giáo dục của nhà trường.
Hoạt động học bao giờ cũng có chủ đề và đối tượng. Đối tượng của
hoạt động học là tri thức khoa học mà loài người đã phát hiện ra, còn chủ thể
của hoạt động học là mọi học sinh đang tiến hành hoạt động học, học sinh trở
thành chủ thể đích thực khi tác động vào tri thức và tiếp thu nó.

14


1.3.2. Yêu cầu dạy học đạo đức theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học
1.3.2.1. Sự cần thiết về đổi mới phương pháp dạy học
Đổi mới phương pháp dạy học là vấn đề được toàn Đảng, toàn dân
quan tâm trong giai đoạn hiện nay. Đổi mới phương pháp dạy học không phải
là sự thay thế các phương pháp cũ bằng các phương pháp mới. Về mặt bản
chất, đổi mới phương pháp dạy học là đổi mới cách tiến hành các phương
pháp, đổi mới các phương tiện và các hình thức tổ chức triển khai phương
pháp trên cơ sở khai thác một cách triệt để các phương pháp đó. Ưu tiên các
phương pháp truyền thống và vận dụng linh hoạt những phương pháp mới có
thể phát huy tối đa tính tích cực, chủ động, và sáng tạo của người học, giúp
cho người học sớm đạt được những năng lực mình mong muốn.
1.3.2.2. Một số định hướng đổi mới phương pháp dạy học nói chung và
phương pháp dạy học Tiểu học nói riêng
Quan điểm tư tưởng chỉ đạo của việc đổi mới phương pháp dạy học nói
chung và phương pháp dạy học Tiểu học nói riêng đã được xây dựng trong
các văn kiện, văn bản quan trọng của Đảng và Chính phủ, Nghị quyết số 4
Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VII(1/1993), Nghị quyết Trung ương 2
khóa VIII(12/1996), Luật Giáo dục(12/1998), Nghị quyết số 4(9/2000) của
Quốc hội, chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam(2001 – 2010),…
Dựa trên quan điểm chủ của Đảng, thì đổi mới phương pháp dạy học

theo những định hướng cơ bản sau:
- Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy cao độ tính tích
cực, chủ động của người học trong quá trình lĩnh hội tri thức.
- Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển khả năng tự học
của người học.
- Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng kết hợp một cách nhuần
nhuyễn các phương pháp dạy học khác nhau, giữa truyền thống và hiện đại
sao cho đạt được mục tiêu dạy học.

15


- Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tăng cường kĩ năng thực
hành cho học sinh.
- Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng kết hợp hoạt động cá nhân
với hoạt động nhóm và phát huy khả năng của học sinh.
- Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng sử dụng các phương pháp
và kĩ thuật dạy học hiện đại vào dạy học.
- Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng đổi mới phương pháp kiểm
tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh.
- Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng đổi mới cách thiết kế bài
dạy, lập kế hoạch bài dạy và xây dựng mục tiêu của bài dạy cho phù hợp.
1.4. Phương pháp dạy học theo nhóm ở Tiểu học
1.4.1. Bản chất và đặc điểm của phương pháp nhóm
1.4.1.1. Bản chất của phương pháp nhóm
Phương pháp nhóm là một trong những phương pháp dạy học tích cực
nhằm hình thành cho học sinh khả năng giao tiếp, đặc biệt là kĩ năng nói, khả
năng thích ứng, khả năng hợp tác và khả năng độc lập suy nghĩ.
Xét về bản chất thì đây chính là phương pháp học tập hợp tác, mà ở đó
học sinh phải được trao đổi với nhau, chia sẻ kinh nghiệm để hình thành các

kiến thức và kĩ năng cần thiết.
Khi xét về dấu hiệu bên ngoài, đây là hình thức học tập theo nhóm nhỏ.
Trong mỗi nhóm nhỏ thì các thành viên trong nhóm đều được hoạt động tích
cực, không ỷ lại vào một số thành viên năng động và nổi trội nào ở trong
nhóm. Nhóm sẽ tự bầu nhóm trưởng và các thành viên trong nhóm sẽ thay
nhau làm nhóm trưởng. Vai trò của nhóm trưởng là rất quan trọng. Nhóm
trưởng cần phát huy được tinh thần trách nhiệm và tổ chức cho các nhóm viên
được đưa ra các ý kiến đóng góp và nhiệm vụ chung của nhóm. Kết quả làm
việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp và kết quả chung của cả lớp. Giáo viên cần

16


khuyến khích tính hợp tác của các em trong cùng một nhóm và giữa các nhóm
với nhau, thi đua nhưng không cạnh tranh.
Haines và Mkeachie (1967) đã chỉ ra rằng phương phương pháp thảo
luận nhóm mang tính cộng tác thúc đẩy công việc hiệu quả hơn và đạo nghĩa
hơn phương pháp thảo luận mang tính ganh đua, cạnh tranh. Để nhóm có thể
hoạt động đúng với yêu cầu thảo luận, giáo viên cần phải tập cho học sinh có
các kĩ năng điều hành của một nhóm trưởng. Đó là các kĩ năng: trình bày câu
hỏi hoặc vấn đề thảo luận thật rõ ràng, chỉ định người phát biểu, ra hạn định
thời gian phát biểu của các thành viên một cách hợp lý, biết cách lắng nghe,
biết ghi chép, biết tổng hợp ý kiến…. Các kĩ năng này không chỉ quyết định
đến kết quả thảo luận của nhóm mà còn rất ý nghĩa trong cuộc sống sau này
của người học.
Phương pháp nhóm giúp cho mọi học sinh sẽ dễ hiểu, dễ nhớ hơn vì
các em được trực tiếp trao đổi, thảo luận và trình bày vấn đề nêu ra theo ngôn
ngữ của bản thân. Học sinh cảm thấy hào hứng khi được đóng góp một phần
công sức, hiểu biết của mình vào trong sự thành công của lớp học.
Như vậy, phương pháp nhóm cho phép các thành viên trong nhóm chia

sẻ những kinh nghiệm, hiểu biết, suy nghĩ của bản thân, cùng nhau đóng góp
vào việc nhận thức những vấn đề mới trong học tập. Bài học trở thành sự học
hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự tiếp thu thụ động từ giáo viên. Phương
pháp nhóm còn được gọi là phương pháp huy động mọi người cùng tham gia.
Khi được thực hiện trong các lớp học có trình độ không đồng đều thì phương
pháp này sẽ càng đem lại hiệu quả cao hơn.
1.4.1.2. Đặc điểm của phương pháp nhóm
Sự phối hợp trong dạy học theo nhóm muốn đạt được hiệu quả thì các
thành viên phải làm việc theo êkíp với đặc trưng là tương hợp tâm lí và phối

17


hợp hoạt động để cùng thực hiện mục đích chung. Dạy học theo nhóm có
những đặc điểm chính sau:
Thứ nhất, là trong hoạt động xây dựng nhóm: Đòi hỏi sự nỗ lực của
từng cá nhân, các thành viên trong nhóm phải cùng chia sẻ trách nhiệm lãnh
đạo nhóm và trực diện trao đổi với nhau khi làm việc nhóm. Số lượng các
thành viên trong nhóm cũng cần phù hợp với nhiệm vụ của nhóm.
Thứ hai, là sự phụ thuộc lẫn nhau một cách tích cực: Các thành viên
trong nhóm nhỏ sẽ cộng tác với nhau, không chỉ liên kết với nhau về mặt
trách nhiệm mà còn có mối quan hệ tình cảm, đạo đức, lối sống. Thành công
của cá nhân có ý nghĩa góp phần tạo nên thành công của cả nhóm.
Thứ ba, là sự ràng buộc trách nhiệm cá nhân – trách nhiệm nhóm: Đây
vừa là nguyên nhân vừa là điều kiện của nhóm học tập. Mỗi cá nhân cần thể
hiện trách nhiệm với bản thân trong sự ràng buộc trách nhiệm của cá nhân và
nhóm để cùng hỗ trợ nhau trong việc hoàn thành nhiệm vụ chung của cả nhóm.
Thứ tư, là kĩ năng hợp tác: Học sinh cần nhận thức được tầm quan
trọng của các kĩ năng học tập hợp tác, trong hoạt động này học sinh sẽ lĩnh
hội được các kiến thức có liên quan đến nội dung, chương trình môn học và

học sinh được học, được thực hành và thể hiện hiểu biết, kinh nghiệm sống và
củng cố các kĩ năng xã hội của mình.
1.4.2. Vai trò của phương pháp nhóm
Khi giáo viên vận dụng phương pháp nhóm vào quá trình dạy học một
cách hợp lí thì phương pháp nhóm mang lại những hiệu quả như sau:
- Kiến thức của học sinh sẽ được giảm bớt phần chủ quan, phiến diện
và làm tăng tính khách quan khoa học.
- Kiến thức trở nên bền vững, sâu sắc, dễ nhớ hơn do học sinh được
giao lưu học hỏi giữa các thành viên, được đưa ra ý kiến bằng ngôn ngữ của
mình.

18


- Nội dung thảo luận nhóm có thể giống nhau hoặc khác nhau nhưng
đều hướng vào vấn đề chung cần giải quyết của nội dung học, của bài học.
- Học sinh có thể trình bày ý kiến của mình về vấn đề thảo luận, thể
hiện sự hiểu biết, trình độ kiến thức của học sinh. Các học sinh trong nhóm
cũng có thể học hỏi được nhiều kiến thức mới từ bạn trong nhóm giúp phát
triển năng lực giao tiếp cho học sinh.
- Đồng thời tạo điều kiện cho những học sinh nhút nhát, rụt rè có thể
nói lên ý kiến và suy nghĩ của bản thân. Các thành viên trong nhóm cùng hợp
tác và thống nhất kết quả thảo luận chung của cả nhóm dưới sự điều khiển của
nhóm trưởng.
- Khi tiến hành thảo luận nhóm cần quy định rõ thời gian thảo luận và
trình bày kết quả thảo luận cho các nhóm. Để cho các nhóm phân công nhiệm
vụ cho các thành viên và sắp xếp thời gian trình bày, thảo luận ở trong nhóm
và báo cáo kết quả. Từ đó giúp cho mỗi học sinh biết cách sắp xếp thời gian
và lên kế hoạch học tập hợp lí.
- Các thành viên trong nhóm luôn phiên làm nhiệm vụ nhóm trưởng thì

sẽ giúp rèn luyện cho các em khả năng lãnh đạo, điều khiển nhóm thảo luận
có hiệu quả cao và phát triển năng lực cộng tác làm việc giữa các thành viên
trong nhóm.
1.4.3. Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp nhóm
- Ưu điểm: Hoạt động lao động hợp tác theo nhóm, hoạt động giao tiếp
và có tính tích hợp là đặc điểm nổi bật của công việc lao động trong tương lai.
Hình thành và phát triển một số kĩ năng xã hội và phẩm chất cần thiết chuẩn
bị cho học sinh biết sống hợp tác, biết cùng chung sống. Việc vận dụng
phương pháp nhóm có một số ưu điểm nổi bật như sau:
 Đem lại cho học sinh cơ hội được sử dụng kiến thức, kĩ năng mà các
em đã lĩnh hội và rèn luyện.

19