Chiều tối - Hồ Chí Minh

I /TÌM HIỂU CHUNG
1/Xuất xứ và hồn cảnh ra đời
của bài thơ:
- “Chiều tối” là bài thơ thứ 31
của tập thơ “Nhật ký trong
tù” của Hồ Chí Minh.
-Bài thơ được ra đời trên
đường Bác bị chuyển lao từ
nhà ngục Tĩnh Tây đến nhà
lao Thiên Bảo, qua một vùng
sơn cước vào lúc chiều tối .

Hồ Chí Minh
1890- 1969


Bản đồ bị chuyển lao của Bác qua các nhà tù
của Tưởng Giới Thạch ở tỉnh Qủang Tây – Trung Quốc


2. Tìm hiểu bản dịch thơ
Bản dịch thơ
So với nguyên về rừng tìm chốn ngủ,
Chim mỏi tác
Chịm mây trơi
bản dịch thơ có nhẹ giữa tầng
khơng;
điểm Cơ emchưa xay ngơ tối,
nào xóm núi
phù hợp?lị than đã rực hồng.

Xay hết,
- Nam Chân–
(dịch)

Ngun tác
Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ,
Cô vân mạn mạn độ thiên không;
Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc,
Bao túc ma hồn, lơ dĩ hồng.
-Hồ Chí Minh-

+ Câu 2: Bản dịch đã bỏ rơi nghĩa cô lẻ của đám

mây

”mạn mạn“ là chậm chậm chứ không
phải là trôi nhẹ

+ Câu 3: Ngun tác khơng nói tối, bản dịch thêm
chữ tối làm mất đi vẻ tự nhiên trong sáng tạo của Bác


• 3/ Thể loại và bố cục của bài thơ:
• - Thể thơ : Thất ngơn tứ tuyệt.
• - Bố cục : 2 phần
• + Hai câu đầu : Bức tranh thiên
nhiên.
• + Hai câu sau : Cảnh sinh hoạt của
con người.

II/ ĐỌC HIỂU
1. Đọc và giải nghĩa chú thích:
- Đọc diễn cảm : đúng nhịp thơ, giọng chậm rãi
thể hiện phong thái khoan thai, thoáng chút vui
Căn tinh thần cảnh ra đời ,thể loại
 thể*hiện cứ vào hoànlạc quan của thi nhân ở
và nội dung của bài thơ, em hãy nêu cách đọc bài thơ?
câu cuối . Đặc biệt kết thúc bài thơ , ở chữ
“hồng” đọc hơi to và kéo dài.
- Giải thích các từ khó :
+ Quyện : Mỏi mệt, rã rời
+ Mạn mạn : chậm chậm
+ Dĩ hồng : rực hồng


• 2. Phân tích :
• a.Hai câu đầu : Bức tranh thiên nhiên trên
đường bị chuyển lao
• - Cảnh thiên nhiên lúc chiều tàn được hiện lên
thật đẹp, mênh mông, nhưng buồn và tĩnh lặng:
* Cảm nhận về bức tranh
• + Hình ảnh cánh chim chiều về rừng tìm chốn
thiên nhiên được Bác ghi lại
ngủ.
ở 2 loi, đầu của bài thơ?
• + Chịm mây lẻ câu trơi chậm chậm giữa bầu
* Vậy, bức tranh thiên nhiên
trời.
đẹp, buồn, mênh mông nên

 Chỉ vài nét chấm phá, Bác đã vẽtĩnh một
không gian bát ngát,đượcrộng thơ vẽ lại khí yên
lặng ấy cao nhà , gợi khơng
ả, thanh bình vào những hình ảnh nào?
bằng lúc trời chiều.
•
•


@/ Nét độc đáo trong cách cảm nhận và nghệ thuật
biểu đạt của nhà thơ:
* Hình ảnh thơ giàu sức liên tưởng :
- Hình ảnh cánh chim chiều vừa mang ý nghĩa
không gian, vừa mang ý nghĩa thời gian  gợi sự
liên tưởng đến hoàn cảnh của người tù đang trên
đường bị giải đi trong trạng thái rã rời, mệt mỏi.
- Hình ảnh chịm mây trơi chậm giữa bầu trời là
một môtip nghệ thuật quen thuộc trong thơ cổ ( nó
gợi cái cơ độc thanh tao, cái phiêu diêu thốt tục…)
 Tuy nhiên, chịm mây trong thơ Bác khơng phiêu
diêu thốt tục mà nó quen thuộc , được phả hồn
người, nó gợi nên cái cao rộng , trong trẻo , êm ả của
một chiều thu miền sơn cước.


• * Sự kết hợp hài hoà giữa vẻ đẹp cổ điển và tinh thần
hiện đại :
• - Thi pháp cổ điển : Cách dùng điểm vẽ diện , lấy tĩnh tả
động độc đáo của thơ cổ :
• + Chỉ* Qua những từ  mà hình một khơng gian êm

một cánh chim…, ngữ, gợi ra
đềm, tĩnh lặng của không gian tạo vật.
ảnh đã tìm hiểu , em hãy
• + Chỉ nhận xét về vẻ đẹpmà gợi nên cái bát ngát thi vị
một chòm mây… và tinh
của bầu trời…
thần hiện đại của hai câu
• - Tinh thần hiện đại :
thơ?
• + Hình ảnh thơ cổ nhưng gần gũi , vận động hướng về sự
sống .
• + Tâm trạng nhà thơ buồn, cô đơn, mệt mỏi nhưng
không bi luỵ mà vẫn tha thiết giao hoà đồng cảm với
thiên nhiên bằng những cảm nhận tinh tế.


- Điểm nhìn của nhà thơ là bầu trời
- Tả ngoại cảnh nhưng cũng chính là
tâm cảnh
- Sự rung động và cảm thông của Bác với cảnh
vật thiên nhiên
- Thể hiện một tâm
hồn

Ung dung thư thái
Tự chủ
Hoàn toàn tự do

=> Cảm nhận thiên nhiên sâu sắc,
tinh tế trong hoàn cảnh khắc nghiệt

• @/ Tóm lại, hai câu thơ vừa ghi lại bức
tranh thiên nhiên cao rộng, yên ả của
cảnh trời chiều; vừa thể hiện tâm hồn
giàu cảm xúc trước thiên nhiên và sự
sống của nhà thơ.
 Đây chính là sự thể hiện nghị lực
phi thường và cũng là chất thép của
người tù Cộng Sản Hồ Chí Minh.


• b.Hai câu sau : Cảm nhận về cuộc sống con
người.
•
Sơn thơn thiếu nữ ma bao túc
•
Bao túc ma hồn lơ dĩ hồng
Nếu như
• - Hình*ảnh cơ gáihai câu đầunhà thơ lao động
xay ngô , gợi tả cảnh
cảm nhận thiên nhiên qua
của cơ gái Trung Hoa nghèo nhưng khoẻ khoắn,
hình lúc chiều tối nơi núi rừng heo hút .
đáng yêu vàoảnh cánh chim chiều và
 Nó đem lại cho người đi đường chút hơi ấm
chòm mây… ,
của sự sống, chút niềm sau , sự cảm phúc lao
thì ở hai câu vui trong hạnh
động vất vả mà của nhà thơ về cuộc

nhận tự do của người dân.
• - Hình ảnh lị than rựccủa người dân thơ trở
sống sinh hoạt hồng ở cuối bài
thành điểm hội tụ của bức tranh , kết tinh ánh
sáng của lại được ghi lại qua những
toàn bài thơ .
hình ảnh là nhãn tự, tạo nên cái
 Đây là tứ thơ và cũngnào?
cái thần của bài thơ.
•


• @/ Cái hay trong nghệ thuật biểu đạt của nhà thơ:
• - Cách dùng điệp ngữ “ma bao túc – bao túc ma
hồn” theo lối vắt dịng từ câu 3 sang câu 4, có tác
dụng :
• + Diễn tả động tác lao động nặng nhọc, đều đều
của cô gái xay ngơ.
• +Sự kiên nhẫn, bền bỉ, lam làm và đời sống vất vả
của người dân lao động Trung Quốc.
• + Sự thu nhỏ không gian từ bầu trời cao rộng vào
cảnh bếp lửa hồng.
• + Sự chuyển vận của thời gian tự nhiên từ chiều
sang tối qua những vòng quay của cối ngô xay.


• - Cách lấy sáng để tả tối, lấy không gian tả thời gian
• ( lấy lị than hồng để tả cảnh vào tối).
• - Lấy cảnh tả tình ( cảnh sinh hoạt đầm ấm của
người dân  Sự quan tâm và niềm tin yêu vào cuộc

sống của tác giả)
• => Cảnh được miêu tả trong sự chuyển động từ
sáng sang tối, từ buồn ( 2 câu đầu  sang vui ( 2
câu sau).
• @/Tóm lại, từ bút pháp Đường thi chuyển sang
bút pháp hiện thực , hai câu thơ thể hiện tình cảm
lạc quan, yêu đời và tình yêu thương nhân dân, nâng
niu tất cả chỉ quên mình của Bác trong hoàn cảnh tù
đày.


III/ Ghi nhớ ( sgk)
• VI/ Luyện tập :
• 1. Phân tích vẻ đẹp cổ điển và tinh thần
hiện đại của bài thơ.
• 2. Theo em, bài thơ giúp ta hiểu thêm điều
gì về vẻ đẹp phẩm chất – tâm hồn của tác
giả?
• 3. Khép lại trang sách, bài thơ để lại cho
em những dấu ấn gì về chân dung của
Bác ?


Vẻ đẹp cổ điển

Vẻ đẹp hiện đại

- Nghiêng về cảm hứng thiên
nhiên, khơng gian rộng lớn

-Có sự vận động của cảnh

- Không miêu tả cụ thể mà chỉ gợi

-Sự vận động hướng về sự
sống

- Khai thác thi đề phổ biến
(chiều tối)
- Mượn cảnh để tả tình

-Nhân vật trữ tình hiện ra
trung tâm của cảnh là chủ
thể trong bức tranh phong
cảnh