Tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua dạy học thơ việt nam từ năm 1945 đến 1975 (ngữ văn 12, tập 1)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ LOAN

TÍCH HỢP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG
CHO HỌC SINH QUA DẠY HỌC THƠ VIỆT NAM
TỪ NĂM 1945 ĐẾN 1975 (NGỮ VĂN 12, TẬP 1)

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN NGỮ VĂN)

HÀ NỘI – 2017


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ LOAN

TÍCH HỢP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG
CHO HỌC SINH QUA DẠY HỌC THƠ VIỆT NAM
TỪ NĂM 1945 ĐẾN 1975 (NGỮ VĂN 12, TẬP 1)

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

CHUYÊN NGÀNH : LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN NGỮ VĂN)
Mã số: 60140111

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Dƣơng Tuyết Hạnh

HÀ NỘI – 2017


LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin trân trọng cảm ơn Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc
gia Hà Nội, quý thầy cô tham gia giảng dạy lớp Cao học Lý luận và Phương
pháp dạy học bộ môn Ngữ văn khóa 2015 – 2017 đã giúp đỡ, động viên, tạo
mọi điều kiện cho tác giả trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.
Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến
TS. Dƣơng Tuyết Hạnh, người đã đã tận tình hướng dẫn khoa học, giúp đỡ
tác giả hoàn thành luận văn.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các
em học sinh trường THPT Gia Viễn A – Ninh Bình đã cộng tác và nhiệt tình
giúp đỡ trong quá trình điều tra, nghiên cứu, kiểm chứng kết quả nghiên cứu
để hoàn thành luận văn.
Luận văn chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết, tác giả
mong nhận được sự góp ý chân thành của quý thầy cô và đồng nghiệp.
Hà Nội, tháng 7 năm 2017
Tác giả

Nguyễn Thị Loan

i


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ĐC

:

Đối chứng

ĐHSP

:

Đại học sư phạm

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

KNS

:

Kĩ năng sống

KTDH

:

Kĩ thuật dạy học

PPDH

:

Phương pháp dạy học

SGK

:

Sách giáo khoa

THCS

:

Trung học cơ sở

THPT

:

Trung học phổ thông

TN

:

Thực nghiệm

UNESCO

:

Tổ chức Giáo dục, Khoa học, Văn hóa
Liên hợp quốc

UNICEF

:

Tổ chức Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc

WHO

:

Tổ chức Y tế thế giới

ii


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................ ii

MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC BẢNG BIỂU, ĐỒ THỊ............................................................. v
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................ 2
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................... 8
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .................................................................... 8
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 9
6. Cấu trúc luận văn ............................................................................................ 9
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............ 10
1.1. Khái quát về kĩ năng sống ..................................................................... 10
1.1.1. Khái niệm kĩ năng sống và giáo dục kĩ năng sống ............................... 10
1.1.2. Phân loại kĩ năng sống .......................................................................... 11
1.1.3. Tầm quan trọng của việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh ............. 12
1.2. Vấn đề giảng dạy theo hƣớng tích hợp ................................................ 13
1.2.1. Khái niệm “tích hợp” ............................................................................ 13
1.2.2. Quan điểm dạy học tích hợp ................................................................. 13
1.2.3. Ý nghĩa của dạy học tích hợp ............................................................... 15
1.2.4. Tích hợp trong dạy học Ngữ văn .......................................................... 16
1.3. Sự cần thiết của việc tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong
dạy học môn Ngữ văn................................................................................................17
1.3.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh Trung học phổ thông ............................. 17
1.3.2. Thực trạng tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong dạy học
Ngữ văn ........................................................................................................... 19
1.3.3. Các kĩ năng sống cơ bản hình thành cho HS trong môn Ngữ văn và dạy
học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1) ...................... 29
Tiểu kết Chƣơng 1 ......................................................................................... 35

iii

CHƢƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC THƠ VIỆT NAM TỪ
NĂM 1945 ĐẾN 1975 (NGỮ VĂN 12, TẬP 1) THEO HƢỚNG TÍCH
HỢP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG ............................................................ 37
2.1. Những nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................... 37
2.1.1. Đảm bảo tính giáo dục .......................................................................... 37
2.1.2. Đảm bảo nguyên tắc về lượng .............................................................. 37
2.1.3. Đảm bảo tính thường xuyên, liên tục .................................................... 37
2.1.4. Đảm bảo tính tương tác ......................................................................... 38
2.1.5. Dạy học bám sát đặc trưng thể loại thơ trữ tình .................................... 38
2.2. Đề xuất một số biện pháp dạy học tích hợp giáo dục kĩ năng sống trong
phần dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1) ..... 38
2.2.1. Quy trình tích hợp ................................................................................. 38
2.2.2. Sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực........................ 42
2.3. Các bƣớc thực hiện một bài dạy tích hợp giáo dục kĩ năng sống ...... 68
Tiểu kết Chƣơng 2 ......................................................................................... 71
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .................................................. 72
3.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................... 72
3.2. Tổ chức thực nghiệm.............................................................................. 72
3.2.1. Thời gian thực nghiệm .......................................................................... 72
3.2.2. Đối tượng thực nghiệm ......................................................................... 72
3.2.3. Nội dung thực nghiệm ........................................................................... 72
3.2.4. Thiết kế bài dạy thực nghiệm ................................................................ 73
3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm .............................................. 95
3.3.1. Đánh giá giờ dạy học thực nghiệm ....................................................... 95
3.3.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm đối chứng ............................................. 97
Tiểu kết Chƣơng 3 ......................................................................................... 91
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 99
1. Kết luận ....................................................................................................... 99
2. Khuyến nghị .............................................................................................. 100

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 102
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 105

iv


DANH MỤC BẢNG BIỂU, ĐỒ THỊ
Bảng 1.1. Mức độ thực hiện tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua
dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1) .. 21
Bảng 1.2. Cơ sở vận dụng các biện pháp tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học
sinh qua dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 ........................ 22
Bảng 1.3. Mức độ sử dụng các biện pháp tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học
sinh qua dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975.......................... 22
Bảng 1.4. Kết quả khảo sát nhận thức của HS THPT về KNS ....................... 24
Bảng 1.5. Sự tiếp nhận thông tin liên quan đến KNS của HS THPT ............. 25
Bảng 1.6. Phiếu khảo sát học sinh .................................................................. 26
Bảng 3.1. Ý kiến của giáo viên sau khi dự giờ dạy thực nghiệm ................... 96
Bảng 3.2. Kết quả điều tra hứng thú học tập của học sinh qua dạy học thực
nghiệm tác phẩm Tây Tiến ................................................................ 96
Bảng 3.3. Kết quả bài kiểm tra của học sinh trường THPT Gia Viễn A................ 97
Biểu đồ 3.1. Kế t quả kiểm tra 45 phút ............................................................ 97

v


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Một trong những giải pháp sư phạm nhằm giúp học sinh hình thành
những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn, lâu dài về mọi mặt và tạo mọi
cơ hội để phát triển năng lực người học là dạy học tích hợp. Quan điểm dạy học

tích hợp hiện nay đang là một trong những định hướng đổi mới căn bản và toàn
diện giáo dục, là một bước chuyển từ cách tiếp cận nội dung giáo dục sang tiếp
cận năng lực nhằm đào tạo con người có tri thức mới, năng động, sáng tạo khi
giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Với quan điểm này, dạy học tích
hợp đã góp phần hiện thực hóa và thực hiện thành công đổi mới giáo dục.
1.2. Cùng với các biện pháp để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho
học sinh trong nhà trường, giáo dục KNS cho học sinh là yêu cầu vô cùng quan
trọng, một nội dung không thể tách rời của quá trình giáo dục. Mục đích của quá
trình giáo dục KNS là nhằm trang bị cho học sinh những kỹ năng cần thiết nhất
để các em có thể thích ứng với cuộc sống của xã hội thời hiện đại. Có thể nói,
việc giáo dục KNS cho học sinh trong nhà trường phổ thông là rất cần thiết để
đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
Nội dung giáo dục KNS đã được tích hợp trong một số môn học và hoạt
động giáo dục có tiềm năng trong nhà trường phổ thông. Các môn học đều hàm
ẩn nội dung giáo dục KNS với những mức độ khác nhau. Với đặc trưng của một
môn học về khoa học xã hội và nhân văn, bên cạnh nhiệm vụ hình thành và phát
triển ở học sinh năng lực sử dụng tiếng Việt, năng lực tiếp nhận văn bản văn học
và các loại văn bản khác, môn Ngữ văn còn giúp học sinh có được những hiểu
biết về xã hội, văn hoá, văn học, lịch sử, đời sống nội tâm của con người. Môn
Ngữ văn còn giúp học sinh có năng lực sử dụng ngôn ngữ để học tập, khả năng
giao tiếp, nhận thức về xã hội và con người. Đồng thời môn Ngữ văn giúp học
sinh bồi dưỡng năng lực tư duy, làm giàu xúc cảm thẩm mĩ để hoàn thiện nhân

1


cách. Vì thế, môn Ngữ văn trong nhà trường THPT là môn học có nhiều ưu thế
trong việc giáo dục KNS cho học sinh.
Nhưng trên thực tế, vấn đề giáo dục KNS ở trường phổ thông mới được
chú trọng từ những năm học 2010 – 2011. Hơn nữa, bản chất môn Ngữ văn là sự

kết hợp giữa tính khoa học và nghệ thuật. Làm sao để học sinh vừa cảm thụ,
rung động với tác phẩm văn chương lại vừa tích hợp được các kĩ năng sống cũng
không phải là đơn giản. Do vậy, việc làm thế nào để tích hợp nội dung giáo dục
KNS trong nội dung bài học và thông qua các phương pháp triển khai nội dung
bài học đến nay vẫn là sự trăn trở của các thầy cô giảng dạy môn Ngữ văn nói
riêng và của giáo viên nói chung.
1.3. Trong quá trình giảng dạy Ngữ văn lớp 12, chúng tôi nhận thấy các
tác phẩm hiện đại Việt Nam khi được lựa chọn vào giảng dạy đều là những tác
phẩm có giá trị nội dung và nghệ thuật, có tác dụng bồi dưỡng tâm hồn, tình
cảm, nhân cách của học sinh. Tuy nhiên, trong thực tế giảng dạy nhiều giáo viên
vẫn chưa khai thác hết tiềm năng của các tác phẩm nhất là việc giáo dục KNS
cho học sinh. Để qua mỗi tác phẩm văn học bên cạnh những cảm thụ về nghệ
thuật, về vẻ đẹp của ngôn ngữ, học sinh còn có thể rút ra được kinh nghiệm sống
cần thiết đủ tự tin bước vào đời.
Xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên và với mong muốn
tìm ra một số biện pháp nhằm giáo dục cho học sinh những giá trị và KNS qua
mỗi tác phẩm văn học, chúng tôi lựa chọn đề tài: Tích hợp giáo dục kĩ năng
sống cho học sinh qua dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn
12, tập 1).
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
2.1. Các nghiên cứu kĩ năng sống ở nước ngoài
Thuật ngữ “Kĩ năng sống” đã xuất hiện từ những năm 90 của thế kỉ XX,
trong một số chương trình giáo dục của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc
(UNICEF). Trước tiên là chương trình Giáo dục những giá trị sống với 12 giá

2


trị cơ bản của giáo dục cho thế hệ trẻ. Tiếp đó, Tổ chức Y tế thế giới (WHO)
và Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) đã

chung sức xây dựng chương trình giáo dục KNS cho thanh thiếu niên. Từ xuất
phát điểm này, một số nhà nghiên cứu như J.H. Fichter (nhà xã hội học người
Mỹ), P. Tugarinov (Liên Xô) hay Dramalier (Bungari) bắt đầu đề cập đến vấn
đề giá trị sống như những chuẩn mực trong giá trị đạo đức con người. Từ đây,
một số tài liệu nghiên cứu về vấn đề giáo dục KNS cho thanh thiếu niên ra đời
như: Tài liệu tập huấn về KNS của UNICEF (2004), Những hoạt động giá trị
sống cho thiếu niên (8 đến 14 tuổi) của Diane Tiuman (Nxb thành phố Hồ Chí
Minh – 2000), Tài liệu tập huấn kĩ năng cơ bản trong tham vấn của G.
Bandzeladze (1985),…
Cũng vào những năm đầu thập niên 90, một số nước châu Á như: Ấn Độ,
Lào, Campuchia,… đã nghiên cứu và triển khai chương trình dạy KNS ở các
bậc học phổ thông từ mầm non cho đến THPT. Ở hầu hết các quốc gia này,
nội dung giáo dục chủ yếu là trang bị và hình thành cho thế hệ trẻ những KNS
cần thiết để giúp họ thích nghi với cuộc sống sau này. Như vậy, có thể nói
mục tiêu chung của giáo dục KNS là nhằm nâng cao tiềm năng của con người
để có hành vi thích ứng và tích cực, đáp ứng nhu cầu, sự thay đổi, các tình
huống của cuộc sống hàng ngày đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống. Vì
vậy, nhiều nước đã đưa ra cách thiết kế chương trình giáo dục và trang bị
KNS vào tất cả các môn học ở các mức độ khác nhau.
Theo tài liệu Giáo dục kĩ năng sống trong môn Ngữ văn ở trường Trung
học phổ thông của nhóm tác giả Lê Minh Châu, Nguyễn Thúy Hồng, Trần Thị
Tố Oanh, Phạm Thị Thu Phương, Lưu Thu Thủy, Nguyễn Thị Hồng Vân,
Đào Vân Vi, Nguyễn Huệ Vi (2010), thống kê cho thấy có hơn 155 nước trên
thế giới quan tâm đến việc đưa KNS vào nhà trường, trong đó có 143 nước đã
đưa vào chương trình chính khóa ở Tiểu học và Trung học. Việc giáo dục
KNS cho học sinh ở các nước được thực hiện theo 3 hình thức:

3

- Kĩ năng sống là môn học riêng biệt.
- Kĩ năng sống được tích hợp vào một số môn học chính.
- Kĩ năng sống được tích hợp vào nhiều hoặc tất cả các môn học trong
chương trình [6, tr.12 – 13].
Tuy nhiên, chỉ có một số ít không đáng kể các nước đưa KNS thành một môn
học riêng biệt. Ví dụ như: Malauy, Campuchia… Còn đa số các nước để tránh sự
quá tải trong nhà trường, thường tích hợp giáo dục KNS vào một phần nội dung
môn học, chủ yếu là các môn xã hội như: Giáo dục sức khỏe, giáo dục giới tính,
quyền con người, giáo dục môi trường…. Một số nước đã sử dụng cách tiếp cận
“Whole School Approach” trong đó có hình thức xây dựng “Trường học thân
thiện” nhằm thúc đẩy việc giáo dục KNS cho HS trong nhà trường [6, tr.13].
Do phần lớn các quốc gia đều mới bước đầu triển khai giáo dục KNS
nên những nghiên cứu lí luận về vấn đề này mặc dù khá phong phú song chưa
thật toàn diện và sâu sắc.
2.2. Các nghiên cứu kĩ năng sống ở trong nước
Tại Việt Nam, KNS đang được cả xã hội quan tâm. Từ những năm 1995
– 1996, tổ chức Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đã phối hợp với Bộ
Giáo dục và Đào tạo cùng Hội Chữ thập đỏ Việt Nam thực hiện dự án “Giáo dục
kĩ năng sống để bảo vệ sức khỏe và phòng chống HIV/AIDS cho thanh thiếu niên
trong và ngoài nhà trường”. Từ đó đến nay, nhiều cơ quan, tổ chức trong nước
và quốc tế đã tiến hành giáo dục KNS gắn liền với các vấn đề thực tiễn như
phòng chống các tệ nạn xã hội (ma túy, mại dâm,…), bảo vệ trẻ em, bảo vệ môi
trường sống, hạn chế vấn đề bạo lực học đường,… Thông qua quá trình thực
hiện các chương trình này, nội dung giáo dục KNS ngày càng được mở rộng.
Trong khoảng một thập niên trở lại đây, đã có rất nhiều các trung tâm
giáo dục KNS ra đời như Tâm Việt, TGM Corporation, Trung tâm KNS trực
thuộc Trung ương Hội khoa học tâm lí – Giáo dục Việt Nam,... thu hút đông
đảo giới trẻ cũng như các bậc phụ huynh quan tâm. Tuy nhiên, tác dụng của

4

các khóa học này có được bền lâu hay không còn phụ thuộc nhiều vào sự tự
rèn luyện của bản thân người học. Ngoài ra, rất nhiều Website, các diễn đàn
về KNS trên internet cũng được thành lập nhằm đáp ứng nhu cầu của giới trẻ.
Đáp ứng nhu cầu thực tiễn về lí thuyết và phương pháp giáo dục KNS
cho học sinh, một số công trình nghiên cứu đã ra đời như Giáo dục giá trị sống
và kĩ năng sống cho học sinh THCS [20]. Trong cuốn sách này, các tác giả đã
dựa trên đặc điểm tâm lí của học sinh THCS để xác định những giá trị sống và
KNS cần thiết cho lứa tuổi này. Từ đó, chỉ ra vai trò của mỗi kĩ năng và đề xuất
một số hoạt động giúp học sinh hình thành những KNS cho bản thân mình. Cuốn
sách cũng đưa ra một số trò chơi có tác dụng giáo dục giá trị sống và KNS cho
học sinh. Tác giả Bùi Ngọc Diệp với cuốn Cẩm nang giáo dục kĩ năng sống cho
học sinh THPT (NXB Giáo dục, 2010) đã nêu những vấn đề chung về KNS và
các KNS cần giáo dục cho học sinh THPT, hướng dẫn tổ chức những hoạt động,
kèm theo một số câu chuyện giáo dục KNS cho học sinh.
Ngoài ra, để góp phần nâng cao kĩ năng sống cho các em học sinh, tác
giả Nguyễn Khánh Hà đã biên soạn bộ sách “Rèn kĩ năng sống cho học sinh”,
giới thiệu những kĩ năng sống cơ bản nhất với học sinh qua 8 chủ đề chính: kĩ
năng tự nhận thức; kĩ năng kiểm soát cảm xúc; kĩ năng làm chủ bản thân; kĩ
năng giao tiếp; kĩ năng đặt mục tiêu; kĩ năng giải quyết vấn đề; kĩ năng tư duy
sáng tạo và tư duy tích cực; kĩ năng ra quyết định. Thông qua những khái niệm
cơ bản, những câu chuyện và hoạt động khám phá, bộ sách không chỉ giúp học
sinh nắm vững khái niệm mà còn được tham gia như người trong cuộc vào
những tình huống cụ thể, cùng suy nghĩ tìm biện pháp xử lí các tình huống,
qua đó rèn luyện và biết cách ứng dụng những kĩ năng sống vào thực tiễn [9].
Bên cạnh đó, tác giả Ngọc Linh đã biên soạn bộ sách “Kĩ năng sống dành cho
học sinh” bao gồm 7 cuốn: “Lòng biết ơn”, “Biết chấp nhận”, “Sự kiên
cường”, “Học cách sống”, “Biết lựa chọn”, “Học cách cho và nhận”, “Biết trân
trọng” với nội dung sâu sắc, chứa đựng gam màu mới lạ, tràn đầy tính trí tuệ,

5


triết lý và hàm súc, bồi dưỡng tâm hồn các bạn trẻ. Những câu chuyện trong bộ
sách như lời nhắn nhủ, chia sẻ với các em về những tình huống diễn ra trong
cuộc sống xung quanh chúng ta, giúp các em trải nghiệm và thực hành kĩ năng
sống để sống đẹp hơn, tốt hơn [19].
Để giúp các nhà trường, giáo viên thực hiện giáo dục KNS cho học sinh
có kết quả, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo Viện khoa học Giáo dục Việt
Nam tổ chức biên soạn nhiều bộ tài liệu về giáo dục KNS cho học sinh qua
một số môn học và hoạt động ngoài giờ lên lớp. Trong dạy học Ngữ văn có
cuốn Giáo dục kĩ năng sống trong môn Ngữ văn ở trường THCS và Giáo dục
kĩ năng sống trong môn Ngữ văn ở trường THPT [6]. Hai cuốn sách đã đề cập
đến tầm quan trọng của việc giáo dục KNS cho học sinh, từ đó xây dựng
những định hướng trong việc giáo dục KNS trong môn Ngữ văn và các
phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực có thể rèn KNS cho học sinh. Tuy
nhiên, những công trình này mới chỉ đề cập đến giáo dục KNS cho học sinh
THCS, THPT một cách khái quát.
Song song với các công trình nghiên cứu nêu trên, trong thời gian gần
đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo, các Sở Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức nhiều
lớp tập huấn, các hội thảo nhằm bồi dưỡng cho cán bộ quản lý, giáo viên về
giáo dục KNS cho học sinh phổ thông; hướng dẫn tích hợp giáo dục KNS qua
một số môn học và hoạt động giáo dục ở các cấp học phổ thông, đặc biệt là
môn Ngữ văn. Tại đây, các giáo viên đã thảo luận sôi nổi về vai trò và sứ
mệnh của văn chương trong việc bồi dưỡng nhân cách tâm hồn con người
mà chưa đưa ra những phương pháp cụ thể để tích hợp giáo dục KNS cho
học sinh trong dạy học tác phẩm văn học.
Bên cạnh đó, là một số luận văn, luận án đã nghiên cứu về việc giáo dục
KNS cho học sinh như: Luận văn thạc sĩ ngành Quản lý giáo dục của tác giả

Nguyễn Hữu Đức (2010), Quản lý giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trường
THPT Trần Hưng Đạo – Nam Định trong giai đoạn hiện nay (Thông qua hoạt

6


động giáo dục ngoài giờ lên lớp), Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc
gia Hà Nội; Lê Kim Anh (2011), Luận văn thạc sĩ sư phạm Ngữ văn, Tích
hợp rèn kĩ năng sống cho học sinh trong dạy học thơ trữ tình hiện đại Việt
Nam ở trường trung học cơ sở, Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia
Hà Nội; Vũ Thị Bích Hằng (2015), Luận văn thạc sĩ sư phạm Ngữ văn, Tổ
chức dạy học phần Làm văn (Ngữ văn 10 – tập 2) theo hướng tích hợp giáo
dục kĩ năng sống, Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội;
Nguyễn Hà Giang (2016), Luận văn thạc sĩ sư phạm Ngữ văn, Rèn luyện kĩ
năng sống cho học sinh lớp 12 trong dạy học văn nghị luận xã hội, Trường
Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội,…
Có thể nói, dạy học thơ nói chung và dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến
1975 nói riêng từ lâu đã thu hút được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu và đạt
được những thành tựu to lớn. Có thể điểm qua một số công trình như : “Thơ và mấy
vấn đề trong thơ Việt Nam hiện đại” của tác giả Hà Minh Đức, “Thi pháp học và
vấn đề giảng dạy văn học trong nhà trường” của tác giả Nguyễn Thị Dư Khánh.
Ngoài ra, còn rất nhiều bài viết, nhiều công trình nghiên cứu được đăng tải
trên các báo, tạp chí chuyên ngành, nhiều luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ cũng
đề cập, bàn luận về phương pháp dạy học thơ trong đó có thơ Việt Nam từ
năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1). Các công trình nghiên cứu này đã đưa
ra các biện pháp tiếp cận các tác phẩm từ góc độ thể loại hoặc đề xuất một hướng
dạy học hiện đại đối với các tác phẩm thơ ca.
Như vậy, những công trình trước đó mới chủ yếu nghiên cứu về dạy học
theo đặc trưng thể loại, thi pháp, phương pháp giảng dạy… mà chưa đề cập đến
các vấn đề tích hợp giáo dục KNS cho học sinh qua dạy học. Chính vì vậy, chúng

tôi đã lựa chọn đề tài “Tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua dạy
học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1)” nhằm đưa
môn Ngữ văn gắn liền với cuộc sống và mang tính giáo dục cao hơn.

7


3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lí luận về KNS, giáo dục KNS và
phân tích thực trạng tích hợp giáo dục KNS cho học sinh trong dạy học Ngữ
văn nói chung và qua dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn
12, tập 1) nói riêng, từ đó đề xuất một số biện pháp trong việc tích hợp giáo
dục KNS cho học sinh. Đề tài góp phần phát huy tính hữu dụng và thiết thực
qua dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1) nhằm
hình thành và phát triển những KNS cần thiết cho lứa tuổi học sinh trung học
phổ thông. Từ đó, góp phần giáo dục nhân cách cho học sinh, nâng cao chất
lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu xã hội.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa những vấn đề lí luận về KNS, tích hợp giáo dục KNS.
- Khảo sát thực trạng tích hợp giáo dục KNS cho học sinh qua dạy học Ngữ
văn nói chung và dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1)
nói riêng.
- Đề xuất một số biện pháp tích hợp giáo dục KNS cho học sinh qua dạy
học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1).
- Thực nghiệm dạy học bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng để kiểm tra
tính khả thi của những đề xuất.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Quá trình dạy học tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua dạy

học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1).
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề xuất các biện pháp tích hợp giáo dục KNS cho học sinh qua dạy thơ
Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 trong chương trình Ngữ văn 12, tập 1.
Khảo sát và thực nghiệm được triển khai tại trường THPT Gia Viễn A –
tỉnh Ninh Bình.

8


Luận văn tập trung nghiên cứu các KNS cơ bản để tích hợp giáo dục cho học
sinh qua dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn 12, tập 1) như: kĩ
năng giao tiếp, kĩ năng tự nhận thức, kĩ năng tư duy sáng tạo,...
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lí luận: sưu tầm, đọc tài liệu, phân tích, khái
quát, hệ thống hóa các tài liệu có liên quan đến nội dung đề tài.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: quan sát, khảo sát, điều tra, phỏng
vấn, thống kê, phân tích, tổng hợp, đánh giá,…
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: thống kê, so sánh, đối chiếu, xử lí
số liệu,…
6. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ
lục, luận văn gồm 3 chương:
Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
Chƣơng 2. Một số biện pháp dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến
1975 (Ngữ văn 12, tập 1) theo hướng tích hợp giáo dục kĩ năng sống
Chƣơng 3. Thực nghiệm sư phạm

9

CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Khái quát về kĩ năng sống
1.1.1. Khái niệm kĩ năng sống và giáo dục kĩ năng sống
1.1.1.1. Kĩ năng sống
Khi nói về KNS thì có nhiều quan niệm khác nhau:
- Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), KNS là những kĩ năng thiết thực
mà con người cần có để có cuộc sống an toàn và khỏe mạnh. Hiểu rộng hơn,
KNS là khả năng để có hành vi thích ứng (adaptive) và tích cực (positive),
giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu cầu và thách thức của
cuộc sống hàng ngày [6, tr.7].
- Theo Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), KNS là cách tiếp cận
giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự
cân bằng về tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và kĩ năng [6, tr.7].
- Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc
(UNESCO), KNS gắn liền với 4 trụ cột của giáo dục: học để biết (learning to
know), học để khẳng định bản thân (learning to be), học để chung sống
(learning to live together) và học để làm việc (learning to do) [6, tr.7 – 8]. Tiếp
cận theo 4 trụ cột trên thì KNS có thể hiểu là: kĩ năng học tập, kĩ năng làm chủ
bản thân, kĩ năng thích ứng và hòa nhập với cuộc sống, kĩ năng làm việc.
Từ những quan niệm trên đây, có thể thấy KNS bao gồm nhiều kĩ năng
cụ thể, cần thiết cho cuộc sống hàng ngày của con người. KNS là năng lực
tâm lí – xã hội của mỗi cá nhân, năng lực này có được là do quá trình học tập
và lĩnh hội, được thể hiện thông qua truyền thống, văn hóa, gia đình, cộng
đồng và xã hội.
Với cách phân tích nêu trên, tác giả luận văn sử dụng khái niệm KNS
trong nghiên cứu với nội hàm: “KNS là khả năng làm chủ bản thân của mỗi

10

người, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả
năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống ” [6, tr.8].
1.1.1.2. Giáo dục kĩ năng sống
KNS được hình thành thông qua quá trình xây dựng những hành vi lành
mạnh và thay đổi những hành vi, thói quen tiêu cực trên cơ sở giúp người học
có cả kiến thức, giá trị và kĩ năng thích hợp. Do vậy, KNS phải được hình
thành cho học sinh thông qua con đường đặc trưng – hoạt động giáo dục.
Theo Nguyễn Thị Mỹ Lộc “Giáo dục kĩ năng sống là một quá trình với những
hoạt động giáo dục cụ thể nhằm tổ chức, điều khiển để học sinh biết cách
chuyển tải những gì mình biết (nhận thức), những gì mình cảm nhận (thái độ),
những gì mình quan tâm (giá trị) thành những khả năng thực thụ giúp học
sinh biết phải làm gì và làm như thế nào (hành vi) trong những tình huống
khác nhau của cuộc sống” [20, tr.108 – 109].
1.1.2. Phân loại kĩ năng sống
Có nhiều cách phân loại KNS:
- Theo UNESCO, WHO và UNICEF, có thể xem KNS gồm các kĩ năng
cốt lõi sau :
+ Kĩ năng giải quyết vấn đề (problem solving);
+ Kĩ năng suy nghĩ/ tư duy phê phán (critical thinking);
+ Kĩ năng giao tiếp hiệu quả (effective communication skills);
+ Kĩ năng ra quyết định (decision – making);
+ Kĩ năng tư duy sáng tạo (creative thinking);
+ Kĩ năng giao tiếp ứng xử cá nhân (interpersonal relationship skills);
+ Kĩ năng tự nhận thức/ tự trọng và tự tin của bản thân, xác định giá trị
(selfawareness building skills, incl. Self-awareness, self-esteem and selfconfidence, angd values analysis);
+ Kĩ năng thể hiện sự cảm thông (empathy) [6, tr. 9].

11

- Trong giáo dục ở nước ta những năm vừa qua, KNS thường được phân
loại theo các mối quan hệ, bao gồm các nhóm sau: nhóm các kĩ năng nhận
biết và sống với chính mình; nhóm các kĩ năng nhận biết và sống với người
khác; nhóm các kĩ năng ra quyết định một cách có hiệu quả [6, tr.9 – 10].
Trên đây chỉ là một số cách phân loại KNS. Tuy nhiên, các cách phân
loại này chỉ mang tính tương đối. Trong thực tế cuộc sống, các KNS có sự
đan xen, tương hỗ lẫn nhau.
Thống nhất với quan điểm trên, đồng thời xem xét sự tương thích với
tính chất, đặc điểm của dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ
văn 12, tập 1), chúng tôi giới hạn các KNS được nghiên cứu trong luận văn để
tích hợp chủ yếu là các kĩ �� T Ì N H
M Ƣ Ờ N G L Á T
H Y S

I N H

D Ũ N G C Ả M

92

Nội
dung
tích hợp
giáo dục
KNS


chốt đúng/ sai, cho

điểm hoặc gọi nhóm
khác.
*Gợi ý về ô chữ hàng
dọc (có 7 chữ cái): Từ
diễn tả vẻ đẹp nổi bật
của hình tượng người
lính Tây Tiến cũng
như cảm hứng sáng tác
của Quang Dũng trong
bài thơ.
* Gợi ý về ô chữ hàng
ngang:
- Ô chữ số 1 (có 6 chữ
cái): Tên địa bàn in
dấu những chặng
đường hành quân của
binh đoàn Tây Tiến?
- Ô chữ số 2 (có 5 chữ
cái): Nét riêng của
thiên nhiên nơi người
lính Tây Tiến hành
quân, được thể hiện
qua những câu thơ:
“Dốc lên khúc khuỷu
dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng
ngửi trời
Ngàn thước lên cao
ngàn thước xuống”.
- Ô chữ số 3 (có 6 chữ

cái):Vẻ đẹp độc đáo

93


của người lính Tây
Tiến được thể hiện qua
những câu thơ:
Nhạc về Viên Chăn
xây hồn thơ
Đêm mơ Hà Nội dáng
kiều thơm
- Ô chữ số 4 (có 7 chữ
cái): Những câu thơ
Nhà ai Pha Luông
mưa xa khơi
Trôi dòng nước lũ hoa
đong đưa
thể hiện nét đẹp nào
nữa của thiên nhiên
nơi đơn vị Tây Tiến
hành quân qua.
- Ô chữ số 5 (có 8 chữ
cái): Địa danh xuất
hiện trong câu thơ
…hoa về trong đêm
hơi
- Ô chữ số 6 (có 6 chữ
cái): Hai câu thơ:
Anh bạn dãi dầu không

bước nữa
Rải rác biên cương mồ
viễn xứ
nói lên hiện tượng gì?
- Ô chữ số 7 (có 7 chữ
cái): Vẻ đẹp tinh thần
của người lính thể hiện
qua câu thơ: Chiến
trường đi chẳng tiếc
đời xanh.

94


4. Vận dụng
Phƣơng pháp/ kĩ thuật dạy học: Kĩ thuật viết tích cực
Hoạt động của GV và
HS

Nội dung cần đạt

- GV yêu cầu HS tìm
hiểu và làm bài tập thu
hoạch ở nhà. Nộp sản
phẩm vào buổi học sau.
HS lựa chọn một trong
số các vấn đề sau:
- Có ý kiến cho rằng:
Hiện nay, rất nhiều HS
giỏi đăng kí vào các

trường quân đội chứng
tỏ phẩm chất của người
lính Việt Nam đang được
kế thừa, phát huy. Anh/
chị có đồng ý với ý kiến
trên không? Vì sao?
- Từ hình tượng người
lính Tây Tiến, anh/chị có
suy nghĩ gì về lí tưởng
sống của thanh niên hiện
nay.

Nội dung tích hợp
giáo dục KNS
- Kĩ năng tự nhận
thức: lý tưởng sống, ý
thức trách nhiệm của
công dân trong công
cuộc xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc. Chủ
động, tích cực học
tập, sáng tạo.

3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm
3.3.1. Đánh giá giờ dạy học thực nghiệm
So với lớp học đối chứng, giờ dạy học thực nghiệm đã thực sự phát huy
được vai trò chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh theo đúng yêu cầu đổi
mới phương pháp dạy học. Thông qua giờ học, học sinh đã tự rút ra được
những bài học sâu sắc cho bản thân, biết thêm được những KNS phù hợp với
cuộc sống hằng ngày.

95


Giờ dạy học thực nghiệm thành công bởi cách tổ chức linh hoạt các bước
thực hiện một bài dạy tích hợp giáo dục KNS. GV đã sử dụng các PPDH/
KTDH tích cực như nêu vấn đề, thảo luận nhóm, kĩ thuật động não, kĩ thuật
trình bày một phút, kĩ thuật viết tích cực,... nhằm định hướng phát triển năng
lực cho học sinh. Giờ dạy thực nghiệm không chỉ có tính logic, khoa học mà
còn mang tính giáo dục sâu sắc.
Bảng 3.1. Ý kiến của giáo viên sau khi dự giờ dạy thực nghiệm
Xếp loại

Nội dung

Tốt

Khá

Trung bình

1. Nội dung tri thức bài giảng

60 %

40 %

0%

2. Phương pháp và phương tiện dạy học

70 %

30 %

0%

3. Cấu trúc giờ học

60 %

40 %

0%

4. Khả năng tổ chức bao quát lớp

45 %

55 %

0%

5. Thái độ học tập của học sinh

50 %

45 %

5%

6. Liên hệ thực tiễn – tích hợp giáo dục

70 %

30 %

0%

kĩ năng sống cho học sinh
Bảng 3.2. Kết quả điều tra hứng thú học tập của học sinh qua dạy học
thực nghiệm tác phẩm Tây Tiến
Trƣờng

A

B

C

D

Trường THPT Gia Viễn A

30%

70%

0%

0%

Ghi chú:
A. Rất hứng thú
B. Hứng thú
C. Không hứng thú
D. Ý kiến khác
Kết quả điều tra hứng thú học tập của học sinh qua giờ dạy thực nghiệm
cho thấy, đa phần học sinh đều hứng thú với bài học. Các em đều cảm thấy

96


được giáo dục những KNS sau: kĩ năng tự nhận thức, kĩ năng tư duy sáng tạo,
kĩ năng hợp tác, kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng giao tiếp,…
3.3.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm đối chứng
Để đánh giá kết quả thực nghiệm dựa trên số liệu cụ thể, chúng tôi tiến
hành tập hợp điểm số các bài kiểm tra của học sinh ở lớp thực nghiệm và đối
chứng lập thành bảng thống kê, phân loại. Kết quả như sau:
Bảng 3.3. Kết quả bài kiểm tra của học sinh trƣờng THPT Gia Viễn A
Lớp
12B2
(ĐC)
12B1
(TN)

Số ho ̣c

Đề kiể m

Điểm

Điểm

sinh

tra

giỏi

khá

45

45 phút

6

17

18

4

(13,3 %)

(37,8 %)

(40%)

(8,9 %)

45

45 phút

9

21

12

3

(20,0%)

(46,7 %)

(26,6%)

(6,7 %)

Điểm TB

Điểm
yếu

Căn cứ vào bảng kết quả kiểm tra của lớp thực nghiệm và lớp đố i chứng
chúng tôi đã lập biể u đồ so sánh kế t quả kiể m tra ở bài 45 phút như sau:

Biểu đồ 3.1. Kế t quả kiểm tra 45 phút

97


Nhìn vào bảng thống kê có thể nhận định một cách khái quát về tình hình
chất lượng, kết quả của lớp thực nghiệm và đối chứng như sau: Tỉ lệ học sinh
có điểm giỏi và khá ở lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng, tỉ lệ học sinh
có điểm trung bình và yếu ở lớp thực nghiệm thấp hơn lớp đối chứng. Nhìn
vào độ chênh lệch về điểm giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ta thấy đây
là một tín hiệu đáng mừng.

Tiểu kết Chƣơng 3
Như vậy, qua thực tế áp dụng và lấy ý kiến từ đồng nghiệp, chúng tôi
khẳng định được tính khoa học và tính khả thi của việc tích hợp giáo dục
KNS cho học sinh qua dạy học thơ Việt Nam từ năm 1945 đến 1975 (Ngữ văn
12, tập 1). Sử dụng tốt các biện pháp đề xuất như áp dụng linh hoạt các PPDH
và KTDH tích cực, thực hiện các bước lên lớp trong dạy học bài thơ Tây Tiến
hoàn toàn đem lại hiệu quả cho giờ học.
Giáo viên có thể vận dụng các biện pháp dạy học mà chúng tôi đề xuất ở
trên vào dạy học các bài thơ khác trong chương trình THPT cũng như vào dạy
học Ngữ văn nói chung. Tuy nhiên, khi vận dụng cần căn cứ vào nội dung cụ
thể để đưa ra những biện pháp hợp lí, khả thi; sự vận dụng cũng cần hết sức
linh hoạt, tránh khiên cưỡng, gò ép.

98