Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của sâu bệnh hại cây cảnh làm cơ sở đề xuất biện pháp phòng trừ tổng hợp tại trường đại học lâm nghiệp, xuân mai, hà nội

i

LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường Đại học Lâm
nghiệp, tôi luôn nhận được sự quan tâm dạy dỗ và chỉ bảo ân cần của các thầy
giáo, cô giáo và sự giúp đỡ nhiệt tình của các bạn đồng nghiệp, sự động viên
của gia đình người thân đã giúp tôi vượt qua những khó khăn trở ngại để hoàn
thành chương trình đào tạo Thạc sỹ khoa học Lâm nghiệp.
Nhân dịp này, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới GS.TS.
Trần Văn Mão đã hướng dẫn khoa học và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi
trong quá trình thực hiện luận văn này.
Tôi xin chân thành cám ơn tới Ban giám hiệu Nhà Trường, khoa Đào
tạo Sau đại học, khoa Quản lý Tài nguyên rừng và Môi trường, các thầy cô
giáo hợp tác giảng dạy tại khoa Sau đại học và các thầy cô trong Trung tâm
thí nghiệm khoa Quản lý tài nguyên rừng và Môi trường đã tạo điều kiện giúp
đỡ tôi trong quá trình học tập cũng như hoàn thành luận văn này.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Trung tâm Tư vấn và
Thông tin lâm nghiệp, các anh chị em cùng trung tâm đã tạo mọi điều kiện tốt
nhất cho tôi để tôi hoàn thành khoá học này.
Trong quá trình nghiên cứu thực hiện luận văn, do điều kiện hạn chế về
thời gan, nhân lực và những khó khăn khách quan nên luận văn không tránh
khỏi những thiếu sót. Tôi mong muốn nhận được những ý kiến đóng góp quý
báu của các thầy, các cô, các nhà khoa học và các bạn bè đồng nghiệp để luận
văn được hoàn thiện hơn.
Tôi xin cam đoan các số liệu trong luận văn là hoàn toàn có thực, được
thu thập trong quá trình điều tra và luận văn này chưa từng được công bố.
Xin chân thành cám ơn!
Hà Nội, ngày 20 tháng 03 năm 2013
Tác giả

Nguyễn Thành Chung

ii

MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... i
MỤC LỤC ........................................................................................................ ii
DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. v
DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. vi
ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1
Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.................................... 4
1.1. Khái niệm nghệ thuật cây cảnh .......................................................... 4
1.2. Lược sử nghiên cứu và phát triển nghệ thuật cây cảnh ở nước
ngoài.............................................................................................................. 4
1.2.1. Lược sử phát triển nghệ thuật cây cảnh Trung Hoa ................... 4
1.2.2.Lược sử phát triển cây cảnh ở Nhật Bản....................................... 9
1.2.3. Lược sử phát triển nghệ thuật cây cảnh các nước phương tây . 11
1.2.4. Lược sử phát triển nghệ thuật cây cảnh Việt Nam .................... 11
1.3. Tình hình nghiên cứu về sâu bệnh hại cây cảnh ............................. 14
Chương 2. MỤC TIÊU, ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN NỘI DUNG VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................ 18
2.1. Mục tiêu nghiên cứu........................................................................... 18
2.2. Địa điểm nghiên cứu .......................................................................... 18
2.3. Thời gian nghiên cứu ......................................................................... 18
2.4. Nội dung nghiên cứu .......................................................................... 18
2.5. Phương pháp nghiên cứu................................................................... 19
2.5.1. Phương pháp kế thừa................................................................... 19
2.5.2. Phương pháp thu thập số liệu ..................................................... 19
2.5.3. Phương pháp điều tra ngoại nghiệp ........................................... 19

2.5.4. Phương pháp sử lý số liệu ........................................................... 27


iii

Chương 3. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ, XÃ HỘI KHU VỰC
NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 28
3.1. Điều kiện tự nhiên .............................................................................. 28
3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................... 28
3.1.2. Khí hậu – thuỷ văn ....................................................................... 28
3.1.3. Địa hình ........................................................................................ 30
3.1.4.Đất đai ............................................................................................ 31
3.1.5. Thảm thực vật............................................................................... 31
3.2. Tình hình dân sinh, kinh tế - xã hội ................................................. 31
Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 33
4.1. Các loài cây cảnh hiện có tại khu vực nghiên cứu .......................... 33
4.2. Các loài sâu bệnh hại tại khu vực nghiên cứu ................................. 36
4.3. Tỷ lệ cây bị hại và mức độ bị hại của sâu, bệnh hại cây cảnh tại
khu vực nghiên cứu ................................................................................... 39
4.3.1. Tỷ lệ cây bị hại và mức độ bị hại của sâu hại cây cảnh tại khu
vực nghiên cứu ....................................................................................... 39
4.3.2. Tỷ lệ cây bị hại và mức độ bị hại của bệnh hại cây cảnh tại khu
vực nghiên cứu ....................................................................................... 40
4.3.3. Xác định các loài sâu bệnh hại chính ......................................... 43
4.4. Một số loài sâu hại chủ yếu: ............................................................. 43
4.4.1. Ve sáp ngài trắng hại Ngọc lan ................................................... 43
4.4.2. Tằm trắng xám hại Đa, Si............................................................ 44
4.4.3. Bọ trĩ ống hại Đa, Si .................................................................... 45
4.4.4. Sâu hại Đa, Si .............................................................................. 46
4.4.5. Sâu hại Long não ........................................................................ 47

4.4.6. Sâu cuốn lá Dâm bụt.................................................................... 48
4.4.7. Ong ăn lá Long não ..................................................................... 48


iv

4.4.8. Rệp sáp mềm nâu hại Vạn tuế ..................................................... 49
4.4.9. Rệp sáp hại Hoa hồng .................................................................. 50
4.4.10. Rận phấn gai đen ....................................................................... 51
4.4.11. Bọ trĩ ........................................................................................... 52
4.4.12. Ngài đốm đỏ hại Đa, Si .............................................................. 53
4.5. Một số bệnh hại chủ yếu .................................................................... 54
4.5.1. Bệnh phấn trắng Liễu .................................................................. 54
4.5.2. Bệnh phấn trắng cây Móng bò .................................................... 54
4.5.3. Bệnh phấn trắng Tử vi ................................................................. 55
4.5.4. Bệnh gỉ sắt Tếch ........................................................................... 55
4.5.5. Bệnh gỉ sắt cây Hoa hồng ............................................................ 57
4.5.6. Bệnh đốm nâu và thủng lá Lộc vừng .......................................... 57
4.5.7. Bệnh đốm than Long não, Xà cừ ................................................ 58
4.5.8. Bệnh khô lá Trắc bách, Cau cảnh .............................................. 59
4.5.9. Bệnh thảm nhung cây Long não ................................................. 59
4.5.10. Bệnh đốm lá Vạn tuế................................................................ 60
4.5.11. Bệnh thủng lá Đào ..................................................................... 61
4.5.12. Bệnh rụng lá Thông ................................................................... 63
4.5.13. Bệnh khô đỏ lá Thông................................................................ 64
4.6. Một số loài thiên địch sâu bệnh hại cây cảnh đã điều tra được..... 66
5. Phòng trừ tổng hợp đối với sâu bệnh hại cây cảnh trên quan điểm
kinh tế, sinh thái và môi trường............................................................... 66
KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ ................................................... 71
TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC


v

DANH MỤC CÁC BẢNG
Tên bảng

TT

Trang

2.1

Điều tra sâu ăn lá

20

2.2

Quy định thống kê diện tích bị hại một số loài sâu ăn lá

20

2.3

Thống kê điều tra sâu hại cành

21

2.4

Điều tra sâu cành ngọn trên cây tiêu chuẩn

21

2.5

Điều tra sâu cành ngọn trên cành tiêu chuẩn

21

2.6

Phân cấp bị hại sâu hại cành

21

2.7

Điều tra sâu đục thân

22

2.8

Điều tra mức độ bị hại của sâu đục thân

22

2.9

Quy định về diện tích bị hại sâu đục thân

22

2.10 Điều tra sâu dưới đất ở vườn ươm

22

2.11 Điều tra sâu hại quả hạt theo phân tầng tán cây

23

2.12 Điều tra sâu hại quả hạt

23

2.13 Ghi chép điều tra sơ bộ

23

2.14 Tiêu chuẩn phân cấp bệnh hại lá, quả, cành

24

2.15 Tiêu chuẩn phân cấp bệnh hại thân

24

2.16 Thống kê tình hình bệnh rơm lá thông

24

2.17 Thống kê số lá bị bệnh theo cấp lá bị bệnh

24

2.18 Chỉ số tổn thất và chỉ tiêu phòng trừ

24

2.19 Danh lục các loài bệnh cây

25

3.1

Đặc điểm cơ bản khí hậu khu vực trường Đại học Lâm

29

nghiệp
4.1

Các loài cây cảnh hiện có tại trường Đại học lâm nghiệp

33

4.2

Các loài sâu bệnh hiện có tại trường Đại học Lâm nghiệp

36


vi

DANH MỤC CÁC HÌNH

TT

Tên hình

Trang

3.1 Sơ đồ khí hậu khu vực nghiên cứu (theo Gaussen – Walter)

30

4.1 Tỷ lệ sâu bệnh trên cây cảnh trường Đại học Lâm nghiệp

39

4.2 Tỷ lệ cây bệnh và mức độ bị hại cây Tếch và cây Cau cảnh

42


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Cây cảnh chiếm vị trí quan trọng trong quá trình làm đẹp khu xây dựng
thành phố, khu dân cư mới, nhất là lục hóa thị trấn và cũng là biện pháp cho
nông dân làm giàu.
Cây cảnh (omamental plants) là những cây dùng để thưởng thức về
màu sắc, mùi vị, tạo bóng mát, cải tạo cảnh quan môi trường thích nghi với
điều kiện sinh trưởng phát triển của từng vùng sinh thái và có giá trị thẩm mỹ
và thực dụng.
Cây cảnh được chia ra các nhóm sau:
1. Nhóm cây thân gỗ: che bóng và thưởng thức như các loài Bàng,
Bằng Lăng, Đa, Sanh, Si, Sung, Gáo, Dâu da xoan, Bông gòn (gạo), Me,
Ngọc lan, Nhạc ngựa, Phượng vĩ, Sao, Ruối, Đại, Đào, Mai tứ quý, Mai vàng,
Móng bò tím, Muồng hoa vàng...
2. Nhóm cây thân thẳng như các loài cây Cau, Cau vàng, Cau bụng,
Cau lùn, Rẻ quạt, Thiên tuế (vạn tuế), Trúc đùi gà, Tre vàng sọc...
3. Nhóm cây bụi: như Bạch phụ tử, Bống bồng, Cẩm thạch, Chuỗi ngọc,
Dành dành, Đinh lăng, Đơn đỏ, Hồng mai, Kiến cò, Nhài (lài), Liễu tường,
Thạch lựu, Phấn mai hồng, Trạng nguyên...
4. Nhóm cây thân leo: như Bìm bìm, Chanh leo và Vạn niên thanh.
5. Cây thân cỏ: như Ấm kiếm, Bách nhật, Bạch trinh, Bâng khuâng,
Bóng nước, Cẩm chướng, Chuối hoa, Cúc chuồn, Cúc đồng tiền, Cúc mốc,
Dừa cạn, Dương xỉ...
6. Cây thủy sinh như Sen, Súng
Về ý nghĩa kinh tế, theo điều tra của các công ty cây cảnh, những vùng
trồng hoa cây cảnh có thu nhập cao hơn các vùng khác.
Về mặt sinh thái phải nói rằng cây cảnh bon sai mang lại cho con người
một cảm giác sảng khoái từ màu sắc, mùi vị đa dạng. Nhiều địa phương thành

2

lập hội sinh vật cảnh và hiệp hội sinh vật cảnh đều có những nhận xét về sự
phát triển mạnh mẽ về cây cảnh, khi nền kinh tế và văn hóa đang ngày càng
tiến bộ. Cây cảnh mang lại cho con người không chỉ về cảm giác mà điều
quan trọng là tăng lượng cây xanh khử chất độc trong không khí tại vườn nhà.
Về mặt xã hội, cây cảnh, có nhiều tác dụng đối với xã hội, khi tặng một
bông hoa, một bó hoa trong các ngày lễ tết gây cho ta một cảm giác trang
nghiêm, vui vẻ, hữu tình, hạnh phúc, thân hữu trong cuộc sống. Hoa cây cảnh
còn dùng để giao lưu, đoán mệnh, đón tiễn khách, chúc thọ, chúc sức
khoẻ...Dùng hoa còn để làm Quốc hoa cho nhiều nước trên thế giới. Cho nên
cây cảnh có ý nghĩa xã hội rất sâu sắc.
Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân như chưa có giống tốt, thiếu phương
tiện, sản xuất tản mạn, đầu tư thấp, thiếu cán bộ kỹ thuật, thiếu nguồn nhân
lực chuyên môn, khí hậu thời tiết thay đổi nhiều...nên nghề trồng cây cảnh
chưa phát triển đáp ứng nhu cầu về kinh tế. Trong đó sâu bệnh hại là một
trong những nguyên nhân đáng kể. Sâu bệnh hại cây cảnh là một loại tác hại
tự nhiên khá phổ biến, cây trong toàn bộ quá trình sinh trưởng và phát triển từ
lúc cây con đến khi lớn đều bị xâm nhiễm của các sinh vật và phi sinh vật.
Chúng không chỉ ức chế sinh trưởng làm giảm chất lượng và sản lượng của
cây mà còn có thể làm cho cây chết, gây ra tổn thất cho nền kinh tế thậm chí
còn phá hoại nghiêm trọng môi trường sinh thái.
Trong quá trình chăm sóc cây cảnh do thiếu những hiểu biết về sâu
bệnh hại hoặc do sự nhầm lẫn trong phòng trừ sâu bệnh đã gây ra những tổn
thất kinh tế nghiêm trọng, kỹ thuật phòng trừ sâu bệnh hại vẫn còn lạc hậu so
với yêu cầu hiện đại hoá đất nước.
Cây cảnh trường đại học Lâm nghiệp ngoài các giá trị về kinh tế, sinh
thái xã hội, nó còn có một giá trị rất to lớn khác đó là giá trị giáo dục và
nghiên cứu khoa học. Phòng trừ sâu bệnh hại cây cảnh là một trong những

3

lĩnh vực mới, đã và đang được quan tâm nhằm làm tăng giá trị cảnh quan của
trường, giáo dục ý thức bảo vệ tài nguyên của trường. Góp phần làm tăng sự
hiểu biết về sâu bệnh hại và biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại.
Để đáp ứng được nhu cầu phát triển của cây cảnh trong thế kỷ mới,
việc nghiên cứu tìm ra các loài sâu, bệnh hại cây cảnh để có biện pháp phòng
trừ thích hợp là rất cần thiết. Đặc biệt là trường Lâm nghiệp, ngoài việc làm
tăng giá trị cảnh quan của trường, thì giá trị về mặt giáo dục và nghiên cứu
khoa học mới thực sự có ý nghĩa lâu dài. Xuất phát từ nhu cầu của sản xuất và
nghiên cứu khoa học, chúng tôi thực hiện đề tài:" Nghiên cứu đặc điểm sinh
vật học của sâu bệnh hại cây cảnh làm cơ sở đề xuất biện pháp phòng trừ
tổng hợp tại trường Đại học Lâm nghiệp, Xuân Mai, Hà Nội"


4

Chương 1
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Khái niệm nghệ thuật cây cảnh
Nghệ thuật cây cảnh là một môn khoa học rất tổng hợp, gắn kết rất chặt
chẽ giữa khoa khọc kỹ thuật và văn học nghệ thuật. Khi nói “nghệ thuật cây
cảnh” là muốn nhấn mạnh đến khía cạnh nghệ thuật, nhưng cũng không thể
xem nhẹ khía cạnh kỹ thuật. Bởi vì, nếu một tác phẩm cây cảnh có giá trị
thẩm mỹ cao, nhưng trong quá trình duy trì chăm sóc nếu không am hiểu về
kỹ thuật trồng cây thì cây sẽ sinh trưởng kém, còi cọc thậm chí cây còn bị
chết. Cây chết thì tác phẩm cũng không còn. Ngược lại, nếu tác phẩm tạo ra
mà không có hoặc ít có giá trị về nghệ thuật, thì cũng chỉ là việc trồng cây
bình thường.

Nghệ thuật cây cảnh ngoài việc biểu hiện cây xanh với giáng vẻ tự
nhiên của cây, còn diễn tả tư tưởng, tình cảm và trình độ thẩm mỹ của tác giả,
nó có ý thơ, nét họa, phản ánh đặc trưng của xã hội.
Nghệ thuật cây cảnh chú trọng đến cái đẹp trong sự sáng tạo nghệ
thuật. Việc trồng cây là cơ sở cho nghệ thuật chậu cảnh, là giai đoạn đầu, còn
giai đoạn sau là giai đoạn của sự phát triển cái đẹp nghệ thuật.
1.2. Lược sử nghiên cứu và phát triển nghệ thuật cây cảnh ở nước ngoài
1.2.1. Lược sử phát triển nghệ thuật cây cảnh Trung Hoa
Trung Hoa là cái nôi của nghệ thuật cây cảnh thế giới và được truyền
bá sang Nhật Bản từ đời nhà Đường. Nghệ thuật cây cảnh sản sinh không phải
là ngẫu nhiên mà nó gắn liền với sự phát triển của văn học cổ đại, hội họa và
nghệ thuật vườn - công viên. Ngay từ thế kỷ thứ V Trung Hoa đã có sách sơn
thủy, văn học sơn thủy xuất hiện sớn hơn sách sơn thủy, chúng là cơ sở thai
nghén và sản sinh ra nghệ thuật cây cảnh. Ngoài các tư tưởng triết học cổ của
Trung Hoa như thuyết tự nhiên luân hồi của Lão Tử, thuyết tự tu dưỡng của


5

Khổng tử cũng không tách rời sự ra đời và phát triển của nghệ thuật cây cảnh
Trung Hoa.
Người Trung Hoa phân biệt rất rõ chậu cảnh (bồn cảnh) và bồn tài
(bonsai). Bonsai (Penzai) trong tiếng Nhật, Hán Việt có nghĩa là “cây con
trồng trong chậu” là loại cây nhỏ có dáng cổ thụ trồng trong chậu. Theo một
số chuyên gia nghiên cứu về cây cảnh nghệ thuật bonsai của Nhật Bản chính
là bắt nguồn tử nghệ thuật penjing (Bồn cảnh) của Trung Quốc.
Penjing là nghệ thuật sáng tạo cảnh vật thu nhỏ trong bồn chứa của
Trung Hoa. Từ penjing gồm hai ký tự “pen” nghĩa là “chậu” hay “vật chứa”,
và “jing” nghĩa là “cảnh quan”. Một nghệ nhân có thể sử dụng nguyên liệu là
cây và đá tự nhiên để miêu tả sinh động cảnh núi non thôn dã với suối chảy

róc rách, hoặc cảnh non nước với rừng rậm nhiệt đới. Đôi khi chỉ một cảnh
vật đơn giản hơn nhiều cũng có thể thể hiện được toàn bộ chủ đề của tác
phẩm. Penjing và bonsai là hai kiểu nghệ thuật có liên quan chặt chẽ với nhau.
Penjing cổ xưa hơn, được coi là bắt nguồn của bonsai là “một cây trong chậu”
và bởi vậy bonsai được định nghĩa đẹp hơn penjing là “cảnh vật trong chậu
chứa”. Rất nhiều cảnh đẹp, tinh tế được làm ra bởi các nghệ nhân Trung Quốc
rõ ràng không tuân theo những quy tắc của Nghệ thuật bonsai. Penjing có thể
được tìm thấy nhiều biến thể, người Trung Hoa công nhận 3 trường phái đặc
trưng: Cây (Shumu Penjing); cảnh (Shumu Penjing); nước và đất (Shumu
Penjing).
Penjing (bồn cảnh) là loại hình nghệ thuật có lịch sử trên một ngàn
năm. Theo những ghi chép lịch sử sớm nhất, một tác phẩm gồm cây và đá
trong một bồn chứa được bài chí nghệ thuật có niên đại từ thời nhà Đường
(618-907). Tới thời Đại Tống (960-1279), người Trung Hoa đã trải nghiệm
môn nghệ thuật này ở một cấp độ cao hơn. Nghệ nhân làm bồn cảnh (penjing)
lấy cảm hứng không chỉ từ thiên nhiên mà từ thơ ca miêu tả thiên nhiên và


6

tranh phong cảnh sơn thủy. Tranh phong cảnh sơn thủy đạt tới đỉnh điểm cao
trong triều đại Tống (960-1279), nghệ nhân bồn cảnh nhờ vậy phát triển mạnh
mẽ. Trong những năm đầu của vương triều nhà Thanh (1644-1911), môn nghệ
thuật này đã trở nên phổ biến, những tài liệu hưỡng dẫn đầu tiên đã xuất hiện.
Ngày càng được nhiều người biết đến, penjing mang tính thương mại, dân
gian,… và phát triển ngày càng tinh tế hơn để trở thành một trường phái nghệ
thuật. Thêm vào đó penjing được tinh lọc về mặt thẩm mĩ, người ta có thể tìm
thấy những cây được tạo dáng bởi đại diện của các trường phái mang tính khu
vực, nơi những thân cây được uốn để biểu đạt hình tượng những con rồng
hoặc những tán lá tre, miêu tả những lớp mây, hay những cây được tạo hình

giống với những nét đặc điểm ngẫu nhiên nào đó. Các biến chế của penjing là
bất tận. Trong truyền thống Trung Hoa, penjing là nghệ thuật của giới học giả
cũng như là nhà thơ, nghệ thuật viết chữ đẹp, hội họa và nghệ thuật sân vườn.
Trong những năm sau này của triều Thanh (1644-1911), thế kỷ 19, ách ngoại
sâm đã dẫn tới thời kì suy tàn của penjing, chiều hướng ngày càng trầm trọng
trong suốt những năm chiếm đóng và đô hộ của nước ngoài, chiến tranh, nội
chiến, cách mạng mà Trung Hoa đã trải qua suốt thế kỉ 20. Những bộ sưu tập
cổ đã bị thất lạc, những nghệ nhân đã phải đấu tranh để tồn tại và để vượt qua
bằng chính kiến thức, sự hiểu biết sâu sắc của họ. Chỉ trong thời gian 20 năm
sau đó, điều kiện ở Trung Hoa mới cho phép bắt đầu thời kì phục hưng môn
nghệ thuật cổ sưa này. Ngày nay, số lượng những người đam mê và sưu tầm
ngày càng nhiều, họ khám phá bản ngã của mình trong nghệ thuật penjing.
Có giả định rằng, nghệ thuật sáng tạo cây thu nhỏ đã du nhập vào nước
Nhật khoảng thế kỉ thứ 13. Thời gian chính xác thì không được biết đến.
Trong thế kỉ thứ 6 và thứ 7, Nhật Bản gửi phát viên (công sứ) đến Trung Hoa
để nghiên cứu về nghệ thuật, kiến trúc, ngôn ngữ, văn chương cũng như hệ
thống pháp luật của Trung Hoa. Nhập khẩu văn hóa và nghệ thuật Trung Hoa


7

đã sảy ra trong suốt thời đại Nam Tống (11271279). Chan, một hình thức
của đạo phật với giáo huấn có nguồn gốc Ấn Độ kết hợp với Đạo Lão, một
đạo gốc Trung Hoa, đã du nhập với Nhật Bản trong thời gian này dưới tên
(Zen). Sự chuyển giao văn hóa lớn bắt đầu vào những năm 1200, những
nghệ sỹ Nhật Bản tiếp tục tìm sự định hướng, triết lý, tự do “mượn” ý tưởng,
chủ đề (cảm hứng), cũng như kiến thức về kĩ thuật và nghệ thuật làm vườn ở
Trung Hoa.
Mục đích của các nghệ nhân penjing không chỉ tái hiện lại cảnh thiên
nhiên trong một bồn chứa mà còn nắm bắt được cái tinh túy và cái hồn của

nó. Giống như một bức tranh phong cảnh sơn thủy Trung Quốc, penjing
nghiên cứu trong sự tương phản. Trên góc độ triết học, sự biểu hiện của các
mặt đối lập là bằng chứng của khả năng khái niệm vũ trụ (vạn vật) như đang
được chi phối bởi 2 cực nguồn năng lượng vũ trụ là nguồn năng lượng lạnh
(âm) và nguồn năng lượng nóng (dương). Trên phương diện nghệ thuật, sự
tương phản tạo nên sự nhịp nhàng (hài hòa) và trạng thái căng đột ngột, cái
mà sau đó được giải quyết trong sự cân bằng động, một trạng thái thăng bằng
hài hòa tinh tế. Đạt tới sự hài hòa trong cấu trúc tổng thể là quan trọng, đặc
biệt trong tác phẩm được cấu tạo bởi đa dạng các thành phần như “nước –
đất” với các yếu tố như cây, đá, rêu, thảm cỏ và nước, tất cả đều cần thiết phải
hài hòa với các yếu tố khác và góp phần vào việc thiết kế một kiểu dáng đầy ý
nghĩa. Thêm vào đó, quyết định việc bài trí trên một bồn chứa và xác định nơi
đặt tác phẩm, các nghệ nhân sẽ quan tâm đến chủng loại cây, số lượng cây
được dùng, kích thước của chúng, xu hướng thân và mật độ tán. Họ sẽ chọn
đá theo kích thước, màu sắc, hình dáng, chi tiết bề mặt của nó và phù hợp với
cây. Cuối cùng mọi yếu tố trong thiết kế đều cần phải liên quan tới các yếu tố
khác để toàn bộ cảnh hiện ra như một tổng thể thống nhất, một tác phẩm hoàn
thiện. Một tác phẩm penjing nổi tiếng không chỉ có đẹp mà phải trông hoàn toàn


8

tự nhiên. Nó được nhìn như là bản thân tự nhiên đã sáng tạo ra nó – giống như
một phần kì diệu của tự nhiên.
Bonsai và penjing có thể quan sát trong sự suy tưởng. Bản thân việc
sáng tạo ra bonsai hay penjing mang tính trầm tư, một bài tập mang tính tư
duy – một dạng thực hành của thiền. Những cây cỏ và phong cảnh thu nhỏ
được xem là ca ngợi tự nhiên và năng lượng sẽ được mở rộng bởi môi trường
tự nhiên nguyên sơ. Sáng tạo và chăm sóc bonsai, penjing sẽ khiến bạn gần
gũi với thiên nhiên hơn, cho phép bạn cảm nghiệm nó theo nhiều cách trực

tiếp và riêng biệt.
Để biểu hiện sâu sắc về bonsai, penjing, việc thực hành sáng tạo cây và
phong cảnh thu nhỏ cần được cảm nhận dưới góc độ của hai trường phái triết
học lớn Trung Hoa là Đạo Lão và Thiền – Phật giáo. Đạo Lão đã dung những
ảnh hưởng sâu sắc đến nghệ thuật Viễn Đông trên 2000 năm. Đó là cách tư
duy sống mà có thể đạt được sự tự do về thể xác và tâm hồn. Mục đích của
Đạo Lão nêu rõ nguồn gốc đích thực bằng việc vứt bỏ những công thức tư
duy và thái độ mang tính quy ước cứng nhắc. Nó cho thấy rằng bằng việc theo
học ngoại cảnh và đưa ra ý nghĩa của chúng ta một cách tự nhiên, năng lượng
sáng tạo to lớn có thể được khơi mở. Việc tác động vào nhịp điệu của tự nhiên
và am hiểu về sự bị tác động qua lại của mọi thứ xung quanh ta là thành phần
chủ yếu của giáo huấn Đạo Lão. Phật giáo Thiền tiến triển như một thánh mới
của đạo phật mang những đặc điểm Trung Hoa độc đáo. Sau khi những nhà tu
Ấn Độ đã truyền bá giáo huấn của Đức Phật vào Trung Hoa khoảng 2000
năm trước đây, kinh kệ đã được biên dịch bởi những nhà hành nghề truyền
giáo Đạo Lão ở Trung Hoa. Điều này đã dẫn đến một kiểu bị động hóa cao
của Phật Giáo, cái mà vẫn giữ được rất nhiều yếu tố của Đạo Lão. Ngồi thiền
theo phong cách Trung Hoa (“zou chan”theo tiếng Trung Quốc, và “za zen”
theo tiếng Nhật) không nhằm mục đích tìm kiếm để mang tư tưởng đặt dưới


9

sự kiểm soát cứng nhắc như ở Phật giáo Ấn Độ truyền thống, nhưng thay vào
đó là để giải phóng, khuyến khích luồng tư tưởng không bị trở ngại, tốt đẹp
thực sự và tự nhiên. Chan đã phổ biến ở các nước phương Tây với tên tiếng
Nhật là Zen, dạy rằng tư tưởng giác ngộ có thể tìm thấy sự sáng tỏ ở mọi nơi,
tại mọi thời điểm, dưới hình thức “sự lĩnh hội đột xuất”. Và vì vậy, một nghệ
nhân bonsai hay penjing, làm việc với các nguyên liệu tự nhiên và sự tập
trung tại mọi thời điểm, có thể đến với sự hiểu biết bất ngờ, nguồn cảm hứng

và hướng giải quyết. Đây là quá trình sáng tạo. Nó thường tìm đến với các
nghệ nhân một cách lặng lẽ được tạo nên bởi sự suy ngẫm một cách tích cực.
Sắp xếp cây và bài trí đá, nghệ nhân ấy đột nhiên khám phá ra một vài thứ
mới, không dự định trước – một tác phẩm được thổi hồn một cách tự nhiên,
hài hòa, cân đối, đưa đến một vẻ đẹp tuyệt vời, biểu hiện vũ trụ và chân lí
vĩnh cửu bằng phương pháp dường như ít tốn công hơn.
1.2.2.Lược sử phát triển cây cảnh ở Nhật Bản
Ban đầu, Bonsai là thú vui tao nhã của các gia đình quý tộc, nhưng đến
nay Bonsai đã trở thành nét văn hóa thường ngày tại mỗi gia đình Nhật Bản.
Lịch sử Bonsai được lưu truyền từ Trung Quốc vào Nhật Bản từ thời nhà
Đường (thế kỉ thứ 7) cho tới Edo và Minh trị (từ thế kỉ 16 cho đến thế kỉ 19),
trong vòng 3000 năm, Bonsai dần phát triển và trở thành nghệ thuật cây cảnh,
thú vui tao nhã của các gia đình quý tộc Nhật Bản. Do việc trồng cây và chăm
sóc Bonsai rất vất vả nên có một thời kì dài, đặc biệt trong chiến tranh thế giới
lần thứ hai, thú chơi cây cảnh Bonsai bị thu hẹp, tạo ra hiệp hội những người
Nhật cao tuổi thích chơi cây cảnh.
Từ những năm 1980, vẻ đẹp của Bonsai lại sống dậy và lan khắp từ
Hockaido – miền cực Bắc đến Kyu-syu – miền Nam Nhật Bản. Tất cả các
tầng lớp từ trẻ đến già đều đua nhau trồng Bonsai. Hình ảnh Bonsai đã trở
thành nét văn hóa thường ngày tại mỗi gia đình Nhật Bản người ta trang trí


10

Bonsai trước cửa ra vào hay đặt trang trọng Bonsai trên chiếu Tatami trong
phòng truyền thống. Họ cho rằng ở đâu có hình ảnh Bonsai thì ở đó có linh
hồn của thiên nhiên.
Vào thời điểm xuân tới, người Nhật Bản có thú vui ghé thăm những
vườn cảnh Bonsai để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của thiên nhiên qua bàn tay của
các nghệ nhân. Có khi Bonsai là cây thông lớn cao hàng chục mét sau nhiều

năm được nghệ nhân cắt tỉa tạo nên hình dáng đầy uy lực. Có khi Bonsai
trưởng thành từ cây con, qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân, người xem hình
dung đó là cây cổ thụ nhỏ xíu vươn cao tỏa bóng rồi uốn nghiêng như hang
thông bị gió biển thổi dạt.
Bonsai trong tiếng Nhật có nghĩa là thu nhỏ thế giới cỏ cây, một bộ
môn nghệ thuật tạo ra bức tranh nhỏ thiên nhiên đến điêu luyện. Yếu tố quan
trọng để làm lên vẻ đẹp của Bonsai là tìm được nét nổi bật của từng loại cây.
Nghệ nhân trồng Bonsai có thể bắt đầu từ một cây khoảng 20 năm tuổi
sau đó phải mất 10 năm thậm chí đến vài chục năm bỏ nhiều công sức tỉa
cành, tạo dáng, tạo thế mới như mình mong muốn. Nếu uốn không khéo,
Bonsai sẽ dùng cái chết để chống lại vì vậy nghệ nhân luôn coi Bonsai như
chính người học trò, luôn động viên chia sẻ với Bonsai vào những ngày nắng
mưa hay bão tuyết.
Các nghệ nhân Bonsai của Nhật Bản thường nói, nếu nghệ nhân làm
vườn đi tìm vẻ đẹp bên ngoài của cây lá thì nghệ nhân Bonsai lại hướng tới vẻ
đẹp tiềm ẩn bên trong.
Hiện tại Nhật Bản lưu giữ loại Bonsai chỉ là một cội thông vài lá cao
không quá 80cm nhưng đã có tới 500 tuổi. Thân cây đã chết, chuyển sang
màu trắng, chỉ có một phần vỏ cây là còn màu xanh gồng mình lên gánh lấy
sự sống.


11

Từ những năm 1980, nghệ nhân Bonsai của Nhật Bản đã lan truyền từ
châu Á sang châu Âu, tới tận châu Mỹ. Rất nhiều nghệ nhân cây cảnh trên thế
giới tới Nhật Bản để học cách trồng và chăm sóc Bonsai. Bonsai là nghệ thuật
mà con người phải nghiêng mình trước sự qúi giá của sự sống.
1.2.3. Lược sử phát triển nghệ thuật cây cảnh các nước phương tây
Những cây Bonsai đầu tiên đến Phương Tây hầu hết có xuất xứ từ Nhật

Bản và Trung Quốc. Triển lãm Bonsai tại Third Universal Ehibition tại Pari
vào năm 1878 các triển lãm sau đó vào năm 1899 và năm 1900 đã gia tăng sự
quan tâm về Bonsai và mở cửa cho triển lãm bonsai lớn tổ chức tại London
năm 1909. Vào những năm đầu, nhiều người Phương Tây cảm thấy những
cây Bonsai có vẻ như bị giày vò và nhiều người lên tiếng bất mãn về việc này.
Mãi đến năm 1935, ý kiến này mới thay đổi và Bonsai cuối cùng được phân
loại như một hình thức nghệ thuật ở phương Tây.
Khi kết thúc chiến tranh thế giới lần thứ II, Bonsai bắt đầu gia tăng sự
phổ biến ở Phương Tây. Ngày nay Bonsai đã được bày bán ở các gian hàng,
được trồng nhiều trong các vườn cảnh của người Phương Tây.
1.2.4. Lược sử phát triển nghệ thuật cây cảnh Việt Nam
Nghệ thuật cây cảnh ở Việt Nam có từ khi nào vẫn là câu hỏi tồn tại.
Song chúng ta có thể chắc chắn rằng nghệ thuật cây cảnh ở chúng ta có từ rất
lâu đời và rất có thể cũng giống như Nhật Bản là bắt nguồn từ Trung Hoa.
Những năm gần đây, sau khi phát hiện di chỉ khảo cổ Mán Bạc đã tìm
thấy hòn đá đẹp, có thể là vật thờ cúng và những đế bát (đế chậu) có đường
kính 7-10-20, có lỗ thủng, phải chăng người Việt cổ đã trồng cây trong chậu.
Nếu giả thuyết là đúng thì tổ tiên chúng ta đã manh nha nghệ thuật cây cảnh từ
3500 năm trước đây.
Trải qua nhiều thế kỷ, nghệ thuật tạo tác cây cảnh của chúng ta đã đạt
đến trình độ mỹ thuật cao, tinh tế và một bộ phận trong cây cảnh là cây thế


12

còn biểu đạt được phần nào những ý tưởng xấu xa của con người. Các hình
thức của cây cảnh cổ ở nước ta thường gắn với điển tích hoặc triết lý nói lên
sự mong muốn của con người tới giàu sang thịnh vượng, thanh bình, nhân hậu
với các dáng cây thường gặp là hình tứ linh, long thăng, long giáng…
Hiện nay thú chơi cây cảnh của ta gồm 4 loại: cây thế (cây truyền

thống), cây tự nhiên (gồm các hình dáng cây khá tự do), cây bonsai (loại cây
tạo theo mô típ truyền thống Trung Hoa, Nhật Bản và cây mô phỏng sự vật
(mô phỏng con vật – hươu, voi..; mô phỏng cổng làng, chùa Một Cột..). Cùng
với việc tạo cây, nghệ thuật bài trí, bên cạnh các mô típ truyền thống như sân
vườn, đình, chùa, cũng đã có những bước phát triển lớn theo phong cách hiện
đại, góp phần không nhỏ trong việc tạo nên môi trường đẹp phục vụ cho đời
sống nhân dân. Nhiều vùng miền của đất nước đã có những sản phẩm đặc
trưng của mình như Đào, Quất và lối chơi cây cảnh mang phong cách Hà Nội;
cái đặc sắc của Vị Khê (Nam Định), lối chơi cây và đá của Ninh Bình.. Ở
Miền Nam thì có Mai vàng và các trung tâm cây cảnh đặc trưng như thành
phố Hồ Chí Minh, Bến Tre.. Miền Trung có Đà Lạt, Bình Định…Gần đây,
các Festival sinh vật cảnh ở nhiều tỉnh đã khẳng định sự phát triển mạnh mẽ
của sinh vật cảnh Việt Nam.
Cây cảnh đang từng bước đi vào cuôc sống của nhân dân với mọi tầng
lớp, mọi đối tượng, mọi lứa tuổi. Chưa bao giờ cây cảnh ở nước ta lại thu hút
được nhiều đối tượng như hiện nay. Nó đã trở thành thú chơi tao nhã phong
lưu không chỉ bó hẹp ở một bộ phận, mà thú vui của hầu hết mọi nhà, cho
toàn xã hội. Cây cảnh đang trở thành nhu cầu thiết thực về mặt tinh thần, nó
hiện diện cả trong nhà lẫn hang hiên, ngoài sân, vườn… Các lăng tẩm ở cố đô
Huế, vườn đình chùa cổ ở khắp nơi trong nước, không nơi nào không thể
thiếu vườn hoa.. Một môi trường đẹp thì không thể thiếu hoa, cây cảnh. Trong
những năm gần đây, việc trùng tu và xây mới đình chùa ở nhiều nơi trong


13

nước, không nơi nào không có kiến tạo cảnh quan đẹp, kì thú và đã tạo nên
danh lam thắng cảnh của đất nước như Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên, Bái
Đính... Đó là một minh chứng cho việc cần thiết phải đi sâu nghiên cứu việc
chăm sóc, bảo vệ và tôn tạo.

* Đặc điểm sinh học của một số loài cây Bonsai
Cây Sanh
Cây Sanh thuộc họ dâu tằm (Moraceae), trong chi sung (Ficus L). Phân
vùng Nhiệt đới, Á nhiệt đới. Có khoảng 1000 loài. Nước ta có khoảng 100
loài trong đó có cây Sanh (Ficus benjamina L). Cây Sanh thuộc loại cây gỗ
thường xanh, cây cao có thể đến 10m, tán rộng, đến già có thể mọc rễ khí
sinh. Cây có mủ, lá đơn mọc lệch hoặc đối, hình trứng ngược hoặc hình bầu
dục, dài 4-10cm, rộng 2-4cm, lá nhọn gốc lá có 3 gân, cuống dài 7-10mm.
Tán lá dày thường mọc bên đường.
Cây Tùng la hán
Tùng la hán Podocarpus macrophyllus (Thunb) D. Don, thuộc họ tùng
la hán (Podocarpaceae) là loại gỗ thường xanh hoặc cây bụi. Lá mọc xoắn
hoặc đối. Hoa đực hoa cái cùng gốc. Hoa đực mọc đơn hoặc mọc nách, ít mọc
đỉnh, nhiều nhị, đầu nhị có 2 buồng, phấn hoa có 2 túi. Hoa đực mọc đơn, trên
có phôi nhũ. Chi này có 100 loài, phân bố rộng ở vùng Nhiệt đới và Á nhiệt
đới, phần lớn ở Nam Bán Cầu. Nước ta có khoảng 10 loài. Gỗ mịn cứng dễ
gia công làm gai cụ, dụng cụ thể dục thể thao. Cây có thế rất đẹp nên thường
dùng làm cây cảnh.
Tùng la hán khá cao có thể đến 20m, đường kính 60cm, vỏ cây màu
xám, lá hình kim băng, dài 7-12cm, lá nhọn. Hạt dạng bầu dục hoặc hình
trứng. Thông thường có 4 loài thông la hán lá ngắn, thông la hán bách nhật,
thông la hán hình trụ. Mỗi vùng đều có ý tưởng tạo tán làm cảnh rất đẹp.


14

Cây Khế
Cây Khế (Averrhoa carambola) thuộc họ Chua me (Oalidaceae) là loại
cây Nhiệt đới, được trồng khá rộng rãi ở nước ta. Khế dung ăn quả, cây thuốc
chữa bệnh và làm cây cảnh.

Cây Lộc vừng
Cây Lộc vừng (Barringtonia acutangula) thuộc họ Lộc vừng
(Lecythidaceare) có nhiều loại Lộc vừng hoa trắng, Lộc vừng hoa đỏ, lộc
vừng quả to, Lộc vừng hoa vàng. Người ta thường trồng loài Lộc vừng hoa đỏ
(Barringtonia acutangula ssp. spicata).
Cây Đa
Cây Đa, Sy, Sanh đều thuộc chi Ficus (sung vả) họ Dâu tằm
(Moarceae). Theo từ điển cây rừng Việt Nam, nước ta có khoảng 10 loài Đa
khác nhau. Ta thường trồng loài Đa búp đỏ (Ficus elastica). Đa là loài cây gỗ
thường xanh, có rễ khí sinh, bạnh vè rộng, lá to, trên ngọn màu đỏ nên gọi là
Đa búp đỏ. Phân bố nhiều ở vùng Nhiệt đới và Á nhiệt đới. Đa có nhiều tác
dụng chủ yếu là làm cây bóng mát, cây tâm linh. Đa có thể trồng ở vùng núi
thấp, chân núi, bờ sông. Gỗ có nhiều thớ mịn làm dụng cụ gia đình, vỏ cây có
thể làm giấy.
1.3. Tình hình nghiên cứu về sâu bệnh hại cây cảnh
Về sâu bệnh hại cây cảnh đã được đề cập trên 250 năm tại một số vườn
cây cảnh ở Trung Quốc. Vấn đề phòng trừ sâu bệnh cây cảnh cũng phát triển
mạnh vào thập kỷ 60 của thế kỷ XX. Trong thời kỳ đó người ta chú ý đến
những cây cảnh quanh các chùa chiền, nơi vua quan ở và chỉ một số cây như
Đào tiên, Trúc đào, Mẫu đơn, Thược dược. Ngày nay do nhiều cây cảnh được
thu thập từ rừng về số loài cây cảnh rất đa dạng như Lộc vừng, Ngọc lan, Sấu,
Xoài, Muồng... nên sâu bệnh hại cũng khá đa dạng.


15

Trong nhiều tài liệu về sâu bệnh cây cảnh đều đề cập đến phương pháp
phòng trừ tổng hợp như trong cuốn Phòng trừ sâu bệnh cây cảnh của Yuan
Wu năm 2008 đã nêu lên khá đầy đủ về 4 biện pháp phòng trừ như: 1. Sử
dụng thuốc hợp lý; 2. Phát huy ưu điểm của phòng trừ tổng hợp, nâng cao

hiệu quả phòng trừ. Lấy phòng là chính, trừ phải tổng hợp. Nhấn mạnh điều
chỉnh phương pháp, giải quyết mâu thuẫn, lấy dài bù ngắn...3. Xây dựng hệ
thống bảo vệ thực vật, xúc tiến phát triển vườn sinh thái.4. Xây dựng biện
pháp phòng trừ tổng hợp, xây dựng các phương pháp phòng trừ sâu bệnh hại
vườn cây cảnh.
Những dẫn chứng về sâu bệnh hại cây cảnh nước ta và ngoài nước cũng
rất nhiều ví dụ năm 2005 cây Đa Tân trào bị Xén tóc đục kèm theo bệnh thối
gốc đã gây xôn xao dư luận cả nước, rừng cây Lim dề những năm gần đây bị
xén tóc và bệnh mục rễ. Rừng cây Ruối đền Tự Đức ở Sơn Tây bị chết do mọt
và nấm mục. Cây Sấu và cây Đa ở đền Mơn Hưng Yên bị sâu ăn lá, và bệnh
thối gốc. Những cây đó nhân dân cho rằng đều là những cây tâm linh cần
được bảo vệ.
Ở nước ngoài phải kể đến các cây cảnh ở Trung Quốc như ở thành phố
Ô Châu bệnh đốm lá Trúc đào, bệnh loét thân cây Ngô đồng, bệnh thối rễ cây
Phượng Tiên tháng 6 năm 2011 bệnh gây ra trên diện tích 1000 mẫu (67ha) .
Nhiều tài liệu nước Mỹ, Đức đều nói đến sâu bệnh hại cây cảnh như
Robert L. Trong cuốn Landscape Pests đề cập đầy đủ về tác hại sâu bệnh hại
cây cảnh như các bệnh phấn trắng, gỉ sắt, loét thân, đốm lá do các loài nấm, vi
khuẩn, virus...
Trong tập tài liệu Diseases control in the Landscape Ohio State
University Estension Buletin 2010 cũng đề cập đến sâu bệnh hại cây cảnh.
Trong cuốn sâu bệnh hại cây cảnh và phòng trừ Yang Ziqi, Zao Huaguo
(2001) đã mô tả 10 bệnh phấn trắng (thuôc bộ Phấn trắng Erysiphales), 9 bệnh


16

gỉ sắt (Uredinales), 45 bệnh đốm than (bộ nấm Đĩa Melanconiales), 93 bệnh
đốm lá, đốm đen, đốm nâu lá, 19 bệnh mốc xám (thuộc bộ Hyphales), 3 bệnh
thối hoa, 3 bệnh bồ hóng (bộ Erysiphales), 14 bệnh khác như xoăn lá, tuyến

trùng lá, loét thân thối mềm gốc. Về bệnh thân cành tác giả đã mô tả 11 bệnh
thối gốc, thân, thối quả, 1 bệnh loét thân 7 bệnh khô cành 3 bệnh chổi sể, 2
bệnh chảy nhựa và 1 bệnh do cây ký sinh gây ra. Về bệnh hại rễ chủ yếu là
bệnh khô héo, bệnh thối gốc rễ tất cả có 10 bệnh.
Về sâu hại lá cây cảnh Yang Ziqi (2001) đã mô tả 18 loài thuộc họ ngài
đêm (Noctuidae), 7 loài thuộc họ sâu đo (Geometridae), 9 loài thuộc họ bọ nẹt
(Limacodidae), 5 loài họ Ngài thuyền (Notodontidae), 11 loài họ Ngài trời
(Sphingidae), 4 loài họ Ngài cuốn lá (Tortricidae), 3 loài họ Ngài đốm 16 loài
bướm (Papilionidae), 6 loài họ sâu xám (Limantriidae), 5 loài sâu Túi
(Psychidae), 5 loài Ngài tằm ( Saturniidae), 4 loài Ngài đèn (Arctiidae), 3 loài
Ngài lá khô (Lasiocampidae), 9 loài bọ lá (Chrysomelidae), 5 loài vòi voi
(Curculionidae), 11 loài bọ hung (Cerambicidae), 3 loài Ban miêu (Epicauta
spp.), 3 loài ong ăn lá (Tenthredinidae), 4 loài châu chấu (Ceracris spp.) và 10
loài sâu đục lá.
Về sâu hại thân cành hầu hết là sâu đục thân cành, tác giả trên cũng đã
đề cập đến 23 loài xén tóc (Cerambicidae), 5 loài cát đinh (Buprestidae), 8
loài vòi voi (Curculidae), 3 loài ngài đục gỗ (Cosidae), 3 loài sâu xám đục
ngọn (Pyralidae), một số loài ong mọt ruồi đục cành non và quả.
Về sâu hại chích hút tác giả đã mô tả 27 loài rệp sáp (Diaspididae), 17
loài rệp ống (Aphididae), 11 loài ve lá (rầy), 4 loài ve sáp, 8 loài bọ xít
(Miridae), 5 loài rận gỗ (Trioza spp.), 3 loài rận phấn (Dialeurodes spp.) và 2
loài bọ trĩ (Dendrothrips spp.).
Về sâu hại dưới đất tác giả trên đã mô tả 3 loài sâu xám, 3 loài mối, 3
loài dế mèn, 1 loài dế dũi. Ngoài ra các loài thuộc hệ và động vật khác cũng


17

được tác giả đề cập đến như 1 loài nhện lá và nhện u, 1 loài sên và 1 loài ốc
sên cũng thường gây hại cây cảnh.

Ngoài ra cuốn sách đó cũng đề cập đến 32 loài côn trùng thiên địch bắt
mồi,10 loài côn trùng thiên địch ký sinh, các phương pháp phòng trừ phương
pháp sử dụng thuốc, phương pháp pha chế thuốc trừ sâu bệnh.
Phải nói rằng đây là tài liệu đầy đủ nhất trong các tài liệu về sâu bệnh
cây cảnh.
Một tài liệu về cây cảnh dùng làm giáo trình giảng dạy cho các trường
đại học và cao đẳng của Trung Quốc của Xu Minghui (1990) cũng đã đề cập
đến những kiến thức cơ bản về sâu bệnh, nguyên lý phòng trừ sâu bệnh hại,
và những loài sâu bệnh hại chủ yếu bao gồm 15 loại sâu thuộc 15 họ chủ yếu,
8 loại sâu chích hút, 5 loại sâu đục thân cành, và 7 loại sâu hại vườn ươm .
Các bệnh hại tác giả đã đề cập đến các bệnh hại lá, hoa, quả, bệnh hại thân
cành, bệnh hại rễ các loài cây cảnh.
Một số tài liệu khác liên quan đến sâu bệnh cây cảnh phải đề cập đến
các tài liệu của Zhang Zhizhong (1998), Zhou Zhongming (1999) đều trình
bày khá tỷ mỷ về quản lý sâu bệnh hại tổng hợp và một số loài sâu bệnh hại
cây rừng liên quan đến các loài cây cảnh và là những tài liệu có giá trị về bồi
dưỡng kiến thức, chuyên môn về khoa học sâu bệnh hại thực vật.


18

Chương 2
MỤC TIÊU, ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN NỘI DUNG
VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chung
Nghiên cứu đặc đểm sinh vật học của sâu bệnh hại cây cảnh làm cơ sở
đề xuất hướng phòng trừ sâu bệnh hại chủ yếu.
Mục tiêu cụ thể
Xác định các loài sâu bệnh hại cây cảnh hiện có.

Xác định đặc điểm sinh học, sinh thái của một số loài sâu bệnh.
Xác định tỷ lệ cây bị hại và mức độ bị hại của từng loài sâu bệnh hại.
Xác định những loài thiên địch của sâu bệnh hại cây cảnh trên địa bàn.
Đề xuất các biện pháp phòng trừ theo hướng IPM.
2.2. Địa điểm nghiên cứu
Địa điểm nghiên cứu được tiến hành tại trường Đại học Lâm nghiệp,
Thị trấn Xuân Mai, huyện Chương Mỹ, Thành phố Hà Nội.
2.3. Thời gian nghiên cứu
Thời gian nghiên cứu được tiến hành từ tháng 9 năm 2012 đến tháng
2 năm 2013.
2.4. Nội dung nghiên cứu
Xác định các loài cây cảnh hiện có tại khu vực.
Xác định các loài sâu, bệnh hại cây cảnh hiện có tại khu vực.
Điều tra và tính toán các chỉ số bị hại, tỷ lệ cây bị hại, mật độ tương đối
mật độ tuyệt đối của các loài sâu bệnh hại chủ yếu.
Mô tả đặc điểm sinh vật học các loài sâu bệnh hại chủ yếu.
Điều tra một số loài thiên địch sâu hại cây cảnh.


19

xut cỏc bin phỏp phũng tr theo hng IPM, cú th th nghim
bin phỏp húa hc phũng tr nu cn thit v tớnh toỏn hiu qu phũng tr.
2.5. Phng phỏp nghiờn cu
Cỏc phng phỏp nghiờn cu theo cỏc ni dung nghiờn cu trờn c
tin hnh nh sau:
2.5.1. Phng phỏp k tha
K tha l phng phỏp nghiờn cu khoa hc, t cỏc ti liu ó cụng b
trong v ngoi nc chỳng tụi tin hnh so sỏnh vi nhng nghiờn cu ca
bn thõn. T cỏc ti liu v phõn loi cụn trựng chỳng tụi xỏc nh mt s loi

sõu bnh hi cõy cnh, i chiu vi mu vt ó thu thp, tin hnh xỏc nh
cỏc c tui sõu non, nuụi sõu xỏc nh nhng v sõu trng thnh so sỏnh
vi ti liu ó cú xỏc nh chớnh xỏc loi sõu hi cõy cnh.
2.5.2. Phng phỏp thu thp s liu
L phng phỏp thu thp cỏc s liu cú sn liờn quan n cỏc vn
nghiờn cu ca ti. Thu thp s liu ca cỏc nh nghiờn cu trc t ú
so sỏnh cỏi ging cỏi khỏc ca hai kt qu nghiờn cu.
S dng cỏc kt qu nghiờn cu ó cú ỏp dng v a vo vit phn
tng quan nghiờn cu.
2.5.3. Phng phỏp iu tra ngoi nghip
L phng phỏp iu tra trc tip ngoi hin trng, iu tra sõu bnh
cú th theo phng phỏp iu tra sõu bnh ca giỏo trỡnh iu tra sõu bnh hi
cõy rng, c th nh sau:
Phng phỏp iu tra sõu bnh hi theo mu sau:
iu tra t m ( theo tng cõy)
Các chỉ tiêu tình hình sâu bệnh hại bao gồm các loài sâu bệnh hại, mật
độ, các giai đoạn phát dục, tình hình phân bố và mức độ gây hại. Mức độ gây
hại có thể chia ra nhẹ < 30%(+), vừa 31-60% (++), nặng > 60% (+++).