Sử sụng thẻ (flashcard) để hướng dẫn học sinh học phần II sinh học trong các đại địa chất (trang 182, SGK sinh 12 nâng cao)

PHẦN MỘT : MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm phát huy tính
tích cực trong học tập của học sinh, chuyển từ việc tiếp thu kiến thức thụ động,
thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động trong quá trình tiếp nhận
tri thức, dạy cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách
hệ thống và có tư duy phân tích, tổng hợp, phát triển được năng lực của mỗi cá
nhân. Với quan điểm này, các thủ thuật và hoạt động trên lớp học cũng đã được
thay đổi và phát triển đa dạng. Chính vì thế người dạy cần nắm bắt những nguyên
tắc chính trong phương pháp mới và tìm hiểu các thủ thuật và hoạt động dạy học
sao cho có thể áp dụng được một cách uyển chuyển, linh hoạt, phù hợp và có hiệu
quả.
Là một giáo viên được nhà trường phân công dạy môn sinh học 12 trong
năm học 2015 – 2016, và qua dự giờ đồng nghiệp tôi thấy rằng để học sinh có thể
tiếp thu và ghi nhớ được nội dung sinh vật trong các đại địa chất ( Phần II. Sinh
vật trong các đại địa chất – Trang 152, SGK sinh học 12 nâng cao) còn gặp
nhiều khó khăn vì khối lượng kiến thức lớn, nhiều sự kiện liên quan đến mốc thời
gian, các sinh vật điển hình, cũng như về đặc điểm khí hậu, địa chất Trong khi đó,
đồ dùng dạy học còn thiếu, nếu chỉ sử dụng bảng 44 trong sách giáo khoa thì
không tránh khỏi việc gây nhàm chán, học sinh không chú ý và ghi nhớ sẽ không
có hiệu quả.
Để giúp học sinh tiếp thu tốt và ghi nhớ tốt phần II. Sinh vật trong các đại
địa chất –( Trang 152, SGK sinh học 12 nâng cao), hướng tới hoạt động chủ
động, chống thói quen thụ động, tạo nền tảng vững chắc cho các em về phương
pháp học, các kỹ năng và hướng đến các năng lực cần có cho học sinh, tôi xin
chia sẻ một số kinh nghiệm sử dụng thẻ (Flashcard) giúp các em nhớ nhanh, nhớ
lâu và nhớ sâu qua đề tài: “ Sử dụng thẻ (Flashcard) để hướng dẫn học sinh học
1


học phần II – SINH VẬT TRONG CÁC ĐẠI ĐỊA CHẤT - –( Trang 152, SGK

sinh học 12 nâng cao)”.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
Giúp học sinh tiếp thu tốt và ghi nhớ tốt phần II. Sinh vật trong các đại địa
chất –( Trang 152, SGK sinh học 12 nâng cao), hướng tới hoạt động chủ động,
chống thói quen thụ động, tạo nền tảng vững chắc cho các em về phương pháp
học, các kỹ năng và hướng đến các năng lực cần có cho học sinh.
III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu là khả năng tiếp thu và tốc độ ghi nhớ các nội dung
cơ bản của học sinh lớp 12B và 12I Trường THPT Mai Anh Tuấn- Nga sơn Thanh Hoá.
Đề tài được nghiên cứu trong năm học 2015- 2016
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Phương pháp thực nghiệm trong quá trình dạy học trên lớp và hướng
dẫn học sinh học, về học ở nhà.
Phương pháp thống kê toán học dựa trên số lượng học sinh thực hiện
được các yêu cầu của đề tài.
PHẦN HAI : NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN.
Phần tiến hóa trong môn sinh học 12 là một phần khó học đối với học
sinh, và cũng là phần khó dạy đối với mỗi giáo viên. Chính vì vậy trong quá
trình giảng dạy giáo viên phải gây được sự hứng thú, tự tin, say mê, cố gắng
học tập của bản thân các em mới mang lại kết quả học tập tốt. Các em phải
luôn là người chủ động tích cực tham gia vào quá trình dạy và học. Điều đặc

2


biệt quan trọng là cần thu hút học sinh thích học thông qua thị giác, vì đa phần
các em đều thuộc loại này.
Thẻ là nguồn học liệu tiện dụng khá phổ biến, đơn giản đồng thời mang
lại nhiều hiệu quả như: Khả năng ghi nhớ nhanh chóng, tiết kiệm thời gian.

Với thiết kế nhỏ gọn, đơn giản nhưng đẹp mắt, các tấm thẻ giúp học sinh cảm
thấy hứng thú hơn trong quá trình sử dụng, những kiến thức đưa lên thẻ đều
được tinh giản một cách ngắn gọn, súc tích giúp học sinh dễ dàng tập trung
hơn vào các nội dung chính.
1. Thẻ là gì (flashcard)?
Thẻ là những tấm card chứa thông tin ở cả 2 mặt, thông tin có thể là
chữ, là số, là hình ảnh thường được sử dụng thảo luận ở lớp hoặc dùng để tự
học (Nguồn Flashcard - Wikipedia, the free encyclopedia).
Hình thức: Tấm thẻ gồm 2 mặt được ghi thông tin theo hình thức: Câu
hỏi – trả lời hoặc tên sự kiện – nội dung sự kiện.
Nguyên tắc: Thẻ được sử dụng rộng rãi như một cách thức để ghi nhớ
thông qua những nguyên lí cơ bản của trí nhớ ( tần suất xuất hiện của sự vật
theo thới gian và cách của sự vật đó xuất hiện).
Ứng dụng: Thẻ được ứng dụng để ghi nhớ trong nhiều lĩnh vực học tập
như: toán học, vật lý, lịch sử, ngoại ngữ, sinh học …. Đặc biệt ứng dụng vào
phần “ sinh vật trong các đại địa chất” ở sinh học 12 tôi thấy rất hiệu quả.
2. Những yếu tố chính mang lại tính hiệu quả khi sử dụng thẻ:
- Yếu tố nội dung:
Nội dung của thẻ có sự khác biệt so với những nội dung trong tài liệu
văn bản ( text books) đó là: cấu trúc câu hỏi – trả lời hoặc là tên sự kiện – nội
dung sự kiện, sự khác biệt này mang lại hiệu quả là khi lật từng tấm thẻ học
sinh sẽ phải trả lời câu hỏi hoặc liên tưởng đến sự kiện, sẽ làm cho học sinh
động não nhiều hơn, kích thích trí nhớ nhiều hơn học bằng văn bản thông
thường.
3


- Yếu tố hình thức:
Với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật và sự phát triển của nhân loại đã
biến những công cụ phục vụ học tập trở nên nhỏ hơn nhưng tiện ích hơn, nhỏ

hơn để tiết kiệm không gian hơn, nhỏ hơn để tiết kiệm năng lượng hơn, và nhỏ
hơn để dễ mang theo người hơn.
Học sinh thường học mang lại hiệu quả hơn khi tập trung cao độ, thông
thường một ngày người ta chỉ có thể tập trung vào một thời điểm theo đồng hồ
sinh học của mỗi người, nhưng để tập trung vào việc học tập trong thời điểm
đó không phải ai cũng làm được, nên khi học sinh mang những tấm thẻ nhỏ
gọn trong người thì học sinh có thể ghi nhớ bất cứ lúc nào, ngay trong lúc học
sinh không chú ý nhất, hình ảnh cũng như nội dung từ tấm thẻ cũng được ghi
nhớ.
II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
KINH NGHIỆM.
Về phần nội dung: Chuyên đề tiến hoá là một trong những chuyên đề
khó của chương trình Sinh học phổ thông. Nội dung chuyên đề chiếm 25%
tổng số tiết của Sinh học 12. Đa số là kiến thức lý thuyết và bài tập vận dụng
lý thuyết. Nó cũng chiếm gần 25 % nội dung trong các kỳ thi đại học cũng
như đề thi học sinh giỏi, trong đó phần Sinh vật trong các đại địa chất là một
phần rất khó nhớ vì liên quan đến các mốc thời gia, sự kiện, điều kiện vật địa
chất, khí hậu ....
Về phần học sinh: Nhận thức của một bộ phận học sinh chưa đầy đủ,
chưa đặt nhiều sự quan tâm đến môn học, ý thức thái độ giành cho môn học
chưa nghiêm túc, học sinh quan tâm nhiều đến các môn học mang lại lợi ích
cho cá nhân, giành sự quan tâm cho các môn thi đại học, đặc biệt là môn thi
khối A, học sinh chỉ chú ý đến các nội dung tiến hành kiểm tra với ý thức chỉ
cần trên điểm trung bình, nên sự hiểu biết về các nội dung học tập chưa sâu
sắc, khả năng ghi hiểu và ghi nhớ nội dung bài học không tốt.
4


Về phần giáo viên: Chưa đầu tư đúng mức để tìm hiểu nội dung, tìm ra
những phương pháp dạy hợp lý với từng nội dung trong bài, chưa sáng tạo ra

các hình thức dạy học mới nên vẫn chủ yếu dạy theo phương pháp cũ là
truyền đạt kiến thức.
Các phương án dạy trên lớp trước khi áp dụng sáng kiến kinh
nghiệm:
Sử dụng bảng 44 (trang 182 SGK sinh học 12 nâng cao) để hướng dẫn
học sinh.

5


Trong phương án này, học sinh hoàn toàn thụ động tiếp thu và kiến
thức và rất khó nhớ được những nội dung chính, nội dung cơ bản, nội dung
cốt lõi của vấn để.
Sử dụng máy chiếu để đưa những hình ảnh, gắn liền với các sự kiện
cơ bản về sự phát triển của sinh giới qua các đại địa chất.

Phương án dạy này cũng có hiệu quả vì học sinh vừa nhìn thấy hình ảnh, vừa

6


đọc được thông tin, các em có thể nhớ ngay lúc đó nhưng nội dung nhiều
kiến thức, nhiều sự kiện, nên học sinh cũng nhanh quên.
III. CÁC GIẢI PHÁP ĐÃ THỰC HIỆN ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỂ
Xuất phát từ những hạn chế và các giải pháp được đưa ra như trên,
nhưng chưa thực sự có hiệu quả, bản thân tôi trong quá trình giảng dạy đã cố
gắng tìm ra những biện pháp nhằm giúp cho học sinh tiếp thu tốt hơn, ghi
nhớ lâu hơn trong từng đơn vị kiến thức, trong khuôn khổ của đề tài, tôi đã
thực hiện một số hoạt động sử dụng thẻ trong dạy học như sau:
1. Chuẩn bị thẻ:

Hướng dẫn học sinh về nhà chuẩn bị thẻ của nội dung sinh vật trong
các đại địa chất, thẻ có thể làm bằng 1 mảnh giấy A4 được chia làm 4, hoặc
có thể làm bằng bìa cứng, hay bìa cacton với màu sắc tùy theo sở thích của
học sinh, vì sẽ kích thích được thị giác của học sinh nhằm hướng học sinh
vào nội dung cơ bản trên thẻ, học sinh sẽ hứng thú hơn và nhớ được lâu hơn.
Thẻ phải có kích thước bằng nhau và nhỏ gọn để dễ dàng sử dụng
những lúc cần thiết, khi học, cũng như khi ôn bài.
Giáo viên cũng có thể sử dụng những các trang web thiết kế thẻ rất đa
dạng về hình thức cũng như kích thước để thiết kế ra những tấm thẻ mà giáo
viên có thể in ra được cung cấp miễn phí trên internet.
Mặt trước của thẻ ghi tên các Đại hoặc Kỷ, mặt sau ghi ngắn gọn năm
và các diễn biến chính trong đại đó, càng ngắn gọn càng hiệu quả.
Ví dụ 1: Thẻ học Đại thái cổ:

7


- Mặt trước của thẻ:

ĐẠI THÁI CỔ

- Mặt sau của thẻ:
3500 triệu năm

Hóa thạch sinh vật nhân sơ cổ nhất

8


Ví dụ 2: Thẻ học đại Nguyên Sinh:

- Mặt trước của thẻ:

Đại Nguyên Sinh
- Mặt sau của thẻ:
2500 triệu năm

- Động vật không xương sống
- Hóa thạch động vật cổ nhất
- Hóa thạch sinh vật nhân thực cổ
nhất.
- Tích lũy oxy trong khí quyển

Ví dụ 3: Thẻ học phần kỷ Pecmi.
- Mặt trước thẻ;

Kỷ9 Pecmi


- Mặt sau thẻ:
300 triệu năm

- Phân hóa bò sát, phân hóa côn
trùng, tuyệt diệt động vật biển

2. Tổ chức các hoạt động có sử dụng thẻ trên lớp
a.
các thẻ:

Hướng dẫn học sinh nghiên cứu sách giáo khoa và nhận diện

Ví dụ: Với hình ảnh dưới đây học học sinh sẽ nhận diện là ảnh đó
thuộc kỷ hay đại nào?

Học sinh sẽ ghi nhớ từ hình ảnh hoặc liên tưởng đến kiến thức phía sau
tấm thẻ mà các em vừa được chủ động học được dưới sự hướng dẫn của giáo
viên.
b.
Giáo viên nêu đặc điểm của một kỷ, một đại nào đó rồi yêu cầu
học sinh trả lời bằng thẻ của các em.
10


Ví dụ: Kỷ nào có đặc điểm:
- Phân hóa bò sát, phân hóa côn trùng, tuyệt diệt động vật biển?
- Học sinh sẽ liên tưởng đến kiến thức đã học và giơ thẻ có hình :
Giáo viên

quan sát và thống kê số học sinh trả lời đúng và trả lời sai để xem mức độ ghi
nhớ của học để có phương án điều chỉnh kịp thời.
c. Tổ chức cho học sinh hoạt động sử dụng thẻ dưới dạng trò chơi:
Để tạo hứng thú cho học sinh, nâng cao tính linh hoạt, tích cực, chủ
động tham gia vào mọi hoạt động dạy và học ở trên lớp thì có thể tổ chức cho
các em hoạt động dưới dạng trò chơi.
Tùy thuộc vào điều kiện và khả năng sáng tạo của giáo viên mà có
thể tổ chức các trò chơi khác nhau cho học sinh:
Ví dụ: Biên chế lớp thành các đội, đặt 2 bộ thẻ xuống bàn, sau đó,
mỗi đội cử một người ra rút thẻ.
- Bạn của đội này giơ hình ra để bạn ở đội kia đọc các thông tin ở phía
sau thẻ, cứ lần lượt như vậy, đội nào mà có nhiều bạn đọc được thông tin đầy
đủ nhất thì đội đó thắng cuộc.

3. Hướng dẫn học sinh sử dụng thẻ học ở nhà:

11


Khi học ở nhà, các em lật mặt trước ghi nhớ hình ảnh và sự kiện rồi
đọc diễn biến mặt sau, đảo qua vài lần, những cái nào cảm thấy nhớ rồi thì để
riêng ra, cái nào chưa nhớ để hôm sau học tiếp, đến khi nhớ hết thì hai ba
ngày ôn lại một lần.
Một số lưu ý khi các em học ở nhà:
+Ban đầu nên học các diễn biến chính, đơn giản đến khi thuộc rồi
mới học thêm các Đại/ Kỷ vào ( lúc đầu chưa học thuộc thì rất dễ nhầm).
+ Khi học cố gắng tạo tối đa các liên tưởng, móc xích giống kiểu sơ
đồ tư duy.
Ví dụ: Học kỷ than đá phải nhớ dương xỉ xuất hiện nhiều. Học kỷ
Jura liên tưởng đến công viên Khủng long.
+ Tập cách hình dung toàn bộ bức tranh trong đầu: Ban đầu là sự
sống dưới nước, dạng thô sơ nhất ( Đại nguyên Sinh), rồi tảo xuất hiện tạo
oxi cho khí quyển- mầm mống cho sự phát sinh của thực vật, động vật, rồi
thực vật lên cạn, chuẩn bị thức ăn cho động vật, sau đó mới xuất hiện động
vật lên cạn.
+ Học có thể tráo đổi đầu đuôi, tức là học tên kỷ rồi nhớ diễn biến,
hoặc đọc diễn biến rồi nhớ lại tên kỷ.
IV. HIỆU QUẢ CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Trong năm học 2015- 2016 tối đã áp dụng sáng kiến trên đối với học sinh lớp
12 B và 12I trường THPT Mai Anh Tuấn- Nga Sơn và kết quả cho thấy học
sinh tiếp thu được bài với tỷ lệ cao hơn, phát huy tính tư duy, sáng tạo, tạo
tính tò mò cho học sinh, các em hứng thú với việc học hơn, thu hút được sự
tham gia hoạt động nhiệt tình của tất cả các đối tượng học sinh trong tiết học
nên lớp học trở nên sôi nổi, sinh động hơn và qua đó chất lượng giáo dục

được cải thiện đáng kể đặc biệt là khả năng ghi nhớ những nội dung khó như
phần “ sinh vật trong các đại địa chất“.
Đối với giáo viên, thời gian hoạt động của giáo viên ở mức tối thiểu,
nên tiết kiệm được nhiều thời gian hơn cho các hoạt động khác trong tiết học.

12


PHẦN III: KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
Để nâng cao kết quả học tập, tạo hứng thú cho học sinh, trong quá trình
giảng dạy đòi hỏi người giáo viên phải:
- Thiết kế giáo án có tính khoa học, hệ thống câu hỏi ngắn gọn, dễ hiểu
và hiểu rõ ý đồ của tác giả viết sách giáo khoa tránh truyền thụ kiến thưc một
chiều, nặng lý thuyết, ít khuyến khích tư duy sáng tạo của học sinh.
- Lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp, linh hoạt có hiệu quả nhằm
phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh.
- Tăng cường sử dụng đồ dùng dạy học sẵn có hoặc tự làm phong phú,
thiết thực, có hiệu quả tạo cho học sinh ham thích môn học, truyền đạt cho
học sinh đầy đủ kiến thức trọng tâm đơn giản, dễ nhớ, dễ sử dụng.
-Vai trò chủ yếu của thầy là điều khiển, hướng dẫn học sinh vào những
hoạt động học tập tích cực và chủ động trên lớp
2. Kiến nghị
Trên đây là kinh nghiệm sử dụng thẻ mà tôi mạnh dạn đưa ra qua thực
tế giảng dạy về phần Sinh vật trong các đại địa chất ( Trang 182 SGK Sinh
học 12 – Nâng cao), thiết nghĩ đây cũng là vấn đề được quan tâm trong giảng
dạy chuyên đề tiến hóa nói riêng và sinh học nói chung. Rất mong được sự
tham khảo và đóng góp ý kiến của đồng nghiệp cũng như cấp trên.
Nga sơn, ngày 25 tháng 5 năm 2016
Người viết:

Nguyễn Bá Chung

13


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa sinh học 12 (Nâng cao)
(NXB giáo dục )
2. Nguồn thông tin trên Internet

14