Luận án Tiến sĩ: Phát triển hệ thống thông tin quản lý và hỗ trợ đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên các trường đại học khối kinh tế của Việt Nam – Thử nghiệm tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết
bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu
cầu về sự trung thực trong học thuật.
Các số liệu sơ cấp, thứ cấp, tài liệu tham khảo và trích dẫn tài liệu tham khảo được
trình bày trong luận án là trung thực, chính xác, có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả nghiên
cứu trong luận án chưa từng được công bố.
Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan trên.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Đặng Tuấn Anh


ii

LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin trân trọng cảm ơn tập thể lãnh đạo và các thầy cô giáo của Trường Đại học
Kinh tế Quốc dân, nhất là các thầy cô của Khoa Tin học Kinh tế.
Tác giả đặc biệt xin gửi lời cảm ơn đến PGS.TS. Nguyễn Văn Vỵ và TS. Trương Văn
Tú đã nhiệt tình hướng dẫn, chỉ bảo và động viên tác giả trong suốt quá trình nghiên
cứu và hoàn thành bản luận án này.
Tác giả xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến tập thể lãnh đạo và đồng nghiệp tại
Viện Đào tạo Sau đại học đã tạo điều kiện giúp đỡ, chia sẻ và hỗ trợ trong suốt thời
gian tác giả làm nghiên cứu sinh.
Tác giả xin cảm ơn tập thể lãnh đạo, các thầy cô giáo của Khoa Quản trị kinh doanh và
Khoa Toán Kinh tế về sự cộng tác, đóng góp cho các hoạt động thực nghiệm trong quá
trình nghiên cứu của tác giả.
Tác giả đặc biệt gửi lời tri ân đến gia đình, bạn bè và người thân đã thường xuyên
động viên, khích lệ tác giả trong suốt thời gian qua.

Xin trân trọng cảm ơn!
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Đặng Tuấn Anh


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................ i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. ii
MỤC LỤC ..................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... viii
DANH MỤC BẢNG VÀ HÌNH VẼ ............................................................................. ix
LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................................1
1. Lý do lựa chọn đề tài ...............................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................3
2.1. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài .........................................................................3
2.2. Câu hỏi nghiên cứu của đề tài ...........................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................4
3.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................4
3.2. Phạm vi nghiên cứu ...........................................................................................4
4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ..............................................................5
4.1. Phương pháp tiếp cận ........................................................................................5
4.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................5
5. Những đóng góp mới của đề tài ...............................................................................6
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG GIẢNG
VIÊN VÀ HTTT ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG GIẢNG VIÊN ........................................7
1.1. Công việc của giảng viên ......................................................................................7
1.1.1. Hoạt động giảng dạy ......................................................................................7

1.1.2. Hoạt động nghiên cứu khoa học.....................................................................9
1.1.3. Đặc điểm chung các hoạt động của giảng viên có ảnh hưởng đến việc đánh
giá .............................................................................................................................9
1.2. Đánh giá hoạt động của giảng viên.....................................................................10
1.2.1. Các quan điểm về đánh giá hoạt động của giảng viên .................................10
1.2.2. Các phương pháp đánh giá hoạt động của giảng viên .................................11
1.2.3. Mục đích đánh giá hoạt động giảng viên .....................................................12
1.3. Tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của
giảng viên ...................................................................................................................14


iv

1.3.1. Các nghiên cứu về tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá hoạt động giảng dạy và
nghiên cứu khoa học của giảng viên ......................................................................14
1.3.2. Tổng quan kinh nghiệm về hệ thống tiêu chí đánh giá giảng viên ..............19
1.4. Các nguồn đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu của giảng viên đại học
....................................................................................................................................24
1.4.1. Nguồn đánh giá dựa trên việc lấy ý kiến sinh viên ......................................25
1.4.2. Nguồn đánh giá giảng viên thông qua đồng nghiệp ....................................27
1.4.3. Nguồn đánh giá thông qua nhà quản lý........................................................27
1.4.4. Nguồn đánh giá thông qua giảng viên tự đánh giá .....................................28
1.4.5. Nguồn đánh giá thông qua hồ sơ giảng dạy ...............................................29
1.5. HTTT quản lý và hỗ trợ đánh giá hoạt động của giảng viên ..............................30
1.5.1. HTTT quản trị nhân lực trong tổ chức .........................................................30
1.5.2. HTTT quản lý hỗ trợ đánh giá hoạt động của người lao động ....................32
1.5.3. HTTT quản lý hỗ trợ đánh giá hoạt động của giảng viên ............................34
1.6. Kết luận phần Tổng quan nghiên cứu .................................................................38
Kết luận Chương 1 .....................................................................................................39
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG ĐÁNH GIÁ GIẢNG VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI

HỌC KHỐI KINH TẾ ...................................................................................................40
2.1. Đặc điểm hoạt động của giảng viên các trường đại học khối kinh tế .................40
2.1.1. Các trường đại học khối kinh tế ...................................................................40
2.1.2. Các đặc trưng hoạt động của giảng viên các trường đại học khối kinh tế ...41
2.1.3. Ảnh hưởng của những đặc điểm hoạt động của giảng viên các trường đại
học khối kinh tế tới việc đánh giá hoạt động của giảng viên .................................45
2.2. Phương pháp nghiên cứu định tính dựa trên phỏng vấn ý kiến giảng viên các
trường đại học khối kinh tế ........................................................................................46
2.3. Thực trạng đánh giá hoạt động của giảng viên tại các trường đại học khối kinh
tế qua kết quả nghiên cứu định tính ...........................................................................47
2.3.1. Hệ chỉ tiêu áp dụng và cách tiến hành .........................................................47
2.3.2. Đánh giá giảng viên thông qua lấy ý kiến phản hồi của người học .............47
2.3.2. Các nguồn đánh giá khác .............................................................................52
2.4. Nhận định về bộ tiêu chí đánh giá hoạt động giảng viên ...................................56
2.4.1. Những tiêu chí đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên .....................56


v

2.4.2. Những tiêu chí đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên ........61
2.5. Gợi ý điều chỉnh quy trình đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu của
giảng viên các trường đại học khối kinh tế ................................................................66
2.5.1. Về nguồn đánh giá dựa trên lấy ý kiến phản hồi của người học ..................67
2.5.2. Về các nguồn đánh giá khác ........................................................................69
2.5.3. Bàn về mục tiêu đánh giá và việc sử dụng kết quả đánh giá hoạt động giảng
viên .........................................................................................................................72
Kết luận Chương 2 .....................................................................................................74
CHƯƠNG 3. ĐỀ XUẤT BỘ TIÊU CHÍ VÀ QUY TRÌNH ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG
CỦA GIẢNG VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHỐI KINH TẾ .............................75
3.1. Hệ thống đánh giá giảng viên .............................................................................75

3.1.1. Bối cảnh hoạt động của giảng viên ..............................................................75
3.1.2. Hệ thống đánh giá hoạt động giảng viên......................................................76
3.2. Khung tiêu chuẩn đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của
giảng viên ...................................................................................................................78
3.2.1. Khung tiêu chuẩn đánh giá hoạt động giảng dạy .........................................79
3.2.2. Khung tiêu chuẩn đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học .......................81
3.3. Hệ thống tiêu chí đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu của giảng viên 82
3.3.1. Các tiêu chí thể hiện trên phiếu đánh giá của sinh viên ...............................83
3.3.2. Các tiêu chí thể hiện trên phiếu tự đánh giá của giảng viên ........................84
3.3.3. Các tiêu chí thể hiện trên phiếu đánh giá của đồng nghiệp .........................87
3.3.4. Các tiêu chí thể hiện trên phiếu đánh giá của cán bộ quản lý ......................90
3.3.5. Các tiêu chí thể hiện trên hồ sơ giảng dạy và nghiên cứu khoa học ............93
3.4. Đề xuất thang điểm đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của
giảng viên ...................................................................................................................94
3.4.1. Gợi ý trọng số của từng loại hoạt động và khía cạnh đánh giá ....................94
3.4.2. Gợi ý trọng số của mỗi nguồn thông tin đánh giá ........................................98
3.4.3. Thang điểm cho từng loại hoạt động ...........................................................99
3.5. Đề xuất quy trình đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của
giảng viên các trường đại học ..................................................................................100
3.5.1. Bước 1 - Chuẩn bị ......................................................................................101
3.5.2. Bước 2 - Thu thập thông tin đánh giá ........................................................102


vi

3.5.3. Bước 3 - Xử lý dữ liệu đánh giá .................................................................104
3.5.4. Bước 4 - Tổng hợp và báo cáo thông tin đánh giá .....................................104
3.5.5. Bước 5 - Thông báo kết quả và ra quyết định ............................................105
Kết luận Chương 3 ...................................................................................................105
CHƯƠNG 4. ĐỀ XUẤT HTTT HỖ TRỢ ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG GIẢNG VIÊN

TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHỐI KINH TẾ ......................................................107
4.1. Mô hình ngữ cảnh và mô hình khái niệm của HTTT hỗ trợ đánh giá hoạt động
giảng viên .................................................................................................................108
4.1.1. Mô hình ngữ cảnh của HTTT hỗ trợ đánh giá hoạt động giảng viên ........108
4.1.2. Mô hình khái niệm tiến trình xử lý của HTTT hỗ trợ đánh giá .................108
4.2. Phân tích và thiết kế HTTT đánh giá hoạt động của giảng viên ......................109
4.2.1. Phân tích chức năng qua sơ đồ chức năng công việc (BFD) .....................109
4.2.2. Mô tả nghiệp vụ các quy trình đánh giá .....................................................110
4.2.3. Mô hình quan hệ thực thể...........................................................................125
4.2.4. Cơ sở dữ liệu đánh giá hoạt động giảng viên đại học ................................126
4.3. HTTT hỗ trợ đánh giá trên nền web .................................................................127
4.3.1. Nền tảng HTTT đánh giá ...........................................................................127
4.3.2. Kiến trúc của hệ thống ...............................................................................128
4.3.3. Giao diện web của hệ thống .......................................................................128
Kết luận Chương 4 ...................................................................................................135
CHƯƠNG 5. NGHIÊN CỨU THỬ NGHIỆM HTTT HỖ TRỢ ĐÁNH GIÁ HOẠT
ĐỘNG GIẢNG VIÊN TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ...............137
5.1. Phương pháp nghiên cứu thử nghiệm ...............................................................137
5.1.1. Sự cần thiết phải tiến hành nghiên cứu thử nghiệm ...................................137
5.1.2. Phương pháp và tiến trình thực hiện nghiên cứu thử nghiệm tại Trường Đại
học Kinh tế Quốc dân ...........................................................................................137
5.2. Mô tả mẫu thử nghiệm ......................................................................................140
5.2.1. Khối giảng viên ..........................................................................................140
5.2.2. Khối sinh viên ............................................................................................141
5.3. Bảng kết quả đánh giá giảng viên thử nghiệm .................................................141
5.4. Phản hồi của người tham gia nghiên cứu thử nghiệm và những gợi ý điều chỉnh
hệ thống ....................................................................................................................142


vii

5.4.1. Phản ứng của các giảng viên tham gia nghiên cứu liên quan đến các tiêu chí
và quy trình đánh giá ............................................................................................142
5.4.2. Phản ứng của các giảng viên tham gia nghiên cứu liên quan đến hệ thống
đánh giá trên mạng ...............................................................................................147
5.4.3. Ý kiến của giảng viên về mức yêu cầu giờ giảng và giờ nghiên cứu khoa
học đối với một trường đại học định hướng nghiên cứu ......................................150
5.4.4. Phản ứng của sinh viên về hệ thống đánh giá dựa trên lấy ý kiến phản hồi
của người học .......................................................................................................152
5.5. Một số khuyến nghị đối với nhà quản lý ..........................................................154
5.5.1. Tạo vị trí vững chắc cho hệ thống đánh giá giảng viên .............................154
5.5.2. Hỗ trợ hoạt động đánh giá ..........................................................................154
5.5.3. Giáo dục sinh viên về vai trò của họ trong quá trình đánh giá giảng viên 155
5.5.4. Tuyên truyền và sử dụng kết quả đánh giá giảng viên ..............................155
5.5.5. Các biện pháp khác để tăng tỷ lệ phản hồi của sinh viên trong đánh giá
giảng viên .............................................................................................................156
5.5.6. Chia sẻ các dữ liệu chung trong cơ sở đào tạo ...........................................156
Kết luận Chương 5 ...................................................................................................157
KẾT LUẬN .................................................................................................................158
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................160
Tài liệu Tiếng Việt ...................................................................................................160
Tài liệu Tiếng Anh ...................................................................................................165
PHỤ LỤC 1. BỘ CÂU HỎI CỦA SEEQ....................................................................169
PHỤ LỤC 2. KIẾN THỨC, KỸ NĂNG VÀ THÁI ĐỘ TRONG NGHIÊN CỨU
KHOA HỌC ................................................................................................................172
PHỤ LỤC 3. BỘ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ GIẢNG VIÊN CỦA BỘ GIÁO DỤC VÀ
ĐÀO TẠO ...................................................................................................................174
PHỤ LỤC 4. THIẾT KẾ PHỎNG VẤN .....................................................................175
I. Mục tiêu: ...............................................................................................................175
II. Lựa chọn người phỏng vấn .................................................................................175

III. Lưới phỏng vấn ..................................................................................................175
PHỤ LỤC 5. ĐỀ XUẤT TRỌNG SỐ VÀ QUY ĐỔI GIỜ NGHIÊN CỨU KHOA
HỌC ĐỐI VỚI CÁC SẢN PHẨM NGHIÊN CỨU KHOA HỌC..............................179


viii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt

Ý nghĩa

BFD

Business Flow Data
Sơ đồ chức năng công việc

CNTT

Công nghệ thông tin

ĐHKT-ĐHQGHN

Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội

ĐHKTQD

Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

ĐHNT

Trường Đại học Ngoại thương

ĐHTM

Trường Đại học Thương mại

ESS

Employee Self-Service
Chế độ tự phục vụ dành cho người lao động

HRIS

Human Resource Information Systems
Hệ thống thông tin quản trị nhân lực

HRM

Human Resource Management
Quản trị nhân lực

HTTT

Hệ thống thông tin

HVNH

Học viện Ngân hàng

HVTC

Học viện Tài chính

KSA

Knowledge, Skills and Attitudes
Kiến thức, kỹ năng và thái độ

MSS

Managerial Self-Services
Chế độ tự phục vụ dành cho người quản lý

SEEQ

Student Evaluation of Educational Quality
Đánh giá của sinh viên về chất lượng giáo dục


ix

DANH MỤC BẢNG VÀ HÌNH VẼ
Danh mục Bảng
Bảng 1.1. Tổng hợp các bộ tiêu chí đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa
học đã được đề xuất qua các nghiên cứu khoa học ......................................................15
Bảng 1.2. Tổng hợp các bộ tiêu chí đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa
học đã được sử dụng trên thực tế ...................................................................................20
Bảng 1.3. Các nguồn thông tin và mục đích đánh giá giảng viên .................................25
Bảng 2.1. Thống kê giảng viên của một số trường đại học khối kinh tế .......................42

Bảng 2.2. Thực trạng đánh giá giảng viên tại các trường đại học khối kinh tế.............54
Bảng 3.1. Bảng tổng hợp các tiêu chí thể hiện trên phiếu đánh giá của sinh viên ........83
Bảng 3.2. Bảng tổng hợp các tiêu chí thể hiện trên phiếu tự đánh giá của giảng viên ....85
Bảng 3.3. Bảng tổng hợp các tiêu chí thể hiện trên phiếu đánh giá của đồng nghiệp .....87
Bảng 3.4. Bảng tổng hợp các tiêu chí thể hiện trên phiếu đánh giá của cán bộ quản lý
.......................................................................................................................................90
Bảng 3.5. Bảng tổng hợp các tiêu chí thể hiện trên hồ sơ giảng dạy và nghiên cứu
khoa học .........................................................................................................................93
Bảng 3.6. Bảng gợi ý trọng số đánh giá theo từng loại hoạt động và khía cạnh đánh
giá ..................................................................................................................................95
Bảng 4.1. Bảng quy đổi điểm trung bình của giảng viên theo thang điểm 10 ............123
Bảng 4.2. Trọng số tính theo nguồn đánh giá .............................................................123
Bảng 4.3. Trọng số tính cho tiêu chí đánh giá theo khung năng lực ...........................123
Bảng 5.1. Cơ cấu giảng viên của Trường Đại học Kinh tế Quốc dân .........................138
Bảng 5.2. Tỷ lệ giảng viên ĐHKTQD tham gia thường xuyên các lớp bồi dưỡng ....138
Bảng 5.3. Mô tả mẫu giảng viên..................................................................................140
Bảng 5.4. Mô tả mẫu sinh viên ....................................................................................141
Bảng 5.5. Kết quả khảo sát của tác giả trên các giảng viên tham gia nghiên cứu thử
nghiệm .........................................................................................................................143
Bảng 5.6. Kết quả khảo sát trên các giảng viên tham gia nghiên cứu thử nghiệm về lý
do có thể khuyến khích giảng viên lựa chọn đánh giá trên mạng ...............................148
Bảng 5.7. Kết quả khảo sát trên các giảng viên tham gia nghiên cứu thử nghiệm về lý
do có thể cản trở giảng viên lựa chọn đánh giá trên mạng ..........................................149


x

Bảng 5.8. Kết quả khảo sát trên các giảng viên tham gia nghiên cứu thử nghiệm về
mức yêu cầu giờ giảng và giờ nghiên cứu khoa học của giảng viên ...........................151
Bảng 5.9. Kết quả khảo sát trên các sinh viên tham gia nghiên cứu thử nghiệm........152

Bảng 5.10. Kết quả khảo sát trên các sinh viên tham gia nghiên cứu thử nghiệm về
việc lấy ý kiến phản hồi đối với hoạt động giảng dạy của giảng viên ........................153
Bảng 5.11. Kết quả khảo sát trên các sinh viên tham gia nghiên cứu thử nghiệm về so
sánh giữa trả lời phiếu trên máy tính và trên giấy .......................................................153

Danh mục Hình vẽ
Hình 1.1. Mô hình tuần hoàn của việc đánh giá giảng viên ..........................................12
Hình 3.1. Bối cảnh chung về hoạt động của giảng viên ................................................75
Hình 3.2. Cấu thành và những nhân tố ảnh hưởng tới hệ thống đánh giá .....................77
Hình 3.3. Khung đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu của giảng viên ............78
Hình 3.4. Mô hình đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu của giảng viên .........82
Hình 3.5. Quy trình đánh giá hoạt động của giảng viên ..............................................102
Hình 3.6. Các nguồn thu thập thông tin đánh giá hoạt động giảng viên .....................103
Hình 4.1. Mô hình ngữ cảnh của HTTT hỗ trợ đánh giá .............................................108
Hình 4.2. Mô hình khái niệm tiến trình xử lý của HTTT hỗ trợ đánh giá...................109
Hình 4.3. Sơ đồ phân rã chức năng hoạt động của hệ thống .......................................110
Hình 4.4. Tiến trình nghiệp vụ tự đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên .......111
Hình 4.5. Tiến trình nghiệp vụ đồng nghiệp đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng
viên ..............................................................................................................................111
Hình 4.6. Tiến trình nghiệp vụ người quản lý đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng
viên ..............................................................................................................................112
Hình 4.7. Tiến trình nghiệp vụ sinh viên đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên ....112
Hình 4.8. Tiến trình nghiệp vụ tự đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng
viên ..............................................................................................................................113
Hình 4.9. Tiến trình nghiệp vụ đồng nghiệp đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học
của giảng viên ..............................................................................................................114
Hình 4.10. Tiến trình nghiệp vụ người quản lý đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa
học của giảng viên .......................................................................................................114
Hình 4.11. Tiến trình nghiệp vụ tổng hợp các đánh giá hoạt động giảng dạy ............115

xi

Hình 4.12. Tiến trình nghiệp vụ tổng hợp các đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học
.....................................................................................................................................119
Hình 4.13. Tiến trình nghiệp vụ tổng hợp đánh giá chung..........................................122
Hình 4.14. Tiến trình nghiệp vụ báo cáo thông tin đánh giá tới các chủ thể liên quan
.....................................................................................................................................124
Hình 4.15. Mô hình quan hệ thực thể ..........................................................................125
Hình 4.16. Cơ sở dữ liệu vật lý xây dựng theo mô hình của MongoDB.....................126
Hình 4.17. Mô hình nền tảng công nghệ .....................................................................127
Hình 4.18. Kiến trúc của hệ thống ...............................................................................128
Hình 4.18. Giao diện trang chủ của website Hệ thống hỗ trợ đánh giá ......................129
Hình 4.20. Giao diện chức năng phân quyền đánh giá của người quản lý ..................129
Hình 4.21. Giao diện phiếu tự đánh giá của giảng viên ..............................................130
Hình 4.22. Giao diện phiếu đánh giá của người quản lý (phần đánh giá hoạt động
giảng dạy) ....................................................................................................................131
Hình 4.23. Giao diện chức năng đánh giá của đồng nghiệp ........................................132
Hình 4.24. Giao diện phiếu đánh giá của đồng nghiệp ...............................................133
Hình 4.25. Giao diện phiếu đánh giá của sinh viên .....................................................134
Hình 4.26. Giao diện báo cáo kết quả đánh giá hoạt động của giảng viên .................134
Hình 4.27. Giao diện quản trị hệ thống .......................................................................135
Hình 5.1. Bảng kết quả đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu của một giảng
viên tham gia nghiên cứu thử nghiệm .........................................................................142


1

LỜI NÓI ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài
Đội ngũ giảng viên là nguồn lực quyết định đến sự phát triển bền vững của mỗi trường
đại học. Giảng dạy và nghiên cứu khoa học là hai nhiệm vụ cơ bản của giảng viên trong
các trường đại học. Hai hoạt động này của giảng viên đóng vai trò quyết định cả về số
lượng và chất lượng các sản phẩm mà mỗi trường đại học tạo ra cho xã hội, đó là các
sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh và các công trình nghiên cứu khoa học. Với
tầm quan trọng của các hoạt động trên đối với các trường đại học, việc quản lý hoạt
động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên trở thành một trong những nhân
tố quan trọng ảnh hưởng tới chất lượng đào tạo của một trường đại học. Trong hoạt
động quản lý giảng viên nói chung, công tác đánh giá giảng viên trên hai khía cạnh
giảng dạy và nghiên cứu lại có ý nghĩa to lớn đối với cả giảng viên và nhà quản lý trong
việc ghi nhận, nâng cao và khai thác một cách hiệu quả nguồn lực giảng viên, nhằm
hướng tới mục tiêu nâng cao hiệu quả hoạt động của trường học.
Trên thế giới, các trường đại học, đặc biệt là những trường theo cơ chế tự chủ, luôn coi
trọng việc đánh giá giảng viên trong hệ thống các giải pháp nâng cao chất lượng giáo
dục - đào tạo. Trong nền giáo dục Việt Nam nói chung và giáo dục đại học nói riêng, từ
trước đến nay đã có các hoạt động đánh giá giảng viên thông qua các đợt tổng kết học
kỳ, tổng kết năm học và có các danh hiệu như chiến sĩ thi đua các cấp, giảng viên
giỏi,… dành cho giảng viên đạt các mức đánh giá tương ứng. Tuy nhiên, cách thức đánh
giá này là chưa xác đáng, và thường thiếu tính khách quan, hậu quả là đội ngũ giảng
viên xem thường và thờ ơ với các kết quả đánh giá, cũng như các danh hiệu thi đua khen
thưởng,…. Chính vì vậy, mục tiêu của việc thi đua, khen thưởng là động viên và khuyến
khích các giảng viên giảng dạy và nghiên cứu tốt hơn đã không đạt yêu cầu mong muốn
(Hồ Thị Diệu Ánh, 2006; Trần Xuân Bách, 2009).
Nguyên nhân của hiện tượng trên xuất phát từ việc những chỉ tiêu thi đua, tiêu chí bình
xét các danh hiệu thường mang tính chủ quan, thiếu độ tin cậy về mặt khoa học, cách
thực hiện xét chọn quá đơn giản, mang tính hình thức, nên hạn chế hiệu quả của việc
đánh giá. Điều này thể hiện trên các khía cạnh sau:
1. Đánh giá thường chỉ tiến hành trong nội bộ giảng viên, ít có sự tham gia của người
thụ hưởng (sinh viên, học viên…) - sản phẩm mà giảng viên tạo ra, trong khi chính họ

mới là người biết rõ dịch vụ mà họ được cung cấp tốt xấu ra sao. Trong khi đánh giá
giữa các đồng nghiệp trong cùng đơn vị chuyên môn do thiếu các tiêu chí xác đáng và
có cơ sở khoa học, nên kết quả đánh giá có thể tùy theo nhận thức của mỗi cá nhân, và
bị chi phối rất lớn của tính cả nể, tính ham thành tích cho đơn vị của mình.


2

2. Đa số các chỉ tiêu đánh giá mới chú ý đến mặt định lượng của kết quả hoạt động,
như số giờ giảng, số bài báo đã công bố, số đề tài nghiên cứu khoa học đã tham gia…
Điều này đã dẫn đến hậu quả không mong muốn là các giảng viên thường tập trung
vào số lượng kết quả công việc hơn là chú ý đến chất lượng giảng dạy và nghiên cứu.
3. Các tiêu chí đánh giá thiếu tính toàn diện, đa chiều. Các hoạt động giảng dạy và
nghiên cứu của giảng viên thường bao gồm nhiều loại công việc khác nhau. Trong
những giai đoạn khác nhau, chúng ta mới chú ý đến một số hoạt động nhất định, hoặc bỏ
qua một số hoạt động vì không có đủ dữ liệu để xem xét. Năng lực và kinh nghiệm của
giảng viên được tích lũy theo thời gian (trên thực tế ngành giáo dục có lương thâm
niên), nhưng khi việc đánh giá chỉ tính giai đoạn hiện tại, chưa tính đến yếu tố dài hạn.
4. Một số tiêu chí mới mô tả, mang đặc trưng cảm tính, không có sự định lượng tương
ứng, rất khó cho việc xem xét đánh giá.
Trong thời gian gần đây, dưới sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, việc lấy ý kiến
sinh viên đánh giá giảng viên được các trường đại học quan tâm thực hiện. Tuy nhiên,
việc triển khai còn gặp nhiều khó khăn do quy trình thực hiện chưa khoa học, bảng
khảo sát chưa được xây dựng hợp lý, việc tiến hành điều tra tốn kém nhiều nhân lực, tài
lực… (Nguyễn Thị Thu Hiền, 2011; Đặng Tuấn Anh, 2015).
Từ thực trạng trên, có thể nhận thấy sự thiếu hụt và chưa hoàn thiện trong công tác quản
lý hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên ở Việt Nam trên các mặt
sau:
Thứ nhất, hầu hết các trường, đặc biệt là các trường đại học khối kinh tế, chưa có được
một hệ thống chỉ tiêu đánh giá giảng viên một cách khoa học, khách quan. Việc áp dụng

tại trường A các bộ tiêu chuẩn và quy trình do trường B xây dựng có thể không phù hợp
do những đặc thù về khối ngành đào tạo, cơ cấu giảng viên, bộ máy quản lý đào tạo…
Đặc biệt, hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiện nay chưa toàn diện, chưa coi trọng cả mặt chất
lượng và số lượng của hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học, nên chưa đảm bảo
tính khách quan khi đánh giá.
Thứ hai, chưa có cơ quan quản lý giáo dục hay trường đại học nào xây dựng được quy
trình thu thập và xử lý thông tin đánh giá một cách phù hợp về các hoạt động giảng dạy
và nghiên cứu khoa học của giảng viên. Có quy trình này thì mới đảm bảo thường xuyên
thu thập đầy đủ, chính xác thông tin và xử lý dữ liệu một cách khách quan, phục vụ công
tác đánh giá giảng viên.
Thứ ba, chưa có một hệ thống thông tin (HTTT) tập trung ở một cơ sở nào để trợ giúp
việc thu thập và xử lý thông tin về việc đánh giá các hoạt động giảng dạy và nghiên cứu


3

khoa học của giảng viên một cách nhanh chóng, chính xác và kịp thời. Khi có một hệ
thống chỉ tiêu đánh giá đầy đủ, các quy trình thu thập và xử lý thông tin đánh giá theo bộ
chỉ tiêu này cũng sẽ khá phức tạp. Cách làm thủ công hoặc bán thủ công không thể đáp
ứng được yêu cầu nhanh chóng, chính xác và kịp thời trong hoạt động quản lý đánh giá
giảng viên.
Bởi vậy, việc lựa chọn đề tài “Phát triển HTTT quản lý và hỗ trợ đánh giá hoạt động
giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên các trường đại học khối kinh tế của
Việt Nam – Thử nghiệm tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân” sẽ góp phần bổ sung
về mặt tri thức và phương pháp luận cho việc đánh giá hoạt động của giảng viên, đồng
thời có giá trị lớn và thiết thực cho thực tiễn quản lý. Phần tổng quan tình hình nghiên
cứu ở Chương 1 sẽ làm rõ hơn nhu cầu cấp bách và những nội dung phải nghiên cứu
của đề tài này.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là:
• Đề xuất một hệ thống tiêu chí đánh giá các hoạt động giảng dạy và nghiên cứu
khoa học của giảng viên các trường đại học khối kinh tế.
• Đề xuất các quy trình thực hiện việc thu thập thông tin và xử lý để đưa ra đánh
giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên các trường đại
học khối kinh tế.
• Phát triển một HTTT nhằm trợ giúp việc quản lý và hỗ trợ đánh giá hoạt động
giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên các trường đại học khối kinh tế.
• Thử nghiệm HTTT này tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, từ đó:
o Kiểm chứng tính hiệu quả và độ tin cậy của hệ thống.
o Thu thập phản hồi của người sử dụng đối với hệ thống để đề xuất những
nội dung liên quan đến việc tiếp tục hoàn thiện và triển khai hệ thống tại
các trường đại học khối kinh tế.

2.2. Câu hỏi nghiên cứu của đề tài
Từ mục tiêu nghiên cứu nêu trên, những câu hỏi nghiên cứu sau đây được đặt ra:
• Những nội dung gì cần có để quản lý được các hoạt động giảng dạy và nghiên
cứu khoa học của giảng viên các trường đại học?


4

• Những tiêu chí nào cho phép đánh giá kết quả giảng dạy và nghiên cứu của
giảng viên là có cơ sở khoa học và có độ tin cậy cao?
• Với hệ thống chỉ tiêu được xác định, cần có quy trình như thế nào để thu thập
dữ liệu và xử lý kết quả cho độ tin cậy chấp nhận được, và có tính khả thi (phù
hợp với điều kiện thực tiễn) cao?
• HTTT quản lý và hỗ trợ đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học
cần được tổ chức và xây dựng như thế nào?

• Các nhân tố nào ảnh hưởng đến việc triển khai đánh giá hoạt động giảng dạy và
nghiên cứu khoa học của giảng viên trên thực tế? Từ thực tiễn thử nghiệm, cần
có những đề xuất gì cho việc hoàn thiện và phát triển nghiên cứu?

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu trực tiếp của đề tài là HTTT quản lý và hỗ trợ đánh giá hoạt
động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên các trường đại học. Tuy nhiên,
để có cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc phát triển một hệ thống như vậy, đối tượng
nghiên cứu gián tiếp của đề tài là hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của
giảng viên các trường đại học.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Để đánh giá hoạt động của giảng viên đòi hỏi phải có được các thông tin liên quan đến
tất cả các hoạt động của giảng viên, bao gồm việc giảng dạy, nghiên cứu, dịch vụ
chuyên môn, phục vụ cộng đồng và bổn phận của một viên chức trong một tổ chức và
trong xã hội. Tuy nhiên, phạm vi nghiên cứu của đề tài sẽ chỉ giới hạn trong hoạt động
giảng dạy và nghiên cứu của giảng viên ở các trường đại học khối kinh tế của Việt
Nam. Bởi vì hai hoạt động này cũng là nhiệm vụ và trách nhiệm cơ bản của một
trường đại học nói chung, và một trường đại học khối kinh tế nói riêng. Một số hoạt
động khác của giảng viên (như tư vấn, tham gia các tổ chức chính trị, xã hội, nghề
nghiệp…) cũng như những biểu hiện khác như phẩm chất đạo đức, nhận thức chính trị,
trách nhiệm công dân (có thể thay đổi theo thời gian hay tùy thuộc vào thể chế chính
trị)… của giảng viên sẽ không được xem xét trong luận án này.
Việc tác giả chỉ lựa chọn các trường đại học khối kinh tế để nghiên cứu xuất phát từ
tính đa dạng, phức tạp của hệ thống trường đại học Việt Nam, với những trường đại
học đa ngành - đa lĩnh vực, đồng thời có những trường đại học chuyên sâu về một khối


5

ngành đào tạo. Trong đó, cụm “các trường đại học khối ngành kinh tế” được nhìn nhận
như một tập hợp các trường đại học đào tạo chuyên sâu về kinh tế, kinh doanh và quản
lý tại Việt Nam (Phan Thủy Chi, 2008) - một khối ngành lớn trong hệ thống đào tạo
quốc dân. Đặc thù về khối ngành đào tạo có thể ảnh hưởng khá nhiều đến đặc điểm
hoạt động của giảng viên, từ đó tác động không nhỏ đến các tiêu chí, quy trình đánh
giá hoạt động giảng viên, cũng như cơ sở và điều kiện cho việc triển khai HTTT đánh
giá hoạt động giảng viên tại trường đại học. Bởi vậy, khi giới hạn nghiên cứu cho một
nhóm trường đại học có tính chất điển hình cho khối ngành kinh tế, tác giả mới có thể
có đủ điều kiện và khả năng thu thập thông tin và dữ liệu, đi sâu nghiên cứu đảm bảo
được tính chính xác và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu. Bên cạnh đó, về phạm vi
khảo sát, do điều kiện nguồn lực có hạn, tác giả tập trung thu thập dữ liệu sơ cấp từ sáu
trường đại học khối kinh tế lớn nhất tại khu vực phía Bắc (và tập trung trên địa bàn Hà
Nội). Tuy nhiên, cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu được sử dụng cho đề tài
này hoàn toàn có thể áp dụng cho nhóm trường của khối ngành khác hay với phạm vi
nghiên cứu, khảo sát rộng hơn.

4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp tiếp cận
Nghiên cứu này sẽ sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống xã hội-kinh tế và kỹ thuật:
• Tiếp cận xã hội-kinh tế để xác định hệ thống chỉ tiêu đánh giá.
• Tiếp cận xã hội-kinh tế và kỹ thuật để xây dựng các quy trình thu thập và xử lý
thông tin đánh giá.
• Tiếp cận kỹ thuật (hệ thống) để xây dựng HTTT và kiểm định.

4.2. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính trong ngành khoa học xã hội và các
phương pháp phân tích, thiết kế hệ thống của ngành Công nghệ thông tin (CNTT) để
phát triển một HTTT cho việc quản lý và đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu
khoa học của giảng viên các trường đại học khối kinh tế. Ngoài ra, để minh chứng cho

khả năng ứng dụng và tính đặc thù ứng dụng của đề tài, tác giả sẽ sử dụng phương
pháp nghiên cứu kiểm chứng (thử nghiệm trong môi trường thực) bằng cách áp dụng
hệ thống vào đánh giá kết quả hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng
viên tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Mô tả cụ thể về phương pháp nghiên cứu
sẽ được trình bày lần lượt tại Chương 2, 4 và 5.


6

5. Những đóng góp mới của đề tài
Với mục tiêu và những vấn đề nghiên cứu đã chỉ ra như trên, đề tài sẽ đạt đến các kết
quả sau:
• Một bộ tiêu chí và các quy trình để thu thập và xử lý dữ liệu tương ứng cho việc
đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên các
trường đại học khối kinh tế.
• Một HTTT hoàn chỉnh trên nền web, cho phép các nhà quản lý dễ dàng sử dụng
nhằm trợ giúp việc đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của
giảng viên các trường đại học khối kinh tế.
• Những đề xuất cho việc triển khai HTTT quản lý và hỗ trợ đánh giá hoạt động
giảng dạy và nghiên cứu của giảng viên tại các trường đại học khối kinh tế.


7

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG
GIẢNG VIÊN VÀ HTTT ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG GIẢNG VIÊN
Với vai trò quyết định chất lượng đào tạo của một cơ sở giáo dục đại học, đội ngũ
giảng viên luôn được các trường chú trọng bồi dưỡng phát triển, đồng thời được quan
tâm quản lý và đánh giá sát sao. Từ yêu cầu thực tế đó, các nghiên cứu trong lĩnh vực
quản lý giáo dục và quản trị nhân sự về đánh giá hoạt động của giảng viên đại học trên

thế giới và tại Việt Nam là rất phong phú.

1.1. Công việc của giảng viên
Trước khi đi vào nghiên cứu vấn đề đánh giá giảng viên, việc xác định rõ công việc
của giảng viên là vô cùng cần thiết. Trên thế giới, rất nhiều nhà nghiên cứu đề cập tới
vấn đề phức tạp và nhạy cảm này. Theo Boyer (1990): “nhiều tác giả có chung quan
điểm công việc của giảng viên được cấu thành từ bốn yếu tố chính là Giảng dạy;
Nghiên cứu; Dịch vụ chuyên môn phục vụ cộng đồng; Trách nhiệm công dân với tư
cách là nhà khoa học, trong đó tầm quan trọng của mỗi yếu tố được quy định phụ
thuộc vào sứ mạng và đặc thù của từng trường. Tuy nhiên, cách xác định công việc
của giảng viên theo mô hình bốn phần này cũng chỉ mang tính ước lệ và tương đối, bởi
lẽ khó phân biệt rạch ròi giữa giảng dạy (nhất là giảng dạy sau đại học) và nghiên cứu,
giữa nghiên cứu và dịch vụ phục vụ cộng đồng và với thực hiện nghĩa vụ công dân.”
“Ở Việt Nam, chức trách, nhiệm vụ cụ thể của giảng viên các trường đại học thay đổi
trong tiến trình lịch sử cách mạng Việt Nam. Trước năm 1960, giảng dạy được xem là
nhiệm vụ duy nhất của giảng viên, sau đó nghiên cứu khoa học mới được bổ sung vào
chức trách của giảng viên. Những năm cuối của thế kỷ 20 và thập kỷ đầu thế kỷ 21,
chức trách của giảng viên thường được các trường đại học quy định xung quanh hai
nhiệm vụ giảng dạy và nghiên cứu khoa học” (Trần Xuân Bách, 2008). Nhiều nghiên
cứu gần đây đã quan tâm thêm các khía cạnh hoạt động khác của giảng viên như tự bồi
dưỡng, tham gia các hoạt động phục vụ cho sự phát triển của nhà trường, các công tác
xã hội… (Nguyễn Thiên Tuế, 2009; Trần Xuân Bách, 2009; Phạm Văn Hùng, 2010;
Lê Xuân Tùng, 2013...). Tuy nhiên phần lớn các tác giả Việt Nam vẫn coi nghiên cứu
khoa học bao hàm cả dịch vụ phục vụ cộng đồng và thực hiện nghĩa vụ công dân.
Khi xem xét cụ thể từng hoạt động của giảng viên, các nghiên cứu trong và ngoài nước đã
rút ra một số nhận định có thể ảnh hưởng tới việc quản lý và đánh giá các hoạt động này.

1.1.1. Hoạt động giảng dạy
Hoạt động giảng dạy bao gồm dạy học ở trên lớp, tổ chức các hoạt động trong phòng
thí nghiệm, tư vấn hướng dẫn học tập cho các sinh viên và tư vấn cho sinh viên về các

đề tài phù hợp với chương trình và bậc học và các cơ hội nghề nghiệp .... Ngày nay với


8

sự phát triển của xã hội, vai trò của giảng viên và sinh viên đã thay đổi rất nhiều, mối
quan hệ hợp tác giữa giảng viên và sinh viên được chú trọng nhiều hơn. Giảng viên
thực hiện nhiều phương pháp giảng dạy khác nhau. Sinh viên có xu hướng tích cực là
những người tham gia vào quá trình dạy - học hơn là những người tiếp thu kiến thức
một cách thụ động. Theo quan niệm này, giảng dạy tốt không còn được xác định trên
cơ sở của những kĩ năng dạy học chung hoặc những cách tiếp cận có thể áp dụng một
cách đồng nhất với tất cả các chủ đề và môn học. Giảng viên giỏi là người học được
cách làm cho sinh viên hiểu được một khái niệm, áp dụng và tích hợp chúng. Giảng
viên không chỉ cần truyền tải kiến thức đến sinh viên mà còn phải chuyển đổi và mở
rộng được những kiến thức đó (Boyer, 1990).
Sự bùng nổ kiến thức của thế kỷ XXI đã giúp chúng ta nhận thức sâu sắc hơn về vai
trò người giảng viên không phải dừng lại ở việc nắm bắt, chế biến và truyền đạt thông
tin. Người giảng viên của nền giáo dục hiện đại cần phải biết truyền đạt cách thức
“biết học như thế nào” và hơn thế nữa “biết làm việc như thế nào”, để từ đó giúp cho
sinh viên có được các năng lực tự giáo dục suốt đời. Do vậy, việc đánh giá hoạt động
giảng dạy phải được thực hiện ít nhất ở hai mức: (1) nội dung (phát triển và đánh giá
về chương trình giảng dạy và đề cương môn học; nội dung, kiến thức giảng dạy), và
(2) các phương pháp giảng dạy (với sự thay đổi trong vai trò của người giảng viên thì
yếu tố này là hết sức quan trọng).
Qua tổng hợp tài liệu, Nguyễn Thị Thu Hiền (2011) cho rằng: “trong hoạt động giảng
dạy, các giảng viên cần phải: (1) Thiết kế chương trình dạy học hoặc kế hoạch làm
việc từ đề cương và chương trình đào tạo; (2) Sử dụng hàng loạt các phương pháp dạy
và học thích hợp hiệu quả và có hiệu suất cao với các nhóm đông sinh viên, nhóm ít
đông hơn và với từng người; (3) Giúp đỡ sinh viên giải quyết các vấn đề học thuật với
phương pháp được nhiều sinh viên chấp nhận; (4) Sử dụng nhiều kỹ thuật đánh giá

thích hợp để thúc đẩy việc học tập của sinh viên và để đạt được thành tích cao;
(5) Đánh giá việc làm của riêng mình bằng nhiều cách: tự đánh giá, đánh giá thông qua
đồng nghiệp, từ sinh viên và dùng các kỹ thuật đánh giá; (6) Thực hiện có hiệu quả
việc trợ giúp giảng dạy và nhiệm vụ quản lý học tập; (7) Phát triển chiến lược cho bản
thân và chuyên môn nghiệp vụ thích ứng với các điều kiện của nhà trường.”
Theo Trần Thị Tuyết Oanh (2007), các yếu tố ảnh hưởng tới chất lượng giảng dạy của
giảng viên bao gồm: (1) Năng lực của giảng viên; (2) Khả năng học tập và ý thức học
tập của sinh viên; (3) Chương trình, giáo trình và các phương pháp giảng dạy; (4)
Những hỗ trợ dành cho sinh viên về điều kiện cơ sở vật chất. Trong số đó, yếu tố số 2
rất khó đánh giá (điều này sẽ được minh chứng trong các phần sau) và yếu tố số 4
không phụ thuộc vào giảng viên.


9

1.1.2. Hoạt động nghiên cứu khoa học
Theo quan niệm của Boyer (1990), hoạt động nghiên cứu khoa học bao gồm tất cả các
hình thức phát hiện và tích hợp các kiến thức, phân tích có phê phán. Trong phân loại
về các thành quả nghiên cứu và sáng tạo, người ta luôn phải tính đến giá trị học thuật
của công trình nghiên cứu và giá trị tích hợp của nó. Các trường đại học đã được xã
hội giao phó trách nhiệm nghiên cứu và phát hiện kiến thức.
“Nghiên cứu có tầm quan trọng đối với giảng viên đại học trên ba bình diện. Thứ nhất,
là nâng cao chất lượng giảng dạy. Một giảng viên ít hoặc không nghiên cứu sẽ bị tụt
hậu cùng với các bài giảng cũ được họ dùng từ năm này sang năm khác. Kết quả của
nghiên cứu là đưa ra những cái mới. Các kết quả nghiên cứu của giảng viên và các
giảng viên khác trong cùng lĩnh vực sẽ tạo ra những cơ sở để cập nhật nội dung của bài
giảng và nâng cao tính thực hành cho giảng dạy. Thứ hai, khả năng và mức độ thường
xuyên nghiên cứu khoa học đảm bảo rằng giảng viên có khả năng hướng dẫn việc
nghiên cứu của sinh viên có hiệu quả hơn. Những thay đổi trong phương pháp nghiên
cứu, đối tượng, nội dung, các thủ tục phân tích và tài liệu tham khảo hiện hành chỉ có

thể được biết bởi những giảng viên nào có khả năng cập nhật hàng ngày nhờ nghiên
cứu. Thứ ba, với các giảng viên, nghiên cứu là việc cần phải làm để khẳng định tên
tuổi và đảm bảo khả năng thăng tiến trong sự nghiệp. Việc giữ được vị trí hiện tại hay
đề bạt lên một vị trí cao hơn trong trường đại học dựa vào sự đóng góp kiến thức thông
qua nghiên cứu và các công trình công bố qua các bài báo, trong các tạp chí và các tài
liệu học thuật khác.” (Nguyễn Thị Thu Hiền, 2011)
Theo Hoàng Thị Nhị Hà (2006), có năm yếu tố chính tác động đến chất lượng nghiên
cứu khoa học, bao gồm: (1) điều kiện làm việc của các nhà khoa học, (2) công tác
quản lý nghiên cứu khoa học, (3) năng lực đội ngũ cán bộ nghiên cứu, (4) kinh phí hỗ
trợ, (5) nhận thức của người nghiên cứu. Trong đó, các yếu tố số 1, 2 và 4 không phụ
thuộc vào cá nhân giảng viên.

1.1.3. Đặc điểm chung các hoạt động của giảng viên có ảnh hưởng đến việc
đánh giá
Theo Mai Quốc Chánh (2007), lao động của giảng viên đại học có những đặc điểm
riêng cần chú ý khi quản lý và đánh giá thực hiện công việc của đối tượng này. Trước
hết, đây là lực lượng lao động chất xám, có trình độ, trí thức khoa học và tính nhạy
cảm, tự trọng cao. Do đó công tác quản lý và phương pháp đánh giá phải phù hợp,
công minh để tránh những phản ứng không mong muốn từ họ. Thứ hai, tính chất công
việc của giảng viên rất phức tạp, kết quả công việc vừa rõ ràng vừa không rõ ràng.
Những kết quả liên quan mặt hành chính có thể xác định được (số giờ thực giảng, số
chuyên đề thực tập và luận văn hướng dẫn, số lần vi phạm quy chế…), nhưng cũng có


10

những mặt khó xác định (khả năng truyền đạt, thái độ giảng dạy…). Thứ ba, thời gian
làm việc của giảng viên không bó hẹp theo giờ hành chính, việc làm ngoài giờ (nghiên
cứu khoa học, chuẩn bị bài giảng…) là thường xuyên.

1.2. Đánh giá hoạt động của giảng viên
1.2.1. Các quan điểm về đánh giá hoạt động của giảng viên
Đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu của giảng viên luôn là vấn đề nhạy cảm
và gây tranh cãi. Theo Trần Xuân Bách (2009), đánh giá giảng viên là “sự thu thập,
chỉnh lý, xử lý, phân tích một cách toàn diện, khoa học, hệ thống những thông tin về
giảng viên, để rồi phán đoán giá trị của nó nhằm thúc đẩy sự phát triển của giảng viên,
đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nhà trường, xã hội”. Đây phải là một quá trình
mang tính hệ thống, đòi hỏi sự tự nguyện và hợp tác của các bên, phù hợp với đặc
điểm tâm lí của đội ngũ trí thức. Cần lưu ý rằng, đánh giá là một nội dung quan trọng
trong công tác quản lý giảng viên, đồng thời quy trình đánh giá giảng viên cũng bao
gồm nhiều khâu có quan hệ hữu cơ với công tác quản lý các hoạt động khác trong nhà
trường.
Từ góc độ lý thuyết quản trị nhân lực,“đánh giá thực hiện công việc (performance
appraisal)1 được khẳng định là chức năng quan trọng của công tác quản trị nhân lực
trong tổ chức nói chung và trong quản lý trường học nói riêng. Một mặt, đối với giảng
viên, đánh giá thực hiện công việc là hoạt động xem xét, khẳng định thành quả làm
việc trong năm học, nhìn lại quá trình thực hiện công việc của mình, để từ đó rút ra
những việc đã làm được và chưa làm được trong năm, có những biện pháp khắc phục
những điểm chưa hoàn thiện. Bên cạnh đó, đánh giá thực hiện công việc cũng là hoạt
động tạo nên động lực cho giảng viên. Giảng viên cần nhận được sự quan tâm, được
khẳng định kết quả, cống hiến của họ đối với sự phát triển của nhà trường. Mặt khác,
đối với lãnh đạo nhà trường, đánh giá thực hiện công việc giúp nhà quản lý nhìn lại
quá trình hoạt động trong năm học của đội ngũ giảng viên, từ đó có những quyết định
nhân sự (kế hoạch hóa nguồn nhân lực giảng viên, tuyển dụng, đào tạo và phát triển...)
hợp lý, nâng cao hiệu quả hoạt động của trường.”(Hồ Thị Diệu Ánh, 2006)
Từ góc độ lý thuyết quản lý giáo dục, đánh giá là bộ phận hợp thành quan trọng, một
khâu không thể tách rời của quá trình giáo dục và đào tạo. Nếu xem xét quá trình giáo
dục và đào tạo là một hệ thống thì đánh giá đóng vai trò phản hồi của hệ thống, có vai
trò tích cực trong việc điều chỉnh hệ thống, là cơ sở cho việc đổi mới giáo dục và đào
tạo. Đánh giá hoạt động của giảng viên là bộ phận quan trọng trong việc đảm báo chất

1

Nguyễn Văn Điềm, Nguyễn Ngọc Quân (2004) đã đưa ra khái niệm: “Đánh giá thực hiện công việc là sự đánh
giá có hệ thống chính thức tình hình thực hiện công việc của người lao động trong quan hệ so sánh với các tiêu
chuẩn đã được xây dựng và thảo luận sự đánh giá đó với người lao động.”


11

lượng của quá trình giảng dạy, và cũng là một trong những chức năng quản lý của các
trường đại học. (Trần Thị Tuyết Oanh, 2007)

1.2.2. Các phương pháp đánh giá hoạt động của giảng viên
Nguyễn Thị Thu Hiền (2011) tổng kết phương pháp đánh giá hoạt động của giảng viên
có thể mang tính chất chuẩn đoán, chuẩn hoá và dựa theo tiêu chí.
Đánh“giá mang tính chuẩn đoán được sử dụng để đánh giá những đặc điểm riêng của
giảng viên trong mối liên quan đến những yêu cầu của việc giảng dạy và nghiên cứu.
Bởi vậy, mục đích của đánh giá chuẩn đoán là để xác định những tính chất khác nhau
của vấn đề đã đặt ra, và thông qua đánh giá những tính chất đó có thể xác định được
những kết quả kỳ vọng. Ví dụ, đánh giá chuẩn đoán thường được tiến hành ở khâu
tuyển dụng đầu vào, với mục đích xác định xem giảng viên có đạt được những chuẩn
đầu vào hay không. Về khía cạnh này, phương pháp chuẩn đoán được sử dụng như là
điểm xuất phát, là cơ sở để thực hiện phương pháp đánh giá căn cứ theo chỉ tiêu.
Ngoài ra, trong suốt quá trình giảng dạy và nghiên cứu, giảng viên có thể nhận được
những đánh giá về điểm yếu và điểm mạnh có thể ảnh hưởng đến thành công và thất
bại trong công việc, những ý kiến nhận xét của các cấp quản lý, của những giảng viên
khác, của sinh viên,…để giúp họ khắc phục những thiếu sót trong công việc và gia
tăng khả năng thành công trong giảng dạy và nghiên cứu. Về khía cạnh này, phương
pháp chuẩn đoán được sử dụng trong đánh giá hoạt động của giảng viên như là một
phương pháp kết hợp với phương pháp căn cứ theo chỉ tiêu, để tạo hiệu quả tối đa cho

việc đánh giá. Tuy nhiên cần khắc phục tính chủ quan và những hạn chế tiêu cực khi
thực hiện phương pháp đánh giá này.
Đánh giá được gọi là chuẩn hoá khi nó so sánh thành tích của một giảng viên này với
thành tích của những giảng viên khác cùng bậc, cùng chuyên ngành,… dùng làm nhóm
tham chiếu.”
Đánh giá căn cứ theo tiêu chí được sử dụng khi nhằm đánh giá trình độ của một giảng
viên dựa theo những tiêu chí kết quả được định nghĩa cụ thể theo các mục đích. Nó
không bao hàm việc so sánh mức độ hoàn thành của một giảng viên này với mức độ
hoàn thành của những giảng viên khác, hay một điểm mốc cho trước. Nó nhằm xác
định mức độ đạt được mục tiêu với một hệ chỉ tiêu đặt ra. Đối với đối tượng giảng
viên đại học, mục tiêu đó là chất lượng giảng dạy tốt và kết quả nghiên cứu đạt được
(thể hiện qua số lượng và chất lượng nghiên cứu). Bởi vậy, hầu hết các nghiên cứu gần
đây đều xác định sử dụng phương pháp đánh giá căn cứ theo tiêu chí để đánh giá hoạt
động giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên, trong đó phát triển một hệ
thống chỉ tiêu cho mỗi hoạt động, với các trọng số điểm hợp lý, phụ thuộc vào mức độ
quan trọng của từng hoạt động trong sự đóng góp chung cho nhà trường (Nguyễn Thị
Thu Hiền, 2011; Phạm Văn Hùng, 2010; Trần Xuân Bách,2009; ...).


12

1.2.3. Mục đích đánh giá hoạt động giảng viên
Theo Trần Xuân Bách (2009), mục đích đánh giá hoạt động giảng viên có thể xem xét
từ hai góc độ: cá nhân người giảng viên và cơ sở đào tạo.

Động viên (khuyến
khích) giảng viên,
tạo động lực

×

Khả năng của giảng
viên (trình độ chuyên
môn, nghiệp vụ)

+

Môi trường
làm việc (tạo
hoàn cảnh)

=

THÀNH
TÍCH

Đánh giá thành tích
Huấn luyện
kỹ năng,
nghiệp vụ

Phát
triển kỹ
năng

Khen thưởng
(vật chất, tinh
thần)

Vòng tuần hoàn phát triển

Vòng tuần hoàn động viên

Sự thỏa mãn
của giảng viên

Hình 1.1. Mô hình tuần hoàn của việc đánh giá giảng viên
Nguồn: Trần Xuân Bách (2009)
1.2.3.1. Từ góc độ cá nhân người giảng viên, đánh giá nhằm động viên và phát triển
giảng viên
Động viên giảng viên: Căn cứ kết quả đánh giá, nhà trường có thể kịp thời khen
thưởng (giá trị vật chất hoặc tinh thần) khi giảng viên có những cố gắng tạo nên năng
lực tích cực, đồng thời những cố gắng này đáp ứng được mục tiêu của nhà trường,
khoa và bộ môn, nhằm phục vụ nhà trường, người học và xã hội.
Phát triển giảng viên: Qua kết quả đánh giá, nhà trường tạo các cơ hội và điều kiện
phù hợp để giảng viên nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, cũng như áp dụng
các biện pháp phát triển giảng viên tổng thể, nhằm khai thác những khả năng, tiềm
năng của giảng viên, theo hướng phù hợp với mong muốn của người học, người sử
dụng lao động và nhà trường.
1.2.3.2. Từ góc độ của cơ sở đào tạo, đánh giá nhằm mục đích phát triển cá nhân,
ra các quyết định hành chính và duy trì/phát triển tổ chức
a. Mục đích phát triển cá nhân
- Củng cố và duy trì thành tích: Bằng cách cung cấp thông tin về kết quả đánh giá, cơ
sở đào tạo có thể khuyến khích giảng viên tiếp tục theo chiều hướng thành tích tốt mà


13

họ đã đạt được. Giảng viên hoàn thành tốt công việc sẽ được nhận được phần thưởng
(vật chất/tinh thần), qua đó củng cố thành tích của giảng viên đó và tạo động lực cho
các giảng viên khác nỗ lực hơn.

- Cải thiện thành tích: Trên cơ sở thông tin về kết quả đánh giá giảng viên, nhà quản lý
có thể hỗ trợ cho giảng viên thực hiện công việc tốt hơn trong tương lai: chỉ ra điểm
mạnh, điểm yếu và giúp đỡ giảng viên tìm ra cách thức hữu hiệu để hoàn thành
nhiệm vụ. Nhà quản lý cũng có thể thảo luận mục tiêu công việc với giảng viên cũng
như thời gian để đạt được các mục tiêu này.
- Xác định mục tiêu phát triển nghề nghiệp: Căn cứ kết quả đánh giá, nhà quản lý và
giảng viên có cơ hội để thảo luận các mục tiêu và kế hoạch nghề nghiệp của
giảng viên. Dựa trên những phân tích từ kết quả đánh giá, nhà quản lý có thể đưa ra
những gợi ý cụ thể cho giảng viên để cải thiện thành tích trong ngắn hạn, từ đó
trợ giúp giảng viên đạt được mục tiêu nghề nghiệp trong dài hạn.
- Xác định nhu cầu đào tạo: Kết quả đánh giá giảng viên là tiền đề để xác định nhu cầu
đào tạo của giảng viên. Ví dụ, nếu giảng viên không đạt được yêu cầu về công việc, thì
kết quả đánh giá chỉ ra những nguyên nhân và từ đó cơ sở đào tạo có thể giúp đỡ
giảng viên bổ sung các kỹ năng cần thiết hoặc bổ sung những kiến thức bị thiếu hụt.
Hoặc với những giảng viên thực hiện công việc tốt, thì cơ sở đào tạo có thể đưa
giảng viên tham gia những chương trình phát triển để chuẩn bị cho việc đề bạt lên các
chức vụ cao hơn. Kết quả đánh giá giảng viên cũng mang lại những thông tin hữu ích
trong việc cung cấp các khóa học chuyên sâu cho tổ chức, như một khóa học về
kỹ năng giao tiếp nếu giảng viên bị đánh giá thấp về vấn đề này.
b. Mục đích ra các quyết định hành chính
Đánh giá giảng viên thường được sử dụng để kết nối lương thưởng với thành tích.
Kết quả đánh giá hoạt động là một trong những thông tin chủ yếu cho hệ thống thưởng
phạt của một tổ chức. Các giảng viên được nhận kết quả đánh giá tốt có xu hướng
nhận được các phần thưởng (vật chất, tinh thần), trong khi các giảng viên được
đánh giá thấp sẽ được nhắc nhở, khuyến cáo, và nếu không sửa chữa sẽ có nguy cơ bị
giáng chức hoặc sa thải. Các quyết định nhân sự khác cũng kết nối với kết quả
đánh giá bao gồm: thăng tiến, nghỉ việc tạm thời, thuyên chuyển…
c. Mục đích duy trì/phát triển tổ chức
Thông tin về kết quả đánh giá cũng được sử dụng để đánh giá hiệu quả các chương
trình quản lý, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên. Đánh giá có thể được thực hiện trước và

sau khi thực hiện các chương trình phát triển nguồn nhân lực để đánh giá những tác
động, thay đổi xảy ra.
Tương tự như vậy, kết quả đánh giá giảng viên được sử dụng để cơ sở đào tạo
hoạch định nguồn nhân lực, xác định nhu cầu đào tạo của tổ chức, đánh giá việc đạt


14

được mục tiêu của tổ chức, cũng như là thông tin để tạo lập và xác định mục tiêu cho
tổ chức. Tất cả những yếu tố trên nhằm mục đích cuối cùng là củng cố, duy trì nhu cầu
phát triển của tổ chức – trường đại học.
Khi một trường đại học vừa mong muốn thúc đẩy sự phát triển của giảng viên, vừa
mong muốn đáp ứng các mục tiêu phát triển của nhà trường, thì việc đánh giá
giảng viên phải đáp ứng được tất cả các mục tiêu trên đây. Đặc biệt, việc đánh giá
giảng viên phải phát huy vai trò chủ động, tích cực, tự giác của giảng viên, lôi cuốn họ
tham gia công tác đánh giá và tự đánh giá, từ đó hình thành động lực trong việc tự bồi
dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm.

1.3. Tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa
học của giảng viên
1.3.1. Các nghiên cứu về tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá hoạt động giảng dạy và
nghiên cứu khoa học của giảng viên
Theo Hoàng Phê (1997), tiêu chí là “tính chất, dấu hiệu làm căn cứ để đánh giá”. Hệ
thống tiêu chí đánh giá là chỉ tập hợp các nội dung đánh giá cụ thể của yêu cầu tiêu
chuẩn số lượng và chất lượng hoạt động theo chức năng nhiệm vụ của người giảng viên.
Trần Xuân Bách (2009) cho rằng một hệ thống tiêu chí cần đảm bảo các nguyên tắc:
(1) Có thể quan sát được và đo được trực tiếp,
(2) Có tính độc lập tương hỗ giữa các tiêu chí,
(3) Bản chất và nội dung của hệ thống tiêu chí phải phù hợp với nhau,
(4) Tiêu chí phải có thể so sánh,

(5) Tiêu chí phải có tính công bằng,
(6) Tiêu chí phải có thể tiếp nhận.
Cho đến nay, tiêu chuẩn đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu của giảng viên là
vấn đề gây nhiều tranh cãi. Trong các xã hội, quốc gia khác nhau do ảnh hưởng của
các nền văn hoá và các giá trị truyền thống dân tộc khác nhau, nên các quan niệm về
giá trị và hiệu quả của các hoạt động của con người nói chung và giảng viên đại học
nói riêng cũng rất khác nhau. Do vậy tiêu chuẩn đánh giá giảng viên chưa được thống
nhất giữa các nhà khoa học trên thế giới. Tuy vậy, Nguyễn Thị Thu Hiền (2011) cho
rằng, các trường đại học phải căn cứ vào chính những công việc mà giảng viên phải
thực hiện và những đặc tính được mong đợi ở một giảng viên để đưa ra các tiêu chí
đánh giá hoạt động của giảng viên.
Tổng hợp một số nghiên cứu về tiêu chí đánh giá hoạt động giảng dạy và nghiên cứu
của giảng viên trên thế giới và Việt Nam được thể hiện qua bảng 1.1.