giáo trình sinh học đại cương

1/6/2012

CHƯƠNG
Sinh sản ở Thực vật
có hoa

2

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences

Rafflesia arnoldii ở Indonesia

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

1


1/6/2012

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Sinh sản vô tính
• Không có quá trình giảm phân, tạo giao tử, và thụ
tinh.
• Cá thể mới được tạo ra từ sự nguyên phân.
• Các cá thể con được tạo ra có cấu trúc đi truyền
giống mẹ và giống hệt nhau.

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Trong tự nhiên
• Thực vật thường sinh sản sinh dưỡng: cơ thể mới
được hình thành từ một phần của rễ, thân, lá.
• Từ thân:
– Thân rễ = Căn hành (Rhizomes)
– Thân củ (Tubers)
– Thân bò (Stolons)

• Từ lá:
– Các lá phụ

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

2


1/6/2012

Từ căn hành (Maranta leuconeura)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Cây Dong vằn (Maranta leuconeura)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Từ thân củ : Khoai Tây (Solanum tuberosum)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

3


1/6/2012

Từ thân bò
• Dâu Tây (Fragaria ananassa)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Dâu Tây

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Từ củ: Tỏi (Allium sativum)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

4


1/6/2012

Tỏi (Allium sativum)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Từ lá: Mother of Thousands

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Sự tiếp hợp vô tính (Apomixis)
Gồm 2 dạng:
• Trinh sản (Parthenogenesis):
– Phôi được tạo thành từ một trứng không thụ tinh bên
trong một túi phôi lưỡng bội được hình thành khi
chưa hoàn tất giảm phân.

• Tiếp hợp vô tính:
– Phôi được hình thành từ một phôi tâm (nucellus)
lưỡng bội quanh túi phôi.
– Thường gặp ở các cây có múi (citrus).
Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

5


1/6/2012

Tiếp hợp vô tính ở Taraxacum

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Trong Nông nghiệp
• Chiết
• Ghép
• Nuôi cấy mô
• Dung hợp tế bào trần

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Chiết

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

6


1/6/2012

Ghép

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Axel Erlandson's "Two Leg Tree"

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

7


1/6/2012

Nuôi cấy mô

(a) Mô của carrot được nuôi cấy (b) Mô sẹo biệt hóa thành cây
Với rễ, thân, lá
hình thành các mô sẹo (callus)
Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Dung hợp tế bào trần

50 m
Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

8


1/6/2012

Sinh sản hữu tính
• Bào tử thể (Sporophyte), thế hệ lưỡng bội, sinh ra
các bào tử đơn bội bằng cách giảm phân.
• Các bào tử đơn bội nguyên phân tạo ra các giao tử
thể đơn bội.
• Giao tử thể (Gametophyte) nguyên phân tạo ra
trứng hoặc tinh trùng (giao tử) đơn bội.
• Các giao tử hợp nhất qua thụ tinh tạo thành hợp tử
lưỡng bội.
• Các hợp tử sinh trưởng và phát triển thành cây (bào
tử thể).
Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Sự xen kẻ thế hệ

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Sự xen kẻ thế hệ
Hạt phấn nẩy mầm
Bầu noãn

Ống phấn

Tế bào trứng
Túi phôi

THỤ TINH
Tinh trùng (n)

Trứng (n)
Hợp tử (2n)

Đơn bội (n)
Lưỡng bội (2n)

Hạt nẩy mầm

Hạt

Hạt
Phôi (2n)
Quả đơn

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

9

1/6/2012

Hoa là cơ quan sinh sản

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Cấu tạo của hoa

Đài
hoa

Tràng
hoa

Nhị

Nhụy

Bao phấn
Chỉ

Nuốm
Vòi
Bầu noãn
Noãn

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Cấu tạo của hoa

Nướm
Nhị đực

Chỉ

Bao phấn

Vòi nhụy
Bầu noãn Nhụy
cái
Noãn

Cánh hoa

Lá đài

Đế hoa

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

10


1/6/2012

Hoa của cây đu đủ
• Cây đu đủ có thể có một trong ba dạng giới tính:
đực, cái hoặc lưỡng tính. Những dạng này được
biểu hiện ở hoa.
• Hoa đực không có bầu noãn và không tạo trái.

Chúng chỉ có bao phấn sản sinh các hạt phấn.
• Hoa cái có nhụy và được sinh ra ở nách cuống lá.
• Hoa lưỡng tính có cả nhụy và nhị. Chúng có thể tự
thụ phấn..

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Hoa đu đủ đực(Carica papaya)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Hoa đu đủ cái

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

11


1/6/2012

Hoa lưỡng tính

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Quang kỳ và sự trổ hoa
• Cây thuốc lá đột biến (Maryland Mammoth):
– không trổ hoa ngoài đồng vào mùa hè
– trổ hoa trong nhà kính vào mùa đông.

 Ngày ngắn vào cuối thu và đầu mùa đông đã cảm

ứng sự trổ hoa của thứ thuốc lá khổng lồ này.

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Maryland Mammoth

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

12


1/6/2012

Quang kỳ và sự trổ hoa
Dựa vào quang kỳ, cây được chia thành 3 nhóm:
1. Cây ngày ngắn (short-day plant):
– chỉ trổ hoa trong điều kiện ngày ngắn, thường vào
mùa xuân và mùa thu

•

Thí dụ:
– đậu xanh (Vigna aureus)
– trạng nguyên (Poinsettia pulcherrima)
– thược dược (Dahlia pinnata)
– cải bắp (Brassica oleracea)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Quang kỳ và sự trổ hoa

2. Cây ngày dài (Long-day plant):
– thường trổ hoa vào mùa hè

• Thí dụ:
– hành (Allium cepa)
– cà rốt (Dacus carota)
– thuốc lá (Nicotiana tabacum)
– củ cải đường (Beta vulgaris)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Quang kỳ và sự trổ hoa
3. Cây trung tính (day-neutral plant):
– không bị ảnh hưởng bởi quang kỳ, trổ hoa dù ngày
dài hay ngắn.

• Thí dụ:
– húng quế (Ocimum basilicum)
– hướng dương (Helianthus annuus)
– cẩm chướng (Dianthus caryophyllus)
– cà chua (Lycopersicum esculentum)...

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

13


1/6/2012

So sánh cây ngày dài và cây ngày ngắn

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

So sánh cây ngày dài và cây ngày ngắn

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Thí nghiệm: Ké đầu ngựa (Xanthium strumarium)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

14


1/6/2012

Sự thành lập giao tử đực
• Mỗi bao phấn thường có 4 túi phấn.
• Trong túi phấn, các mẫu bào của tiểu bào tử (2n)
giảm phân  các tiểu bào tử (n).
• Mỗi tiểu bào tử phát triển thành một hạt phấn (giao
tử thực vật đực). Hạt phấn nguyên phân  1 nhân
dinh dưỡng và 1 nhân sinh dục.
• Khi thụ phấn:
– Nhân dinh dưỡng  ống phấn
– Nhân sinh dục nguyên phân  2 tinh trùng.
Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

HạT phấn
• Hạt phấn của mỗi laoif có hình dạng, kích thước và

cấu trúc vách tế bào đặc trưng.

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

15


1/6/2012

Hạt phấn

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Sự thành lập giao tử cái
• Mỗi bầu noãn có một hoặc nhiều noãn.
• Mỗi noãn có một bào tử nang (2n) giảm phân  4
đại bào tử (n).
• Ba đại bào tử thoái hóa. Đại bào tử còn lại phát
triển thành túi phôi (giao tử thực vật cái) nguyên
phân 3 lần  8 nhân nằm trong 7 tế bào:
– 2 nhân cực nằm trong một tế bào lớn.
– 1 tế bào trứng.
– 2 trợ cầu và 3 đối cầu.
Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

16


1/6/2012

Sự thụ phấn

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Thụ tinh kép
• Sau khi rơi lên nướm
– Một hạt phấn nẩy mầm và tạo thành ống phấn mọc
dài ra, xuyên qua các mô của vòi đi về phía tế bào
noãn.

• Khi đầu ống phấn vào noãn:
– Chúng phóng thích hai tinh trùng vào túi phôi.

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

17


1/6/2012

Thụ tinh kép
• 1 tinh trùng thụ tinh cho trứng  hợp tử (2n). Hợp
tử nguyên phân liên tiếp, phát triển  phôi.
• 1 tinh trùng kết hợp với 2 nhân cực  tế bào (3n).
Tế bào này nguyên phân liên tiếp tạo thành nội nhũ
(endosperm) dự trữ chất dinh dưỡng để nuôi phôi.
• Phôi và nội nhũ được bao bọc bởi một lớp vỏ cứng
 hạt.

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

18


1/6/2012

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Từ noãn đến hạt
• Sau khi thụ tinh
– Mỗi noãn phát triển thành một hạt.
– Bầu noãn phát triển thành trái bao bọc bên ngoài hạt.

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Sự phát triển của phôi
• Hợp tử phân cắt tạo ra hai tế bào không bằng nhau:
– tế bào ngọn nhỏ  phôi
– tế bào gốc to  dây treo

• Tế bào ngọn phân chia nhiều lần tạo ra một phôi
hình cầu có ba loại mô:
– tiền bì (protoderm)  biểu bì
– mô căn bản
– tiền dẫn truyền  mô dẫn truyền và tượng tầng

• Phôi hình tim  lá mầm
Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

19


1/6/2012

Phát triển phôi ở cây hai lá mầm

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Cấu trúc của hạt
• Phôi và nội nhũ
– Được bao bọc và che chỡ bởi một vỏ hạt cứng

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

• Ở cây song tử diệp phôi gồm:
– trục hạ diệp
– rễ mầm
– hai tử diệp

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

20


1/6/2012

• Ở cây đơn tử diệp có:
– Một tử diệp
– Diệp tiêu = lá bao mầm (coleoptile)
– Bao rễ mầm (coleorhiza)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Các loại quả
• Quả đơn: từ một bầu noãn  1 trái
– Phù mập
– Khô
• Tự khai
• Bất khai

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Đào (Peach)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

21


1/6/2012

Mận (Plum)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Cà tím (Eggplant)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Trôm (Bastard poom)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

22


1/6/2012

Bastard poom

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Sầu riêng (Durian)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Đậu (Pea)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

23


1/6/2012

Gòn (Silk cotton tree)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Các loại quả
• Quả kép:
– Hợp quả: một hoa có nhiều bầu noãn riêng biệt, mỗi
bầu noãn phát triển, kết dính lại  1 trái.
– Đa quả: một phát hoa gồm nhiều hoa phát triển
thành trái (mỗi hoa phát triển thành một trái và liên
kết lại thành một trái duy nhất).

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Mãng cầu ta (custard apple)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

24


1/6/2012

Khóm (Pineapple)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Các loại quả
• Giả quả: trái không phải là từ bầu noãn mà từ
những bộ phận khác của hoa
– Từ cuống hoa: đào lộn hột

– Từ đế hoa: dâu tây

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

Đào lộn hột (cashew)

Bui Tan Anh – College of Natural Sciences – Can Tho University

25