Xây dựng hệ thống kế toán quản trị tại các trường đại học ngoài công lập trên địa bàn TP hồ chí minh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (486.77 KB, 106 trang )
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan luận văn thạc sĩ “Xây dựng hệ thống kế toán quản trị tại các
trường Đại học ngoài công lập trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh" là công trình
nghiên cứu khoa học nghiêm túc của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong Luận
văn này là được tổng hợp từ quá trình khảo sát thực tế và nguồn thông tin đáng tin
cậy chưa được ai công bố.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này
đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được chỉ rõ nguồn
gốc.
Học viên thực hiện Luận văn
(Ký và ghi rõ họ tên)
Đào Tuyết Lan
ii
LỜI CÁM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS-TS Hà Xuân Thạch người đã tận tình
hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình tôi thực hiện luận văn này, cũng như đã
giúp đỡ tôi hoàn thiện kiến thức chuyên môn của bản thân.
Tôi xin chân thành cám ơn trường Đại học Văn Lang nơi tôi đang công tác đã tạo
điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình tôi tham gia khóa học này, cũng như đã giúp
đỡ tôi rất nhiều trong quá trình trả lời bảng câu hỏi khảo sát, thu thập thông tin thực
hiện luận văn.
Tôi xin Trân trọng cám ơn đến Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo và Quản lý sau đại
học, Khoa Kế toán – Tài chính – Ngân hàng và toàn thể các giảng viên trực tiếp tham
gia giảng dạy khóa học này đã tổ chức, quản lý, truyền đạt những kiến thức quý báu
trong thời gian tôi tham gia khóa học và đã giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát số liệu
thực hiện luận văn này.
Tác giả
Đào Tuyết Lan
iii
TÓM TẮT
Kế toán nói chung và kế toán quản trị nói riêng là yếu tố quan trọng để tạo
nên sức mạnh cho các doanh nghiệp. Kế toán quản trị thực chất là một quy trình
định dạng, thu thập, kiểm tra, định lượng để trình bày, giải thích và cung cấp những
thông tin cần thiết và hợp lý cho nhà quản trị trong nội bộ doanh nghiệp, giúp họ
đưa ra những quyết định kinh doanh tối ưu. Trong quá trình toàn cầu hóa hiện nay,
với sự tham gia của nhiều đối tượng, lĩnh lực giáo dục, lĩnh vực mà trước đây là mặt
hàng dịch vụ công chỉ duy nhất do Nhà nước cung cấp cho xã hội, thì nay với một
cơ chế thoáng hơn, hội nhập sâu vào kinh tế thế giới, loại hình dịch vụ công này đã
và đang được chuyển dần từ khu vực công sang khu vực tư.
Với đặc điểm giống như các doanh nghiệp, hoạt động bằng nguồn kinh phí
ngoài ngân sách, phải tự chủ về tài chính đòi hỏi mỗi trường đại học ngoài công lập
phải có những kế hoạch chi tiết, nhất là kế hoạch dự toán ngân sách nhà trường, các
trung tâm trách nhiệm để tăng tính cạnh tranh giữa các trường Đại học ngoài công
lập trong hệ thống đại học, tăng hiệu quả sử dụng nguồn lực phục vụ cho công tác
đào tạo. Luận văn “ Xây dựng hệ thống kế toán quản trị tại các trường đại học ngoài
công lập trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh” đã nghiên cứu một số nội dung cơ bản sau:
-
Hệ thống hóa những vấn đề cơ bản của kế toán quản trị, đưa ra mô hình lý
thuyết ứng dụng phù hợp với trường đại học ngoài công lập. Luận văn đã đi từ lịch
sử hình thành của kế toán quản trị trong lĩnh vực dịch vụ công đến đặc điểm quản
trị tài chính công để thấy được tính đặc thù của mô hình nghiên cứu, đến việc hệ
thống hóa những nội dung lý thuyết và phân tích chi phí; Phương pháp lập dự toán
cho đến công cụ phân tích mô hình C-V-P mối quan hệ giữa chi phí, khối lượng và
lợi nhuận của kế toán quản trị.
- Nội dung công tác kế toán quản trị được xây dựng bao gồm:
+ Hệ thống kế toán chi phí phục vụ yêu cầu quản trị chi phí
+ Hệ thống dự toán phục vụ yêu cầu hoạch định
+ Hệ thống trung tâm trách nhiệm phục vụ yêu cầu kiểm soát và đánh giá kết
quả thực hiện.
iv
+ Hệ thống tính giá thành đào tạo phục vụ cho các quyết định trong ngắn hạn.
+ Đặc biệt là mô hình phân tích C-V-P phân tích mối quan hệ giữa chi phí, khối
lượng và lợi nhuận để nhà quản trị thấy được điểm hòa vốn, thặng dư lợi nhuận và
từ đó nhà quản trị sẽ có những chiến lược phát triển nhà trường một cách phù hợp
nhất.
+ Bên cạnh đó, luận văn cũng đã đưa ra mô hình kế toán ứng dụng kế toán quản
trị kết hợp với kế toán tài chính để thu nhận chứng từ ban đầu gắn liền với chứng từ
của kế toán tài chính.
+ Xử lý thông tin từ các chứng từ các tài khoản kế toán quản trị được chi tiết từ
các tài khoản của tài khoản kế toán tài chính.
+ Tổ chức hệ thống báo cáo KTQT phù hợp với yêu cầu của nhà quản trị.
+ Ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác tổ chức KTQT.
Thông tin do kế toán quản trị cung cấp đóng một vai trò rất quan trọng trong
việc ra quyết định của nhà quản trị. Nó giúp cho nhà quản trị có cái nhìn xuyên suốt
từ khâu lập dự toán, tổ chức thực hiện đến kiểm tra đánh giá và cuối cùng là ra
quyết định. Trong các trường đại học ngoài công lập ở Việt Nam hiện nay, kế toán
quản trị còn là một khái niệm khá mới mẻ. Vì vậy với đề tài “ Xây dựng hệ thống kế
toán quản trị tại các trường đại học ngoài công lập trên địa bàn TP.HCM” có ý nghĩa
quan trọng là giúp cho các trường Đại học ngoài công lập có cái nhìn khác về kế
toán quản trị và từ đó ứng dụng thực tiễn về kế toán quản trị tại các trường.
v
ABSTRACT
Accounting in general and management accounting in particular is an
important factor to create power for the enterprise. Management accounting is
essentially a process of formating, collecting, examining and quantifying to present,
explain and provide the information necessary and reasonable for the internal
management of enterprises, helping them make optimal business decisions. In the
process of globalization today, with the participation of many objects, field of
education that previously was service provided to society only by the State, but now
with the open mechanism and deeper integration into the world economy, this type
of service has been moved gradually from the public sector to the private sector.
With features like enterprises, operating by their own budget funds, self financial autonomy thus requiring each non-public universities have to set up
detailed plans, especially in budget plan to increase competition between the nonpublic universities in the university system, to enhance the efficiency of resource in
service training. The Thesis "Construction of management accounting systems of
the non-public universities in Ho Chi Minh City" has studied some basic contents:
- Formalizing the basics of management accounting, setting up theoretical
model application consistent with the non-public universities. Thesis studies from
history of management accounting in the public service to the financial
management features to realise the characteristics of the research model, to the
systemization of the theoretical content and cost analyzation; estimation method and
analysis tool model of CPV on the relationship between costs, volume and profits of
management accounting.
- Content management accounting under construction includes:
+ Cost accounting system serving for cost management requirements
+ Estimation system required for planning
+ Accountability central system required for controlling and evaluating
performance results.
vi
+ Costing system serving for short-term decisions.
+ Especially the CVP model analysis the relationship between costs, volume
and profits for executives finding breakeven point, profit and surplus from which
the administrator will have the strategy developing the most appropriate cases.
+ In addition, the thesis also launched models accounting management
accounting applications associated with financial accounting to collect original
documents associated with the documents of financial accounting.
+ Process information from the documents of account management
accounting detailed from the accounts of financial accounting.
+ Organize reports international economic system consistent with the
requirements of governance.
+ Application of information technology in accounting management
activities.
Information provided by management accounting plays a very important role
in decision making of managers. It helps administrators having the insight look
from the estimation, implementation and evaluation then making the final decision.
In the non-public universities in Vietnam at present, accounting management is a
relatively new concept. So the theme "Building management accounting systems in
the non-public universities in HCM city" has important significance enable nonpublic universities having another look at the management accounting and thus
putting the application of management accounting at the school.
vii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................i
LỜI CÁM ƠN...........................................................................................................ii
TÓM TẮT................................................................................................................ iii
ABSTRACT..............................................................................................................v
MỤC LỤC............................................................................................................... vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................x
DANH MỤC BẢNG................................................................................................xi
DANH MỤC SƠ ĐỒ HÌNH...................................................................................xii
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU..............................................1
1.1 Tính cấp thiết của đề tài............................................................1
1.2 Các công trình nghiên cứu liên quan đã công bố......................2
1.3 Mục tiêu nghiên cứu..................................................................4
1.4 Phạm vi, đối tượng và phương pháp nghiên cứu.......................4
1.5 Đóng góp mới của đề tài...........................................................5
1.6 Bố cục luận văn........................................................................5
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TRONG DỊCH VỤ
CÔNG....................................................................................................................... 6
2.1 Tổng quan về kế toán quản trị trong dịch vụ công....................6
2.1.1 Sự ra đời và phát triển của kế toán quản trị trong dịch vụ
công.................................................................................................6
2.1.2 Đặc điểm quản trị tài chính công trong các tổ chức dịch vụ
công (Phạm, 2013)..........................................................................9
2.2 Tổ chức công tác kế toán quản trị trong các tổ chức dịch vụ
công...............................................................................................12
2.2.1 Khái niệm kế toán quản trị..................................................12
2.2.2 Mục tiêu của kế toán quản trị...............................................13
viii
2.2.3 Vai trò của kế toán quản trị..................................................14
2.2.4 Ý nghĩa của kế toán quản trị.................................................14
2.3 Nội dung cơ bản của kế toán quản trị trong hoạt động dịch vụ
công...............................................................................................14
2.3.1 Phân loại chi phí...................................................................15
2.3.2 Hệ thống chi phí linh hoạt....................................................17
2.3.3 Phân tích mối quan hệ chi phí - khối lượng - lợi nhuận.........18
2.3.4 Lập dự toán ngân sách.........................................................21
2.3.5 Kế toán trung tâm trách nhiệm và đánh giá trách nhiệm
quản lý...........................................................................................23
2.3.6 Mô hình tổ chức KTQT ở một số tổ chức trên thế giới...........23
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.....................................................28
3.1 Mô hình nghiên cứu.................................................................28
3.2 Phương pháp nghiên cứu.........................................................30
3.3 Thu thập dữ liệu.......................................................................31
3.3.1 Dữ liệu thứ cấp.....................................................................31
3.3.2 Dữ liệu sơ cấp.......................................................................33
Kết luận chương 3..........................................................................35
CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ KẾ TOÁN
QUẢN TRỊ TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOÀI CÔNG LẬP TẠI TP.HỒ CHÍ
MINH...................................................................................................................... 35
4.1 Khái quát về trường đại học ngoài công lập............................36
4.1.1 Đặc điểm hoạt động của các trường đại học ngoài công lập36
4.1.2 Đặc trưng của sản phẩm giáo dục đại học...........................37
4.1.3 Đặc điểm quản lý tài chính trong các trường đại học ngoài
công lập.........................................................................................38
4.2 Thực trạng tổ chức công tác KTQT tại một số trường ngoài công
lập..................................................................................................44
4.2.1 Kết quả khảo sát bảng câu hỏi một......................................44
ix
4.2.2 Kết quả khảo sát bảng câu hỏi hai.......................................47
4.3 Kết luận về kết quả khảo sát...................................................55
4.3.1 Đánh giá thực trạng về công tác kế toán quản trị tại các
trường Đại học ngoài công lập trên địa bàn Tp.HCM.....................55
4.3.2 Nguyên nhân của những tồn tại...........................................57
Kết luận chương 4..........................................................................57
CHƯƠNG 5: XÂY DỰNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TẠI CÁC
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOÀI CÔNG LẬP............................................................59
5.1 Quan điểm và căn cứ xây dựng...............................................59
5.2 Nội dung KTQT cần thực hiện..................................................61
5.3 Công tác tổ chức bộ phận kế toán quản trị trong các trường.. 79
5.4 Những kiến nghị và giải pháp hỗ trợ để thực hiện công tác kế
toán quản trị tại các trường đại học ngoài công lập......................85
Kết luận chương 5..........................................................................86
KẾT LUẬN CHUNG..............................................................................................88
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................91
x
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
C -V- P
ĐH NCL
IFAC
KTQT
KTTC
PFM
RI
ROI
Viết đầy đủ bằng tiếng Việt
Mối quan hệ giữa Chi phi - khối lượng và lợi nhuận
Đại học ngoài công lập
Liên đoàn kế toán quốc tế
Kế toán quản trị
Kế toán tài chính
Quản trị tài chính công
Lợi nhuận còn lại
Tỷ lệ hoàn vốn đầu tư
xi
DANH MỤC BẢNG
Trang
Bảng 4.1: Chỉ số đo năng lực đào tạo của các trường ĐH NCL..............................42
Bảng 4.2: Kết quả khảo sát mục tiêu 1 - Bảng câu hỏi 1.........................................44
Bảng 4.3: Kết quả khảo sát mục tiêu 2 - Bảng câu hỏi 1.........................................45
Bảng 4.4: Kết quả khảo sát mục tiêu 1 - Câu hỏi 1 - Bảng câu hỏi 2.......................47
Bảng 4.5: Kết quả khảo sát mục tiêu 4 - Câu hỏi 2 - Bảng câu hỏi 2.......................48
Bảng 4.6: Kết quả khảo sát mục tiêu 4 - Câu hỏi 3 - Bảng câu hỏi 2.......................49
Bảng 4.7: Kết quả khảo sát mục tiêu 4 - Câu hỏi 4 - Bảng câu hỏi 2.......................50
Bảng 4.8: Kết quả khảo sát mục tiêu 4 - Câu hỏi 5 - Bảng câu hỏi 2.......................51
Bảng 4.9: Kết quả khảo sát mục tiêu 4 - Câu hỏi 6 - Bảng câu hỏi 2.......................51
Bảng 4.10: Kết quả khảo sát mục tiêu 4 - Câu hỏi 6 - Bảng câu hỏi 2.....................54
Bảng 4.11: Kết quả khảo sát mục tiêu 4 - Câu hỏi 7 - Bảng câu hỏi 2.....................54
Bảng 5.1: Bảng phân loại chi phí theo mức độ hoạt động.......................................62
xii
DANH MỤC SƠ ĐỒ HÌNH
Trang
Hình 2.1: Chu trình cơ bản của mô hình Quản trị tài chính công.............................11
Hình 2.2: Mô hình kế toán quản trị kết hợp (Bùi, 2013)..........................................25
Hình 5.3: Mô hình tổ chức kế toán quản trị trong trường ĐH NCL.........................80
1
CHƯƠNG 1:
TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1 Tính cấp thiết của đề tài
Trong quá trình đổi mới tư duy kinh tế, từ mô hình kinh tế tập trung bao cấp
chuyển sang mô hình phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Đặc biệt trong quá trình hội nhập quốc tế đòi hỏi phải có nguồn nhân lực có đủ tầm
để đương đầu với những thách thức mới. Đảng và Nhà nước ta đã chủ trương xã hội
hóa giáo dục, đó là hướng đi đúng đắn. Không thể phủ nhận từ khi có chủ trương xã
hội hóa giáo dục, khối các trường Đại học ngoài công lập đã cung cấp cho thị
trường lao động một khối lượng không nhỏ nguồn tài nguyên tri thức đủ cả chất và
lượng để đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nhưng do thành
lập một cách ồ ạt, hiện nay nhiều trường đang có nguy cơ giải thể vì không tuyển
sinh đủ chỉ tiêu. Bên cạnh đó cũng có nhiều trường bị hạn chế số lượng tuyển sinh
do chưa đáp ứng được số đo năng lực đào tạo được xác định bởi nội dung thông tư
số 57/2011/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Sự phát triển của một cơ sở
giáo dục phụ thuộc vào một số yếu tố như sau: cơ sở vật chất: quỹ đất, phòng học,
trang thiết bị, thư viện, phòng thực hành, ký túc xá,...; nhân sự các bộ phận: quản lý,
giảng dạy, hành chính, phục vụ,…; chiến lược phát triển; chất lượng đào tạo,… Có
thể nêu thêm một số yếu tố khác nhưng có lẽ đây là những yếu tố then chốt (theo TS
Nguyễn Khắc Chương). Để khẳng định mình trước xã hội, các trường ngoài công
lập phải có kế hoạch tự hoàn thiện các yếu tố trên. Đây là con đường độc đạo để đi
đến sự thành công. Muốn đứng vững và phát triển thì phải sử dụng nguồn tài chính
của mình như thế nào để tạo ra sản phẩm chất lượng cao, đó là việc của lãnh đạo
các đơn vị, mà điều này phụ thuộc rất nhiều vào thông tin do hệ thống kế toán cung
cấp. Kế toán nói chung và kế toán quản trị nói riêng là yếu tố rất quan trọng để tạo
nên sức mạnh cho các doanh nghiệp. Kế toán quản trị thực chất là một quy trình
định dạng, thu thập, kiểm tra, định lượng để trình bày, giải thích và cung cấp những
2
thông tin cần thiết và hợp lý cho nhà quản trị trong nội bộ nhà trường, giúp họ đưa
ra những quyết định kinh doanh tối ưu cho nhà trường. Với sự nhìn nhận về việc
kiểm soát nguồn lực làm sao để có thể dùng tối đa nguồn lực phục vụ cho việc
giảng dạy, học tập. Bên cạnh đó cần lập nhiều kế hoạch chi tiết, nhất là kế hoạch dự
toán ngân sách nhà trường, các trung tâm trách nhiệm để tăng tính cạnh tranh giữa
các trường Đại học ngoài công lập trong hệ thống đại học, tăng hiệu quả sử dụng
nguồn lực phục vụ cho công tác đào tạo. Từ đó, mỗi nhà trường phải có những
chiến lược nhằm đáp ứng được các nhu cầu đảm bảo về cơ sở vật chất, đội ngũ
giảng viên có chuyên môn cao và chương trình giảng dạy phù hợp với nhu cầu thực
tế của thị trường. Từ những lý do trên người viết đã chọn đề tài “ Xây dựng hệ
thống kế toán quản trị tại các trường Đại học ngoài công lập trên địa bàn Tp. Hồ Chí
Minh”
1.2 Các công trình nghiên cứu liên quan đã công bố
- Dương Thị Cẩm Vân (2007), Vận dụng kế toán quản trị tại các trường
chuyên nghiệp, Luận văn thạc sĩ, trường Đại học Kinh tế Tp.HCM : luận văn đã
phân tích thực trạng hệ thống kế toán tại các trường chuyên nghiệp (các trường
Trung học Chuyên nghiệp và Cao đẳng) trên địa bàn tỉnh An Giang và các tỉnh lân
cận, chỉ ra những hạn chế của hệ thống làm ảnh hưởng đến công tác của đơn vị, và
cuối cùng tác giả vận dụng một số nội dung của kế toán quản trị vào các trường
chuyên nghiệp và đưa ra giải pháp để tổ chức thực hiện kế toán quản trị cho các đơn
vị trên nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính, nâng cao chất
lượng đào tạo cho các trường chuyên nghiệp trên địa bàn tỉnh An Giang và các tỉnh
lân cận.
- Tác giả Phạm Ngọc Toàn (năm 2010) đã nghiên cứu về “Xây dựng hệ thống
kế toán quản trị trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ”. Trong công trình này, tác giả
chủ yếu nghiên cứu các lý luận về khoa học kế toán, thực trạng áp dụng nội dung kế
toán quản trị và tình hình thực hiện việc tổ chức công tác kế toán quản trị trong các
doanh nghiện nhỏ và vừa ở Việt Nam .
3
- Trần Thanh Thúy Ngọc (2010), Tổ chức kế toán quản trị tại trường Cao
đẳng Kinh tế TPHCM , Luận văn thạc sĩ, trường Đại học Kinh tế TPHCM: luận văn
đi sâu nghiên cứu về thực trạng tổ chức công tác kế toán và kế toán quản trị tại
trường Cao đẳng Kinh tế Tp.HCM, từ đó luận văn đưa ra những đánh giá chung về
tố chức công tác kế toán và kế toán quản trị tại trường, đồng thời tìm ra những
nguyên nhân của những hạn chế, từ đó đề ra những giải pháp tổ chức công tác kế
toán quản trị tại đơn vị.
- Nguyễn Tấn Lượng (2011), Hoàn thiện quản lý tài chính tại các trường đại
học công lập tự chủ tài chính trên địa bàn Tp.HCM, Luận văn thạc sĩ, trường Đại
học Kinh tế Tp.HCM: luận văn nghiên cứu cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm và cơ
chế quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập nói chung và các trường đại
học công lập nói riêng về mặt lý thuyết. Qua đó luận văn nghiên cứu thực trạng các
nguồn lực và việc sử dụng các nguồn lực tài chính tại các trường đại học công lập tự
chủ tài chính trên địa bàn Tp.HCM và đưa ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
quản lý và sử dụng các nguồn lực tài chính cho các đơn vị.
Trong các công trình trên, các tác giả đã hệ thống các nội dung cơ bản của hệ
thống kế toán quản trị (KTQT) và đề xuất lập phương hướng ứng dụng KTQT vào
các ngành cụ thể theo phạm vi nghiên cứu của các đề tài. Mặc dù vậy, tất cả các
công trình nghiên cứu về KTQT đã công bố đều bị giới hạn là phục vụ các ngành
dịch vụ sản xuất hoặc là ngành giáo dục nhưng hoạt động do ngân sách nhà nước
cấp, chưa nghiên cứu chuyên sâu về xây dựng hệ thống KTQT trong khối các
trường Đại học ngoài công lập hoạt động giống như các doanh nghiệp dịch vụ do cá
nhân đầu tư.
Nhìn lại các công trình nghiên cứu trước đây về lĩnh vực KTQT có thể khẳng
định, cho đến nay chưa có đề tài nào nghiên cứu chuyên sâu về việc xây dựng hệ
thống KTQT trong ngành dịch vụ đặc biệt là ngành giáo dục không phải vì lợi
nhuận là trên hết. Vì vậy có nhiều vấn đề đang bỏ ngỏ, cần được nghiên cứu một
cách toàn diện. Việc đánh giá thực trạng, việc vận dụng KTQT trong các trường Đại
học ngoài công lập (ĐH NCL) chưa được quan tâm đúng mực. Từ những nghiên
4
cứu trên đây. Luận văn đã mở ra hướng nghiên cứu mới về ứng dụng KTQT vào
công tác quản lý tại các trường ĐH NCL.
Với cách nhìn nhận, đánh giá nêu trên, chúng tôi cho rằng đề tài nghiên cứu: “
Xây dựng hệ thống kế toán quản trị tại các trường đại học ngoài công lập trên địa
bàn TP. Hồ Chí Minh” là cần thiết và có ý nghĩa thiết thực cả trên lĩnh vực lý luận
và thực tiễn, đề tài không trùng với các nghiên cứu đã công bố.
1.3 Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu thực trạng việc ứng dụng KTQT trong các trường ĐH NCL tại
Tp.HCM. Từ kết quả khảo sát đánh giá thực trạng sử dụng KTQT, đưa ra một số
nguyên nhân dẫn đến các trường ĐH NCL chưa xây dựng mô hình KTQT để sử
dụng và xác định nhu cầu thông tin của nhà quản trị, từ đó xây dựng một hệ thống
KTQT, thiết kế các mẫu báo cáo đặc thù ngành để tăng năng lực cạnh tranh và tăng
hiệu quả sử dụng nguồn lực của các trường ĐH NCL trong hệ thống đại học.
Để thực hiện mục tiêu trên, luận văn cần:
- Hệ thống hoá lý luận về KTQT trong lĩnh vực công, đặc biệt trong lĩch vực
hoạt động sự nghiệp có thu.
- Đánh giá thực trạng hệ thống KTQT trong các trường ĐH NCL trên địa bàn
Thành phố Hồ Chí Minh.
- Xây dựng nội dung và mô hình tổ chức, các giải pháp cần thiết nhằm thực
hiện thông tin kế toán quản trị tại các trường ĐH NCL
1.4 Phạm vi, đối tượng và phương pháp nghiên cứu
- Phạm vi nghiên cứu: các trường đại học ngoài công lập trên địa bàn Thành
phố Hồ Chí Minh.
- Đối tượng nghiên cứu của luận văn: thông tin KTQT tại các trường đại học
ngoài công lập trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.
- Phương pháp nghiên cứu:
5
Phương pháp định tính dùng trong việc hệ thống hóa lý luận, quan sát các dữ
liệu thứ cấp, sơ cấp nhằm tổng hợp, đánh giá các đặc tính thông tin kế toán quản trị
tại các trường ĐH NCL. Tổng hợp lý luận và thực trạng nhằm suy diễn các giải
pháp cần thiết để giải quyết mục tiêu của luận văn.
Phương pháp định lượng chủ yếu là thống kê mô tả nhằm xử lý hai bảng câu
hỏi khảo sát thực trạng, từ đó đưa ra các kết luận cần thiết để xác định các nội dung
KTQT cần xây dựng tại các trường ĐH NCL.
1.5 Đóng góp mới của đề tài.
Hệ thống hóa những vấn đề liên quan đến lý luận kế toán quản trị, nêu đặc
điểm của các trường Đại học ngoài công lập.
Đánh giá thực trạng về hệ thống thông tin kế toán quản trị tại các trường ĐH
NCL hiện nay trên địa bàn TP.HCM. Nguyên nhân tại sao một số trường hiện nay
chưa có kế toán quản trị hoặc có ở mức độ sơ khai chưa thành một bộ phận trợ giúp
ban lãnh đạo nhà trường đưa ra quyết định quản lý kịp thời và hiệu quả.
Xây dựng hệ thống kế toán quản trị trong các trường đại học ngoài công lập
nhằm mục đích giúp các nhà quản trị tăng hiệu quả sử dụng nguồn lực phục vụ đào
tạo nhân lực một cách hợp lý nhất.
1.6 Bố cục luận văn
Luận văn gồm 5 chương:
Chương 1:
Tổng quan đề tài nghiên cứu
Chương 2:
Cơ sở lý luận về kế toán quản trị trong dịch vụ công
Chương 3:
Phương pháp nghiên cứu
Chương 4:
Thực trạng và kết quả nghiên cứu về kế toán quản trị tại các
trường đại học ngoài công lập trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh
Chương 5:
Xây dựng hệ thống kế toán quản trị tại các trường trường đại
học ngoài công lập trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh
6
CHƯƠNG 2:
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ
TRONG DỊCH VỤ CÔNG
2.1 Tổng quan về kế toán quản trị trong dịch vụ công
2.1.1 Sự ra đời và phát triển của kế toán quản trị trong dịch vụ công
Trên thế giới
Kế toán quản trị đã từng xuất hiện rất lâu trong hệ thống kế toán doanh nghiệp
ở các nước có nền kinh tế thị trường phát triển vào những năm cuối thế kỷ 18 và
đầu thế kỷ 19.
Đầu tiên, KTQT xuất hiện dưới hình thức kế toán chi phí trong doanh nghiệp
sản xuất nhỏ nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin chủ yếu cho những nhà quản trị trong
nội bộ doanh nghiệp sản xuất kiểm soát chi phí, định hướng sản xuất, nâng cao năng
lực cạnh tranh trong hoạt động sản xuất kinh doanh, để doanh nghiệp chống đỡ
trước sức ép từ các doanh nghiệp lớn.
Sau đó, với thực tiễn hữu hiệu, hiệu quả KTQT bắt đầu được chú ý, áp dụng,
phát triển rất nhanh trong những loại hình doanh nghiệp khác và cả trong những tổ
chức phi lợi nhuận như các cơ quan Nhà nước, bệnh viện, trường học...
Ngày nay, KTQT có xu hướng hình thành, phát triển trước trong những doanh
nghiệp lớn có trình độ khoa học - kỹ thuật - quản trị tiên tiến, điều kiện cơ sở vật
chất hiện đại (H.Thomas and S.Kaplan, 1987). Cụ thể ở một số quốc gia như: Nhật,
Trung Quốc, Singapore, Malaysia, Thái Lan.
Tương lai, KTQT chuyển sang một kỷ nguyên mới, rất gần với quản trị, là một
công cụ hợp nhất giữa chiến lược kinh doanh với thị trường, hợp nhất giữa kiểm
soát, thông tin phản hồi với thông tin định hướng (Akira Nishimura, 2003), và là
một bộ phận thiết yếu của quản trị, kế toán chiến lược (H.Thomas and S.Kaplan,
1987).
Quá trình hình thành và phát triển của KTQT trải qua 4 giai đoạn cơ bản với
các trọng tâm thông tin khác nhau:
7
Giai đoạn 1: Trước năm 1950 : Trọng tâm của KTQT ở giai đoạn này là xác
định chi phí và kiểm soát tài chính thông qua việc sử dụng các kỹ thuật dự toán và
kế toán chi phí. Các hoạt động KTQT trong giai đoạn này chỉ mang tính nghiệp vụ,
kỹ thuật. Mặc dù KTQT chưa được ghi nhận nhưng công việc thu thập, xử lý các
thông tin kinh tế tài chính đã có và những người chủ kinh doanh đã biết sử dụng
những số liệu thông tin kinh tế trong quá khứ để lập dự toán cho kỳ hoạt động tiếp
theo. Đỉnh cao là vào năm 1920, ông Donaldson Brown, giám đốc tài chính của
công ty Dupont đã giới thiệu công thức tính toán tỷ lệ ROI. Sau đó, các công ty
Dupont và General Motor đã tuyên bố là người tiên phong trong việc áp dụng một
số kỹ thuật phân tích trong công tác quản trị của mình.
Giai đoạn 2: Từ năm 1956 đến 1980: Trọng tâm KTQT ở giai đoạn này là
lợi nhuận. KTQT lúc này là cung cấp thông tin cho hoạt động lập kế hoạch và kiểm
soát của nhà quản trị thông qua việc sử dụng các kỹ thuật như phân tích các quyết
định, thiết kế và vận hành hệ thống kế toán trách nhiệm nhằm thu thập, xử lý và
cung cấp những thông tin cần thiết cho việc đánh giá trách nhiệm quản lý. Vị trí của
KTQT trong tổ chức lúc này đã được nâng lên một bậc, từ chức năng nghiệp vụ
chuyển thành hoạt động với chức năng tham mưu, báo cáo cho các nhà quản trị.
Giai đoạn 3: Từ năm 1980 đến cuối năm 1995: Vào những năm đầu của
thập niên 80 của thế kỷ 20, những nhà nghiên cứu và những người thực hành kế
toán quản trị nhận thấy những nội dung của KTQT trước đây không còn thích hợp
để giải quyết các vấn đề mà nhà quản trị phải đối mặt. Vì vậy, các nhà nghiên cứu
về KTQT bắt đầu mở rộng hướng nghiên cứu kế toán quản trị sang:
-
Lĩnh vực phi tài chính.
-
Tìm hiểu nhiều hơn về những vấn đề đương thời và nhu cầu thông tin của
nhà quản trị để xây dựng mô hình KTQT phù hợp hơn.
-
Các hướng dẫn thực hành đổi mới hơn
Khoảng thời gian từ năm 1980 đến năm 1995 được xem như một “luồng gió
mới” thổi vào KTQT làm cho KTQT phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu.
KTQT tập trung quan tâm vào việc làm giảm hao phí nguồn lực sử dụng trong các
8
quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh, thông qua việc sử dụng các kỹ thuật phân
tích quá trình và chuyển từ kế toán chi phí sang quản trị chi phí.
Giai đoạn 4: Từ năm 1995 đến nay: Từ năm 1995 đến nay, KTQT chuyển
sang quan tâm đến việc tạo ra giá trị bằng cách sử dụng hiệu quả các nguồn lực
thông qua việc sử dụng các kỹ thuật đánh giá các yếu tố tạo nên giá trị cho khách
hàng, giá trị cho cổ đông, sự thay đổi trong quy trình hoạt động kinh doanh nội bộ
và học hỏi – phát triển.
Mục tiêu của KTQT ngày nay là tạo thêm giá trị cho đơn vị thông qua việc sử
dụng nguồn lực tốt nhất. Các giá trị bao gồm:
-
Giá trị cho sản phẩm, dịch vụ của đơn vị phục vụ khách hàng
-
Giá trị cho cổ phiếu của đơn vị trên thị trường chứng khoán
Để phục vụ cho các mục tiêu của nhà quản lý, KTQT hiện đại đã phát triển các
công cụ và kỹ thuật phù hợp. Theo đó, các công cụ này bao gồm: công cụ hỗ trợ cho
việc hiểu biết thị trường; công cụ cho kế hoạch chiến lược; công cụ đánh giá kết
quả; công cụ quản lý và phát triển tri thức.
Như vậy, có thể thấy hiện nay KTQT ở các nước tiên tiến đã phát triển vượt xa
khỏi hình thái ban đầu của nó là hệ thống dự toán ngân sách nhằm phục vụ cho việc
kiểm soát chi phí. KTQT ngày nay đã có những bước tiến rất xa để trở thành một bộ
phận không thể tách rời của quản trị doanh nghiệp. Từ năm 2000 trở đi, KTQT xuất
hiện trong các đơn vị công như các trường học, bệnh viện,… nhằm mục đích hỗ trợ
cho việc quản trị trong các tổ chức của Nhà nước. Đặc biệt là trong các tổ chức giáo
dục trên thế giới, với các mục tiêu như:
- Nhấn mạnh hơn quyền tự chủ của các trường Đại học, Cao đẳng, cả trong
học tập và quản lý các vấn đề khác.
- Sử dụng các mô hình KTQT để phân bổ kinh phí công, thúc đẩy hoạt động
có hiệu quả hơn.
- Đảm bảo chất lượng của quá trình giáo dục.
KTQT hiện đại đã chuyển sang một hình thái mới, hình thái phát triển tầm nhìn
chiến lược đi kèm với sự hỗ trợ mạnh mẽ của công nghệ thông tin.
9
2.1.2 Đặc điểm quản trị tài chính công trong các tổ chức dịch vụ công
(Phạm, 2013)
2.1.2.1. Khái niệm và nội dung cơ bản của quản trị tài chính công :
Có thể nhận định rằng để kế toán công thật sự là một công cụ hiệu quả trong
việc cung cấp các thông tin liên quan đến tình hình ngân sách của một quốc gia, đầu
tiên chính phủ các nước cần có cho mình một quy định thật chặt chẽ trong khâu
kiểm soát và quản lý tài chính khu vực công. Nếu như việc quản trị này đạt kết quả
tốt, thống nhất và đồng bộ thì thông tin của kế toán cung cấp sẽ đem lại cho người
sử dụng tính hữu ích cao trong việc căn cứ để ra quyết định. Từ đó, để việc quản trị
tài chính công trở thành một hệ thống chất lượng thì khi thiết kế hay thi hành cần
chú ý đến những vấn đề cần phải cân nhắc như sau:
-
Mô hình trách nhiệm của nhà lãnh đạo.
-
Tối đa hóa giá trị của nguồn lực quốc gia.
-
Lập kế hoạch chiến lược.
-
Lập dự toán dựa trên cơ sở hoạt động.
-
Lập dự toán giữa niên độ.
-
Trách nhiệm giải trình.
-
Độ minh bạch trong chính sách tài khóa.
-
Kế toán trên cơ sở dồn tích.
-
Kiểm toán nội bộ hiệu quả.
-
Kiểm toán độc lập với một phạm vi rộng.
Đây là những công việc mà mô hình quản trị công cần phải đảm bảo để nó bảo
đảm là một chính sách cho kế toán làm cơ sở cho việc thu thập, ghi nhận, xử lý và
thiết kế báo cáo.
Quản trị tài chính công: mô hình truyền thống và mô hình hiện đại:
Theo Khuôn mẫu lý thuyết chung của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (2009), quản trị
tài chính công (Public Financial Management - PFM) được hiểu là một quá trình
thực hiện nhằm cung cấp những cách thức để sử dụng các nguồn lực công một cách
hiệu quả và có thể giải trình ngân sách khi cần thiết, đồng thời giúp duy trì kỷ luật
10
tài chính của một quốc gia. Theo khái niệm trên, kỷ luật tài chính được hiểu đó
chính là cách kiểm soát ngân sách hiệu quả bằng việc thiết lập các mức trần về chi
tiêu công của chính phủ. Nó đặt ra yêu cầu kiểm soát chi tiêu theo phương diện tổng
thể, và nếu không có kỷ luật về tài chính thì sẽ không đạt được sự hữu hiệu và thực
hiện các ưu tiên về chính sách và chương trình.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (2010), quản trị tài chính trong
khu vực công được định nghĩa bao gồm tổng thể các quyết định và các hoạt động
khác nhau liên quan đến quá trình quản trị được đưa ra bởi nhà lãnh đạo tài chính
trong đơn vị công mà những điều này có ảnh hưởng đến việc kiểm soát và tận dụng
tối đa giá trị của nguồn lực tài chính bị giới hạn để có thể đạt được các đầu ra theo
yêu cầu chung.
Theo Ngân hàng Thế giới (2006), tổ chức này mô tả việc quản trị tài chính
công tại các quốc gia chính là bao gồm nhiều bộ phận có liên quan đến công việc
lập ngân sách, hạch toán kế toán, kiểm soát nội bộ, dòng tiền trong ngân sách, lập
báo cáo tài chính đơn vị công và báo cáo kiểm toán đối với những tổ chức công mà
nhận được, thụ hưởng và sử dụng những khoản kinh phí từ ngân sách.
Như vậy, đến thời điểm hiện nay thì trên thế giới vẫn chưa có một khái niệm
chính thức và cuối cùng về hệ thống PFM (David, 2002). Tựu trung, trong các quan
niệm trên thì việc quản trị tài chính công được hiểu là một bộ các chính sách, các
hoạt động nhằm đảm bảo sử dụng một cách hiệu quả các nguồn lực công giới hạn
trong phạm vi một quốc gia, tức là bảo đảm rằng các nguồn kinh phí công được
dùng đúng mục đích, cung cấp thông tin cho nhà quản trị để ra quyết định và để
đánh giá được sự hữu hiệu đối với các chính sách mà chính phủ ban hành quyết
định, tạo ra sự bình ổn trong sự phát triển kinh tế, xã hội.
2.1.2.2 Đặc điểm quản trị tài chính công:(Phạm Quang Huy, 2012)
- Tập hợp được đầy đủ các nguồn lực trong nền kinh tế theo những phương
thức hữu hiệu và hiệu quả và tối thiểu hóa các ảnh hưởng không tốt đến hoạt động
kinh tế.
- Phân bổ nguồn lực quốc gia phù hợp theo thứ tự ưu tiên của chính phủ.
11
- Tối đa hóa giá trị nguồn lực theo những phương thức hữu hiệu và hiệu quả
để đảm bảo dịch vụ công được phân phối cũng như các chương trình được thực hiện
và thỏa mãn được nguyên tắc cân bằng giữa lợi ích và chi phí.
Tóm lại, theo mô hình truyền thống, có thể nói một cách khái quát, quản trị
tài chính công chính là một hệ thống liên hệ đến khía cạnh tài chính của việc sử
dụng các dịch vụ, hàng hóa công mà những điều này được định hướng trước và
kiểm soát theo các mục tiêu của khu vực công (Hoffman, 2006). Một chu trình cơ
bản của mô hình quản trị tài chính công sẽ bao gồm bốn thành phần và bốn thành
phần này sẽ tác động qua lại, có mối quan hệ chặt chẽ và vận hành theo một trình tự
thống nhất để làm cho tài chính công của quốc gia đạt được sự bền vững (Stevens &
ctg, 2007). Bốn thành phần này cũng được xem là 4 mục tiêu cơ bản của tài chính
công mà một quốc gia cần thiết đạt đến. Nó được biểu hiện qua sơ đồ như sau:
Cân nhắc giữa lợi
ích và chi phí
Phân bổ nguồn lực hữu hiệu
Kiểm soát tài chính
Kỷ luật tài chính
Hình 2.1: Chu trình cơ bản của mô hình Quản trị tài chính công
Phạm Quang Huy (2013)
Với sơ đồ trên thì yếu tố quan trọng hơn cả trong hệ thống tài chính công của
một quốc gia chính là tính chất kỷ luật trong tài chính. Thật vậy, bất kể lĩnh vực
nào, ngành nghề nào hay ở đâu, việc tuân thủ kỷ luật đều được coi là một trong
12
những yếu tố chính tạo động lực cho sự ổn định và phát triển. Tuy nhiên, tại một số
quốc gia, trong đó có Việt Nam, trong những năm qua nền kinh tế gặp khá nhiều
khó khăn, đồng thời việc thực hiện kỷ luật tài chính trong quản lý, sử dụng, chi tiêu
ngân sách nhà nước vẫn còn biểu hiện chưa nghiêm ở mức độ khác nhau. Từ điều
này nên thế giới đã xuất hiện mô hình quản trị tài chính công theo hướng hiện đại
với những nội dung chính cơ bản như sau:
-
Mức ngân sách theo xu hướng trung hạn và được lập theo các chương trình
quốc gia.
-
Quy trình lập kế hoạch và lập dự toán ngân sách nên được kết hợp chặt chẽ.
-
Ngân sách hàng năm nên tập trung vào những chương trình mới, hiệu quả.
-
Gia tăng mức độ minh bạch trong ngân sách nhà nước.
-
Tập trung tính hữu hiệu và tính hiệu quả như là công cụ để kiểm soát và tuân
thủ.
-
Tăng cường sự tác động qua lại với các thị trường cạnh tranh khác nhau.
Trên đây là 6 hoạt động mà nhà nước nên thực hiện để có thể tăng cường tính
kỷ luật, sự rõ ràng trong số liệu ngân sách, giúp nền tài chính công thật sự lành
mạnh và chuẩn hóa hơn.
2.2 Tổ chức công tác kế toán quản trị trong các tổ chức dịch vụ công
2.2.1 Khái niệm kế toán quản trị
Liên đoàn Kế toán quốc tế (IFAC) công bố trong tài liệu tổng kết các khái
niệm kế toán quản trị trên thế giới năm 1998, “ Kế toán quản trị được xem như là
một quy trình định dạng, kiểm soát, đo lường, tổng hợp, phân tích, trình bày, giải
thích và truyền đạt thông tin tài chính, thông tin phi tài chính liên quan đến hoạt
động của doanh nghiệp cho những nhà quản trị thực hiện hoạch định, đánh giá,
kiểm soát, điều hành hoạt động tổ chức nhằm đảm bảo sử dụng có trách nhiệm, hiệu
quả nguồn lực kinh tế của doanh nghiệp.”
Theo nhóm tác giả Anthony A.Atkinson, Rajiv D.Banker, Robert S.kaplan,
Smark Young, “ Kế qoán quản trị là một quy trình cải tiến không ngừng việc hoạch
định, thiết kế, đo lường hệ thống thông tin tài chính, thông tin phi tài chính hoạt
13
động của doanh nghiệp tạo nên giá trị văn hóa kinh doanh cần thiết nhằm đạt chiến
lược, chiến thuật và mục tiêu doanh nghiệp” (Anthony et al., 2001).
Theo nhóm tác giả Jan R.Williams,Susan F.Haka, Mark S.Bettner, “ Kế toán
quản trị là trình bày, giải thích những thông tin kế toán với định hướng chủ yếu
phục vụ cho nhu cầu thông tin của những nhà quản trị trong nội bộ doanh nghiệp
điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh.” (Jan et al., 2005)
Theo Viện nghiên cứu Kế toán quản trị của Mỹ: “Kế toán quản trị là một quy
trình nhận dạng, tổng hợp, trình bày, giải thích và truyền đạt thông tin thích hợp cho
nhà quản trị thiết lập chiến lược kinh doanh, hoạch định và kiểm soát hoạt động, ra
quyết định kinh doanh, sử dụng có hiệu quả nguồn lực kinh tế, cải tiến và nâng cao
giá trị doanh nghiệp, đảm bảo an toàn cho tài sản, kết hợp chặt chẽ việc quản trị và
kiểm soát nội bộ.”
Như vậy, mục đích chủ yếu của KTQT là quá trình thu thập, xử lý và lập báo
cáo nội bộ nhằm cung cấp thông tin cho các nhà quản trị trong nội bộ tổ chức để
đánh giá, kiểm soát và đưa ra các quyết định phù hợp với chiến lược kinh doanh của
doanh nghiệp.
2.2.2 Mục tiêu của kế toán quản trị
Ngày nay, thông tin phân tích của KTQT được xem là rất quan trọng cho quá
trình quản lý doanh nghiệp, nhân viên KTQT làm tăng giá trị của đơn vị bằng cách
xây dựng và thực hiện các mục tiêu:
- Cung cấp thông tin cho quá trình ra quyết định và lập kế hoạch, tham gia
một cách tích cực vào các quá trình ra quyết định và lập kế hoạch.
- Hỗ trợ các nhà quản trị trong việc định hướng và kiểm soát các mặt hoạt
động kinh doanh.
- Đo lường kết quả của các mặt hoạt động, các đơn vị, các nhà quản trị và
nhân viên trong tổ chức.
- Đánh giá vị trí cạnh tranh của tổ chức, làm việc cùng với các nhà quản trị
để đảm bảo tính cạnh tranh lâu dài của tổ chức.
