DSpace at VNU: Thiết chế xã hội cổ truyền các dân tộc ít người ở Việt Nam - loại hình và thông số

OẠI HỌC TỔNG HỢP HÀ NỘI
TẠP CHÍ KHOA HỌC s ố 6 - 1 9 9 3

THIẾT CHẾ XÁ HỘI CỔ TRUYỀN CÁC DÂN TỘC ÍT
NGƯỜI Ở VIỆT NAM - LOẠI HÌNH VÀ THÔNG s ố
PT S. Lê N g ọ c T h ắ n g
1. Đ ộ t v ấ n đ'ê.
V iệ t N a m là q u ố c gia đ a t h à n h p h ả n d â n tộc. Ngoài người Việt
ở v ù n g đ ô n g b à n g c h â u thô, ven
ỏ v ù n g r ừ n g n ú i r ả i d ọc

các

biển...

côm có

(K in h) s i n h tụ ch ù yếu

53 t h à n h ph'An dAn tộ c c ư ngụ , là m ftn

bi ẻn giới Việt - t r u n g , Việt - Lào, Việt * C a m p u c h i a với 3/4

t ổ n g d i ệ n tí ch đ ấ t đai t o à n q u ố c

Chi s ố ít d â n tộc n h ư C h ă m , K h ơ- m e s i n h tụ ờ

dông

b ă n g x en kẽ ngư ời K i n h ò đ ô n g bÀng ven biển m iê n T r u n g và N a m bộ. T ừ t r o n g lịch sử,
s ự h ì n h t h à n h và p h á t t r i ể n c ủ a

quốc

của

quốc

gia Việt N a m , N h à n ư ớ c Viột N a m ..

k h ô n g t h ể t h i ế u vai t r ò c ù a đ ò n g

bào c á c d ả n tộc ít người, t r ê n m ộ t p h ư ơ n g d iệ n nào đó

n ế u n h ư k h ô n g m u ố n nói là q u a n t r ọ n g n h ư cá c d â n tộ c n h ó m n g ô n n g ứ Việt -Mư ờng ,
T à y - T h á i , M ô n - k h ơ me... có t h ể nói, bộ m á y tô c h ứ c xả hội cổ t r u ý è n c á c d â n tộc ít người
ò V iệ t N a m có vai t r ò c ù n g vđi bộ m á y ,

hay

hệ t h ố n g c h í n h tr ị c ủ a c á c N h à nư đ c Việt

n a m t r o n g lịch sử, gó p p h â n và có t á c đ ộ n g k h ô n g nhò t r o n g sự n g h i ệ p x ây d ự n g n ưd c và
giơ nước.
N g à y n ay c h ú n g ta đôi mđi hệ t h ỏ n g c h í n h tr ị c ủ a đấ t
c ủ a th ời đ ại và n h u c âu t ấ t y ếu t r o n g sự
n ế u bỏ q u a và

không

các

ít ngư ời ò n ư ớ c t a

dán

tộ c

"nhận

phát

nưóc

diện" đư ợ c n h ữ n g t h i ế t c h ế xả hội cổ t r u ỳ ê n củ a đ ồ n g bào
Đó là m ộ t t r o n g n h ứ n g cơ sỏ c h í n h t r ị - xả hội q u a n

h o ạ c h đ ị n h một t h i ế t c h ẻ xã hội mới c ủ a đ ấ t
nhóm
nhau

ph ù hợp với xu t h ế

t r i ể n c ủ a d â n tộc, - sẽ là k h i ế m k h u y ế t

t r o n g c ù n g với t h i ế t c h ế xâ hội cổ t r u y ề n c ủ a người Kinh và c á c
hội cổ t r u vén c á c d â n

cho

y ếu tô k h á c đ ể đi đến

nưđc. Bả n sá c lịch sử, t á m lý, vốn hóa xả

tộ c ít người ò nước ta rất đa d ạ n g và p h o n g phú. T ừ n g vùng, t ừ n g

n g ô n ngứ, t ừ n g k hu vực... d à n tộc, đêu có n h ứ n g s ắ c th á i riê n g, c u n g
do t r ì n h độ ph át t r i ể n k in h t ế

T h ự c t r ạ n g đó c h o t h ấ y c á n có m ột
r a n h ữ n g giải

sự

- xã

hội

tộc

bậc k h á c

người k h ô n g đ ô n g đêu chi phối.

điêu t r a đ á n h giá frrcn quy mô q u ố c gia đê tìm

p h á p s á t hợp vđi cơ sò cho việc xảy d ự n g m ộ t th i ế t c h ế xã hội ĩììđi là việc

k h ô n g đ ơn g iả n m ộ t sớm, Iìiột c h i ê u ơ đAy c h ú n g tôi ch ỉ cfô c á p đốn
đ i ế m c ủ a m ộ t s ố d â n tộc, m à

th eo

chúng

tôi,

nó

"diộn mạo" và đặc

"đại biốu" cho n h ử n ẹ Ỉ(X1 Ì h ì n h t r o n g

t h i ế t ch ẻ xá hội cô t r u y ê n c ủa c á c d â n tộ c ít người ỏ nước ta c ũ n g n h ư n h ơ n g t h ô n g

sô

c h u n g của nó. ( 1)
2. T h i ế t c h ế x ồ h ô i c ổ t r u y ề n c á c d â n t ộ c .
Do t í n h c h ấ t đa d ạ n g , p h ứ c t ạ p và k h ô n g đ ô n g đêu c ủ a t r ì n h
các

32

độ p h á t t r i ể n tộc ngư ời

(1 ) T ro n g b à i n à y c h ú n g tồ i c h i d ề c ả p d ế n c á c d â n tộc ít n g ư ờ i c á c tỉn h m iề n n ù i p h ía B ắ c va sẽ trin h b à y
d â n tộ c p h ia N a m c ủ n g n h ư c ó b à i tố n g q u á t ở nhCm q h à i sau .


pf‘!i g n ì a c á c dAn tộ c có sự k h ác biệt t r o n g

h a n h c h í n h xã hội

sự

p h á t t r i ể n xá hội nói c h u n g , và bộ m á y

ơ các t ỉ n h rrúẽn núi phía bắc, cổ t h ể t ạ m thAy mối q u a n

nói r i ỗ n g

hộ xả hội c ũ n g n h ư th iM chẻ củ a nổ cố sự t ư ơ n g đối t h ố n g n h ấ t t r o n g một k h u v ự c địtt
|v có nhiVm t h à n h p h ầ n (ỈAn tộc cư t r ú Tuy n hi ô n, t r o n g h o àn c ả n h t r ô n , yêu t ố k in h
ì

x ã hỏi

khu vực
( mra

-ua đAn tộc* c h u t h o
I ) o v ậ y (lối

vđi

thường

nhơng dân

chi

t ộ c c ỏ d á n s ô ít, t r i n h đ ộ

nhiV*u k h i k h ô n g n h ậ n r a t h i ò t c h i x à h ộ * c ù a h ọ ,

cao

>i q u a n K* giứa các d á n tộc t r o n g khu vực với

ĩ

ỉ V \ với kô t q u à t i m hií'*u hưrôr đ â u, c h ú n g

• xã hỏi

eổ

truyền

các d á n t ộ c k h á r t r o n g

phối k h ò n g nhò đốn

nhau

phát

nốu

ơ

triển

không

tộc

người

n g h i ô n c ứ u kỹ

r á c d â n tộc niiôn núi phía

tôi t h ấ y nổi l òn n h ơ n g loại h i n h t r o n g t h i ^ t

( lia đ ỏ n g hào gôm n h ơ n g loại n h ơ sau:

m Li Xì ỉ h ì n h Th ái:
T h á i là m ộ t d â n t ộ r co t r i n h độ p h á t t r i ò n c a n T ư l âu xã
• inh VỚI <‘. i r cAp t ữ dií.íi \ô n
: ị íÀ r

MƯ«

í

ĩ n í

như

HAN

; i

nhiV-u d ò n g họ t r o n g m ộ t

'ì ị.: -MÍOIÌ dõi í Vi ũ c a r q u a n hệ h u y ế t

‘i

1

hií'

T h á i đ ã có bộ m á y h à n h

M Ư Ờ N G I Xã í - C H Á r M Ư Ờ N G í h a y L I Ê N

\ị ỉ. - Ị. car ^,;ì đ i n h g ô m mộ t hay

.

hội

X

I hoi i(in

h ơ n va t r ự c t i op

MU ì if*Tì hụ Ịr ã r hail ín> n£ một cộ n g

một í h u n g hì i ì g

t ộc,

lòng

‘ ha o

đồng

sa n

B a n t h ư ờ n g do tao đ ứ n g

láng giông

với b ả n

k h u v ự c đ ấ t đai

!a

MƯƠNG

x u ấ t lũa nưđo,

Mường

x u ấ t h i ệ n là do n h u

với vai t r ò c ủ a t h ủ y lợi

Ngxíời T h á i có c â u:

"Có n ư ớ c mới c ó m ư ơ n g

Có m ư ờ n g niổi r á o tao"
Nước

Mutiny

Mường

< i h ộ i M i f r i ' i g va n ộ i
■ytiia t ạo. M ư ờ n g
ư<’

lo

gọi

jAí

khuôn
l !w«nh

t
là

ni 1

M ư ờ n g n h u là m ộ t

nó

khô r u a
ỉộ»tĩ

chinh

Mìiường

tao qiỉcn

' ì ì ơ í i n g n a y goi la p ỉ ì K ỉ

lìirờng thỉ

lộng),

thòm

phong

(ỊI/CĨI

kỉêiì

vụ t h ừ a h à n h q u y è n

trung

( 'ár m ư ờ n g phía

tương

ương

I m ư ờ n g quf* n ) D i í n g
với

tập quyên

dâu

các

chức

chãnh tùng

h á n h \ "íuán phu

la ”lv t r ư ở n g ’’

n g ư ờ i T h á i gọi là p h í a /ý. C h â u

<'n> là f’Ap t | ' ( ) i ụ ; , ’inti.

nhá

chân

mường

phía
hay

Thời t h ự c dâ n
chánh;

án n h á

Tiìột c h â u m ư ờ n g

V*■ t h ư c c h ấ t c h i là m ộ t

i h o n g ki r n ^1)! ị,ì íítii /' : . ÌH:

tri cháu

ngư ời T h á i gợi là

';ị (ít' u í Ị u y ựx) 1 ỉa

đâu

vđi c ấ p x ã n n V n x u ô i , n ô n t r í õ u

n^ ườ i t h á i goi ỉa án

rhớí*

mường

đứng

đương

'ìiíMng vđi Mint huy ộ n niíôn xuôi, nôn triV*u đ i n h có đ ạ t t h ò m

l ư n g đ â u ỉa tri ihâìì
còn

quyôn

nhiệm

M ư ờ n g 1(1 n h ơ n g ọ i l à m ư ờ n g p h í a

l i n h đ ộ t t h * ' m t ê n r h o n g ưc í i đ i í n g đ á u

'Ị,

bộ m á y "t ì ha n ư d c " vđi c h ẻ đ ộ

r n ba c à p c h í n h va r o c ấ p t r u n g g i a n l à m

tư t i trong

Mơíingnli*.

ham

Tao, (‘ó thí* nói đó ỉ'ì n h ứ n g t h à n h t ố cơ han tạ o n ê n đơn vị

các

('ho người

Pháp
chức

thống

như

"bồ

M ư ờ n g l u ồ n g T rư đ o đây, triou đình

('.'u châu m ư ờ n g h à n g nAm có n g h ĩ a vụ n ộ p r ố n g đô m ư ờ n g

ỉtòng thu g óp VÀ n ộp r h n ??ì7‘ij đì nh t r u n g

Ương

vrh tư ("Ách đ;ìi diộn trí ôu đ ì n h p h o n g

Vi ơờng” đ ỉ i di ện n h a vua đi ôu k h i ô n moi vi ộr r ù a Vh A u m ư ờ n g Mvò c h í n h t r ị , k i n h t è,
cã hội. q i : i n sự. ng òm gi ao, t ô n gi áo

*õ hê t h ô n £ c á r ch iĩr til ‘h hơp t h à n h
ớn t ậ p t r i P £ ờ một

n ạ c hi ệt

c â n i ơu V là.

g i u p vi ệ c c á c " c h â n m ư ờ n g "

lao t m n m ư ờ n g , n ộ m á y t h ố n g t Ĩ'Ị t o à n m ư ờ n g

hi\n ỉđn ri p ’ơa n i' M n g t r u n g tàm gọi là c h i ê n g

“C h i ê n g ” đ ượ c XVm


là tru n g tám chính trị, kinh tế, vftn hóa của m ột
vản du y tr ì hộ m á y h à n h c h í n h cổ
thòng

/ại.

thư ký

truỳẻn

m ường

Thời thuộc P h áp , ngoÀi việc

c ủ a xả hội Th ái , c h ú n g c ò n bổ s u n g t h ẽ m

b èn c ạ n h tri chtoi ờ m ộ t vài đị a phương, t í n h

họ, gia đ ì n h ít nhíồu bị xóa hò. Bón,

mường

cấ p t ỉ n h , "chúa đất" a n lường và

thành rô n g chức (\)

trỏ

trỏ

thành

thế

tẠp

cùa

dòng

m ộ t đơn vị h à n h c h í n h th u ộ c

b> Loai h ỉ n h Mường:
M ư ờ n g là d â n tộc t h u ộ c n h ó m n g ô n n g ứ Việ t - M ư ờ n g Xả hội
n ê n k in h t ế - v àn h óa t h u n g l ữ n g

Mường

là xả hội c ủ a

T h i ế t c h ế c ủ a c ộ n g đ ồ n g k i n h t ế - xả hội bị c h i phối

hỏi đ ặ c đ i ế m đó.
L À N G lã đơn vị xá hội c ấ p cd sò, là m ộ t t ế bào xả hội có s ơ c s ố n g đ ộ c lậ p Mỗi là n g
M ư ờ n g cổ địa vực riê ng . C á c l à n g lại
s i n h t h á i t h u n g l ữ n g .... Bởi

chung

n h a u d ò n g suối lổn, c h u n g n h a u hỏi r ả n h

vậy c á c là n g t r o n g t h u n g l ủ n g cỏ mối liên hệ và

quýẻn ìợi" (như cách goi của giáo sư Từ Chi) nên đả xuất hiện

"đíẽu

hòa

Tù trưởng và vai trò của

ông ta tro n g cộngđ ông
Đ ằ n g c ấ p t h ố n g t r ị N H A L A N G , là đ ả n g

Xả hội cổ t r u y ề n M ư ờ n g có hai đ ả n g cấp.

c á p c h i ế m lĩnh m ộ t M Ư Ờ N G . Đ ả n g cấp bị t r ị MOL
ià n g) là đ ả n g c ấ p p h â n t á n t r o n g

n hiê u

1>Ộ m á y do N H A LANG t h i ế t iập

gô m có:

(người) ha y MOL M Ư Ờ N G (người

m ư ờ n g . T o à n bộ xả hội M ư ờ n g v ậ n h à n h the o

- L a n g cun: là COIÌ tr a i c ủ a chi n h á n h cả t r o n g t ô n g
Mư ờng , c h ủ y ếu là m ộ t l à n g ờ t r u n g t a m

tộc.

N h a Lan g, caỉ q u ả n to à n

M ư ờ n g c ũ n g gọi là C h i ê n g n h ư ng ư ời Thái.

- L a n g tạo: là con t r a i cả c ù a c á c chi n h á n h

th ư ,

rai

q u ả n t ừ n g l à n g ha y c ụ m l à n g

ng oài Ch iê n g. Dưới la n g too có một số người g iú p việc gọi là ậu. Các ậu. có n h i ê u
làm t r ậ t t ự t r ị an, q u a n lý r u ộ n g đất tai s à n to à n m ư ờn g , và c ủ a
t ứ c c ù a cai c ố n g n ạ p biếu
ch i

xén

Quan

hệ

N h a l a n g , q u ả n l ý tô,

l a n g tạo và ĩ a n g c u n là q u a n

n h á n h t h ứ và chi n h á n h cà tro n g p h ạ m vi t ốn g tộc. N ế u t ồn g

(người

loại:

hộ

lớp

đại

mo/

diệ n

mương)

tro ng m ư ờ n g } t h ư ờ n g s ố n g p h à n tác ở các m ư ờ n g t h ì tò n g tộc n h a ỉang. lại s ố n g

tậ p t r u n g ở một m ư ờ n g n h ấ t đ ịn h . Đỉèu đó c ồ n g cổ điêu kiệ n t ă n g t h è m t h ế lự c c ủ a d ò n g
họ t r o n g việc duy tr ì
cùa

bộ

máy

thống

bộ

máy

vê

thi£t chê c ủ n g n h ư vẠn h à n h của nó Sự

t r ị n h a i o n g đ ặ t lòn t ừ n g m ư ờn g . C ác

cun bởi n h íẽ u yếu tố, s o n g t ư ơ n g đối nổi tr ộ i là
trường
chung

si n h

th ái

thung

tô' t h ủ y lợi

t r ù m lèn hỏi hộ m á y
độ

nha

bó

với l a n g

lủ n g " k h ô n g c ủ a r i ẻ n g ai" n è n c à n có sự q u a n hệ và điêu

hòa

Dưđi

chê

hành

ng h ĩa

^hòng

m ư ờ n g . "L ang cun"

vụ t h u ế má , đi phu, đi lính...

độ t h ự c dâ n , p h o n g kiế n, ch ế độ N H A LAN G bị

qư« n lại Viột t ừ c ấ p chh u lèn c ấ p t i n h

cun có khi là /v t r ư ờ n g . có khi
đ ặ t vào c h ế

gán

môi

giứa cá c l à n g và người đ ứ n g đ àu l à n g với người đ ứ n g d â u

khi có t r á t cù a q u a n c h â u

tạo

hành

Suối lớn t r o n g

còn có n h i ệ m vụ tr i ệ u t ậ p các "lang tạo" t h ự c

khá

yếu

lang

vận

Trưđc

Trong

hỏi

cành

đó, Ỉũỉĩg

khi có hộ m á y c hi nh q u y ê n t r u n g ư ơn g á p

la n g thì th i ế t c h ế c ủ a n h a la n g v ận h à n h theo kiểu r i è n g c ủ a nó

c h ặ t c h ẽ với q u a n hè xà hội, kinh t ế và r u ộ n g đát t ư ơ n g ơ n g . T r ư đ c

(1) Hiỏn nay cái got là m u ò n g ớ vùng ngiiut Thài có thể xem nh ư dơn VI tirang d iio n q cắp hijyên

t h è kỷ XIX,

Mường so (P hong

Thổ), M trở n g L a y (h n v ê n M iỉà n g L a y M iro n g T han h (D iê n ô iè n /, M irờ n g Q ua i (T u â n G iáo), M ư o n g M(/o/ (ĩh u è n C hâu).
M iỉò n g Lò ( h í iy ì n Van C h á n ). M iĩà n q M ua (M at Sơn). M i/v n q V ảỉ (Vẻn C h âu ), M ù n g S m g (M ô c C h áu ), M i/n m g T ă c (P h ù
Y ẻn ị M trờ n g C h iề n (Q u ỳ n h N h ai). M irờ n g L i (h u yê n M íiò n g La), M irò n g Than (T h a n Uyển)

34


dfl d ặ t q u a n lại r á c c ấ p xá

tríẻu I /

/ o n g run

Từng

tổ

rơ

ch' ‘

sở

của chkih

quyèn

trung

ương

xã trư ơn g . N H À ì . a N G vĂn q u ả n dAn theo c h ế độ "cha t r u ỳ è n

trớ thành

con nói*. T rí ó u Minh iMang (1â tiên h a n h rai tỏ Vif*n c á p xỏ k h ỏ n g tư ơ n g lín g vổi m ư ờ n g
nứa. Ví d ụ M ườ n ự Hi

thành

bây

Nếu được d ân xả hầu thì l a n g cun

xã

sẻ

trỏ

"xà t r ư ờ n g " c h ứ k h ố n g n h ấ t th iố t n h ư t r ư ớ c đổ Lý t r ư ở n g và c h ơ c vièn cá c c ấ p

íhnnh

V(Í 1 c u ộ c r ả i tổ c ù a Mi n h Mạ n g , nhci lang M ư ờ n g

Sf‘ q u á n ỉ ý d á n
pháp

oÁt

C a c vụ á n ìí >n sẽ t h u ỏ c c ấ p t r ô n

bị t ư ớ c q u ỳ ẻ n h à n h

gi ai q u y ế t c h ư k h ò n g t h u ộ c " n h a l ang" n h ư t r ư ớ c

'láy n ứ a
í', L>
T r o n g xã hội cô t r u y ê n r u a người T à y - N ù n g có nh iê u c ấ p M ư ờ n g k h á c n h a u M ư ờ n g
hiring đ ư ơ n g vđi xã, t ỏ n g , huyộn hay 1(1n
mườ ng " iđ n

hơn

Các "mường" nhò t h ư ờ n g phụ t h u ộ c vào

ChẲng h ạ n t r ư ớ c đâv, các "mương" của t ỉ n h H à T u y è n (cũ) đ ẽu phụ th u ộ c
người T à y là chổu

vào " m ư ờ n g " Bao Lạc t h u ộ c ti n h Cao R ằ n g D ứ n g đáu cá c "mường"

n ư ờ n g h a y Qu á ng . Người Tay c ũ n g n h ư người N ù n g hâu n h ư k h ố n g còn giơ được tổ c h ứ c
>::'í hội ca o hơn "tvìn” n h ư "mường" ở người T h á i hav người M ường, ơ t ả n g ạ n s ỏ n g ĩ lồ n g
(Lao

Cai

Yên

Bai hay Hà G ia n g, Cao B àn g ) người T ày c ò n s ô n g

Tò c h ứ c xã hội ỏ r á p này cá ch đây t r ê n dưới 50 n ồ m còn

nòi

trong

tiếng

cá c

"mường"

n h ư M ư ờ n g Muôi

' Bào Lạc*), M ư ờ n g B a n g 1phía tâ y Bảo Lạc), M ư ờ n g Lỏn ( N h a I ỉ a n g ) , M ư ờ n g G i ằ n g ( C h iẻ m
Hóa), ngươi T à y M ư ờ n g G i à n g còn
Tày soi ỏ
nhàn",

được gọi là Tày m ư ờ n g đẻ p h â n biệ t vđi T ầ y Quàng,

v ù n g soi bải ven s ò n g Gâĩìì

trôn

đó

có

các

cấp

.xã,

T u y n h i è n ờ an vấn ìà

tổng,

huyện

đơn

vị

xả

hội

"hạt

hay chầu. N h đ n g t h i ế t c h ế này h ìn h

t h à n h t r o n g n h ữ n g thời ky lịch sử k h á c n h au và t h ư ờ n g phụ t h u ộ c vào c h í n h q u ỳ ê n T r u n g
ư ơn g mà

th a v đòi vê m ậ t địa giđi hay tè n gọi cá c c h ứ c dịch.

G iú p Việc r h o người đ ứ n g đ áu mư ờn g : Q u ă n g còn có c á c c h i ế n g
cò n g Đó \h n h ứ n g người
áinh. q u y é n sát

đỏi

nám

quyền

tối cao

cấn, qu ản chúa, chưa

vè c h í n h trị, q u â n sự, t ư p h áp , cổ q u ỳ ê n

iìán m ư ờ n g . Dưới T h ổ ty (Qu hng ) có c á c tỏ c h ứ c

vđi

vê

Hành

c h í n h , qu àn s ư và Tốn giiio:

- T a m gọi ỉá "Bộ m á y H à n h c h ì n h ” cỏ CÁC c h ứ c c h á n h t ỏ n g ,
l ý ... d o " T h ổ t y "

bo

nhiôm

trông

roi

việc

lĩnh »juân sự" ch ịu t r í ir h n hio m luyộn tâp. chì huv
n à y vừa

làm

trung

tronp

h«v

t ỏ n g , lý t r ư ờ n g , phó

h à n h d í n h , phu phen, tạp dịch

- T a m gọi là "bộ m áy q u à n sự": Đổ \h CÁC " tu ân tỏng"
h in h đvíỢc t ậ p

phó

gồm

rổ

n h ơ n g ngưòi là "thù

dAn bin h khi chi ốn sự xàv ra. D ản

đỏi íTiôn, H âu , Tả, Hứu, Tu n g , NTội, N g o ạ i ). C á c đội

m ộ n g l ấy Ịơí inp t h ự c nuAi quAn (đội T r u n g K v ừ a đ a n h g i ặ c (đội T í £ n . H ậ u ,

r ả . HứuK vừa bào vệ d i n h cùn thỏ ty
Nội),

và vừa t u â n

t r a p h ò n g giứ CÁC đ ố n ải

(đôi Ngoại)
Tọm g( \ là "tố c h ứ c Tór, giáo, tin

ngưởng":

Oc> là t ổ c h ứ c

c ù a n h ơ n g người là m

ng hỏ thờx c ú n g I mo t h o n ) . Hoạt đ ộ n g của tỏ c h ơ c nảy nhàrr. c ù n g cố uy iực c ủ a T h ố
ty vồ m ạ t th à n q u x r n D ứ n g (fâu tổ c h ơ c n à y là m o tò íchuvÊn lo c ú n g bái cho t h ổ
t v \ sau đ ó là nin n u t ờ n g
chức

"mo

then"

lõ bộ

( c ú n g hái chu t o à n m ư ờ n g ) T r ẽ n m ộ t V n gh ĩa n h â t đ ị n h , tổ
may t u y ê n t r u v è n c ù a "Thô ty"

Th ô ty có đ ậ c quyô n, đậo lợi r i ^ n g làm c h u
c ủ a Tnỏ t y ở XÃ n ào

cũn^

cỏ

vk

là

mộng

m ộ n g đát ,

núi

non, s ò n g ngòi... K uộ n g

tốt n h ấ í . Cúc địa p h ư ơ n g có đ ặ c s â n quý


ph ài n ộ p ch o "Thỏ ty" n h ư
60

người

C ố m , t ô m , cá, m ộ t o n g

là m mọi r ô n g việc s a n xuAt và p h ụ c vụ sin h hoạt t r o n g gia đ ìn h

Dưổi thời t h ự c d â n P h á p , ( ' h ú n g tạo ra
n h ư họ N ỏ n g

ở M ường Khương (dân

Bọn này được c h í n h quyÊn
địa

T r o n g n h à "Thỏ ty" có tư fn) đốn

i(1p T h ò

tâng

tộc

Nùng),

ty

mớ: Tièu bipu ờ ỉ «ì : Cai

họ H o à n g ỏ Bắc H à líiân tộc Tày)...

d ả n c h o gi ứ CÁC c h ứ c quan lai, t ồn g /v, r a i t r ị n^ỉ t y ỏ

thực

p h ư ơ n g v ừ a b ó c lột n ô n g d â n t h e o k i ể u tỏ lao d ị c h , tỏ hi ệ n vát

b u ô n muối, t h u

111 ua

t h u ố c p hi ệ n

đẻ ha n c h o c h i n h q u y ẻ n

là m ộ t d ạ n g đ ị a ( hu p h a r h â t m ạ i

vừa

đ ộ c qtivôĩi

t h ự r (iân bọn T h ỏ t y nì ì Ị này

b a n , c á u kôt với t h ư r d á n t h ô n g t rị v u n g T à y

N Uìg,

rỉ) Lcxii h ỉ n h ỉ ỉ m ồ n g
H m ô n g là m ộ t t r o n g n h ữ n g t ộ c n g ư ờ i t h u ỏ e n h ó m n g ồ n n g ứ ỉ ỉ m ỏ n g
Nam

ơ v ù n g r nrơi ỉ ĩ n i ò n g đ â h ì n h t h a n h

những

i ) a o j Vi ệt

r h ì' xả hội t r u y ô n

" t hi ết

hav

n h ữ n g khu vựí h à n h c h í n h r ủ a bà n , c ủ a v ù n g
B A N là đítp vị xã hội cơ sờ
h ợ p t h a n h cAp t ỏ r h i f e t ư ơ n g
một

vung

đAI

đ ố c c ò n g VIộc

' hứ(

rtìã

Ịinh

tỉửìh
-

n h
ngwii

lam

nhiêm

xóo p h á o

phó

" xéo ph a i " f ôu f'o (i\i- "ty s u r ự " KÌiíp vi ệc c h ơ

c h ứ c vị ấ y

n g ư ờ i f'.hu m v ' h

l i ô n ỉạ<\ t hò:;..

trong

hơn
sư

brn

xéo p h m .

của

khòng

.ir t h ô n g /ý, t h ố n g quán ph U d o d á n

-v.!

cạnh

Từ

r i ^ n g gi ’’t h o n g ỉ y ”
trong

v i i n £ h'ỗỉỉ
ỉt èu bi êu (I/O d ò n g họ cỏ t hè ỉ ực n h á t t r o n % ĩ-ur,tỊ các

lam

vị

khác

'IfM1 do

ngươi giiip VKH' vã gnf (Mídìig VỊ q u a n t i ọ n g khát*

đ ạ i
t h u ộ c vừosỏ lượ n g và thrỉnh t h ố r ù a t ử n g
c h i a " c á n ÌiAng” đ() t h ỉ
chỉnh

nhứng

"t h ỏ n g q u a n "đón

n h i ^ n đô d a m h a o s ự "hài h ổ a ”. "càn b à n g " t hì t n ‘>n đại t h è
hành

,..tn

Puv n h i ổ n ở đ Ay t h ư ờ n g t h ấ y có xu h ư ớ n g r ờ hortr l;Vy nhi T»g ĩ ì ^ r ^ i t hAn

t r o n g giiỉ đ i n h , d o n g ho

có

’

Ki êm s oa t cù.-í " t h o n g

c ũ n g đ ư ợ c d u y t r i t h*H) ki òu " c h a í r u y e n c o n nối" ( ’á c r h ứ e

th ố n g ỉ ý ( ừ ra

‘n §

ch u a cai q u à n , cỏ nơi r ò n đột t hôr n r h ữ r chdi' 'ìh a n g

t i í rt ng t ự n h ư c h ơ c

t h ự c t£ đ ó t h ư ơ n g la n h ữ n g người

iừ

t h ố n g "thốn*: q u á n " , ’ m ã pha i " à í.ì'

t h ố n g q u á n " đ á cai q u a n c á c v ù n g đ ấ t "độc l ập" n à m

T h e o t ụ r !(•

vu

có rài ha t h ô n g quan Ciìì q u a n v u n g đà ĩ nhí

lý" Dư đ i " t h ố n g q u á n ’ cổ cái' ( h ố n g

Nhíòu bản

n g ư ờ i t r ó n g coi ỉ rật t ự xã hoi, va mội

n i a " t h ô n g lý" £Ìao <‘h<) r a c

Dư ớ i t h ô n g ỉy r ò n

h a y c h o rihcu

ha y san p h ai

phai

do n g ư ờ i đ ơ n g đíìu gọ ỉ là t h ò n g qun>ỉ

đưc í ng x ã

‘ 70 tì. l'àỉi n i n h )

n ơ i g ọ i là

ỉa

ró t h ô n g lý CrHip v iV( ' < ho "t h ó n g ỈY1’ vo cái' ( a n g

vê p h o n g tin tổp quan, có

ỉ)ứ ng đàu

thường

dòng

họ t r o n g v ù n g

nho

(íẻu

(*ũí» t ử n g

tùy

Nòu k h ỏ n g <■() SƯ p h â n

xà v r a s ự p h a n ứ n g ( vía (‘á c d ò n g họ VỚI U') más q u à n

(V) t r ư ờ n g h ợ p đ ã x à v r a n ì â u t h u ẫ n g i ơ a {'á<' í ỉ o n g

g i à n h cá c r h đ c vụ. n h à i là c h ứ c t h ố n g ỈỸ Q u a n hộ CÚH t hô
h à n h c h i n h ('ó a n h hư
trong

vié<'

tranh

t r ậ t t ự xá hội

r ù a (íô n g h à o ỉ ỉ n ì ô n ^ , đ i l n g U'Mì t f v n và đ i ê u

q u à n lý xã

hụ

lý

lư. r á t ' d o ĩ ì g họ t m n ^ hộ m á y

Dưdi c h ê độ t h ự r (l àn P h a p . c h ú n g lợi d ụ n g bỏ m a y h a n h r h m h

và t h u ế khóa C h ú n g

11 ion

khí* n r u n g vỡĩ ( | u a n đội

hội ỉ l m õ n g h À n g p h a p

h à n h c h i n h và d ò n g ho c ù n g vrii viộ(' hổ'- lột

xã

qnv^n

hó? cô t r u y ề n đó
n h ả tù, h ì n h phạt,

VI th â n

qirvcn,

bàng

cíóng hko hÀỉì^ rô lao
e) L oai h ì n h Mồn K h d m c 'các t ỉ n h p h í a ỉìrìc :
C á c d â n tộc n h ó m ng ô n n g ứ M ỏ n - K h d
Xinh mun. Mảng

36

ĩì’*‘

(1

phía Hììr n h ư Kh^ ỉnu

vô t hÌ Pt <*hố xá hội cổ truvV ?) ÌÌVÌ nói

c nn

Hru VAn KÍ^U,

(1 i.in ' ơi:!!ị i.1 í1n . s ’*u

-40

vđỉ


c á c d â n t ộ c đố t r ì n h bày trÊn đAy
T r ư đ c nA m 194 5 cá c d â n tộc n h ư Khơ IÌ1 U

bị chi phối h ỏ i bộ m á y

T há i, hoAc đ ả có s ự phAn hóa tAng iổp giAu, ngí l o

n h ư xả hội Bru-V An kíẽu ( m í ẻ n n úi

Kinh Trị T h i ê n cũ ), hoặc xổ hội còn rất đơn sơ như người M ản g
mú, hộ m á y

xả hội c ủ a người

C ũ n g như người Khơ

x ả hội c ù a người X in h m u n ( n h ư Y èn C h â u , Sơn La) m ộ t s ố c h ơ c d ị c h g i ố n g

n h ư c h ơ c P h í a , tao ỏ người Thái, và phụ t h u ộ c vào bộ
người X i n h M u n có vai

ba

người

trông

nom

máy

xả

hội T h á i

Mối b ả n c ủ a

giải q u y ế t c ổ n g việc và liện hệ vđi p h ía

tạo Th ái :
Đó là Qucưi x i p ( q u a n h a n hay tạo b ả n ) . C h ứ c
i ỉ i nh, đòi n ơ i </■> d â n
ụ đôn

đốc

dịch

cừ n h ư n g p h ả i d ượ c p h í a tao c ò n g n h ậ n

xip đư ợc b ỉ ế u
gân

C h ứ c d ị c h n à y có n h i ệ m

d á n h àn đi phu, đi lính đ ó n g g óp n g h ĩ a vụ cho "phía, tạo", x é t

xích mí ch t r o n g b á m p hạ t va xử lý ă n r á p , hù hóa
va

p h â n lđn do p h í a tạo c h ỉ

này

gũi

đùi,

thu

vđi dán

Tu y có

xử

g ià n hòa

b ản sAn đ ư ợ c t h ú thì quan

Nếu d ân

"dặc q u ý ẻ n , đ ặ c lợi" s o n g ô n g t a v á n là người lao đ ộ n g

ban

- G iú p v i ệ c cho auan x i p ià chá T h ư ờ n g ỏ n h ữ n g b ản
đồ! khi c h á c ò n có cuồng

lổn mđi có c h ứ c n à y ơ b à n lđn

làm giúp và được h ư ơ n g m ộ t s ố t i ê n t r o n g c á c vụ p h ạ t vạ

T h i ế p c ũ n g là c h ứ c do t r ư ờ n g b ản chì đ ị n h ra l à m giao

t h ò n g liên lạc g i ú p việc cho

ng tá
g) Lcxĩi h ì n h T a n g - M i ế n :
Các dàr. tộ c n h ó m n g ò n ngứ T ạ n g - M i ế n c ư t r ú ờ c á c t ỉ n h g i a p b i ê n giới V i ệ t - T r u n g
H ọ có n h ữ n g n é t n ô n g t r o n g th iế t
H à Nhì, L a Mu. P h ù Lá. Cống,

c h ế xả

hội

cổ t r u y è n c ủ a m ì n h

Xả hội c á c d à n tộ c

Xi La, có n h ứ n g đ ặ c tí n h xả hội hiểu h i ệ n ỏ n h ứ n g n é t

n h ư sau:

- Loại coi t r ọ n g tỏ c h ứ c (lòng họ t r o n g đời s ố n g c ộ n g
Lô. Xã hội cô t r u y ôn Lô Lỏ đã có sự
tộ c là Thài ỉ c h ư

phân

đông

hóa giai c ấ p rỏ r ệ t . N gười d ứ n g đ â u mối t ô n g

O n g ta cỏ n h iệ m vụ t r ô n g coi t o à n t ô n g tộc, giơ gìn

m i n h , gian x ế p xích mích t r o n g nội bộ ho ặc vđi b èn ngo ài
t r ố n g d ô n g ( b â n g h ìn h t h ứ c (‘hỏn

cất)

và

đ ao

Dó là các dAn tộc Hà

\ Thì dự a t r ê n đơ n vị
r u a th ố n g qu á n

hàn

Nhì,

tông

C ố ng ,

Xi La

- c h ứ c vu (‘ao n h ất t r o n g xá hội

cũ

ba

chế

họ.

xã hội c ủ a d á n tộ c

Tò c h ứ c xá hội c ù a người Hà
bản

cùa

nàm

người

dưới

sự

cai

quân

H à N h ì, do lý t?~ưring

C ố n g hay Xi I>a c ũ n g n h ư vậy C á c c h ơ c kỹ

m ụ c . too han, sa qua cũa hộ m á y h à n h c h í n h củ c ủ a người C ô n g hay Xi La la p h ụ
vào

tộ c

c á t giơ

lèn khi l à m m a ch o người t r o n g

có tao ban đ ứ n g (ÍAu Vài,

người Thái chì đ ịn h . Cơ sơ xã hội c u a người

íé th ó i

T ộ c t r ư ờ n g là người

- N h óm c á c d â n tộc chưíì có thiố t ch ố xá hội r a o bị các
k h á c
m à t i ẻ u biểu là ngư ời Lô

bò m a v tô c h ứ c xã hội (.'11 íỉ người T h á i và do lý

trưởng

ngưrli

c á c dr\n

tóc

Thái

thuộc

ch ỉ đ ị n h

3. Dôi d i ề u n h ộ n x é t :
Dôi đ i ê u VP " di ệ n mạo" t hi f‘t c h ẻ xã hội cỏ t r u v ô n

núi phía BÁC t r ô n đáy. tuy
c ả n h " nia
sừ

và

vấn

đf

chưa

(ÍAy đu.

ít ĩìịrười CÁC t ỉ n h m i ê n

s o n £ c ũ n g có tho nói, đó là "hức t r a n h

N h ứ n g " m à n g m â u ” p h o n g ph ú, n h ữ n g "sác độ" k h á c n h a u c ủ a

v ã n h ó a c á c d â n tỏ<\ I ho t a t h ấ y rõ t i n h

toàn
lịch

đa d ạ n g c ù a b ứ c t r a n h

VỚI t r ô r dưới 36 d àn tộc ít người cá c ti n h phía B ác đ ã cho c h ú n g t a t h ấ y sự p h á t t r i ể n
37


khổng đồng đèu vê kinh tí - xầ hộỉ. Vđỉ ahttu nhóm ngồn ngứ khấc nhau, aong kbònf
phải tấ t cả cổc th àn h phần d&n t ộ c ir t m g từ n g tìb ó m đố có tr ìn h dộ phát tr iể n tộ c người

ngang nhau.
a)

Các

loại hình

T hái, Mường, T ầy-n ừ n g, H m ô n g ,

M ôn-Khd m e, T ạ n g-M iến oó

th ể nổi đó là n h đ n g d ạ n g th iế t c h í xA hội tỉèu biểu tro n g xA hội cố tru ỳ èn c á c d ân tộ c
ít người các tin h phía B ác.

N hận d iện ra cấ c loại h ìn h đố ổ CÁC dân tộ c, cá c n h ó m dân

tộc, các v ù n g ỏ phía Bắc và cả nước nói ch u n g Bẽ đưa lại cá i

n h ìn tổ n g q u á t vẻ th iết

ch ế xỗ hội cổ tru ỳèn các dAn tộ c ít người tron g 8ự hội n h ập vào hệ th ố n g ch ín h tr ị của
q u ố c gia Việt N a m .
Trưđc tiẻn ch ú n g ta th ấy rằng, dặc điểm của

th iế t

chê

xả

hội c ổ tru ỳ èn cá c iả n

tộc ỏ nước ta là sự k h ố n g (tòng đều, n h ữ n g cu n g bẠc, cấp độ khác nhau tro n g th iế t ch ế
bộ m áy xả hội tương ứ n g vđi trìn h độ phát triển tộc người ờ cá c xá hội T hối, Mường,
T ày -N ù n g, H m ô n g đả có sự phát triển cao tron g 8ự phân hóa xả hội và bộ m áy
xả hội, đá có sự tinh vi phức tạp tro n g quan hệ và vận

hành

Tuy n h iên , ở m ối tộc

đ iểm riên g. Đó là th iế t chế. bộ

người

lại

nổi

lẻn

m á y h à n h c h í n h k h á qu y mô c ủ a người

nhứng

độc

cùa

nhđng

tổ chức

bộ m áy đó.

T h á i ( b ản - M ư ờ n g - C h â u m ư ờ n g vđi CÁC c h ơ c

d ịc h t ư ơ n g ứ n g Tạ o - P h ía - Á n nh a- C h ủ a đất ). S on g dặ c đ i ể m q u a n t r o n g c ù a bộ máy
xả hội Thói ỉầ vai trò của HỘI DỒNG BÔ LẢO bèn cạ n h Á N N H A H ội đ ồ n g bô lão có
vai trò trợ g iú p A n nha và đ iẻu c h in h hoạt d ộn g của
m ường.
Lang

ồ n g ta tro n g cô n g v iệc của châu

Đó là th iết chẻ của xả hội dôn tộc M ường vđi L òn g - C hiêng,

Tạo

- L a n g C un... N h ư n g cổ t h ể nói đặ c

điểm

thiết

chế

xả

vđi
hội

các

chức

M ư ờ n g cổ

tru ỳèn là vai trò củ a d ò n g họ và c h ế đ ộ T H Ế T Ậ P (cha tru ý èn con nối) tro n g cai quản,
th ố n g trị xá hội... Đó là tố ch ứ c, th iế t c h ế xâ hội Tày - N ù n g khá tin h vi vđi độc điểm
là Bộ m áy
GIÁO

H À N H C H ÍN H tồ n tại so n g Bong vđi bộ m áy Q U À N s ự và bộ m áy

TÔN

T ÍN NG Ư Ỡ N G (m o th en ). Ba bộ m áy đó tro n g th iế t c h ế xả hội cổ tru ỳên

người T à y - N ù n g có sự q u a n hệ, b ảo vệ,
ch ỉn h th ể tương dối hoàn ch in h và tin h

tác động m ậ t

thiết

lả n n h a u . ,

của

tạo n ê n m ộ t

vi. Có th ể nói, tro n g xả hội cổ tru ỳẻn các dân

tộc ít người ở nước ta, k h ông nhíếu dán tộ c có bộ m áy Quàn sự, Tôn g iáo tín

ngưỡng
bẻn cạnh bộ máy H ành c h ín h và phục vụ đắc lực, có hiệu quả cho nó Bộ m áy mo th en
tro n g xA hội Tày có vai trò khá quan trọ n g tro n g v iệ c c ủ n g cố th ế lực, uy tin cho T h ổ
ty (Q u h n g ). Bộ m áy quàn s ự vừa sản xuất, vừa báo vệ trậ t tự tr ị an thời b ìn h vừa ch iến
đấu trong thờ i c h iế n và cá c x u n g đ ộ t khác X em ra bộ m áy quân sự này "được việc"
hơn

huy đ ộn g phu phen, tạp d ịch ở n h đ n g th iết c h ế xả hội tộc người k h ôn g có tổ

việc

ch ứ c hộ m áy này
m á y xả hội thì ỏ
Xả - V ù n g

vđi

Nốu như cá c tộ c người khác củ n g
người
cá c

Hmông

lại

nổi lẽ n

vai trồ d ồ n g ho trcn g bộ

"gay gắt" hơn. T h i ế t c h ế xả hội H m ô n g vđi Bản -

chức tương ứ n g như M á p h ả i -

T h ố n g quán,

Thống

lỷ.

Trong

th iế t c h ế đó, d òn g họ có th ế lực nhất tro n g v ù n g bao giờ c ủ n g cổ người đ ứ n g đầu làm
ch ứ c cao nhất: T h ố n g lý N h ữ n g d òn g họ

k h ổng có t h ế lự c h ằn g thì làm cá c chơc thấp

hơn Vì lẽ đó mà k h ôn g phải k h ông có sự "xô xát" giứa cá c d ò n g
c h ế xả

hội yếu ởt bị p h ụ thuộc, trotìg xá hội cổ tru ỳèn

phía B á c là cá c d â n tộc t h u ộ c n h ổ m n g ô n n g ứ
Xả hội của họ bị bộ m áy xá

các

họ

M ột

ỉoại th iế t

dAn tộc ít người m íỉn núi

T ạ n g - M iến n h ư H à Nhì, Cống,

hội Thái ch i phối Các ch ứ c d ịch từ bản trỏ lèn (íèu do lý

trư ởn g người Thái chi phôi, bố n hiệm phục vụ cho bộ m áy th ố n g trị người Thái

38

X La...


b)

M ặc đ ủ cố n h ữ n g loại hình khác nhau tr o n g th ỉế t c h ế X* hội c ố tru y ền giữa các
m ộ t th ò n g

số xồ hội c h u n g m à c h ủ n g ta cổ tKể gập
ò các tộ c người đố là b ả n , là ng. Đâ là m ột t ế bèo xá hội đặc trư n g ch o cá c th àn h
phần tộ c n gư ờ i tr o n g bối cản h phát triển kinh tế, lA hội, văn hóa thời kỳ "tíèn cô n g
dán tộ c a o n g nối lên vai trò như

nghiệp" c ò n m an g đ ậm tín h

"cổng

tộc n h ổ m n g ô n ngữ T ạ n g - M iến

xả

nông

thôn* phương Đ ông. Cổ th ể th ấ y cá c dân

hay k h ôn g ít cá c dán tộ c ch ỉ có th iế t c h ế xA hộỉ cấp

B ản ỉk d u y n h ất vđi vai trồ của g ià Làng hay tộc trư ờng lớn.. Đố là m ộ t th ự c t ế lịch
sử mà tr ư ớ c nốm 1 9 4 5 c ủ n g như từ đổ đến nay trải qua bao biến d ộ n g xA hội, bao
thời kỳ x â y d ự n g và c h iế n tranh bảo vệ tổ quốc, Bản, là n g như ỉà m ột "hằng 8ố lịch sử"
k h ổn g dế g i làm nó thay đối N gay cả ở n h ữ n g tộ c người có th iế t ch ế xả hội cao hơn
t ấ p b á n n h ư m ư ờ n g , ch ả u m ư ờ n g . . th ì cá c c ấ p đó c ủ n g được tạ o n é n t ừ c á c "tẻ' bào" bản.
( ác chủ trư ơ n g cù a "chảu mường", "mường" hay tỉnh, huyện, xả đẻu được triển khai
xu ốn g cáp "bản" đến m ối d ò n g họ, gia đình Tổ ch ứ c cơ 8Ỏ xả hội
Bàn tro n g cá c dân
tộc ít ngiíờ gồm từ vài nhà đến h àn g chục, có khi hàng trâm , quân tụ trên m ột hay vài
đia điểm g â n nhau (th u n g lũng, khoành đồi). Đó là tập hợp các gia đình với nhiêu d òng
ì ' với n h ữ n g thó lực" k h á c n h a u tin h c ô n g xả n ô n g t h ô n , c ộ n g đ ổ n g l à n g bản, t h ô n
xo m là m ộ t k ế t câu xã hội l>ẻn v ữ n g lâu đời với sự hợp t h à n h c ù a c á c yếu t ố h u y ế t thố n g,
lan g g iên g , hỏn nhân
tro n g m ột môi trư ờng sin h thái tự n h iẻn n h ất địn h . Đó ỉà th ố n g
sô c h u n g t r o n g xã hội c ổ t r u y ẻ n c á c d à n tộc - m ộ t yếu t ố q u a n t r ọ n g k h ô n g t h ể k h ô n g
ti n h đ ế n t r o n g việc xây d ự n g hệ t h ố n g c h í n h tr ị mđi ở v ù n g đ ồ n g bào cá c d â n tộ c ít người
ỏ nưóc ta
Dưới c h ế độ t h ự c đ ả n p h o n g kiến tr ư ớ c đây, bộ m á y xả hội

cổ

t r u ỳ ê n c á c d â n tộ c ở

n h ứ n g ìoiịi h ình , c ấ p độ p h á t t r i ể n k h á c n h a u s o n g <íèu được sủ d ụ n g , lợi d ụ n g p h ụ c vụ
cho q u y ê n ỉợi c ù a c h ú n g
ho àn t o à n b ộ

máy

Điêu

c h ú n g ta c ầ n iưu ý là c h ú n g k h ô n g "duy ý chí" xóa bỏ

củ đẻ đ ư a vào bộ m áy xả hội "mới" m à xử lý m ộ t c á c h linh h o ạ t

k h o a học T ù y t ì n h h ìn h cụ t h ẻ ò cá c d â n tộc m à c h ú n g cải
k h u n g cơ b«in c ù a bộ m á y cũ vốn r ấ t q u e n t h u ộ c
họ Đfèu đờ đả

giúp

ch o

giai

tiên

hay

và

bỏ s u n g t r ê n cái

và p h ù hợp vđi t r ì n h độ p h á t t r i ể n c ủ a

c ấ p t h ố n g t r ị m đi đi vào "lòng dân", "lòng người" n h a n h

c h ó n g và h i ệ u quả, huy đ ộ n g được n h iê u n h â n tài v ậ t lực vào việc t h ự c hi ệ n c á c "quốc
sách".
T ừ khi có D ả n g C ộ n g s ả n Việt N a m ra đời, t ừ khi C á c h m ạ n g t h á n g T á m t h à n h c ô n g
(1 9 4 5 ), từ khi hòa binh lập lại (1 9 5 4 ) đến nay, vốn có tru yèn th ố n g yèu nưđc. mưu câu
h ạ n h phiic ấ m no, t i n t ư ỏ n g

vào ch ủ tị c h Hồ Chí M in h và đ ả n g C ộ n g s a n Việt N am ...,

đ ô n g báo c á c d á n tộ c đA h ư đ n g tđi n g ọ n cờ Độc lập d â n tộc và C h ù n g h ĩ a XÃ hội. Bộ m á y
xả hội mđi, n h ứ n g đơn vị h à n h c h í n h mới, n h ơ n g c h ứ c vy q u ả n lý mđi còn n h íè u v â n <íè
c ả n phải t r a o đổi. Khi xây d ự n g bộ m á y xả hội t r ê n p h ạ m vị to à n q u ố c k h ô n g t h ể "cào
bằng " v ù n g cao c ũ n g n h ư
hội,

tâm

lý

dân

vùng

t h ấ p m à c â n n g h i ê n cứ u k ế t h ừ a n h ứ n g đ ặ c đ i ể m xả

tộ c t ư ơ n g ứ n g vđi các v ù n g cao, v ù n g rẻo g iữ a và v ù n g t h ấ p .

T r o n g bối c ả n h mới c u a đấ t nư đc hi ệ n nay, khi th i ết
t h ể khftng t í n h đ ế n đíẻu

kiệ n

tự

nhiên,

môi

kế

bộ

máy

xả hội mđi k h ô n g

t r ư ờ n g s i n h th á i có ả n h h ư ỏ n g đ ế n c á c

t h i ế t c h ế XĂ hội c ũ n g n h ư sự vận h à n h c ủ a nó, đó là yếu t ố q u a n t r ọ n g T H Ư N G L Ủ N G .
Trong

đ iê u

kiện

c h ư a đ i ệ n khí hóa to à n quốc, t r o n g khi giao t h ô n g c h ư a p h á t

n h ấ t là ỏ m i ế n núi, việc cAn n h ố c và xử lv đ ú n g vấn đê t r è n

sẽ

đưa

tr i ể n ,

lại hiệu q u ả xá c

39


d án g ch o cá c vấn đè quốc kế, dân sin h T ro n g điều
th u n g lủ n g nhỏ hẹp th ì cần

kiện k h ô n g có th u n g lủ n g hay n h iẽu

phải tín h đến yếu tố V Ừ N G , K H Ư v ự c liẻn quan đến m ột

hay nhíèu cộ n g tfông tộ c người.
M ột vấn đề quan tr ọ n g khác nđ a khi cải tổ xây d ự n g hệ th ố n g ch ín h trị mđi ò vù n g
m í ẻ n n ú i là phải
t r i n h độ

cán

bộ

đánh

giá

đúng

trình

độ p h á t t r i ể n tộc n g ư ờ i, t r ì n h đ ộ d ầ n t r í và

n ằ m t r o n g t h i ế t c h ế xá hội đó. T ấ t cả CÁC y ếu t ố

quá trìn h vận hành và biến đổi. ơ nhíẻu dân tộc, trìn h độ dân trí cò n
nếu k h ô n g n â n g cao d â n t r í nói c h u n g . v à t r ì n h độ

trẽn

đang

trong

ở trìn h độ thấp,

c á n bộ nói r i ê n g t h ì khó có t h ể đ á p

ứ n g được t ì n h h ì n h mới c ủ a đ ấ t nưđc.
M ột t h i ế t c h ế xả hội mổi có hiệu lực ỏ m ộ t qu ốc gia đa t h à n h
ờ CÁC d â n tộc ít người ò m f ẽn núi.

thì t h i ế t c h ế đ ỏ p h à i là h ệ quà cùa n h ữ n g yếu t ố ỉ ị c h

s ứ t k i n h t ế - xã h ộ i, vù n hóa, tà m lý và đ iê u k i ệ n m ố i tr ư ờ n g s i n h
t r i ê n tộc n g ư ờ i của họ tr o n g m ố i quan h ệ với quốc g ia độc ỉập

40

p h â n d â n tộc, n hấ t lại
t h á i , t r in h

t h ố n g n h á t.

độ p h á t