Chương I. §1. Tứ giác

- Nêu các bước tóm tắt một văn bản tự sự?
Gồm 4 bước:
- Bước 1: Đọc kỹ toàn bộ văn bản để nắm nội dung chính;
- Bước 2: Lựa chọn những sự việc chính và nhân vật chính;
- Bước 3: Sắp xếp cốt truyện theo một trình tự hợp lý;
- Bước 4: Viết văn bản tóm tắt bằng lời văn của mình.


Thứ bảy ngày 26 tháng 9 năm 2015
NGỮ VĂN
TIẾT 24:

MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM
TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ


I. Bài học:
1. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn
bản tự sự:


Xe chạy chậm chậm... Mẹ tơi cầm nón vẫy tơi, vài giây sau, tôi đuổi kịp.
Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hơi, và, khi trèo lên xe, tơi ríu cả chân lại. Mẹ
tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tơi hỏi, thì tơi ịa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ
tơi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến
bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tơi khơng cịm cõi xơ xác q như cơ tơi
nhắc lại lời người họ nội của tơi nói. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với
đôi mắt trong, và nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gị má. Hay tại

sự sung sướng bỗng được trơng nhìn và ơm ấp cái hình hài máu mủ của
mình mà mẹ tơi lại tươi đẹp như thuở cịn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe,
đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm
áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và
những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ
thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của
người miệng, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trên trán xuống cằm, và gãi
rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư
đầu trường học về đến nhà, tơi khơng cịn nhớ mẹ tơi đã hỏi tơi và tơi đã trả
lời mẹ tơi những câu gì.
Ngun Hồng, Những ngày thơ ấu


Sự việc chính trong đoạn trích là gì?

Cuộc gặp gỡ đó diễn ra bằng các chi tiết nào?
- Mẹ cầm nón vẫy tơi.
- Mẹ kéo tay tơi,
- Tơi ồ khóc, mẹ sụt sùi theo.
- Mẹ xốc nách lên xe.
- Tôi nhận ra gương mặt mẹ vẫn tươi sáng, nước da mịn…
-Tơi ngồi bên mẹ, cảm nhận tình mẹ bằng tất cả các giác quan.


Tìm các yếu tố miêu tả trong đoạn văn?
- Tơi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hơi, ríu cả chân lại. …mẹ tơi
khơng cịm cõi, xơ xác q.
- Gương mặt mẹ vẫn tươi sáng, đôi mắt trong, nước da mịn,
làm nổi bật màu hồng của hai gò má.

Tìm các yếu tố biểu cảm trong đoạn văn? Tác dụng của
yếu tố đó?
- Hay tại sự sung sướng bỗng được trơng nhìn và ơm ấp cái
hình hài máu mủ của mình mà mẹ tơi lại tươi đẹp như thủa cịn
sung túc.
Diễn tả sự suy nghĩ.
- …tơi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại
mươn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở
khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ
thường.
 Bộc lộ sự cảm nhận.
- Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa
nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống
cằm, và gãi ôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm
dịu vơ cùng.
 Nêu cảm tưởng.


Xe chạy chậm chậm... Mẹ tơi cầm nón vẫy tơi, vài giây sau, tôi đuổi kịp.
Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hơi, và, khi trèo lên xe, tơi ríu cả chân lại. Mẹ
tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tơi hỏi, thì tơi ịa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ
tơi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến
bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tơi khơng cịm cõi xơ xác q như cơ tơi
nhắc lại lời người họ nội của tơi nói. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với
đôi mắt trong, và nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gị má. Hay tại
sự sung sướng bỗng được trơng nhìn và ơm ấp cái hình hài máu mủ của

mình mà mẹ tơi lại tươi đẹp như thuở cịn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe,
đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm
áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và
những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ
thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của
người miệng, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trên trán xuống cằm, và gãi
rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư
đầu trường học về đến nhà, tơi khơng cịn nhớ mẹ tơi đã hỏi tơi và tơi đã trả
lời mẹ tơi những câu gì.
Ngun Hồng, Những ngày thơ ấu


Ở những mức độ khác nhau, các yếu tố kể, tả,
biểu cảm thường được sử dụng kết hợp trong
các văn bản tự sự


2. Tác dụng của yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự.

“Mẹ tôi vẫy tôi. Tôi chạy theo chiếc xe chở mẹ. Mẹ kéo
tôi lên xe. Tôi ồ khóc. Tơi ngồi gần mẹ tơi, ngã đầu vào
cánh tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ”.


- Yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho ý nghĩa truyện thêm
sinh động và sâu sắc hơn.
- Các yếu tố miêu tả giúp cho việc kể lại cuộc gặp gỡ giữa hai
mẹ con thêm sinh động về màu sắc, hình dáng, diện mạo của
sự việc, nhân vật hành động.

- Yếu tố miêu tả giúp người viết thể hiện tình mẫu tử thiêng
liêng, sâu nặng.
- Nhờ đó, đoạn văn làm cho người đọc thêm xúc động, trăn
trở, suy nghĩ trước sự việc của nhân vật.


Yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho việc kể chuyện sinh
động và sâu sắc hơn.


II. Luyện tập
Bài tập 1.Tìm đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả,
biểu cảm trong các văn bản đã học như: Tôi đi học (Thanh
Tịnh), Tức nước vỡ bờ (Ngơ Tất Tố), Lão Hạc (Nam Cao)…
Phân tích giá trị của các yếu tố đó.

Thảo luận nhóm


Văn bản: Tơi đi học.
- (Vị trí: phần đầu văn bản)
Hằng năm, cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên khơng có
những đám mây bàng bạc, lịng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man cửa
buổi tựu trường.
Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lịng
tơi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
- (Vị trí: cuối trang 6, đầu trang 7)
“Sau một hồi trống thúc vang dội cả lịng tơi, mấy người học trị cũ đến sắp
hàng dưới hiền rồi đi vào lớp. Cảm thấy mình chơ vơ là lúc này. Vì chung
quanh là những cậu bé vụng về, lúng túng như tôi cả. Các cậu khơng đi. Các

cậu chỉ theo sức mạnh kéo dìu cậu tới trước. Nói các cậu khơng đứng lại
càng đúng hơn nữa, hai chân các cậu cứ dềnh dàng mãi. Hết co lên một
chân, các cậu lại duỗi mạnh như đá một quả ban tưởng tượng. Chính lúc
này tồn thân các cậu cũng đang run run theo nhịp bước rộn ràng trong các
lớp”.
- (Vị trí: Cuối trang 7)
Sau khi thấy hai mươi ám cậu học trị sắp hàng điều đặn…Tơi cũng lấy làm
lạ)


Văn bản: Tức nước vỡ bờ.
(Phần giữa trang 29)
Thằng Dần vục đầu vừa thổi vừa húp soàn soạt. Chị Dậu rón rén bưng một
bát lớn đến chỗ chồng nằm:
-Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
Rồi chị đón lấy cái Tỉu và ngồi xuống đó như có ý chờ chồng chị ăn có ngon
miệng hay không.
- (Gần cuối trang 30)
Người nhà lý trưởng…Sầm sập đến chỗ anh Dậu.
- (Trang 31)
Rồi chị túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa. sức…vợ chồng kẻ thiếu sưu.


Văn bản: Lão Hạc.
- (Vị trí:Cuối trang 41)
Lão cố làm ra vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đơi mắt lão ầng ậng
nước, tơi muốn ơm chồng lấy lão mà ồ lên khóc. Bây giờ thì tơi khơng xót
xa năm quyển sách của tơi q như trước nữa. Tôi chỉ ái ngại cho lão.
- (Đầu tiên trang 42)
Mặt lão đột nhiên co rúm lại…Lão hu hu khóc.

- (Vị trí gần cuối truyện, trang 45)
Tơi xồng xộc chạy vào…Cái chết thật dữ dội.


Vai trò của yếu tố miêu tả và biểu cảm:
Yếu tố miêu tả làm hiện ra trước mắt người đọc những sự
việc, hành động. Yếu tố biểu cảm làm cho việc kể chuyện sinh
động, hấp dẫn hơn.


Bài tập 2. Hãy viết một đoạn văn kể về những giây phút đầu
tiên khi em gặp lại một người thân (ông, bà, bố, mẹ, anh,
chị, em…) sau một thời gian xa cách (chú ý sử dụng các yếu
tố miêu tả và biểu cảm trong khi kể)
Khơng gì có thể so sánh được với niềm vui của gia đình em lúc ấy. Mọi
người ngạc nhiên đến sững sờ trước sự xuất hiện bất ngờ của một anh
lính hải quân cao to, vạm vỡ, nước da nâu bóng như đồng hun, đang tươi
cười đứng trước mặt. Anh dập chân đứng nghiêm rồi giơ tay chào kiểu
nhà binh: “Con chào ba! Con chào mẹ!”. Em cứ đứng ngẩn ra vì sung
sướng. Ơi! Anh trai của em! Người anh thân thiết nay đã trở về! Em ngắm
mãi không chán gương mặt trẻ trung, nụ cười tươi rói và đơi mắt đen sáng
của anh. Căn nhà nhỏ xôn xao tiếng chào hỏi của bà con hàng xóm kéo
sang chia vui.


Tự sự:

cốt lõi tạo nên
nhân vật, sự việc

:
Mô t ả

Miêu tả, biểu cảm
tự sự

Biểu

Giúp hình dung
Nhân vật, sự việc

cảm:Tỏ thái độ

, tìn
của ngườ h cảm
i viết

Giúp
câu chuyện
sinh động,
sâu sắc