XÂM NHẬP MẶN TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG: NGUYÊN NHÂN, TÁC ĐỘNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP ỨNG PHÓ

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
CỤC THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ QUỐC GIA

Tổng luận 2/2016

XÂM NHẬP MẶN TẠI
ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG:
NGUYÊN NHÂN, TÁC ĐỘNG VÀ
CÁC GIẢI PHÁP ỨNG PHÓ

Hà Nội, tháng 2/2016
1


CỤC THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ QUỐC GIA
Địa chỉ:
24, Lý Thường Kiệt, Hoàn Kiếm, Hà Nội. Tel: (04)38262718, Fax: (04)39349127
Ban biên tập: TS. Lê Xuân Định (Trưởng ban), KS. Nguyễn Mạnh Quân,
ThS. Phùng Anh Tiến.

MỤC LỤC
PHẦN I: TỔNG QUAN VỀ XÂM NHẬP MẶN
1.
2.
3.

Khái niệm về xâm nhập mặn
Những yếu tố ảnh hưởng đến xâm nhập mặn
Diễn biến xâm nhập mặn tại Việt Nam

PHẦN II: XÂM NHẬP MẶN TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG (ĐBSCL)

1.

2.

3.

1.
2.

3.

4.

Đặc điểm tự nhiên khu vực ĐBSCL
1.1. Vị trí địa lý
1.2. Điều kiện địa chất và địa hình
1.3. Mạng lưới sông ngòi, kênh rạch
1.4. Đặc điểm khí tượng thủy văn
1.5. Công trình khai thác sử dụng nước, kiểm soát lũ và triều, xâm nhập mặn ở ĐBSCL
Đặc điểm xâm nhập mặn ở ĐBSCL
2.1. Mạng lưới trạm đo độ mặn
2.2. Đặc điểm xâm nhập mặn ở các vùng thuộc ĐBSCL
Các yếu tố ảnh hưởng đến xâm nhập mặn ĐBSCL
3.1. Dòng chảy thượng nguồn và phân bố dòng chảy trên các sông thuộc ĐBSCL
3.2. Chế độ thủy triều ở ĐBSCL
3.3. Mưa và bốc hơi nội đồng
3.4. Khai thác, sử dụng nước
3.5. Quan hệ giữa xâm nhập mặn và các yếu tố ảnh hưởng
PHẦN III: CÁC GIẢI PHÁP ỨNG PHÓ VỚI XÂM NHẬP MẶN Ở ĐBSCL TRONG ĐIỀU
KIỆN BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Những tác động của xâm nhập mặn ở ĐBSCL
Hệ thống công trình kiểm soát mặn ở ĐBSCL
2.1. Hệ thống kênh rạch đào dẫn nước tại ĐBSCL
2.2. Các công trình ngăn mặn lớn tại ĐBSCL
2.3. Các tác động của hệ thống công trình thuỷ lợi
Xâm nhập mặn và một số giải pháp ứng phó tại một số địa phương vùng ĐBSCL trong những
năm gần đây
3.1. Tỉnh Kiên Giang
3.2. Tỉnh Bến Tre
3.3. Tỉnh Cà Mau
3.4. Tỉnh Sóc Trăng
Một số giải pháp ứng phó với xâm nhập mặn ở ĐBSCL trong điều kiện biến đổi khí hậu (BĐKH)
4.1. Tăng cường quan trắc, giám sát, nâng cao năng lực dự báo mặn
4.2. Tăng cường hợp tác quốc tế với các nước trong Ủy hội Mê Công và Trung Quốc
4.3. Điều chỉnh quy hoạch tổng thể và sản xuất nông nghiệp cho khu vực
4.4. Lựa chọn cây trồng vật nuôi thích nghi với điều kiện khô hạn và môi trường nước mặn, nước lợ
4.5. Kiện toàn hệ thống đê và thành lập nhiều khu tứ giác
4.6. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống công trình giữ nước ngọt trong đồng bằng
4.7. Xây dựng đập ngầm
4.8. Xây dựng hệ thống đê biển, đê sông
4.9. Quản lý tổng hợp tài nguyên nước khu vực ĐBSCL và lưu vực sông Mê Công
KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO

2

Trang
3
3
3

5
5
5
5
6
6
9
13
14
14
16
20
20
22
23
24
27
28
28
30
30
32
34
35
35
35
36
36
39
39

40
40
42
42
42
44
45
45
46
48


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
TT

Nghĩa đầy đủ

Từ viết tắt

1.

BĐCM

Bán đảo Cà Mau

2.

BĐKH

Biến đổi khí hậu

3.

ĐBSCL

Đồng bằng sông Cửu Long

4.

ĐBSH

Đồng bằng sông Hồng

5.

ĐTM

Đồng Tháp Mười

6.

KTTV

Khí tượng thủy văn

7.

MRC

Ủy ban sông Mê Công

8.

QLPH

Quản Lộ - Phụng Hiệp

9.

TGLX

Tứ giác Long Xuyên

10.

TST

Tả sông Tiền

11.

Smax

Độ mặn lớn nhất

3


LỜI GIỚI THIỆU
Sông Mê Công là con sông lớn thứ mười trên thế giới, bắt nguồn từ Tây Tạng ở độ cao

5.000 m, diện tích lưu vực 795.000 km2, chiều dài 4.880 km, chảy qua 6 quốc gia gồm
Trung Quốc, Lào, Thái Lan, Myanma, Campuchia và Việt Nam.
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nằm ở cực nam của Tổ quốc, phía đông bắc giáp
Thành phố Hồ Chí Minh, đông và nam giáp biển Đông, bắc giáp Campuchia, tây giáp biển
Đông và vịnh Thái Lan, gồm: thành phố Cần Thơ và 12 tỉnh Long An, Tiền Giang, Bến
Tre, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Trà Vinh, Sóc Trăng, Hậu Giang, An Giang, Kiên Giang, Bạc
Liêu, Cà Mau. Đây là một trong những đồng bằng lớn và phì nhiêu của khu vực Đông Nam
Á và thế giới. ĐBSCL chịu tác động của hai khối nước lớn là sông Mê Công và thủy triều
của biển, do đó chế độ thủy văn của khu vực khá phức tạp, vừa chịu ảnh hưởng của dòng
chảy thượng lưu sông Mê Công, đồng thời chịu ảnh hưởng của thủy triều biển Đông và biển
Tây.
Những năm gần đây, diễn biến xâm nhập mặn ở ĐBSCL phức tạp, bất thường, năm sớm
năm muộn so với cùng kỳ nhiều năm. Năm 2011, xâm nhập mặn sớm hơn, từ giữa tháng 2,
nhiều địa phương vùng ĐBSCL, Tây Nguyên đã phải đối phó với hạn hán và đặc biệt là
tình trạng nước mặn xâm nhập. Tại một số tỉnh ven biển ĐBSCL, nước biển xâm nhập sâu
vào các sông rạch khiến các dòng sông bị nhiễm mặn sớm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng
đến đời sống người dân và hoạt động nông nghiệp. Đặc biệt, những tháng đầu năm 2016,
diễn biến xâm nhập mặn tại ĐBSCL được đánh giá nặng nề nhất trong 100 năm qua và dự
báo còn diễn biến xấu hơn trong những năm tiếp theo.
Theo Quyết định số 1397/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Quy hoạch phát triển
thủy lợi ĐBSCL giai đoạn 2012 - 2020 và định hướng đến 2050 trong điều kiện biến đổi
khí hậu, nước biển dâng đã đặt mục tiêu đến năm 2050 cần đảm bảo an toàn dân sinh, sản
xuất, cơ sở hạ tầng cho khoảng 32 triệu dân và chủ động ứng phó với các tác động của biến
đổi khí hậu như nước biển dâng, xâm nhập mặn.
Để làm rõ thực trạng xâm nhập mặn và những giải pháp bền vững nhằm hạn chế xâm
nhập mặn tại khu vực ĐBSCL nói riêng và tại các vùng cửa biển nói chung của Việt Nam,
Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia xin trân trọng giới thiệu Tổng luận "Xâm
nhập mặn tại Đồng bằng sông Cửu Long: Nguyên nhân, tác động và các giải pháp
ứng phó”.
CỤC THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ

CÔNG NGHỆ QUỐC GIA
4


PHẦN I: TỔNG QUAN VỀ XÂM NHẬP MẶN
1. Khái niệm về xâm nhập mặn
Nước ngọt là nguồn tài nguyên khan hiếm. Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới, chỉ có
2,5% tổng lượng nước trên trái đất là nước ngọt, phần còn lại là nước mặn. Nguồn nước
ngọt lớn nhất nằm dưới lòng đất và một phần nước mặt nằm rải rác ở nhiều khu vực trên thế
giới. Nước ngầm được sử dụng rộng rãi để bổ sung cho nguồn nước mặt nhằm đáp ứng nhu
cầu nước ngày càng tăng. Tuy nhiên, một trong những vấn đề đối với hệ thống nước ngầm
ở những vùng ven biển chính là xâm nhập mặn. Xâm nhập mặn là quá trình thay thế nước
ngọt trong các tầng chứa nước ở ven biển bằng nước mặn do sự dịch chuyển của khối nước
mặn vào tầng nước ngọt (Hình 1). Xâm nhập mặn làm giảm nguồn nước ngọt dưới lòng đất
ở các tầng chứa nước ven biển do cả hai quá trình tự nhiên và con người gây ra [14].

Hình 1. Sự dịch chuyển của khối nước mặn vào tầng nước ngọt
Nguồn: Theo EOE (2012)

Theo Trung tâm phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông
thôn: Xâm nhập mặn là hiện tượng nước mặn với nồng độ mặn bằng 4‰ xâm nhập sâu vào
nội đồng khi xảy ra triều cường, nước biển dâng hoặc cạn kiệt nguồn nước ngọt [18].
Xâm nhập mặn là vấn đề nghiêm trọng đối với nhiều chính quyền địa phương, vấn đề
này đã được nỗ lực giải quyết trong bối cảnh đang diễn ra biến đổi khí hậu như nước biển
dâng, tăng nhiệt độ, khai thác nước ngầm quá mức để đáp ứng nhu cầu nước cho phát triển,
những nguyên nhân này đang làm tăng nguy cơ xâm nhập mặn [15].
2. Những yếu tố ảnh hưởng đến xâm nhập mặn
Trong tự nhiên, bề mặt phân cách giữa nước ngọt và nước mặn hiếm khi ổn định (Hình
5

1). Quá trình bổ sung nước hoặc khai thác nguồn nước ngầm đều dẫn đến sự dịch chuyển bề
mặt phân cách giữa nước ngọt và nước mặn từ vị trí này sang vị trí khác. Sự dịch chuyển đó
có thể làm mực nước dâng lên hoặc hạ xuống tùy thuộc vào việc nước ngọt đổ vào tầng
ngậm nước tăng hay giảm. Do đó, sự thay đổi lượng nước ngầm gây ảnh hưởng trực tiếp
đến xâm nhập mặn. Tình trạng này sẽ tăng nhanh hơn nếu giảm bổ sung nước ngầm.
Những thay đổi do biến đổi khí hậu như lượng mưa và nhiệt độ, thay đổi mục đích sử
dụng đất cũng có thể làm thay đổi đáng kể tốc độ bổ sung nước ngầm cho các hệ thống tầng
ngậm nước, gây ảnh hưởng đến quá trình xâm nhập mặn [14].
Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu
Biến đổi khí hậu có thể ảnh hưởng sâu sắc đến chu trình thủy văn thông qua thay đổi mô
hình lượng mưa, lượng nước bốc hơi và độ ẩm của đất. Lượng mưa có thể tăng hoặc giảm
và phân bố không đồng đều trên toàn cầu. Hiện tượng này sẽ làm thay đổi lượng nước
ngầm được bổ sung, đồng thời thay đổi tốc độ xâm nhập mặn vào tầng ngậm nước ven
biển. Vì vậy, thông tin về các tác động của biến đổi khí hậu ở địa phương hoặc khu vực, các
quá trình thủy văn và tài nguyên nước ven biển trở nên rất quan trọng.
Ảnh hưởng của quá trình thay đổi mục đích sử dụng đất
Các hoạt động thay đổi mục đích sử dụng đất và quản lý đất cũng có thể làm thay đổi
trực tiếp đến hệ thống thủy văn, chế độ bốc hơi nước và dòng chảy. Do đó, sử dụng đất
cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá nguồn nước ngầm [14].
Đối với các cửa sông tiếp giáp với biển, hiện tượng xâm nhập mặn từ biển vào các sông
xảy ra khá phổ biến, đặc biệt vào mùa khô. Khi đó lượng nước từ sông đổ ra biển giảm,
thủy triều từ biển sẽ mang nước mặn lấn sâu vào lòng sông làm cho nước sông bị nhiễm
mặn (Hình 2). Nồng độ mặn sẽ giảm dần khi càng tiến sâu vào đồng bằng [1].

Hình 2. Hiện tượng xâm nhập mặn từ biển vào lòng sông vùng cửa sông
Nguồn: Theo Lê Anh Tuấn (2008) [1]

6

Mức độ xâm nhập mặn vào sâu trong nội đồng phụ thuộc vào nhiều yếu tố:
- Lượng nước từ thượng nguồn đổ về, lưu lượng càng giảm, nước mặn càng tiến sâu vào
đất liền.
- Biên độ triều vùng cửa sông: vào giai đoạn triều cường, nước mặn càng lấn sâu vào.
- Địa hình: Địa hình bằng phẳng là yếu tố thuận lợi cho sự xâm nhập mặn.
- Các yếu tố khí tượng: Gió từ biển hướng vào đất liền, nhiệt độ cao, mưa ít, ... sẽ là tác
nhân làm mặn lấn sâu vào nội địa.
- Hoạt động kinh tế của con người: Nhu cầu sử dụng nước ngọt vào mùa khô tăng sẽ làm
giảm nguồn nước ngầm, làm tăng nguy cơ xâm nhập mặn [1].
3. Xâm nhập mặn tại Việt Nam
Việt Nam có trên 3000 km bờ biển, tập trung hàng triệu người sinh sống và khai thác các
nguồn lợi từ biển. Xâm nhập mặn diễn ra tại hầu hết các địa phương ven biển, gây ảnh
hưởng lớn đến hoạt động sản xuất và sinh hoạt của người dân, đặc biệt tại những cửa sông
đổ ra biển. Hai đồng bằng rộng lớn của Việt Nam là Đồng bằng sông Hồng (ĐBSH) và
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là những nơi chịu ảnh hưởng lớn nhất của hiện tượng
này. Nhiều giải pháp đã được đưa ra, phần nào hạn chế được tình trạng xâm nhập mặn
nhưng trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng phức tạp thì trong thời gian tới,
hiện tượng xâm nhập mặn vẫn là mối đe dọa lớn đến đời sống các khu vực này, đặc biệt là
khu vực ĐBSCL, vựa lương thực của cả nước.
PHẦN II: XÂM NHẬP MẶN TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG
1. Đặc điểm tự nhiên khu vực
ĐBSCL
1.1. Vị trí địa lý
Với diện tích lưu vực 795.000
km2 và tổng lượng dòng chảy năm
khoảng 507 km3, sông Mê Công là
một trong những dòng sông lớn
trên thế giới, xếp thứ 14 về tổng
lượng dòng chảy năm và thứ 6 về

chiều dài sông. Bắt nguồn từ độ
cao trên 5.000 m so với mặt biển ở
sườn phía tây bắc dãy núi Đương
Cổ La thuộc địa phận huyện Tra
Hình 3. Sơ đồ vùng ĐBSCL
Đa, tỉnh Thanh Hải, Trung Quốc.
Nguồn: Theo Cục Quản lý Tài nguyên nước (2013) [12]
Sông chảy theo hướng Tây Bắc 7


Đông Nam trên hành trình khoảng 4.880 km qua lãnh thổ của 6 nước là: Trung Quốc,
Myanma, Lào, Thái Lan, Cămpuchia và Việt Nam rồi đổ ra Biển Đông [2]. Chiều dài sông
chính nằm trong lãnh thổ Việt Nam là 230 km.
Từ hạ lưu Phnôm Pênh đến biển được coi là châu thổ sông Mê Công. ĐBSCL thuộc lãnh
thổ Việt Nam là phần cuối giáp biển của đồng bằng châu thổ sông Mê Công, được giới hạn
bởi vịnh Thái Lan ở phía Tây Nam, biển Đông ở phía Nam và Đông Nam, sông Vàm Cỏ
Tây ở phía Đông Bắc và Cămpuchia ở phía Bắc, với diện tích 4 triệu ha, bao gồm địa phận
của 13 tỉnh, thành là: Long An, Tiền Giang, Đồng Tháp, Trà Vinh, Hậu Giang, Sóc Trăng,
Bến Tre, An Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu, Cà Mau và TP. Cần Thơ, trong đó bao gồm một
phần lưu vực sông Vàm Cỏ Tây trên địa phận tỉnh Long An.
1.2. Điều kiện địa chất và địa hình
ĐBSCL là một miền trũng, được lấp đầy bằng trầm tích biển hoặc lục địa (sa thạch, diệp
thạch, đá vôi,...) và các loại đá mácma hoặc phun trào (granit, diorit, riolit,...), hình thành
tầng phù sa cổ. Cấu tạo của tầng trầm tích này gồm chủ yếu là thành phần hạt thô, từ 66 75% cát, trên 5% là sạn sỏi tròn cạnh và còn lại là sét ít dẻo có màu xám nhạt.
Từ đầu Holoxen, biển bắt đầu tiến chậm vào đồng bằng và vào giữa Holoxen, biển tiến
vào đồng bằng mạnh nhất, đến tận Hà Tiên, Châu Đốc, Đồng Tháp Mười. Sau đó biển rút
chậm để lại nhiều xác sò, ốc trên mặt đồng bằng, kể cả những giồng cát rải rác ở vùng ven
biển Gò Công, Bến Tre, Sóc Trăng, Trà Vinh.
Song song với quá trình biển lùi, phù sa sông Mê Công bắt đầu quá trình bồi lấp các
vùng trũng, lấn dần ra biển bởi lớp phù sa mới và tạo thành tam giác châu. Lớp phù sa mới

gồm chủ yếu là đất sét có độ dẻo cao trương nở mạnh do có nhiều montmorillonit trên 51%,
cát 46%, chất hữu cơ 2% và sạn.
Độ dày của lớp phù sa mới tăng dần theo chiều Bắc - Nam và từ đất liền ra biển: vài mét
ở gần TP Hồ Chí Minh, 20 m ở Long An, 70 m ở Mỹ Tho, 110 m ở Bạc Liêu, 200 - 260 m
ở Cà Mau - Năm Căn.
Như vậy, ĐBSCL được hình thành qua một quá trình địa chất lâu dài, chủ yếu do phù sa
sông Mê Công bồi đắp. ĐBSCL khá bằng phẳng, có độ cao thấp, không quá 2 m. Trên bề
mặt xuất hiện các giồng đất ven sông và cồn cát ven biển tương đối cao. Trong đồng bằng
cũng hình thành 2 vùng trũng lớn là Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên.
1.3. Mạng lưới sông ngòi, kênh rạch
Từ hạ lưu cửa sông Tôn Lê Sáp trên địa phận Cămpuchia, sông Mê Công tách thành hai
nhánh: nhánh phía Đông được gọi là sông Mê Công và nhánh phía Tây được gọi là sông
Bassac. Hai nhánh sông này chảy vào lãnh thổ Việt Nam với tên gọi tương ứng là sông Tiền
và sông Hậu. Khi chảy qua ĐBSCL, hai sông này tách thành một số nhánh để chảy ra biển
Đông.
Sông Tiền chảy qua Tân Châu, Sa Đéc, và sau khi chảy qua Mỹ Thuận thì tách thành 2
nhánh: Nhánh phía Đông vẫn có tên là sông Tiền, nhánh phía Tây được gọi là sông Cổ
8


Chiên. Sau đó, khi chảy đến Tân Tây (huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre) sông Tiền lại có
một nhánh là sông Hàm Luông và chảy đến Cồn Dơi (xã Phú Đức, Châu Thành, Bến Tre)
có phân lưu là sông Ba Lai; sau khi chảy qua TP. Mỹ Tho, sông Tiền lại tách thành hai
nhánh: Sông Cửa Tiểu ở phía Đông đổ ra biển tại cửa Tiểu và sông Mỹ Tho ở phía Tây
(ranh giới giữa hai tỉnh Bến Tre và Tiền Giang) đổ ra biển tại cửa Đại. Sông Hàm Luông
chảy xuyên qua tỉnh Bến Tre rồi đổ ra biển Đông tại cửa Hàm Luông; còn sông Ba Lai chảy
ra biển tại cửa Ba Lai. Sông Cổ Chiên trước khi chảy ra biển trên địa phận tỉnh Trà Vinh
tách thành hai nhánh: Nhánh phía Đông (ranh giới giữa hai tỉnh Bến Tre và Trà Vinh) chảy
ra biển tại cửa Cổ Chiên, nhánh phía Tây chảy ra biển tại cửa Cung Hầu.
Sông Hậu chảy qua Châu Đốc, Long Xuyên (trên địa phận tỉnh An Giang), Cần Thơ,

Vĩnh Long (Trà Ôn), trước khi chảy ra biển thì tách thành hai nhánh: Nhánh phía Đông
(ranh giới giữa hai tỉnh Trà Vinh và Sóc Trăng) chảy ra biển Đông tại cửa Định An, nhánh
phía Tây chảy trên địa phận tỉnh Sóc Trăng rồi chảy ra biển tại cửa Trần Đề.
Sông Vàm Nao chảy theo hướng Đông Bắc - Tây Nam dài khoảng 7 km, rộng từ 400 700 m, nối sông Tiền và sông Hậu tại phía bắc huyện Chợ Mới, cách Long Xuyên 30 km,
đóng vai trò chuyển nước từ sông Tiền sang sông Hậu.
Như vậy, sông Tiền và sông Hậu chảy qua địa phận các tỉnh: Đồng Tháp, Tiền Giang,
Bến Tre, An Giang, TP. Cần Thơ, Vĩnh Long, Trà Vinh, Hậu Giang, Sóc Trăng và Bạc
Liêu; chảy ra biển Đông tại các cửa: Tiểu, Đại, Ba Lai, Hàm Luông, Cổ Chiên, Cung Hầu,
Định An và Trần Đề.
Ngoài sông Mê Công (được gọi là sông Cửu Long trên địa phận Việt Nam), còn có sông
Vàm Cỏ - một nhánh lớn của hệ thống sông Đồng Nai. Sông Vàm Cỏ do hai nhánh chính
hợp thành là sông Vàm Cỏ Tây và Vàm Cỏ Đông (cả hai đều bắt nguồn từ tỉnh Prey ViengCampuchia. Diện tích lưu vực sông Vàm Cỏ khoảng 12.800 km2, trong đó có khoảng 6.820
km2 trên lãnh thổ Cămpuchia [3].
Ngoài ra, còn một số sông nội địa chảy vào sông Tiền, sông Hậu hay ra biển Đông, biển
Tây:
Sông Sở Thượng - Sở Hạ cũng bắt nguồn từ lãnh thổ Cămpuchia rồi chảy men theo biên
giới Việt Nam - Cămpuchia, đổ vào sông Tiền ở hạ lưu Tân Châu.
Một số sông bắt nguồn từ phía Tây sông Hậu rồi chảy vào sông Hậu như các sông: Thốt
Nốt, Ô Môn, Cần Thơ, Ba Láng... Sông Tà Keo và sông Châu Đốc bắt nguồn từ dãy Con
Voi (Cămpuchia), chảy theo hướng Bắc - Nam và gặp nhau tại Mĩ Hội Đông (huyện Phú
Châu) rồi đổ vào sông Hậu tại thị xã Châu Đốc, có chiều dài trong địa phận tỉnh An Giang
là 28 km, độ rộng khoảng 200 - 300 m [4].
Một số sông, rạch nối liền sông Tiền với sông Hậu như kênh Vĩnh An, sông Vàm Nao,
rạch Ông Chưởng, rạch Cái Tàu Thượng, kênh Mường Kha,...
Một số sông bắt nguồn từ Bán đảo Cà Mau chảy ra biển Đông (Mỹ Thanh, Gành Hào,
Bồ Đề...) và biển Tây (Cái Lớn, Cái Bé, Ông Đốc, Bảy Hạp, Cửa Lớn...).
9


Đặc biệt, ở ĐBSCL còn có hệ thống các kênh rạch tự nhiên và nhân tạo dọc ngang, dày

đặc, nối liền các sông và kênh rạch tạo thành mạng lưới đan xen có vai trò rất lớn trong việc
tiêu thoát lũ, thau chua rửa mặn, bổ sung nguồn nước từ sông Tiền, sông Hậu cho vùng
Đồng Tháp Mười (ĐTM), sông Vàm Cỏ, Tứ giác Long Xuyên (TGLX) và Bán đảo Cà
Mau (BĐCM). Một số kênh rạch ở phía tả ngạn sông Tiền như: Trung Ương, Đông Điều,
An Phong, Tháp Mười, rạch Cái Thượng, kênh 12. Một số kênh rạch chính ở trong TGLX
đưa nước sông Hậu ra vịnh Thái Lan như: Vĩnh Tế, Tri Tôn, Ba Thê, Rạch Giá - Long
Xuyên, Rạch Sòi; một số kênh rạch ở BĐCM như: Hà Tiên, Xà Nô, Sông Tẹm, Gành Hào,
Quản Lộ - Phụng Hiệp, Bạc Liêu - Cà Mau. Trong Bảng 1 đưa ra một số kênh, rạch chính ở
ĐBSCL. Toàn bộ sông ngòi, kênh rạch tạo thành mạng lưới dày đặc, chằng chịt với gần 40
sông kênh rạch liên tỉnh và gần 100 sông, kênh rạch nội tỉnh [5].
Bảng 1. Một số kênh, rạch chính ở ĐBSCL
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18

Tên kênh
(Địa điểm)
Kênh Xà No
Long Mỹ (Cần Thơ)
Quản Lộ - Phụng Hiệp
Long Phức hợp (Santa)
Bạc Liêu - Co Co
Bạc Liêu - Cà Mau
Tam Sóc - Cái Trầu
Cái Lớn - Sông Trẹm
Phụng Hiệp - Sóc Trăng
Quản Lộ - Như Gia
Bạc Liêu - Quản Lộ - Ngạn Dừa
Vĩnh Mỹ - Phước Long
Sông Trẹm - Canh Đền 2
(Kiên Long - Phó Sinh)
Quản Lộ - Giá Rai
(Phó Sinh - Giá Rai)
Sông Trẹm - Canh Đền 1
(Tân Long - Chu Chi)
Quản Lộ - Canh Đền
(Chu Chi - Hộ Phòng)
Hộ Phòng - Gành Hào
Tắc Vân

Chiều dài Chiều rộng Độ sâu trung bình
(km)
(m)
(m)

40,9
45,0
4,5
40,1
37,2
5,0
85,8
42,4
4,6
42,2
26,0
3,2
19,2
28,5
4,5
64,7
31,0
5,0
14,7
14,5
3,7
41,0
31,6
4,0
28,2
27,9
4,3
16,7
26,6
4,6

43,7
25,6
3,8
23,2
28,3
3,1

Nguồn: Cục Quản lý Tài nguyên nước (2013) [12]

10

21,8

26,5

4,0

16,6

30,0

3,8

33,5

36,8

3,9

21,2

30,4

4,7

17,8
09,3

26,2
25,5

4,0
3,3


1.4. Đặc điểm khí tượng thủy văn
1.4.1. Mạng lưới trạm khí tượng thủy văn và tình hình số liệu
Mạng lưới trạm khí tượng thủy văn (KTTV) ở ĐBSCL được hình thành từ rất sớm và
được phát triển qua từng thời kỳ. Từ đầu thế kỷ XX, một số trạm khí tượng đã được thành
lập, như các trạm: Rạch Giá (1906), Sóc Trăng (1910), Bạc Liêu (1909), Châu Đốc (1911),
Cà Mau (1910)... nhưng chỉ quan trắc lượng mưa và vào các thập niên 30 - 50 của thế kỷ
XX, một số trạm mới quan trắc nhiệt độ không khí: Cần Thơ (1928), Bạc Liêu (1929), Cà
Mau (1939); nhưng sau đó hầu hết các trạm ngừng hoạt động từ năm 1945 cho đến cuối
thập niên 50, đầu thập niên 60 mới hoạt động trở lại [3]. Tính đến nay, trong mạng lưới trạm
khí tượng thủy văn cơ bản ở ĐBSCL có 11 trạm khí tượng; 90 trạm đo mưa; 38 trạm thủy
văn quan trắc mực nước; 5 trạm đo lưu lượng nước: Tân Châu, Mỹ Thuận trên sông Tiền,
Châu Đốc, Cần Thơ trên sông Hậu và Vàm Nao trên sông Vàm Nao; 36 trạm đo mặn.
Bảng 2. Danh sách các trạm Khí tượng chính ở ĐBSCL [12]
Toạ độ
Độ cao trạm

Thời gian bắt
TT
Tên trạm
Hạng
(m)
Kinh độ
Vĩ độ
đầu quan trắc
1
Mộc Hoá
105°56'
10°47'
1,858
II
1/10/1977
2
Ba Tri
106°36'
10°03'
0,883
II
10/1977
3
Càng Long
106°12'
09°59'
1,563
II
1/1/1978
4

Mỹ Tho
106°24'
10°21'
1,244
II
1976
5
Cần Thơ
105°46'
10°02'
1,02
I
1/7/1976
6
Sóc Trăng
105°58'
09°36'
2,263
II
5/1978
7
Cao Lãnh
105°38'
10°28'
1,811
II
1/1/1978
8
Rạch Giá
105°04'

10°00'
0,79
I
01/1979
1.4.2.
Đặc
điểm
khí
hậu
9
Châu Đốc
105°08'
10°42'
4,211
II
1/12/1978
10
Bạc Liêu
105°43'
09°17'
1,221
II
01/1980
11
Cà Mau
105°09'
09°11'
0,876
I
1/8/1978

Nguồn: Theo Cục Quản lý Tài nguyên nước (2013) [12]

Khí hậu ở ĐBSCL thuộc loại nhiệt đới ẩm, gió mùa cận xích đạo, nắng nhiều, quanh
năm nhiệt độ cao và về cơ bản trong năm có hai mùa: mùa mưa kéo dài từ tháng 5 - 11;
mùa khô từ tháng 12 - 4 năm sau. Sự tương phản về mưa ẩm giữa hai mùa rất sâu sắc.
- Bức xạ: Bức xạ mặt trời khá dồi dào và tương đối ổn định, ít biến đổi trong năm và
trong vùng. Bức xạ tổng cộng trung bình năm khoảng 150 Kcal/cm2. Cân bằng bức xạ trung
bình năm khoảng 85 - 100 Kcal/cm2 (Bảng 3).
Bảng 3. Bức xạ tổng cộng trung bình năm (Kcal/cm2) [12]
Trạm
Cần Thơ

1
12,8

2
13,3

3
15,7

4
14,4

5
12,1

6
10,9

7
12,3

8
11,2

9
10,8

10
10,5

11
11,8

Nguồn: Theo Cục Quản lý Tài nguyên nước (2013) [12]

11

12
11,8

Năm
146,6


- Nắng: Số giờ nắng trung bình năm khoảng 2.400 - 2.800 giờ. Thời kỳ nhiều nắng nhất
xuất hiện vào các tháng mùa đông - mùa khô (1 - 4) với số giờ nắng trung bình ngày từ 6 - 9
giờ; thời kì ít nắng nhất vào các tháng mùa hè - mùa mưa (6, 9), số giờ nắng trung bình
trong ngày từ 4 -7 giờ.

- Nhiệt độ không khí: Do nền bức xạ cao, địa hình bằng phẳng nên nhiệt độ không khí
cao và phân bố tương đối đều trong vùng. Nhiệt độ không khí trung bình năm khoảng 27 28°C, ít biến đổi trong năm, tương đối thấp trong các tháng 12, 1 - 2 (24 - 27°C), tương đối
cao trong mùa xuân hè (28 - 29°C).
Quá trình thay đổi của nhiệt độ trong năm có 2 đỉnh: đỉnh thứ nhất thường xuất hiện vào
tháng 4, đỉnh thứ hai xuất hiện vào tháng 9 (hoặc 10). Nhiệt độ không khí cao nhất có thể
tới trên 38-40°C; Nhiệt độ thấp nhất khoảng dưới (15 - 16)°C.
- Độ ẩm không khí: Độ ẩm tương đối của không khí trung bình năm khoảng 79 - 84%,
cao trong mùa mưa 83 - 88% và thấp trong mùa khô 75 - 83% (xem Bảng 6); độ ẩm tương
đối thấp nhất có thể dưới 30% (ví dụ 24% vào ngày 25/3/1958 tại Sóc Trăng, 21% vào ngày
29/4/1964 tại Cần Thơ...).

Trạm
Mộc Hóa
Châu Đốc
Cao Lãnh
Mỹ Tho
Cần Thơ
Rạch Giá
Càng Long
Sóc Trăng
Bạc Liêu
Cà Mau

Bảng 4. Nhiệt độ không khí trung bình tháng năm ở ĐBSCL
Nhiệt độ không khí trung bình tháng năm
1
2
3
4
5

6
7
8
9
10 11
25,8 26,5 27,7 28,7 28,5 27,7 27,4 27,4 27,7 27,7 27,2
25,6 26,2 27,6 28,5 28,3 27,6 27,6 27,5 27,8 27,7 27,3
25,4 26,3 27,7 28,8 28,3 27,5 27,4 27,2 27,5 27,5 27,1
25,0 26,2 27,6 28,8 28,5 27,4 27 26,8 27,6 26,8 26,6
25,3 26,1 27,3 28,5 27,8 27,1 26,8 26,7 26,8 26,8 26,8
26,0 27,0 28,2 29,0 28,9 28,2 28,1 27,8 27,8 27,7 27,1
25,2 26 27,3 28,3 28,2 27,2 26,9 26,7 26,9 26,7 26,4
25,1 25,9 27,2 28,4 28,0 27,3 27,1 27 26,9 26,8 26,4
25,2 26,3 27,6 28,5 28,2 27,2 27,1 26,7 26,6 26,5 26,3
25,1 25,8 26,8 27,9 27,7 27,3 27,1 27 26,9 26,7 26,3
Nguồn: Theo Cục Quản lý Tài nguyên nước (2013) [12]

12
26,0
25,8
25,6
24,9
25,6
25,9
25,3
25,6
25,5
25,5

Năm

27,4
27,3
27,2
26,9
26,8
27,6
26,8
26,8
26,8
26,7

- Gió: Do địa hình trong ĐBSCL tương đối bằng phẳng nên gió ít biến đổi giữa các khu
vực, nhưng biến đổi theo mùa. Tốc độ gió trung bình năm khoảng 2,0 - 3,9m/s, tương đối
lớn ở các khu vực ven biển; tốc độ gió lớn nhất có thể tới 25 - 30m/s xuất hiện trong các
trận bão, lốc xoáy.
- Bão: ĐBSCL ít chịu ảnh hưởng của bão hàng năm. Tuy nhiên, trong một số năm (1997,
2006, 2007) đã xuất hiện bão ở vùng này, gây ra thiệt hại đáng kể về người và tài sản.
- Mưa: Lượng mưa năm trung bình thời kỳ nhiều năm biến đổi trong phạm vi từ khoảng
1.300 mm đến trên 2.500 mm, lớn ở vùng BĐCM và nhỏ ở khu vực sông Tiền - sông Hậu,
12


giáp biên giới Việt Nam - Cămpuchia (Bảng 5).
Bảng 5. Lượng mưa trung bình tháng, năm tại một số trạm ở ĐBSCL
Lượng mưa trung bình tháng, năm (mm)
Tên trạm
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Năm

Ba Tri

6,7 3,7 9,5 38,5 194,6 232,4 241,8 209,3 216,6 318,6 91,9 37,7 1601

Càng Long

4,4 3,4 17,3 55,2 178,0 204,0 238,7 235,9 228,6 305,3 126,6 47,5 1645

Mỹ Tho

6,0 1,4 7,9 49,5 172,0 214,1 195,8 208,3 215,3 260,7 109,3 40,4 1481

Cần Thơ

9,8 4,0 23,1 42,7 169,6 198,6 256,7 213,2 227,8 278,3 142,4 53,4 1620

Sóc Trăng

9,6 3,6 12,9 77,9 240,3 275,8 280,1 295,7 261,0 306,1 135,9 49,5 1948

Cao Lãnh

12,0 8,7 21,7 66,9 128,3 185,7 206,6 193,6 226,7 304,4 152,8 49,3 1557

Rạch Giá

13,0 14,6 41,3 85,5 241,7 295,8 392,5 335,8 273,3 297,5 182,6 56,6 2230

Châu Đốc

8,4 4,3 13,5 79,3 137,4 118,6 170,7 181,1 149,6 259,3 146,2 45,2 1314

Bạc Liêu

5,2 4,7 16,2 57,5 201,1 284,7 310,7 286,5 280,2 320,1 182,1 51,6 2001

Cà Mau

27,4 19,4 27,6 105,6 238,5 340,2 366,0 347,0 328,5 387,6 211,5 64,3 2464

Nguồn: Theo Cục Quản lý Tài nguyên nước (2013) [12]

Lượng mưa phân phối không đều trong năm. Mùa mưa hàng năm thường kéo dài từ
tháng 5 đến tháng 11, mùa khô từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau; lượng mưa mùa mưa
chiếm khoảng 80-95%, còn lượng mưa trong mùa khô chỉ chiếm khoảng 5-20%.
Ba tháng liên tục có lượng mưa trung bình tháng lớn nhất thường xuất hiện vào các tháng
7-9, lượng mưa trong ba tháng này chiếm khoảng 40-60% lượng mưa năm. Ba tháng liên
tục có lượng mưa trung bình tháng nhỏ nhất xuất hiện vào các tháng 1-3 với tổng lượng
mưa thường dưới 10 mm, có thể tới 15-30 mm ở một số nơi.
1.4.2. Đặc điểm thủy văn
Dòng chảy sông Mê Công được cung cấp bởi hai nguồn chính là tuyết tan ở thượng lưu
và mưa ở hạ lưu. Tỷ lệ đóng góp dòng chảy thượng - hạ lưu là 18% - 82%, trong khi tỷ lệ
diện tích là 25%-75%. Tuyết tan vào Xuân - Hè là nguồn cung cấp đáng kể và khá ổn định
cho dòng chảy cạn ở phần thượng lưu. Mưa biến đổi lớn theo năm và mùa, do vậy, dòng
chảy hạ lưu có sự biến động nhiều hơn. Mưa lớn tập trung vào Hè - Thu, kế ngay sau mùa
13


tuyết tan.

Trạm thuỷ văn

F lưuvực
(km2)

Tổng lượng dòng chảy năm (109 m3)

Trung Quốc (Trạm Jinghong)

74

Chiang Sean (Tam giác vàng)

189.000

85

Luang Prabang

268.000

123

Vientiane

299.000

139

Nong Khai

302.000

142

Nakhon Phanom

373.000

224

Mukdahan

391.000

240

Pakse

545.000

306

Stung Treng

635.000

413

Kratie

646.000

416

Toàn lưu vực

795.000

500

Bảng 6. Dòng chảy sông Mê Công tại các trạm trên dòng chính
Nguồn: MRCS (2005)

Vào tháng 6, khi Mê Công bắt đầu có lũ thì nước từ sông chính theo Tôn Lê Sáp chảy
ngược vào Biển Hồ. Thời gian chảy ngược duy trì cho đến tháng 10, khi lũ trên sông chính
vượt qua đỉnh cao nhất trong năm. Từ tháng 10, 11, nước từ Biển Hồ bắt đầu chảy ra sông
chính, bổ sung cho dòng chảy vào đồng bằng cuối mùa lũ và gần suốt cả mùa cạn.
Tam giác châu của lưu vực Mê Công được xác định từ Phnôm Pênh cho đến biển Đông,
diện tích chừng 60.000 km2. Từ ngã tư Phnôm Pênh, sông Mê Công được chia thành hai
nhánh đổ vào Việt Nam: Mê Công (tức sông Tiền) và Bassac (tức sông Hậu). Vào địa phần
nước ta, sông Mê Công có tên gọi là sông Cửu Long, chảy ra biển bằng 9 cửa là Tiểu, Đại,
Ba Lai, Hàm Luông, Cổ Chiên, Cung Hầu, Định An, Trần Đề và Bát Thát (Hậu Giang).
Tuy nhiên, đến nay, quá trình bồi lắng vùng cửa sông đã làm biến mất cửa Bát Thát trên
sông Hậu và ở cửa Ba Lai của sông Tiền cũng đã được xây cống ngăn mặn. Các đặc điểm
chính của vùng này là ngập lũ, chua phèn, xâm nhập mặn và thiếu nước ngọt trong mùa
khô. Chế độ thủy văn ở ĐBSCL chịu tác động trực tiếp của dòng chảy thượng nguồn, chế
độ triều biển Đông, một phần của triều biển Tây, cùng chế độ mưa trên toàn đồng bằng.
14


1.5. Công trình khai thác sử dụng nước, kiểm soát lũ và triều, xâm nhập mặn ở
ĐBSCL
Hệ thống công trình thuỷ lợi ở ĐBSCL được hình thành từ hàng trăm năm trước đây và
được phát triển mạnh mẽ trong hơn 30 năm gần đây. Các công trình thủy lợi ở ĐBSCL có
các nhiệm vụ tưới tiêu, cấp nước, kiểm soát lũ, kiểm soát mặn và triều cường:
- Tưới tiêu, cấp nước: Toàn ĐBSCL hiện có trên 15.000 km kênh trục và kênh cấp I, gần
27.000 km kênh cấp II, khoảng 50.000 kênh cấp III và nội đồng, 80 cống rộng trên 5 m (lớn

nhất là cống - đập Láng Thé 100 m và cống - đập Ba Lai 84 m), trên 800 cống rộng 2 - 4 m
và hàng vạn cống, bọng nhỏ, trên 1.000 trạm bơm điện lớn và vừa, hàng vạn máy bơm nhỏ
để chủ động tưới tiêu.
- Kiểm soát lũ: Để kiểm soát lũ, hiện vùng ngập lũ ĐBSCL đã hình thành hệ thống đê và
bờ bao với tổng chiều dài khoảng 13.000 km, trong đó có 7.000 km bờ bao chống lũ tháng 8
để bảo vệ lúa Hè - Thu. Ngoài ra còn có hơn 200 km đê bao giữ nước chống cháy cho các
Vườn Quốc gia và rừng tràm sản xuất tập trung.
- Kiểm soát mặn và triều cường: Vùng ven biển ĐBSCL đã xây dựng 450 km đê biển,
1.290 km đê sông và khoảng 7.000 km bờ bao ven các kênh rạch nội đồng để ngăn mặn,
triều cường và sóng bão cho vùng ven biển.
1.5.1. Vùng Tả sông Tiền
Hệ thống thủy lợi vùng Tả Sông Tiền (gồm các tỉnh Long An, Tiền Giang, Bến Tre và
phần lớn tỉnh Đồng Tháp) bao gồm:
- Hệ thống kênh trục, cấp I: Toàn vùng Tả sông Tiền (TST) hiện có 45 kênh trục (chiều
dài 1.068 km) và 343 kênh cấp I (chiều dài 3.116 km), rộng mặt từ 12 - 60 m và cao trình
đáy từ (-2,5 m) đến (-4,0 m).
- Hệ thống kênh cấp II: Hệ thống kênh cấp II trong vùng TST khá dày đặc, với 2.187
kênh, tổng chiều dài 6.742 km, phân bố tương đối đều.
- Hệ thống cống: Do đặc thù của vùng, số lượng cống không nhiều và tập trung chủ yếu
ở khu vực ảnh hưởng mặn như các dự án Bảo Định, Gò Công, Cần Giuộc, Thủ Thừa và
vùng Nam Nguyễn Văn Tiếp, với nhiệm vụ chính là ngăn mặn, giữ ngọt, tưới tiêu.
- Trạm bơm: Trạm bơm điện quy mô lớn được xây dựng chủ yếu từ những năm 1978 1990, phân bố chủ yếu ở khu vực phía Nam kênh Nguyễn Văn Tiếp, với trên 50 trạm trên
2.000 m3/h, năng lực thiết kế tưới 35.420 ha, nhưng thực tế chỉ phát huy tưới được 7.350 ha,
đạt tỷ lệ khoảng 20%.
1.5.2. Vùng giữa sông Tiền sông Hậu
Vùng giữa sông Tiền, sông Hậu bao gồm các tỉnh Vĩnh Long, Trà Vinh, một phần lớn
tỉnh Đồng Tháp và An Giang. Đây là vùng có điề u kiê ̣n thiên nhiên khá thuâ ̣n lợi, với
nguồ n nước dồ i dào được lấy trực tiếp từ cả 2 sông Tiền và Hậu, đấ t đai màu mỡ. Hiện tại,
vùng giữa sông Tiền - sông Hậu (GSTSH) có hệ thống thủy lợi khá hoàn chỉnh, với 32 kênh
15

trục (chiều dài 1.039 km), 200 kênh cấp I (chiều dài 1.945 km), 1.072 kênh cấp II (chiều dài
3.363 km) và 24.773 kênh cấp III/nội đồng (chiều dài 21.853 km); 455 cống trung bình và
lớn, 10.111 cống nhỏ và bọng; 494 trạm bơm điện quy mô vừa và nhỏ; 1.748 km bờ bao/ đê
bao kiểm soát lũ; 281 km đê sông - cửa sông và 133 km đê biển.
1.5.3. Vùng Tứ giác Long Xuyên
Vùng TGLX là địa phận của tỉnh An Giang, một phần tỉnh Kiên Giang và TP Cần Thơ.
Với sự đầu tư mạnh mẽ trong những năm gần đây, vùng TGLX đã hình thành một hệ thống
thủy lợi tương đối hoàn chỉnh, bao gồm hệ thống kiểm soát lũ, cống ngăn mặn, hệ thống
kênh trục, cấp I, cấp II (tưới, tiêu), hệ thống đê/bờ bao, hệ thống trạm bơm và hệ thống thủy
lợi nội đồng. Đến nay, vùng TGLX có 64 kênh trục (chiều dài 1.056 km), 2.313 kênh cấp II
và III (chiều dài 7.374 km), 38 cống trung bình và lớn, 1.915 cống nhỏ và bọng, 319 trạm
bơm điện quy mô vừa, 4.485 km bờ bao/đê bao kiểm soát lũ và 63 km đê biển.
1.5.4. Vùng Bán đảo Cà Mau
Là vùng nằm ở phía Nam kênh Cái Sắn và hữu ngạn sông Hậu, có tổng diện tích tự
nhiên khoảng 17.215 km2 bao gồm thành phố Cần Thơ, các tỉnh Hậu Giang, Sóc Trăng,
Bạc Liêu, Cà Mau và phần phía Nam tỉnh Kiên Giang (gồm các huyện Giồng Riềng, An
Biên, An Minh, Vĩnh Thuận, Gò Quao và các xã phía Nam các huyện Châu Thành, Tân
Hiệp).
Đây là vùng có chế độ thủy văn, thổ nhưỡng phức tạp, nằm xa sông Hậu, chịu tác động
của cả triều biển Đông lẫn biển Tây, đa dạng về cơ cấu và mô hình canh tác nông nghiệp và
thuỷ sản, vì thế, hệ thống công trình thủy lợi trong vùng cũng phải giải quyết nhiều vấn đề
phức tạp hơn so với các vùng khác, nhất là từ sau năm 2000 - vùng ven biển có sự chuyển
đổi mạnh mẽ từ lúa sang nuôi trồng thủy sản trên quy mô lớn. Qua nhiều năm phát triển,
hiện vùng BĐCM có 36 kênh trục (chiều dài 633 km), 428 kênh cấp I (5.294 km), 3.297
kênh cấp II (chiều dài 13.689 km), 7.467 kênh cấp III và nội đồng (chiều dài 16.692 km),
322 cống lớn và trung bình, 244 km bờ bao kiểm soát lũ, 282 km đê biển.
2. Đặc điểm xâm nhập mặn ở ĐBSCL
2.1. Mạng lưới trạm đo mặn

Mạng lưới trạm đo mặn ở ĐBSCL bắt đầu hình thành từ thập niên 30, 40 của thế kỷ XX.
Vào thời kỳ này, một số trạm đo mặn được bố trí dọc theo sông Tiền, sông Hậu và một số
sông nhánh và kênh rạch chính; mỗi tuần đo 1 lần vào thứ hai với hai mẫu: 1 mẫu được lấy
vào lúc đỉnh triều và 1 mẫu được lấy vào lúc chân triều; độ mặn được xác định bằng hóa
chất.
Vào năm 1963-1965, để phục vụ cho tính toán xâm nhập bằng mô hình SOGREAH, đã
tiến hành đo mặn tại 21 vị trí trên sông Cửu Long; mẫu mặn cũng được lấy mỗi tuần 1 lần
vào các giờ: 8, 14, 17 hàng ngày; vị trí lấy mẫu ở gần bờ và cách mặt nước 0,4 m; độ mặn
được xác định bằng hóa chất.
16


Vào năm 1973 - 1974, để phục vụ cho nghiên cứu xâm nhập mặn ở ĐBSCL của Đoàn
Nghiên cứu phát triển ĐBSCL của Hà Lan, đã tổ chức đo mặn tương đối chi tiết tại 30 vị trí
trên các sông chính, cứ 5 vị trí được đo đồng thời trong thời gian 2 - 3 ngày và cách 30 phút
lấy một lần mẫu tại vị trí giữa sông hoặc 1/3 độ rộng sông ở 3 vị trí: Cách mặt nước 1 m,
giữa độ sâu 0,5 h (h là độ sâu dòng nước và ở sát đáy).
Sau khi miền Nam được giải phóng, vào cuối thập niên 70 của thế kỷ XX, cùng với sự
phát triể n mạng lưới KTTV nói chung, mạng lưới trạm đo mặn đã được mở rộng trên toàn
ĐBSCL với 75 trạm; chế độ đo chủ yếu là đo được đỉnh và chân mặn: đo liên tiếp 3 - 4 lần
sau khi xuất hiện đỉnh và chân triều vào các kỳ triều cường và triều kém trong tháng; mười
ngày mẫu mặn được đo một lần bằng máy HACH và được phân tích bằng nitrat bạc
(AgNO3).
Từ năm 1995, trong mạng lưới mặn cơ bản do Tổng cục KTTV trước đây quản lý và
hiện nay do Bộ NN&PTNT quản lý có trên 30 trạm (Bảng 6 và Hình 7). Ngoài ra còn có
các trạm đo mặn do các ngành khác và địa phương xây dựng và tổ chức đo. Tại các trạm đo
mặn thuộc lưới trạm cơ bản, tiến hành đo mặn theo chế độ đặc trưng vào các ngày triều
cường và triều kém.
Bảng 7. Danh sách trạm đo mặn trong vùng ĐBSCL
TT

Tỉnh/
Mã
TP

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17

502
Long
505
An
531
551
552

Tiền
553
Giang
570
573
602
614
Trà
Vinh 615
616
650
652
Sóc
655
Trăng
657
672

Tên Trạm
Tân An
Bến Lức
Cầu Nổi
Mỹ Tho
Hòa Bình
Vàm Kênh
An Định
Đồng Tâm
Trà Vinh
Hưng Mỹ
Trà Kha

Cầu Quan
Thạnh Phú
Đại Ngãi
Mỹ Thanh
Sóc Trăng
Long Phú

Kinh Độ Vĩ Độ
106 o 25 '
106 o 26 '
106 o 35 '
106 o 23 '
106 o 35 '
106 o 44 '
106 o 26 '
106 o 20 '
106 o 20 '
106 o 26 '
106 o 15 '
106 o 7 '
105 o 54 '
106 o 0 '
106 o 10 '
105 o 58 '
106 o 8 '

10 o 31 '
10 o 38 '
10 o 28 '
10 o 21 '

10 o 17 '
10 o 16 '
10 o 18 '
10 o 20 '
9 o 58 '
9 o 52 '
9 o 38 '
9 o 45 '
9 o 30 '
9 o 47 '
9 o 25 '
9 o 36 '
9 o 36 '

17

Tên Sông
Vàm Cỏ Tây
Vàm Cỏ Đông
Vàm Cỏ
Tiền
Cửa Tiểu
Cửa Tiểu
Mỹ Tho
Tiền
Cổ Chiên
Cổ Chiên
Hậu
Hậu
K.Như Gia

Hậu
Mỹ Thanh
K.Maspero
Hậu

Thời gian đo (tháng)
2 3 4 5 6
7
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x
- x x
Hết mặn
x x x x x
x x x x x
x
x x x
Hết mặn
- x x
Hết mặn
x x x x x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x Hết mặn
x x x x x

x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x


TT

Tỉnh/
Mã
TP

Tên Trạm

18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28

29
30
31
32

802
803
Bến 805
Tre
809
817
818
851
853
Kiên
856
Giang
863
881
Bạc 902
Liêu 903
904
Cà
Mau 916

Bình Đại
Bến Trại
An Thuận
Hương Mỹ
Sơn Đốc

Lộc Thuận
Rạch Giá
Xẻo Rô
Gò Quao
An Ninh
Luỳnh Quỳnh
Phước Long
Gành Hào
Cà Mau
Sông Đốc

Kinh Độ Vĩ Độ
106 o 42 '
106 o 31 '
106 o 36 '
106 o 23 '
106 o 30 '
106 o 36 '
105 o 5 '
105 o 5 '
105 o 21 '
104 o 57 '
104 o 49 '
105 o 27 '
105 o 25 '
105 o 8 '
104 o 50 '

10 o 10 '
9 o 53 '

9 o 58 '
9 o 59 '
10 o 02 '
10 o 12'
9 o 59 '
9 o 53 '
9 o 44'
9 o 38 '
10 o 10 '
9 o 26 '
9 o 00 '
9 o 10 '
9 o 03 '

Tên Sông
Cửa Đại
Cổ Chiên
Hàm Luông
Cửa Cung Hầu
Hàm Luông
Cửa Đại
Sông Kiên
Cái Lớn
Cái Lớn
Cái Bé
K.Luỳnh Quỳnh
K.Phụng Hiệp
Gành Hào
Gành Hào
Sông Đốc

Thời gian đo (tháng)
2 3 4 5 6
7
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x x x x x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x
x x x x x
x

x x x x x
x

Nguồn: Theo Cục Quản lý Tài nguyên nước (2013) [12]

2.2. Đặc điểm xâm nhập mặn ở các vùng thuộc ĐBSCL
Do vị trí địa lý, ĐBSCL chịu ảnh hưởng của thủy triều từ cả biển Đông và biển Tây.
Trong mùa cạn, khi lưu lượng nước ở thượng lưu đổ về giảm, thủy triều ảnh hưởng mạnh
lên thượng lưu và hệ thống kênh rạch nội đồng, dẫn theo nước mặn xâm nhập sâu cả trên
sông và nội đồng. Theo thống kê, có trên 50% diện tích ĐBSCL (39.330 km2) bị nhiễm
mặn, gồm địa phận các tỉnh: Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc
Liêu, Cà Mau và Kiên Giang. Trên cơ sở số liệu tại các trạm đo mặn và số liệu điều tra khảo
sát mặn ở vùng cửa sông Tiền - sông Hậu (các tỉnh Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, và một
phần Sóc Trăng), sông Vàm Cỏ (tỉnh Long An), vùng BĐCM (tỉnh Sóc Trăng, Bạc Liêu và
Cà Mau) và vùng ven biển Tây (tỉnh Kiên Giang và một phần tỉnh Cà Mau), có thể chia
ĐBSCL ra các vùng chịu ảnh hưởng của xâm nhập mặn như sau [6, 11, 17]:
Vùng ven sông Vàm Cỏ thuộc địa phận tỉnh Long An
Hiện trạng xâm nhập mặn vùng hai sông Vàm Cỏ từ đầu mùa khô đến đầu tháng 3
(4/3/2016), độ mặn xuất hiện lớn nhất so với cùng kỳ năm 2015 tăng từ 4,7-7,4g/l, cụ thể
một số trạm chính sau (Biểu đồ 1):
- Trên dòng sông chính Vàm Cỏ, tại trạm Cầu Nổi: độ mặn lớn nhất đạt 20,3g/l (ngày
9/2/2016); so với cùng kỳ năm 2015 (15,6g/l) tăng 4,7 g/l.
- Trên sông Vàm Cỏ Đông, tại trạm Bến Lức: độ mặn lớn nhất đạt 9,7 g/l (ngày
18


8/2/2016); so với cùng kỳ năm 2015 (3,1 g/l) tăng 6,6 g/l.
- Trên sông Vàm Cỏ Tây, tại trạm Tân An: độ mặn lớn nhất đạt 8,1 g/l (ngày 8/2/2016);
so với cùng kỳ năm 2015 (0,7 g/l) tăng 7,4 g/l [17].
Biểu đồ 1: Độ mặn lớn nhất đầu tháng 3/2016 so với cùng kỳ năm 2015

Vùng hai sông Vàm Cỏ

S (g/l)
25

Độ mặn lớn đến đầu tháng 3/2016 so với cùng kỳ năm 2015 vùng hai
sông Vàm Cỏ
20.3

20

15.6

15
9.7

10

8.1
3.1

5

0.7

Sông Vàm Cỏ

Sông Vàm Cỏ Đông

Bến Lức

Cầu Nối
2016

Sông Vàm Cỏ Tây

Tân An

Trạm

0

2015

Nguồn: Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam (2016) [17]

Vùng các cửa sông Cửu Long
Hiện tượng xâm nhập mặn vùng cửa sông Cửu Long từ đầu mùa khô đến đầu tháng 3
(ngày 4/3/2016), độ mặn xuất hiện lớn nhất so với cùng kỳ năm 2015 tăng từ 1,5 - 8,2 g/l.
Diễn biến độ mặn lớn nhất đến ngày 4/3/2016 so với cùng kỳ năm 2015 tại một số trạm
chính thuộc vùng cửa sông Cửu Long như sau (Biểu đồ 2):
- Tại Vàm Kênh, trên sông Cửa Tiều: Độ mặn lớn nhất đạt 23 g/l (ngày 24/2/2016) so
với cùng kỳ năm 2015 (19,8 g/l) tăng 3,2 g/l.
- Tại Vàm Giồng, trên sông Cửa Tiểu: Độ mặn lớn nhất đạt 10g/l (ngày 24/2/2016); so
với cùng kỳ năm 2015 (8,5 g/l) tăng 1,5 g/l.
- Tại Xuân Hòa, trên sông Cửa Tiểu: Độ mặn lớn nhất đạt 4,5 g/l (ngày 8/2/2016); so với
cùng kỳ năm 2015 (3g/l) tăng 1,5 g/l.
- Tại Bình Đại, trên sông Cửa Đại: Độ mặn lớn nhất đạt 27 g/l (ngày 8/2/2016); so với
cùng kỳ năm 2015 (24 g/l) tăng 3 g/l.
- Tại Lộc Thuận, trên sông Hàm Luông: Độ mặn lớn nhất đạt 31,3 g/l (ngày 28/2/2016);

19


so với cùng kỳ năm 2015 (28,6 g/l) tăng 2,9 g/l.
- Tại Sơn Đốc, trên sông Hàm Luông: Độ mặn lớn nhất đạt 22,3 g/l (ngày 28/2/2016); so
với cùng kỳ năm 2015 (14,1 g/l) tăng 8,2 g/l.
- Tại Mỹ Hóa, trên sông Hàm Luông: Độ mặn lớn nhất đạt 10,6 g/l (Ngày 8/2/2016); so
với cùng kỳ năm 2015 (5 g/l) tăng 5,6 g/l.
- Tại Hưng Mỹ, trên sông Cổ Chiên: Độ mặn lớn nhất đạt 19 g/l (ngày 9/2/2016); so với
cùng kỳ năm 2015 (13,9 g/l) tăng 5,1 g/l.
- Tại Trà Vinh, trên sông Cổ Chiên: Độ mặn lớn nhất đạt 14,6 g/l (ngày 8/2/2016); so với
cùng kỳ năm 2015 (11,1 g/l) tăng 4,6 g/l.
- Tại Láng Thé, trên sông Cổ Chiên: Độ mặn lớn nhất đạt 12,4 g/l (ngày 7/2/2016); so
với cùng kỳ năm 2015 (7,8 g/l) tăng 4,6 g/l.
- Tại Trà Kha, trên sông Hậu: Độ mặn lớn nhất đạt 20,5 g/l (ngày 8/2/2016), so với cùng
kỳ năm 2015 (14,6 g/l) tăng 5,9 g/l.
- Tại Cầu Quan, trên sông Hậu: Độ mặn lớn nhất đạt 16,5 g/l (ngày 8/2/2016); so với
cùng kỳ năm 2015 (10,1 g/l) tăng 6,4 g/l.
- Tại Rum Rạch, trên sông Hậu: Độ mặn lớn nhất đạt 7,2 g/l (ngày 8/2/2016); so với
cùng kỳ năm 2015 (4,4 g/l) tăng 2,8 g/l [17].
Biểu đồ 2: Độ mặn lớn nhất đầu tháng 3/2016 so với cùng kỳ năm 2015
Vùng cửa sông Cửu Long
Độ mặn lớn nhất đến đầu tháng 3/2016 so với cùng kỳ năm 2015 vùng
Cửa sông Cửu Long
S (g/l)
35

30
25

20
15
10

5
Vàm Vàm Xuân Bình Lộc
An Sơn
Kênh Giồng Hòa Đại Thuận Thuận Đốc

Mỹ Hưng Trà Láng
Hóa Mỹ Vinh Thé

Sông Cửa Tiểu Sông Cửa Đại Sông Hàm Luông
2016

Trà Cầu Rạch
Kha Quan Rum

Sông Cổ Chiên

2015

Nguồn: Theo Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam (2016) [17]

20

Sông Hậu

trạm

0


Vùng các cửa sông Tiền, sông Hậu
Mặn cũng theo thủy triều từ biển Đông xâm nhập vào trong sông. Độ mặn trung bình
tháng và độ mặn lớn nhất trong năm thường xuất hiện trong tháng 3 hoặc tháng 4. Độ mặn
cao nhất trong mỗi tháng và độ mặn lớn nhất trong thời gian quan trắc tại các vị trí khác
nhau trên một dòng sông. Chiều dài xâm nhập của độ mặn 4‰ khoảng 50 - 57 km, trong
đó sâu nhất trên nhánh cửa Tiểu - nhánh sông có tỉ lệ phân nước nhỏ nhất [12].
Vùng ven biển Tây gồm tỉnh Kiên Giang và một phần tỉnh Cà Mau
Hiện tượng xâm nhập mặn khu vực ven biển Tây, trên sống Cái Lớn từ đầu mùa khô đến
đầu tháng 3 (ngày 4/3/2016), độ mặn xuất hiện lớn nhất so với cùng kỳ năm 2015 tăng từ
4,8 - 7,6 g/l, trích lược một số trạm chính dưới đây (Biểu đồ 3):
Tại Xẻo Rô, trên sông Cái Lớn: Độ mặn lớn nhất đạt 23,8 g/l (ngày 4/2/2016); so với
cùng kỳ năm 2015 (16,2 g/l) tăng 7,6 g/l.
Tại Gò Quao, trên sông Cái Lớn: Độ mặn lớn nhất đạt 11 g/l (ngày 6/2/2016); so với
cùng kỳ năm 2015 (4g/l) tăng 7 g/l.
Tại Cầu Cái Tư, trên sông Cái Lớn: Độ mặn lớn nhất đạt 5,5 g/l (ngày 7/2/2016); so với
cùng kỳ năm 2015 (0,7 g/l) tăng 4,8 g/l [17].
Biểu đồ 3: Độ mặn lớn nhất đầu tháng 3/2016 so với cùng kỳ năm 2015

Vùng ven biển Tây (trên sông Cái Lớn)

S (g/l)

Độ mặn lớn nhất đến đầu tháng 3/2016 so với cùng kỳ năm
2015 vùng ven biển Tây (trên sông Cái Lớn)

25
20

15
10

0
Xẻo Rô

Gò Quao

Cầu Cái Tư

Axis Title
2016

2015

Nguồn: Theo Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam (2016) [17]

21

Trạm

5


Vùng Bán đảo Cà Mau
Đây là khu vực chịu ảnh hưởng của mặn theo thủy triều ở cả biển Tây và biển Đông.
Mặn theo thủy triều biển Đông ngược sông Hậu và sông Mĩ Thanh ảnh hưởng trong phạm
vi tỉnh Sóc Trăng; ngược sông Gành Hào ảnh hưởng tới thị xã Bạc Liêu trên kênh Cà Mau Bạc Liêu, đến kênh Quản Lộ - Phụng Hiệp. Trên kênh Cà Mau - Bạc Liêu xuất hiện vùng
giáp triều - mặn ở khu vực lân cận thị xã Bạc Liêu. Khi triều lên, nước chảy từ Bạc Liêu về
phía sông Gành Hào.

Diễn biến mặn trong khu vực khá phức tạp, độ mặn lớn nhất trong thời kỳ quan trắc hầu
như không xuất hiện đồng thời cùng một năm ở các vị trí khác nhau. Tuy nhiên, độ mặn
trung bình tháng lớn nhất xuất hiện chủ yếu trong tháng 4 hoặc tháng 5 - chậm hơn so với
các khu vực khác.
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến xâm nhập mặn ĐBSCL
3.1. Dòng chảy thượng nguồn và phân bố dòng chảy trên các sông thuộc ĐBSCL
3.1.1. Dòng chảy từ thượng lưu vào ĐBSCL
Trong giai đoạn 1991-2012, tổng lưu lượng trong tháng 4 (  QIV ) của sông Mê Công
chảy vào ĐBSCL (sông Tiền tại Tân Châu và sông Hậu tại Châu Đốc) nhỏ nhất là vào các
năm 1993 (1.535 m3/s), 1995 (1.891 m3/s) và 1998 (1.819 m3/s) và đều là những năm khô
hạn nặng do chịu ảnh hưởng của El Ninô, nên độ mặn lớn nhất cũng phần lớn đều xuất hiện
vào những năm này.
Theo số liệu từ 1993 đến 2012, dòng chảy sông Mê Công chảy vào ĐBSCL có xu thế
tăng lên vào mùa cạn. Tuy nhiên, tỷ lệ giữa sông Tiền và sông Hậu cũng có thay đổi: Lưu
lượng trung bình tháng vào mùa cạn các tháng 1, 2, 3 tại Tân Châu tăng lên, tuy nhiên xu
thế tại Châu Đốc giảm. Đến tháng 4, 5 xu thế lưu lượng nước trung bình tháng tại Châu Đốc
lại tăng.
Năm 2015, do ảnh hưởng của hiện tượng El-Nino nên mùa mưa đến trễ nhưng lại kết
thúc sớm, tổng lượng mưa trên lưu vực thiếu hụt so với trung bình nhiều năm từ 20-50%.
Vì vậy, mùa lũ năm 2015 thuộc năm lũ nhỏ dần, dẫn đến dòng chảy trong mùa khô từ
thượng lưu chảy về ĐBSCL xuống ở mức cực thấp (ở mức lịch sử).
Hai yếu tố thượng lưu quan trọng đến nguồn nước, xâm nhập mặn ở ĐBSCL là lượng
trữ trong Biển Hồ (Tonle Sap) và dòng chảy đến Kratie (đầu châu thổ Mekong). Hiện nay,
vào giữa thời kỳ mùa khô nên dòng chảy thượng lưu chảy về ĐBSCL xuống thấp. Hiện
trạng của hai yếu tố này trong mùa khô năm 2015-2016 như sau:
- Chế độ nước ở Biển Hồ (Tonle Sap)
Mực nước giữa mùa khô năm 2015-20146 ở trạm Prek Kdam (gần Biển Hồ) đầu tháng
3/2016 ở trạng thái cực thấp (trung bình khoảng 1,78m) so với những năm từ 1980-2013 và
thấp hơn cùng kỳ năm 2014 - 2015 khoảng 0,95m.
22

- Dòng chảy trên dòng chính sông Mê Công
Từ cuối tháng 1 đến đầu tháng 2/2016, dòng chảy từ thượng lưu về đồng bằng có sự gia
tăng đột biến, tuy nhiên lưu lượng dòng chảy không duy trì mà giảm nhanh vào đầu tháng 3
[17].
3.1.2. Phân phối dòng chảy giữa dòng chính và các phân lưu
Sự phân phối lượng dòng chảy giữa sông Tiền và sông Hậu cũng như giữa các nhánh
sông Tiền (sông Cửa Tiểu, sông Mỹ Tho, sông Ba Lai, sông Hàm Luông, sông Cổ Chiên)
và giữa các nhánh sông Hậu (chảy ra cửa Định An và cửa Trần Đề) cũng ảnh hưởng đáng
kể đến độ mặn tại các cửa sông này. Nhìn chung, độ mặn ở Cửa Tiểu (trạm Vàm Kênh),
cửa Đại (trạm Bình Đại) cao hơn so với các cửa sông khác, chủ yếu là do lượng nước sông
Cửu Long chảy về các cửa sông này ít hơn.
3.1.3. Dòng chảy trên sông, kênh rạch nội đồng
Mặn xâm nhập vào hệ thống sông, kênh rạch nội đồng phụ thuộc vào các yếu tố chính
như: lượng nước ngọt từ thượng lưu truyền về, độ lớn của thủy triều, các yếu tố khí tượng
(chủ yếu là mưa và bốc hơi), hoạt động kinh tế xã hội như công trình dẫn nước ngọt, hệ
thống kênh rạch chuyển nước ngọt và hệ thống cống, đập ngăn mặn, lượng nước lấy từ sông
ngòi, kênh rạch cho các nhu cầu, chủ yếu là cho tưới...
Trong mùa cạn, mực nước ở vùng ĐTM chịu ảnh hưởng triều biển Đông từ sông Tiền
phía Tây, sông Vàm Cỏ Tây ở phía Đông và các kênh rạch phía Nam, trong đó từ sông Tiền
chiếm ưu thế. Mực nước ở Tân Châu và Châu Đốc và mực nước nội đồng thường dao động
đồng pha. Ảnh hưởng của triều đến mực nước có xu thế giảm dần từ phía sông Tiền sang
phía sông Vàm Cỏ.
Vùng TGLX chịu ảnh hưởng triều đồng thời từ sông Hậu do triều biển Đông và từ kênh
Rạch Giá - Hà Tiên do triểu Biển Tây. Từ năm 2000 đến nay, diễn biến thủy văn mùa cạn
vùng TGLX có nhiều thay đổi. Nguồn triều từ phía sông Hậu vào chiếm ưu thế, nguồn
nước từ kênh Vĩnh Tế chuyển vào qua 7 cầu (từ Châu Đốc đến Nhà Bàng) đã thay đổi
nhiều do chỉ còn có 2 đường vào là Tha La và Trà Sư. Do hệ thống công trình ngăn mặn
hiện nay, triều biển Tây truyền vào chỉ còn thông qua các cửa Vàm Răng, cầu Rạch Giá 1,

cầu Rạch Giá 2, cầu An Hòa và cầu Rạch Sỏi.
Ở vùng BĐCM, mạng lưới sông ngòi, kênh rạch chằng chịt. Trong đó có một số sông
nội đồng tương đối lớn như sông: Cái Lớn, Cái Bé, Ông Đốc, Bảy Hạp, Cửa Lớn, Gành
Hào và Mỹ Thanh, một số kênh, rạch tương đối lớn chảy theo hướng Đông Bắc - Tây Nam
từ sông Hậu, sông Mỹ Thanh sang phía biển Tây như các kênh: Bạc Liêu - Cà Mau, Quản
Lộ - Phụng Hiệp (QLPH), Xà Nô, Ô Môn, Cái Sắn... và một số kênh theo hướng Tây Bắc Đông Nam như: Ngạn Dừa - Bạc Liêu, Phước Long - Vĩnh Mỹ, Làng Thứ Bảy - Canh Điền
- Phố Sinh, Canh Điền - Hộ Phòng, kênh Cán Gáo - sông Tiêm - Sông Mỹ Thanh chảy trên
địa phận tỉnh Sóc Trăng, chảy ra biển tại cửa Mỹ Thanh. Sông Gành Hào chảy trên địa phận
tỉnh Cà Mau, đoạn hạ lưu là ranh giới hai tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau, nối thông với một số
23


kênh rạch như kênh Đội Cương, kênh Xáng Cà Mau..., trong đó, kênh Đội Cương lại thông
với sông Bảy Hạp. Ở phía tây nam sông Gành Hào có sông Bồ Đề chảy trên địa phận huyện
Năm Căn, Ngọc Hiển, nối với sông Cái Lớn chảy ra biển Tây. Kênh Quản Lộ - Phụng Hiệp
từ TP. Cà Mau (kênh Quản Lộ) xuyên qua địa phận các tỉnh Bạc Liêu, Sóc Trăng và Hậu
Giang, nối với sông Hậu bởi kênh Xáng Cái Con và kênh Xáng trên địa phận huyện Châu
Thành tỉnh Hậu Giang.
Nguồn nước ngọt cung cấp cho bán đảo Cà Mau chủ yếu từ sông Hậu qua hệ thống kênh
trục như: Quản Lộ - Phụng Hiệp, Lai Hiếu, Xà No, Ô Môn...
Mặn xâm nhập vào BĐCM mạnh nhất từ các cửa sông Mỹ Thanh, Gành Hào và yếu
nhất từ sông Cái Lớn, Cái Bé. Các sông và kênh rạch trong BĐCM lại nối liền với nhau,
nên ảnh hưởng triều và mặn rất phức tạp. Những năm qua, hệ thống cống ngăn mặn trên các
kênh Tiếp Nhật, Quản Lộ - Phụng Hiệp được xây dựng và đi vào hoạt động đã hạn chế mặn
từ biển Đông và biển Tây xâm nhập vào. Tuy nhiên, việc chuyển đổi cơ cấu sản xuất từ
trồng lúa sang nuôi tôm lại làm cho diễn biến của mặn càng trở nên phức tạp hơn.
3.2. Chế độ thủy triều ở ĐBSCL
ĐBSCL chịu ảnh hưởng của thủy triều từ biển Đông và biển Tây xâm nhập vào với chế
độ triều khác nhau.
Triều từ biển Đông xâm nhập vào hệ thống sông ngòi, kênh, rạch nội đồng ở ĐBSCL

qua cửa sông Vàm Cỏ, các cửa sông Tiền (cửa Tiểu, cửa Đại, cửa Ba Lai, cửa Hàm Luông,
cửa Cổ Chiên, và cửa Cung Hầu), cửa sông Hậu (cửa Định An, Cửa Trần Đề) và các cửa
sông Mỹ Thanh, Gành Hào, Bồ Đề.... Triều biển Đông truyền theo hệ thống sông đến tận
lãnh thổ Cămpuchia.
Triều biển Đông xâm nhập vào BĐCM từ sông Hậu rồi qua các kênh, rạch trong bán đảo
Cà Mau và các sông Mỹ Thanh, Gành Hào, Bồ Đề... Trước khi có hệ thống công trình ngăn
mặn từ biển Đông, triều từ biển Đông chiếm ưu thế ở phía Nam vùng Quản Lộ - Phụng
Hiệp, tương tác giữa triều biển Đông qua sông Hậu vào các kênh rạch với triều biển Tây đã
hình thành khu vực giao thoa trên địa phận tỉnh Kiên Giang và phần phía tây tỉnh Cà Mau
với đặc điểm chân triều thấp, đỉnh triều cao, ảnh hưởng lớn đến khả năng chuyển nước ngọt
từ sông Hậu vào hệ thống kênh, rạch nội đồng ở bán đảo Cà Mau trong mùa cạn và khả
năng tiêu thoát lũ trong mùa mưa lũ, kéo dài thời gian ngập úng trong mùa mưa ở khu vực
trung tâm bán đảo Cà Mau. Từ Long An đến Mũi Cà Mau, bán nhật triều không đều, biên
độ khoảng 3-4m. Trong những ngày triều cường nếu xuất hiện gió sẽ làm gia tăng phạm vi
xâm nhập mặn trên dòng chính và kênh rạch nội đồng.
Triều biển Tây xâm nhập vào vùng TGLX và bán đảo Cà Mau qua các cửa sông Cái
Lớn, sông Cái Bé, sông Ông Đốc, sông Bảy Hạp, sông Cửa Lớn và các kênh, rạch trực tiếp
chảy ra biển Tây, như các kênh Giang Thành, kênh Hà Tiên - Rạch Giá... Nước mặn từ biển
Tây theo dòng triều truyền vào Tứ giác Long Xuyên qua các cửa Rạch Sỏi, Rạch Giá, Vàm
Răng, Luỳnh Quỳnh, Vàm Rầy, Tuần Thống, Kiên Lương... đổ vào kênh Rạch Giá - Hà
24


Tiên rồi theo các kênh Long Xuyên, Ba Thê, Mười Châu Phú, Tám Ngàn... xâm nhập vào
nội đồng [7]. Ngoài ra, nước mặn cũng có thể xâm nhập theo 2 kênh lớn ở hai rìa của Tứ
giác là kênh Cái Sắn và kênh Vĩnh Tế, đổ trực tiếp ra biển Tây. Từ Mũi Cà mau đến Hà
Tiên, nhật triều không đều, biên độ khoảng 0,8m - 1,2m.
Nước mặn xâm nhập vào vùng bán đảo Cà Mau từ biển Đông và biển Tây: xâm nhập
mặn từ biển Đông theo sông Hậu, sông Mĩ Thanh, sông Gành Hào; xâm nhập từ biển Tây
qua các sông Ông Đốc, sông Cái Lớn, sông Cái Bé, kênh Rạch Sỏi.

Trong quá trình triều truyền vào các kênh rạch, mực nước đỉnh triều giảm dần nhưng
chân triều lại được nâng cao dần; dao động triều tắt nhanh khi truyền vào kênh rạch các cấp.
Trong quá trình xâm nhập vào trong hệ thống sông ngòi, kênh rạch, dòng triều đồng thời
cũng mang nước mặn từ biển vào. Do đó, thủy triều là một trong những yếu tố chính ảnh
hưởng đến xâm nhập mặn. Quá trình truyền mặn vào sông cũng theo nhịp điệu của quá
trình truyền triều. Tại một vị trí cố định, trong ngày thường có 2 đỉnh mặn và 2 chân mặn
gần như đồng pha với sự biến đổi mực nước (thường đỉnh mặn xuất hiện chậm hơn mực
nước đỉnh triều khoảng 1 - 2 giờ), độ mặn giảm dần khi vào sâu trong sông. Tại cửa sông,
mặn cũng có chu kỳ hàng ngày, chu kỳ 15 ngày và chu kỳ hàng tháng tương tự như chu kỳ
của thủy triều. Do ảnh hưởng bởi các yếu tố khí tượng, đặc biệt là gió Đông (gió chướng)
trong tháng 2 - 3 nên mực nước đỉnh triều và bình quân gia tăng đến 20 - 30 cm, dẫn tới độ
mặn cũng gia tăng theo.
Diễn biến trong ngày: Phần lớn ĐBSCL bị ảnh hưởng bởi triều biển Đông, nên ở vùng
ven biển Đông, bao gồm hạ lưu các sông Vàm Cỏ, Tiền, Hậu, Mỹ Thanh và Gành Hào...
chịu ảnh hưởng triều với chế độ bán nhật triều không đều. Trong ngày xuất hiện đỉnh mặn
và chân mặn, tương ứng với hai đỉnh và chân triều, phần lớn đỉnh mặn xuất hiện trên sườn
triều rút và chân mặn xuất hiện trên sườn triều lên. Ở vùng ven biển Tây, nơi chịu ảnh
hưởng của triều biển Tây với chế độ nhật triều không đều là chính, bao gồm các tỉnh Kiên
Giang, Cà Mau và một phần các tỉnh An Giang, Cần Thơ, Vĩnh Long, Trà Vinh, Sóc Trăng,
Bạc Liêu, trong ngày thường chỉ xuất hiện một đỉnh và một chân mặn, thời gian xuất hiện
đỉnh và chân mặn cũng chậm hơn đỉnh và chân triều khoảng 2 - 3 giờ. Riêng khu vực đồng
thời chịu ảnh hưởng của cả triều từ biển Đông và từ biển Tây, chế độ mặn rất phức tạp.
3.3. Mưa và bốc hơi nội đồng
Ở ĐBSCL, mùa cạn thường trùng với mùa ít mưa, đây cũng là thời kỳ khống chế của gió
mùa Đông - Bắc, kéo dài từ tháng 11đến tháng 4 năm sau, khí hậu đặc trưng là khô, nóng và
rất ít mưa. Mùa lũ trùng với mùa mưa, là thời kỳ khống chế của gió mùa Tây - Nam, kéo
dài từ tháng 5-10, có khí hậu đặc trưng là nóng, ẩm và mưa nhiều. Khí hậu ở ĐBSCL là khí
hậu nhiệt đới ẩm, gió mùa cận xích đạo, nắng nhiều, nhiệt độ cao quanh năm. Sự tương
phản về mưa giữa mùa mưa và mùa khô rất sâu sắc.
Cũng như các vùng khác, mưa ở ĐBSCL biến đổi theo mùa: Mùa mưa hàng năm thường

từ tháng 5 đến tháng 11, mùa khô - mùa mưa ít, kéo dài từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau.
25