DSpace at VNU: Luật tục của các dân tộc thiểu số miền núi phía bắc Việt Nam trong sử dụng, quản lý tài nguyên thiên nhiên

LUÀT TUC CÙA CÀC DAN TOC THIÉU SO
MIÈN NÙI PHIA BÀC VIÉT NAM TRONG S L T D U N G ,
QUÀN LY TÀI NGUYÉN THIÉN NHIÉN
Nguyèn Thi Qui Loan

Khu vye mién nùi phia Bae Viét Nam - mot trong nhùng vùng sinh Ihài Idn eùa
cà nrdc ed vi tri trgng ylu vi kinh ti va quóe phdng vdi 31 dàn toc sinh song, mòi
mot Jan toc co nhiìng sàe Ihài vàn boa riéng tao nén bue tranh da dang trong vàn boa
cùa Viét Nam ma luàl tue eùa càc dàn toc là mot trong nhOng thành tò tao nén bue
tranh da dang ày. Là mot hình thùe eùa tri thùe bàn dia duge hình thành trong lich su
qua :àc kinh nghiém ung xù vdi mòi truòng- xà bòi, luàl tue mac dù khòng nàm
tronf he thóng phàp luàl, nhung nò co già tri vàn boa va tàm quan trgng nhàt dinh
trong ddi song eùa dòng bào va duge xem nhu mot còng cu dilu khién càc boat dòng
cùa mot don vi dàn cu. Cùng vdi sy phàt trién theo dòng lich su, luàl tue cùa càc dàn
toc cùng Ihieh ùng, phàt trién cùng ddi song eùa dòng bào, trd thành yéu lo gàn kél
còng dòng va duge càc thành vién trong còng dòng chàp nhan tuàn theo.
0 Viét Nam, ké tu khi ed giai càp va Nhà nude, luàl tue va luat phàp tòn lai
song hành. Tuy theo tùng bòi eành xà bòi ma luàl lue eó ành hudng dén còng dòng
cu din d mùc dò dàm nhal khàe nhau. Tuy nhién, xu hudng phàt trién chung là luat
phàf ngày càng bao trùm han che vai trd eùa luàl tue.
Mae dù vày, do luàl lue duge sinh ra tu noi lai cùa cgng dòng, phàn ành y ehi
va nguyén vgng eùa còng dòng dò, nén luat tue duge mòi cà nhàn trong còng dòng
Ihychién mot eàch ty giàc, nhiéu khia canh cùa luàl tyc duge tòn lai ben vùng. Con
luat ohàp là do Nhà nude dal ra boàc thùa nhàn, tùy thuge vào Nhà nude va mang
linh thdng nhàt, phd quàt Irén pham vi quóe già. Trong khi dd, mùc dd phàt
triei xà bòi cùa mòi vùng, dia phuong, tùng dàn toc khòng dòng diu, nén
hiéi lue eùa phàp luat d tùng dia phuong cùng ed sy khàe biél, phàp luàl khd
ed tté giài quyél dén mgi ngdc ngàeh cùa càc vàn di xa boi. Do vày, luàl tue van
tòn Ili ben canh luat phàp cùa Nhà nude.
TS. Khoa Lich su, truòng Dai hoc Su pham Thài Nguyén.
261

VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÓI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU

1. Khài niém ve luat tue va viéc nghièn cuu ve luat tue cùa càc dàn toc ù
khu vuc mién niii phia Bàc
Luàl tue (customay law) con duge ggi vdi càc thuàt ngù khàe nhu: folk law
(luat dàn gian), Indlgenous law (luat bàn dia), locai law (luat dia phuong),
traditional law (luat ed truyén), prlmUlve law (luàl so khdi), tribal law (luat bò lae),
living law (luàl tòn lai trong dàn gian)... dùng de chi càc quy dinh thành vàn hay bài
thành vàn eùa còng dòng dàn cu, tòn lai trén co sd truyén thòng, làp tue, lue le, quy
ude va duge cgng dòng dàn cu dò thùa nhàn, nò khàe vdi luàl phàp cùa nhà nude
{stale law).
Cho Idi nay, da eó khà nhiéu dinh nghTa khàe nhau ve luàl lue. Theo Tir diin
bàch khoa Viit Nam, luàl tue là "Toàn bò nhùng nguyén lae ùng xù khòng thành
vàn duge hình thành trong xà bòi, sau mot thdi gian dai àp dung dà trd thành truyén
thóng va duge mgi ngudi tuàn thù" [5, lr.770]. Tir diin Luat hoc dinh nghTa '-Luàl
lue là làp lue, phong lue làp quàn cùa mot còng dòng, duge hình thành ty phàt va
duge càc thành vién trong còng dòng chàp nhàn, tuàn theo trong quan he vdi nhau"
[6, tr.770]. Con theo GS.TS.Ngò Due Thinh luàl tue duge hieu là mot hình thùe cùa
tri thùe dia phuong hình thành trong lich su qua kinh nghiém ùng xù cùa ngudi dàn
vdi mòi Irudng va xà bòi, Iruyln tu ddi này sang ddi khàe qua tri nhd, qua ihye
hành san xuàt va thyc hành xà bòi. Nò hudng dén viéc hudng dàn, diéu cinnh va
dièu boa càc quan he xà ligi, quan he con ngudi vdi mòi truòng thién nhién. Nhùng
chuàn myc ày cùa luat tue duge cà còng dòng thùa nhàn va thyc hién, tao nén sy
thóng nhàt va càn bang xà bòi cùa mòi cgng dòng (Ngò Due Thinh, 2000).
Luat lue duge tòn lai dirai càc hình thùe nhu:
- Luat tue dudi dang Idi nói (bài thành vàn) duge luu truyén qua nhicu ihc he,
mang linh ben vùng, duge còng dòng chàp nhàn, ghi nhd va ty nguyén thyc hành.
- Luàl tue dà duge ghi chép bang vàn ty (huong ude, quy uóc).

Tai khu vye mién nùi phia Bae, viéc nghién cùu ve iuàt lue eùa càc dàn toc
thilu so mdi chi duge ehù trgng vào nhùng nam 90 eùa thè ky XX, trong dd eó the ké
dén luat tue cùa dàn toc Thài, Muòng, Viét... duge Ngò Due Thinh còng bò trong mot
so cuón sàeh: Luat tue Thài (tàp quàn phàp), 1999; Tlm hliu ludi tue càc toc ngieài à
Vlit Nam, 2003; Ludi tue trong dal song càc toc ngieài d Viét Nam, 2010.
Nàm 1999, dudi sy lai trg cùa Quy Ford, Trung tàm Khoa hoc xà boi va Nhàn
vàn Quóe già dà kit hgp vdi Uy ban nhàn dàn linh Dàe Làc tò chùe Hòi thào khoa
hoc quóe il "Ludi tue va phot trlin nóng thón hlin nay a Viét Nam"". Tai Hòi thào
này, nhùng noi dung vi luàl tue duge xàc dinh tuong dòi day dù va toàn dién lù
262


LUAT TUO CÙA CAC DAN TOC THIÉU SO

MIÈN NÙI PHIA BAC.

khài niéin, sy gàn kél giùa luàl lue va luàl phàp, vàn de bào tòn, khai Ihàc va phàt
huy nal tieh cyc cùa luàl tue trong ddi song hién nay. Trong càc bài vili, dàng ehù
y là nghién cùu eùa PGS. TS. Vuong Xuàn Tình vi luàl tyc eùa càc dàn toc Tày
Nùng vdi vàn de quàn ly xà bòi va nguòn lai nguyén. Tàc già cho ràng luat tue cùa 2
toc rgudi này ngoài viéc trao truyén nhùng kinh nghiém trong quàn ly cgng dòng
eòo bào luu càc già tri vàn bòa toc ngudi - dd cùng là ly do luàl lue de duge còng
dòng chàp nhàn.
Ve luàl lue dà duge vàn bàn boa (huong ude - hay con goi là huong le, khoàn
le, hirong lue...) dà duge càc làc già nhu Bùi Xuàn Dinh (1998), Nguyén Quang
Nggo (1996), Le Due Thiél (1998)... nghién cùu trén càc ITnh vye: càu Irùc cùa
huoiig ude; càc tin nguòng, nghi le duge thyc hành qua huong ude; viéc khen
thucng va xùphal...
Ngoài ra, con phài ké dén mot so còng trình nghién cùu cùa càc nhà xà bòi
hgc, dàn toc hgc, vàn boa hge, luàl hge ve càc khia canh khàe nhau eùa luat tue

duge dang lai trén càc bào, tap ehi hay càc phuong tién thòng tin dai ehùng. Tuy
nhiéi, eho Idi nay, vàn chua ed edng trình chuyén khào nào ve luat tue eùa càc dàn
toc tiieu so d khu vye mién nùi phia Bàc.
2. Luat tue cùa càc dàn toc thiéu so ù khu vuc mién nùi phia Bàc ve su
dun^ va quàn ly tài nguyén thién nhién
2.1. Vài net ve dièu kièn tu nhién va cgng dong càc dàn tpc thiéu sé d khu
vuc mièti nùi phia Bàc
Theo eàch phàn ehia (dang duge àp dung) cùa Tòng cuc Thòng ké, vùng miln
nùi ihia Bàc Viét Nam bao góm càc tinh: Uà Giang, Cao Bang, Bàc Can, Tuyén
Quaig, Lào Cai, Yen Bài, Thài Nguyén, Lang San, Bàc Giang, Phù Thg, Dién
Biér, San La, Lai Chàu va Hoà Bình. Day cùng là dia bàn còng cu eùa 31 dàn toc
anh zm. Ve mal lich su, eó nhùng dàn toc là cu dàn bàn dia (Kinh, Mudng, Tày...),
eó rhùng dàn toc ed ngudn gde lù Trung Qude sang (San Dìu, Dao, Hmdng...). Do
song xen cu trong mot vùng vàn hoà - lich su nén giùa càc dàn toc eó sy giao tilp
ve linh té, xà bòi, vàn hoà... Trong bào cào này, do han che ve mal tu liéu, nén
nghén cùu duge thyc hién d còng dòng ngudi Mòng, Dao, San Dìu, d càc finh Thài
Ngiyén, Bàc Kan, Cao Bang va Lang Son.
Ve mal dia ly, Cao Bang là vùng dal nàm d dia dàu bién gidi phia Bàc Viét
9

'

1

Nan ed dién tieh ty nhién là 6690,72km , dàn so 507.183 ngudi vdi duòng bién
gidi dai trén 300 km. Phia Tày cùa tinh giàp tinh Tuyén Quang va Ha Giang, phia
1. Tieo so liéu diéu tra nàm 2009 cùa Tóng cuc Thòng ké.
263

VIÉT NAM HOC - KY YEU HÓI THAO QUOC TE LÀN THU TU
Nam giàp Bàc Kan va Lang San. Phia Bàc va phia Dòng Bàc giàp vdi linh Quàng
Tày (Trung Qude). Cao Bang duge ehia thành 4 liéu vùng tuong ddi rò rét:
- Tiéu vùng bòn dia trung tàm: dia hình bang phàng, phù hgp vdi tròng lùa.
- Tiéu vùng nùi dà: dia hình cao, ehia cài, thuòng xuyén bi thiéu nude, khd han.
- Tiéu vùng nùi dal: eó dò dòe Idn gay khd khan eho canh làc.
- Tiéu vùng nùi thàp va ddi: eó dò dòe thoai thoài.
Nhìn chung diéu kien sinh thài vdi nhùng dàe trung dia chat khàe nhau dà ành
hudng dén ddi song ngudi dàn va làc ddng khòng nhò dén tàm ly va tinh eàch ngudi
dàn noi day.
Nàm d phia Nam eùa tinh Cao Bang là tinh Bàc Kan. Day là mot tinh eó dia
hình da dang va phùe tap ehù yéu là dòi va nùi cao. Vdi dién lich ty nhién 4.795,54
km Bàc Kan ed dia gidi phia Bàc giàp tinh Cao Bang, phia Dòng giàp tình Lang
Son, phia Nam giàp tinh Thài Nguyén va phia Tày giàp tinh Tuyén Quang. Theo
diéu tra dàn so ngày 01/04/2009 Bae Kan co dàn so là 294.660 ngudi vdi ed 23 dàn
toc. Chilm so dòng là dàn toc Tày 149.459 ngudi (chiém 54,3%), dàn tgc Kinh eó
36.587 ngudi (chiém 13,3%); dàn toc Dao eó 45.421 ngudi (chiém 16,5%o), con lai
là càc dàn toc khàe. Cho dén nay, Bae Kan là finh duy nhàt trong cà nude chi eó
duòng bò ma chua ed duòng sài, duòng ihùy hay duòng bang khòng, dicu này làm
ành hudng khòng nhò dén sy phàt trién kinh té - vàn hóa xà bòi cùa Bàc Kan.
Dia hình Bàc Kan duge ehia thành 3 tiéu vye vdi càe dàe trung riéng:
- Vòng eung Ngàn San vdi day nùi kéo dai lù Cao Bang theo phia Dòng Bàc
Kan ve phia Bàc Thài Nguyén vdi càu tao dia chat thuàn nhàt bang càc phién dà xen
kè càe lóp thach anh dà vói mang lai Igi ich kinh te cho càc toc ngudi dinh cu lai
càc thung lùng lién ké nhau.
- Khu vye phia Tày Bàc Kan vdi nhtJng day nùi cao càu tao lù dà phién Ihach
anh xen làn vdi dà kél va dà vói tao eho Bàc Kan nhùng eành quan ky Ihù nhu Ho Ba
BI, thàc Dàu Dàng... tao mòi truòng sinh thài, vàn bòa này sinh va tòn lai ben vùng.
- Khu vye trung tàm dgc thung lùng song Càu eó dia hình thàp vdi nhiéu
thung lùng rdng phù hgp vdi canh tàc nóng nghiép. Day cùng là nhùng vùng dal

ngudi dàn sdm dén dinh cu va tao ra nhùng dàe trung vàn hóa cùa mình.
Trong he thóng lién finh Cao - Bàc - Lang, Lang San là tinh eó vi tri dia ly va
giao thòng thuàn Igi hon cà. Vdi dién lich ly nhién 8.323,8 km , dàn sd 733,1 nghìn
ngudi, hién nay, Lang Son ed 6 dàn toc ehù yéu, trong dò dàn toc Dao 24.407
ngudi, dàn toc Nùng ed 302.415 ngudi, dàn toc Tày eó 258.800 ngudi... tuy là tinh
264


LUÀT TUC CÙA CAC DAN TOC THIÉU SO MIÈN NÙI PHIA BAC.

miln nùi nhung Lang San ed dia thè thàp dàn, mal bang dia hình phd bién chi co
nùi thàp va dòi mang dàe linh nghiéng vi trung du. Ben canh he thóng giao thòng
duòng bd ròng Idn, Lang Son con eó he thóng song ngòi phong phù phàn bó dèu va
tòa di càe vùng dal trong tinh: he thóng song Ky Cùng, song Thuong va song Lue
Nam làm cho dal dai màu mo, dòng thdi giùp eho càc khu vye trong nói finh co
dicu ki én giao luu, trao dòi thuàn lién.
Là dia hình ehù yéu eó dòi nùi thàp ehay theo hudng Bàc- Nam, Thdi
Nguyén là tinh ed he thòng giao thòng da dang va thuàn Igi. Day cùng sdm Irò
thành noi bòi tu cùa càc boat dòng vàn hóa, giào due eùa cà khu vye mién nùi phia
Bàc. Hién nay, linh eó dién tieh ty nhién là 3526,2 kn/, dàn so 1127,4 nghìn
ngucri vói càe dàn toc ehù yéu nhu: dàn toc Tày eó 123.197 ngudi chiém 11% eó
mal d tàt eà càc huyén, thành phd. Ibi xà trén dia bàn Thài Nguyén nhung làp
trung dòng nhàt d Ddng Hy, Phù Luong va Dai Tu; dàn toc Nùng eó 63.816
(5,7%); Ngudi San Dìu ed kboàng 44.134 ngudi chiém 3,9 %, cu trù ehù yéu d
càc luyen DÓng Hy, Phù Bình, Dai Tu, Phó Yèn; Dàn toc San Chay vdi 32.483
ngucfi (2,9%); Dàn toc Dao trén dia bàn Thài Nguyén co 25.360 ngàn ngudi
(2,3%), song làp trung thành càe bàn, xdni, góm 4 nhóm Dao Tién, Dao Dò, Dao
Quài Chet va Dao Lògang; Dàn toc Mòng 7.230 (0,18%).
Nhìn chung, do sy phùe tap eùa dia hình, khi bau dà tao nén nhùng hình thùe
canh liàc nuong rày, nép song ty làp, dùm bgc lan nhau cùa còng dóng cu dàn noi

day, d(òrig thdi cùng tao nén nhùng net tuong dòng trong sinh boat, vàn bòa. Ben
canh dò, do sy han che giao thòng, giao luu vàn hóa giùa càc vùng miln trong qua
khù n6n càc tri thùe bàn dia cùa càc dàn toc d càe dia phuong cùng da dang va
phorg phù, dàe biél là trong quàn ly va su dung nguón tài nguyén thién nhién.
2..2. Luat tue cùa càc dàn toc thiéu sé a khu vuc mién nùi phia Bàc
Trudc nàm 1960, luàl tue eùa càc dàn toc d thiéu so ò khu vye miln nùi phia
Bàcdurgc tòn lai dudi dang quy ude bài thành vàn bdi trình dò dàn tri cùng nhu mot
so Ice ngudi chua ed ehù viét riéng. Thdng Ihudng viéc soan quy ude do nhùng già
làngeó uy fin trong Ihòn bàn, càe truòng hg va truòng thón chiù Iràeh nhiém. Do eó
truyén thòng gàn bó vdi rùng, nén càe toc ngudi d day ed phong tue cùng rùng. Hàu
nhu-h'òn, bàn nào cùng quàn ly mot dién tieh rùng hoàc 2-3 thón quàn ly chung mot
dién lich rùng cùng. Vào dip cùng rùng, truòng thón hay già làng nhàe nhd nhùng
quy U(je trong khai thàc va bào ve tài nguyén rùng cho còng dòng, bào cào lai
nhùig viéc xày ra trong nàm, nhùng ngudi dà vi pham quy ude va xem xét bó sung
hay >ùa dòi quy ude. Tùy theo làng bàn, tgc ngudi ma ndi dung càe quy ude trong
su diUig va quàn ly nguòn tài nguyén thién nhién d mdi dia phuong, mòi còng dòng
dàn :u' eó sy khàe biél.
265


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÓI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU

Ve bào vi ddt dai va rirng: mòi bàn làng déu eó quy dinh rò ràng ve ranh gioì
dal dai eùa làng thòng qua nhùng "còl mòe" mang tinh ude le nhu con suoi, niành
dal, khe nùi, hòc eày... ma cu dàn dà khai phà lù làu ddi. Thdng thuòng, mdi thành
vién trong thón, bàn déu biél rat rò ranh gidi dd va hiém khi ed ngudi dàm xàm
pham. Trong làng, càc thành vién ed quyén Igi khai thàc cùng nhu ed nghTa vu bào
ve nd. Vi vày, quy ude eùa càc làng bàn thuòng ed nói dung:
- Giù gin dal dai eùa bàn làng, khòng de ngudi làng khàe xàm pham dal dai
cùng nhu thu bài càe san vài trong khu vye dal dai, rùng eùa làng; mgi thành vién

ed Iràeh nhiém bào ve mòi sinh, mòi truòng. Trong truòng hgp eó ngudi vi pham,
dich Ihàn già làng, truòng Ihdn se dén xem xét mùc dd thiél hai rói hai ben thuong
lugng vdi nhau, néu khòng thuong lugng duge Ibi se càn cu vào quy ude de thyc
hién mùc dd bòi thuòng; vi nhu quy ude eùa thón Nà Chào xà Còng Bang, huyén
Pàc Nàm, linh Bàc Kan quy dinh nghiém càm mgi hành vi chat phà, dot rùng làm
nuong rày, khai thàc, mua bàn, vàn chuyén làm san va san bài dòng vài hoang dà
trai phép. Néu eó hién lugng mài càp phài bào ngay eho truòng Ihòn. Ai chat Iròm
eày, bé tròm màng hay de Iràu bò phà hoai déu phài dén bù theo quy dinh. Dòi vdi
ruóng, nuong bi cdm do càc loai eày tre, mai hoàc càc eày khàe ành hudng dén
ruòng ngudi khàe, hai ben già dinh phài thòa thuàn chat eàch ruòng khoàng 15m.
Viéc bào ve cùng nhu quyén sd hùu dòi vdi càc san vai trong rùng còng dòng
cùng dirge quy uóc rò ràng. Ngudi Dao d xà Vù Chàn (Vò Nhai, Thài Nguyén) eó
quy dinh nhiing eày gò nào trong rìrng bi khoét mot mành vò va eó dàu hình chli thàp
(+) hoàc dàu X nghTa là dà co ngudi ehgn, do dd nhùng ngudi dén sau se khdng eó
quyén khai thàc nùa. Con dòi vdi ngudi Mòng- Dao d xòm Tién Vang, xà Quàn Chu
Ibi cu vào ngày 15 thàng l àm lich càc Irudng hg phài eó mat d nhà tnrdng xòm de
thào luàn viéc thyc hién luat tue eùa xòm. Tu ngày 20 thàng 1 dèn hét thàng 3 àm lich
càm dàn làng duge vào rùng lày màng d nhùng rimg tre trong mùa tre mgc, néu vi
pham phài nòp phal cho xòm 1 hào/cày mang; chat eày d khu rìmg cam bi phat 1 con
Ign 50 kg; khi bài lugm càe loai rau cu qua trong lìmg tranh chat, phà bua bài càc loai
eày xung quanh; càm chat, nhd cà eày, cà ré, dào sach eà cu ma phài tuàn thù vùa
khai thàc, vùa de lai giòng de eày eó diéu kién sinh sòl, này nd. ìTàng nàm, vào ngày
cùng rùng mòi ho trong thón phài tròng lù 1 dén 5 eày vào khu vye rùng càm (tùy
theo so lugng nam gidi trong già dinh) de phàt trién rùng tdt hon.
Ngudi Tày, Nùng d huyén Phue Hda, tình Cao Bang lai ed quy ude bang nam
vào thàng hai àm lich td chùe cùng rùng. Trong ngày này, ngudi dàn trong thón góp
gao, thyc phàm dem nàu àn va cùng lai rìmg. Dòng thdi trong bay ngày càm ngudi
dàn khòng duge vào rùng chat eày, néu ai chat khòng nhùng bi nòp phat ma con coi
là khòng duge may man trong nàm.

266


LUÀT TUO CÙA CAC DAN TOC THIÉU SO MIÈN NÙI PHfA BAC.

Vi bào vi nguón nude va thùy san: Theo luàl tue, nguón nude nào chay qua
Ihòn, xdm nào Ibi se thuge sy quàn ly cùa thón xòm dò. Di bào ve nguón nuoe, càc
dàn toc thiéu so d khu vye mién nùi phia Bàc dà ehù y khoanh vùng nhùng khu vye
eó ngudn nude, càm chat phà eày d khu vye rùng dàu nguón nude, khòng chàn thà
Iràu bò d dàu nguòn nude, khòng vùl ràc, xàc vài ehél, giél mò già sue, già càm d
nguòn nude, khòng ehòn xàc ngudi ehél d gàn nguón nude. Hàng nàm, càc già dinh
cu iiguòi tu sua màng nude, khoi dòng dàu nguón, nao vét càc kénh muong dàn
niróc vào dòng ruòng. Càc dàn toc déu co quy ude khdng duge dùng thuóc dgc, là,
qua dgc de dành cà, han che dành bài eà vào mùa xuàn vi day là mùa sinh san eùa
eà. Ngudi Mdng - Dao cdn ed kinh nghiém lày dà xép vào Idng suoi tao thành cà
khe cho eà àn nàp va de Irùng.
Tu nàm 1960, hgp tàc xà nóng nghiép duge thiél làp, bò mày hgp làe xà dàm
nhàn vai Irò diéu hành làng bàn, viéc bào ve rùng d mdi dia phuong thuge Iràeh
nhiém cùa ehinh quyén song ed sy phói hgp vdi hgp tàc xà. Mòi xà dèu eó Ban bào
ve rùng, truòng ban bào ve thuòng là xà dòi truòng dàn quàn, néu xà nào làm
nuong vào khu vye rùng Ibi phài bào eho Ban bào ve rùng biél, tin nguòng thd thó
thàr cùng nhu nhùng khu rùng càm eùa mot so noi bi mài. Càe quy ude truyén
thòrg khòng duge phàt huy.
Nàm 1986, bude vào thdi ky DÓi mdi, cùng vdi ehinh sàeh giao khoàn ruòng
dal ;ho càe ho già dinh su dung ón dinh va làu dai. Ibi viéc quàn ly kinh tl-xà bòi d
càe dia phuong cùng bàt dàu ehuyln ddi. Ho già dinh trd lai là don vi kinh té ty
ehù Cùng vdi sy phàt trién eùa kinh té Ibi truòng, vàn de ty quàn trong cgng dóng
càe dàn toc thiéu so d khu vye mién nùi phia Bàc dàn hi han che, càc té nan xà bòi
phà: trién nhanh va nhiéu hon, an ninh trai ty ngày càng phùe tap, tài nguyén mòi
trucng bi làn phà... Trudc nhùng Ihàeh thùe dd. Dai bdi Dai biéu toàn quóe làn thù

IX 4/2001) eùa Dàng dà ehi rò: "Bào tòn va phàt huy càe di san vàn hóa dàn toc,
càe già tri vàn hgc, nghé thuàt, ngòn ngù, ehù viét va thuàn phong my tue cùa càc
dàn toc; tòn tao càe di fich lich su, vàn hóa. Tiép thu tinh boa va góp phàn làm
phoig phù thém vàn hóa cùa nhàn loai". Tai Dièu 3, chuong 1 cùa Bò luat Dàn sy
(ban hành ngày 14/06/2005) ghi nhàn viéc àp dung tap quàn trong truòng hgp phàp
luàl khòng quy dinh va càe ben khòng eó thoà thuàn; Dén Dai bòi X (4/2006), mot
làn nùa Dàng la lai khàng dinh: "Tiép tue phàt trién sàu ròng va nàng cao chat
lugig nén vàn hóa Viét Nam lién tién, dàm dà bàn sàe dàn toc, gàn kél chat che va
dòng bò hon vdi phàt trién kinh té-xà hdi, làm eho vàn hda thàm sàu vào mgi ITnh
vye eùa ddi song xà bòi". Vàn de vàn dung luàl tue cùa càc dàn toc thiéu so vào
quài ly còng dòng là yéu càu khàch quan, phù hgp vdi dinh hudng cùa Dàng.

267


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÓI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU

Tai càe thón, làng déu tién hành xày dyng càc quy ude mdi. Mòi thdn, bàn eìr
mot ban soan thào quy ude gdm dai dién eùa dàng, ehinh quyén va càc doàn thè. Vi
tri va vai trd quàn ly kinh té xà hdi eùa thón, làng - vdi tinh eàch là còng dòng dàn
cu gàn kél truyén thòng eó thiél che tò chùe riéng, phong tue làp quàn, tin nguòng,
tàm ly, tinh eàch riéng eùa xà bòi - dà dàn dàn duge khàng dinh trò lai. Diém khàe
biél eùa quy ude mdi so vdi quy ude eù là duge ghi thành vàn bàn va duge ehinh
quyén càp xà phé duyét, ddng thdi viéc phó bién quy ude duge thòng qua càe boat
dòng Ihòn ehù khòng gàn vdi càc boat dòng tin nguòng nhu trudc.
Trong quy ude eùa càc thdn ghi rò Iràeh nhiém cùa mòi thành vién phài chàp
hành tòt luàl bào ve va phàt trién rùng, già dinh nào eó nhu càu khai thàc va su dung
gò phài eó don xin thòng qua xàc nhàn cùa thón va càc càp eó thàm quyén cùa Nhà
nude cho phép. Quy ude eùa thdn Nà Chào, xà Còng Bang, huyén Pàc Nàm (Bàc
Kan) ghi rÒ: nghiém càm mgi hành vi chat, phà, dot rùng làm nuong rày, khai thàc,

mua bàn vàn chuyén làm san, san bai dòng vài hoang rà trai phép; nghiém càm dùng
càe chat nò, càc loai chat dòe, xung dién de dành cà trai phép. Con d thón Còe Nói
quy dinh mgi ngudi cùng eó Iràeh nhiém ve viéc khai thàc dal, bào ve rùng theo
dùng quy dinh. Ai ed tình khai phà dal, khai thàc rùng sai quy dinh se bi dira ra
phàp luàl su ly. Trong quy ude eùa thón Khau Mooe, xà Hùu Thàc ghi rò mùc bòi
thucmg nhu sau:
- Chat phà eày hòi, mò, keo... tu mot nàm tuoi Irò nén phài dén bù lù lO.OOOd
- 15.000d/eày; eày lù 2 dén 3 nàm tuoi trd nén dén bù lù IS.OOOd - 20.000d/cày; dòi
vdi eày lo Ibi bào vdi ehinh quyén;
- Lày màng mai, màng tre: lO.OOOd - 12.000d/cài;
- Mang vàu, màng nùa: 5000d/cài;
Trong quy ude cùa ngudi Dao d huyén Dai Tu finh Thài Nguyén soan thào ed
ghi rò mgi còng dàn phài eó tràch nhiém bào ve càe còng trlnh còng còng, he thòng
muong phai, song suoi... nhùng ngudi phà hoai ngudn nude thùy igi, làm ò nhiém
ngudn nude ngoài viéc phài sua ehùa lai Ihì phài nòp phat theo quy dinh tir SO.OOOd
- lOO.OOOd. Quy ude cùng quy dinh, vào mùa han noi xa nguòn nude, càc còng
trình thùy Igi viéc phàn phói nude phài luàn thù theo ké hoach cùa xà va xdm. Càc
ho khòng duge ty y lày nude phue vu cho Igi ich riéng cùa mình de gay màu Ihuàn
mài doàn kél xdm làng. Ai vi pham phài chiù phat 5kg thdc/lm dai cùa dòng nude,
dóng thdi phài ludng thuàt lai Igi trang eho dàn làng. Dòi vdi nhùng ngudi su dung
chat nd, dién de dành bài eà chiù phat 20kg thde va 30kg thit Ign, phài tucmg Ihuat
viéc dd trudc mal dàn làng dòng thdi phài Irà cho mòi nguòi Iham dy cuòe bop dò
so tién là lO.OOOd/ngudi.

268


LUÀT TUO CÙA CAC DAN TOC THIÉU SO MIÈN NÙI PHIA BAC...

3. Két luàn

Duge hình thành lù rat som, luàl lue ehùa dyng trong nò sue song mành liei
bdi ed sy kél hgp giùa y thùe eà nhàn vdi du luàn xa hdi, giùa giào due va Irùng
phai, giùa quàn ly va ty quàn, giùa càe nguyén tàc cùa làp quàn phàp - mot hình
thùe eùa luàl phàp so khai vdi càe quan niém ve tàm linh, tin nguòng de giài quyél
càc vàn de eùa xà bòi, trong dò eó vàn de ve su dung va quàn ly nguón tài nguyén
thiél nhién eùa càc dàn toc thiéu so ò mién nùi phia Bàc. Qua tìm biéu ve vàn de
này co thè thày:
Luàl lue dòng mot vai Irò quan trgng trong quàn ly nguón tài nguyén thién
nhién ò xà bòi truyén thòng cùng nhu xà hòi hién dai thòng qua viéc xàc djnb càc
quai he sd hùu eùa cgng ddng va cà nhàn dói vdi càc tài nguyén thién nhién, thòng
qua viéc "Ihiéng hoà" nhùng tài nguyén va viéc néu ra càc diéu luàl cy thè ngàn
chài càc hành dòng phà hoai tài nguyén. Trong xà bòi truyén thóng, viéc phó bién
càe quy ude bào ve tài nguyén rùng, ngudn nude, thùy san... 'duge thdng qua càc dip
sinh boat còng dòng (dàe biél là le cùng rùng, cùng thó thàn), mot so càc yéu tó
duge linh ihiéng hóa, khién eho càc quy ude dd de gàn va gàn két vdi còng dóng
chà: che, làu ben. Ben canh dò, càe quy ude duge néu trong luat tue khdng nhàm
iiiuc dich trùng phat ké sai pham ma ehù yéu ngàn de, giào due, khoi day trong mdi
eà rhàn y thùe, tràch nhiém cùa mình vdi già dinh, dòng hg, giùa eà nhàn vdi
thdi, xòm, vói ty nhién va eà vdi càc lye lugng siéu nhién...
Nhàn thùe duge tàm quan trgng cùa luat tue, trong thdi ky Dói mdi, Dàng va
Nhc nu(Ve Còng bòa xà bòi ehù nghTa Viét Nam luòn quan tàm dén vàn de phàt huy
già ri luàl tue de quàn ly còng dòng. Viéc xày dyng quy ude mdi eùa càc Ihòn, xòm
duce ehù trgng trién khai nhàm khai thàc mal lich cyc cùa luat tue de da dang hoà càe
qu} pham diéu hành xà bòi. Nhìn chung, nói dung quy uóc mdi cùa càc dàn toc d khu
vye nghién cùu thè hién duge tinh cgng dòng, mgi nguòi dàn déu duge tham già xày
dyrg nói dung eùa quy ude va chàp hành nd; ben canh dd, càc quy ude cùng de cao
tradì nhiém eùa mòi thành vién trong Ihòn, xòm, càc hình phat de ra eó ly, eó tình.
Tm nhién, hàu hét càc bàn quy uóc chua ehù trgng dén noi dung giào due y thùe bào
ve ài nguyén cho cgng dòng ma thién ve hình phat, vice phó bién nói dung cùa càc
qu} uóc gàn vdi càc cuòe hgp cùa thón, xóm ehù khòng gàn vdi càe boat dòng fin

ngiòng nhu trudc. Hién nay, mac dù nude ta dà ed he thdng phàp luàl va cùng ed
nhìng vàn bàn dudi luat hudng dàn thi hành eho phù hgp vdi lìmg vùng dàn tgc thiéu
so, ihung néu viéc nghién cùu luat tue eùa càc toc ngudi duge day dù hon va ed he
thdig, lù dd, ehgn Ige duge nhùng yéu tò tieh cyc trong luat tue de vàn dung hieu
qua Ibi viéc quàn ly òn dinh xà bòi vùng dàn toc thiéu so nói chung va quàn ly tài
ngiyén thién nhién nói riéng se thu duge két qua khà quan hon nùa.

269


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU

Tài liéu tham khào
1. Bùi Xuàn Dinh, 1998, Huang uóc va quàn ly làng xà, Nhà xuàl bàn Khoa hoc xà bòi.
Ha Noi.
2. Nguyén Thi Qué Loan, 2011, Giài phàp phdt trién ben vùng vàn hóa dàn toc San Diu ò
khu vuc mién nùi phia Bàc, De tài khoa hoc va còng nghé càp Bò.
3. Luat tue va phdt trién nóng thón hién nay à Viét Nam, 2000, Nhà xuàl bàn Chinh tri
quòc già, Ha Nói.
4. Luat Ddt dai, 1994, Nhà xuàt bàn Chinh tri quòc già, Ha Noi.
5. Tir dién bàch khoa Viét Nam, 2002, Tàp 2, Nhà xuàt bàn Tu dién bàch khoa, Ha Nói.
6. Tir dién Luat hgc, 2006, Nhà xuàt bàn Tu Phàp, Ha Nói.
7. Vuang Xuàn Tình 2000, "Luàl tue cùa dàn tue Tày Nùng vói vàn de quàn ly xà bòi va
nguón tài nguyén", trong Luat tue va phdt trién nóng thón hién nay d Viét Nam, Nxb.
Chinh tri quòc già, Ha Noi.
8. Hoàng Xuàn Ty, 2000,, "Vai Irò cùa luàl tue vùng cao trong còng tàc giao dàt, khoàn
rùng va quàn ly lai nguyén thién nhién", Tap chi Nghién cùu Vàn hoà dàn gian. So 1.
9. Ngò Due Tliinh, 1999, Dia chi Lgng San, Nhà xuàt bàn Chinh tri quòc già. Ha Nói.
10. Ngò Due Thinh, Phan Dàng Nhàt (ehù bién), 2000, Huang ude va phdt trién nóng thón
hién nay à Viét Nam, Nhà xuàt bàn Chiiih tri quòc già. Ha Noi.

270