Kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần phú tài.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRẦN LÊ ANH

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN PHÚ TÀI

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Đà Nẵng - Năm 2014


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRẦN LÊ ANH

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN PHÚ TÀI

Chuyên ngành : KẾ TOÁN
Mã số

: 60.34.30

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Đoàn Ngọc Phi Anh

Đà Nẵng - Năm 2014

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và có nguồn gốc
rõ ràng.
Tác giả luận văn
Trần Lê Anh


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BHXH

: Bảo hiểm xã hội

CPBH

: Chi phí bán hàng

CPNCTT

: Chi phí nhân công trực tiếp

CPNVLTT

: Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp

CPQLDN

: Chi phí quản lý doanh nghiệp

CPSXC

: Chi phí sản xuất chung

DN

: Doanh nghiệp

GTGT

: Giá trị gia tăng

SXKD

: Sản xuất kinh doanh

TNDN

: Thu nhập doanh nghiệp

TP

: Thành phố

TSCĐ

: Tài sản cố định

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ............................................................. 2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................... 2
4. Phƣơng pháp nghiêp cứu ....................................................................... 2
5. Bố cục đề tài ........................................................................................... 3
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ............................................................... 3
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP ........................................................................... 7
1.1. KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM VÀ VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM TRONG VIỆC CUNG CẤP THÔNG TIN QUẢN TRỊ .................... 7
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm ........................................................ 7
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm .................................................... 8
1.1.3. Vai trò của kế toán trách nhiệm ..................................................... 11
1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ – CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP .............................................................. 12
1.2.1. Khái niệm về phân cấp quản lý...................................................... 12
1.2.2. Những tác động của phân cấp quản lý đến kế toán trách nhiệm ... 13
1.3. TỔ CHỨC CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM DỰA TRÊN CƠ SỞ
PHÂN CẤP QUẢN LÝ .................................................................................. 15
1.3.1. Trung tâm chi phí ........................................................................... 17
1.3.2. Trung tâm doanh thu ...................................................................... 18
1.3.3. Trung tâm lợi nhuận....................................................................... 18
1.3.4. Trung tâm đầu tƣ............................................................................ 19
1.4. ĐÁNH GIÁ THÀNH QUẢ CỦA CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM. 20


1.4.1. Xác định các chỉ tiêu đƣợc sử dụng để đánh giá trách nhiệm ....... 20
1.4.2. Lập dự toán cho cho các trung tâm trách nhiệm............................ 27

1.4.3. Báo cáo trách nhiệm của các trung tâm trách nhiệm ..................... 31
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................ 36
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN PHÚ TÀI ......................................................... 37
2.1. ĐẶC ĐIỂM TÌNH HÌNH CHUNG TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN PHÚ
TÀI .................................................................................................................. 37
2.1.1. Giới thiệu về Công ty Cổ phần Phú Tài ........................................ 37
2.1.2. Đặc điểm tổ chức tại Công ty ........................................................ 39
2.1.3. Đặc điểm tổ chức kế toán tại Công ty............................................ 43
2.2. THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY CỔ PHẦN PHÚ TÀI ................................................................................ 46
2.2.1. Sự phân cấp quản lý tài chính tại Công ty .................................... 46
2.2.2. Các trung tâm trách nhiệm tại Công ty .......................................... 48
2.2.3. Công tác tổ chức báo cáo nội bộ tại Công ty ................................. 48
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN PHÚ TÀI ............................................................ 66
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................ 69
CHƢƠNG 3: HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN PHÚ TÀI ........................................................ 70
3.1. TỔ CHỨC CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM THEO PHÂN CẤP
QUẢN LÝ TẠI CÔNG TY............................................................................. 70
3.1.1. Xác định các trung tâm trách nhiệm .............................................. 70
3.1.2. Xác định mục tiêu, nhiệm vụ của các trung tâm trách nhiệm ........ 73
3.2. ĐÁNH GIÁ THÀNH QUẢ TẠI CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM .......... 76
3.2.1. Trung tâm chi phí ........................................................................... 78


3.2.2. Trung tâm doanh thu ...................................................................... 90
3.2.3. Trung tâm lợi nhuận....................................................................... 94
3.2.4. Trung tâm đầu tƣ .......................................................................... 100

3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ĐỂ THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP HOÀN
THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ
PHẦN PHÚ TÀI ......................................................................................... 103
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.............................................................................. 104
KẾT LUẬN .................................................................................................. 105
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao)
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

bảng

Trang

1.1

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí

33

1.2

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm doanh thu

34

1.3

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận

35

1.4

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm đầu tƣ

35

2.1

Kế hoạch sản xuất kinh doanh năm 2012 – Xí nghiệp 380

49

2.2

Kế hoạch nhu cầu vốn lƣu động năm 2012

52

2.3

Kế hoạch chi phí lãi vay năm 2012

53

2.4

Kế hoạch chi phí bán hàng năm 2012

54

2.5

Kế hoạch chi phí quản lý năm 2012

55

2.6

Kết quả hoạt động kinh doanh tháng 10 năm 2012 - Xí
nghiệp 380

56

2.7

Tổng hợp doanh thu 6 tháng năm 2012

60

2.8

Báo cáo doanh thu 6 tháng đầu năm 2012

61

2.9

Báo cáo chi phí bán hàng 6 tháng đầu năm 2012

62

2.10

Báo cáo chi phí quản lý 6 tháng đầu năm 2012

63

2.11

Tổng hợp doanh thu và chi phí tài chính 6 tháng đầu năm 2012

64

2.12

Báo cáo kết quả hoạt động khác 6 tháng đầu năm 2012

65

3.1

Bảng bố trí nhân sự

72

3.2

Kế hoạch chi phí sản xuất tại Nhà Máy thuộc XN Thắng Lợi
- 2012

3.3

80

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí định mức – sản
phẩm Đá ốp lát Granite Nhà máy Qui Nhơn – Xí nghiệp 380
6 tháng đầu năm- 2012

85


3.4

Báo cáo phân tích biến động chi phí quản lý – Xí nghiệp
380 6 tháng đầu năm – 2012

89

3.5

Kế hoạch tiêu thụ năm 2012

91

3.6

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm doanh thu Cửa hàng
thành phố Hồ Chí Minh 6 tháng đầu năm 2012

93

3.7

Dự toán chi phí bán hàng- Xí nghiệp 380 – năm 2012

95

3.8

Kết quả hoạt động kinh doang tháng 10/2012- Xí nghiệp

3.9

380

98

Báo cáo phân tích kết cấu doanh thu, chi phí, lợi nhuận

102


DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

Số hiệu

Tên sơ đồ

sơ đồ
1.1

Sơ đồ thể hiện mối quan hệ giữa chức năng quản trị và quá
trình kế toán

Trang

9

1.2

Sơ đồ tiến trình của một trung tâm trách nhiệm

10

1.3

Hệ thống kế toán trách nhiệm

20

2.1

Sơ đồ tổ chức Công ty Cổ phần Phú Tài

39

2.2

Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán của Công ty

43

2.3

Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại Xí nghiệp

45

3.1

Mô hình tổ chức các trung tâm trách nhiệm tại Công ty

72

3.2

Hệ thống kế toán trách nhiệm

77


1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Mỗi một tổ chức hay đơn vị nào cũng thƣờng do rất nhiều bộ phận hợp
thành, để các bộ phận này hoạt động hiệu quả cần xây dựng cho nó một hệ
thống quản lý hữu hiệu. Điều này càng trở nên cần thiết trong giai đoạn hiện
nay, khi các doanh nghiệp đang gặp phải nhiều khó khăn nhƣ biến động về
giá cả, dịch vụ và hàng hóa… việc củng cố và xây dựng hệ thống quản lý hữu
hiệu để có cách làm tốt hơn đang là điều quan trọng và cần thiết.
Do đó, để nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp đòi hỏi từng
bộ phận của doanh nghiệp phải hoạt động có hiệu quả, phối hợp với nhau
chặc chẽ, nhịp nhàng và theo mục tiêu chung. Để thực hiện mục tiêu này, kế
toán quản trị cần đƣợc tổ chức có hệ thống giúp cho nhà quản trị đánh giá
đƣợc kết quả hoạt động của từng bộ phận, qua đó phát huy những yếu tố tích
cực và ngăn ngừa những yếu kém trong việc thực hiện các mục tiêu chung
của tổ chức.
Bên cạnh đó, kế toán trách nhiệm cũng là một trong những nội dung cơ
bản của kế toán quản trị. Kế toán trách nhiệm mang lại rất nhiều lợi ích, nó
giúp nhà quản lý cấp cao có nhiều thời gian hơn để lập các kế hoạch lâu dài,
có điều kiện tốt hơn cho việc đánh giá trách nhiệm của từng cấp quản lý và
có thể làm rõ đƣợc nguyên nhân yếu kém là do bộ phận nào, công đoạn nào.
Càng ngày, kế toán trách nhiệm càng có vai trò và vị trí quan trọng trong
quản lý ở các doanh nghiệp, đặc biệt là các tổng công ty với quy mô lớn,
phạm vi hoạt động rộng, cơ cấu tổ chức gắn với trách nhiệm của nhiều đơn
vị, cá nhân.
Công ty Cổ phần Phú Tài là một Công ty lớn với 4 Xí nghiệp, 1 Chi
nhánh đang hoạt động và trụ sở văn phòng. Các Xí nghiệp, Chi nhánh đặt rải
rác từ Đà Nẵng vào đến Đồng Nai và sản phẩm của Công ty rất đa dạng nên


2

việc quản lý rất khó khăn. Để nâng cao hiệu quả hoạt động của toàn Công ty
thì các bộ phận phải hoạt động hiệu quả và phối hợp nhịp nhàng. Xây dựng
một hệ thống kế toán trách nhiệm hoàn thiện sẽ giúp Công ty hoạt động hiệu
quả hơn.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Luận văn dựa vào những kiến thức đã đƣợc học để tìm hiểu công tác kế
toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Phú Tài, nhằm:
Hệ thống hóa cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp.
Đánh giá thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần
Phú Tài.
Đƣa ra một số giải pháp để hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm phù
hợp hơn, giúp bộ máy quản trị của Công ty hoạt động tốt hơn.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu những nội dung
cơ bản của kế toán trách nhiệm theo từng cấp quản lý phục vụ đánh giá
trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Phú Tài.
Phạm vi nghiên cứu: Công ty Cổ phần Phú Tài, bao gồm các Xí nghiệp,
nhà máy, cửa hàng tham gia hoạt động sản xuất kinh doanh thuộc Công ty
Cổ phần Phú Tài.
4. Phƣơng pháp nghiêp cứu
Để thực hiện đề tài này tác giả sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu mô tả
để có cái nhìn tổng thể về hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần
Phú Tài. Đề tài còn sử dụng phƣơng pháp thu thập số liệu: các bảng kế
hoạch, các báo cáo tại Công ty. Đồng thời để phân tích các số liệu, luận văn
sử dụng phƣơng pháp xử lý dữ liệu: phân tích số liệu thực tế, tổng hợp, so
sánh đối chiếu, kỹ thuật phân tích và dự báo các chỉ tiêu kinh tế.


3

5. Bố cục đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm.
Chƣơng 2: Thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ
phần Phú Tài.
Chƣơng 3: Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ
phần Phú Tài
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Việc nghiên cứu kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp đã
đƣợc nhiều tác giả nghiên cứu và đã đƣa ra những giải pháp hoàn thiện hệ
thống kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp. Điển hình là công trình
nghiên cứu sau:
“Tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần du lịch Đà Nẵng”
tác giả Nguyễn Trung Nghĩa (2011). Nghiên cứu đã đƣa ra đƣợc một số nội
dung:
Thứ nhất, đã hệ thống hóa đƣợc cơ sở lý luận cơ bản về kế toán trách
nhiệm, các nội dung tổ chức kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, Hệ
thống các chỉ tiêu đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm, làm tiền
đề cho việc đánh giá thực trạng và tìm ra các giải pháp khắc phục những tồn
tại về quản trị chi phí trong doanh nghiệp.
Thứ hai, phản ánh đƣợc thực trạng kế toán trách nhiệm của các
doanh nghiệp bao gồm: Thực trạng tổ chức kế toán trách nhiệm tại
Danatours, nhận diện các cách phân loại chi phí, công tác lập dự toán chi
phí, các báo cáo kế toán. Từ đó, chỉ ra những hạn chế cần hoàn thiện tổ
chức kế toán trách nhiệm ở Danatours.
Thứ ba, để hoàn thiện công tác kế toán trách nhiệm tại các doanh
nghiệp, nghiên cứu đã đƣa ra các giải pháp: Tổ chức các trung tâm trách


4

nhiệm theo cơ cấu phân cấp quản lý của doanh nghiệp, hoàn thiện hệ thống
thông tin phục vụ đánh giá trách nhiệm, đánh giá thành quả của các trung
tâm trách nhiệm.
Tƣơng tự, nghiên cứu “Một số giải pháp xây dựng và hoàn thiện hệ
thống kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty Cổ phần Dây cáp điện Việt Nam”
của tác giả Lê Thị Thu Trúc (2010) đã giải quyết đƣợc một số nội dung:
Thứ nhất, nghiên cứu đã hệ thống hóa đƣợc cơ sở lý luận về kế
toán trách nhiệm, đồng thời đi sâu phân tích nội dung mà kế toán trách nhiệm
đảm nhận. Nêu rõ trách nhiệm của từng trung tâm trách nhiệm, nêu ra một số
các chỉ tiêu đánh giá từng trung tâm trách nhiệm.
Thứ hai, thể hiện cách mô tả hệ thống kế toán trách nhiệm tại các doanh
nghiệp mà cụ thể là Tổng công ty Cổ phần Dây cáp điện Việt Nam. Trình bày
rõ về thực trạng kế toán trách nhiệm của Tổng công ty. Từ đó, chỉ ra những
hạn chế cần hoàn thiện tổ chức kế toán trách nhiệm ở Tổng công ty.
Thứ ba, để hoàn thiện công tác kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp,
cụ thể là Tổng công ty Cổ Phần Dây cáp điện Việt Nam, luận văn đã đƣa ra
các giải pháp: nâng cao ý thức của ngƣời quản lý, đƣa ra các giải pháp hoàn
thiện tổ chức quản lý, hoàn thiện tổ chức công tác dự toán, tổ chức các trung
tâm trách nhiệm, xác định trách nhiệm của nhà quản trị, hoàn thiện các báo cáo
ở các trung tâm trách nhiệm để đánh giá trách nhiệm của nhà quản lý.
Một nghiên cứu khác của tác giả Nguyễn Linh Giang (2011) với đề tài “Tổ
chức kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Đầu tư và sản xuất Việt -Hàn”
đã hệ thống hóa, tổng hợp những lý luận chung về tổ chức kế toán trách
nhiệm trong các DN. Cụ thể là về cơ sở hình thành các trung tâm trách
nhiệm, tổ chức lập dự toán ở các trung tâm trách nhiệm, các chỉ tiêu đánh giá
các trung tâm trách nhiệm và báo cáo trách nhiệm của các trung tâm trách
nhiệm.

5

Đồng thời mô tả về hệ thống kế toán trách nhiệm của Công ty Cổ phần
Đầu tƣ và sản xuất Việt – Hàn, chỉ ra đƣợc những ƣu điểm, những tồn tại mà
Công ty cần khắc phục.
Và nghiên cứu đã đƣa ra một số giải pháp nhằm khắc phục những hạn
chế tại Công ty Cổ phần Đầu tƣ và sản xuất Việt – Hàn. Xây dựng mô hình
trung tâm trách nhiệm và bộ máy nhân sự, xác định mục tiêu, trình bày các
nhiệm vụ của từng trung tâm trách nhiệm trong Công ty, hoàn thiện công tác
lập dự toán gắn với kế toán trách nhiệm, hoàn thiện hệ thống tài khoản chi tiết
để lập báo cáo trách nhiệm phân loại chi phí, xây dựng Bộ bảng mã tài khoản
chi phí.....
Với đề tài “Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty vận tải
quốc tế I.T.I” của Dương Thị Cẩm Dung (2007), tác giả đã trình bày một số
vấn đề sau:
Thứ nhất, đã hệ thống hóa đƣợc cơ sở lý luận cơ bản về kế toán trách
nhiệm, tổng hợp những nội dung cơ bản về kế toán trách nhiệm nhƣ vai trò,
một số nội dung về kế toán trách nhiệm ...
Thứ hai, phản ánh đƣợc thực trạng kế toán trách nhiệm của Công ty
vận tải quốc tế I.T.I, trình bày sự phân cấp quản lý, cũng nhƣ các nội dung kế
toán trách nhiệm mà Công ty đã áp dụng. Từ đó chỉ ra những điểm cần khắc
phục trong hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty.
Thứ ba, tác giả đã đƣa ra một số quan điểm để hoàn thiện hệ thống kế
toán trách nhiệm tại Công ty, phù hợp mô hình tổ chức quản lý của Công ty,
phù hợp với yêu cầu và trình độ quản lý của Công ty, tính phù hợp và hài hòa
giữa chi phí và lợi ích, đảm bảo phù hợp cơ chế quản lý của nền kinh tế Việt
Nam, đảm bảo phù hợp trong quá trình toàn cầu hóa, hoàn thiện các trung
tâm trách nhiệm, đƣa ra các báo cáo và các chỉ tiêu báo cáo phù hợp cho
từng trung tâm. Hoàn thiện chế độ kế toán cho ngành giao nhận...

6

Đề tài “Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty xây
dựng Thăng Long” (2008). Đã:
Hệ thống hóa đƣợc cơ sở lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, tổng
hợp những nội dung cơ bản về kế toán trách nhiệm nhƣ ý nghĩa, một
số nội dung về kế toán trách nhiệm ...
Phản ánh đƣợc thực trạng kế toán trách nhiệm của Tổng Công ty xây
dựng Thăng Long. Trình bày rõ về thực trạng kế toán trách nhiệm của Tổng
công ty. Từ đó chỉ ra những điểm cần khắc phục trong hệ thống kế toán trách
nhiệm tại Tổng Công ty.
Đƣa ra một số gải pháp để hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại
Tổng công ty: Tổ chức các trung tâm trách nhiệm, xây dựng bộ máy kế toán
để hoàn thiện việc xử lý thông tin trong các trung tâm trách nhiệm; Hoàn
thiện các công cụ cung cấp thông tin cho việc công tác dự toán và giao khoán;
Phân loại chi phí phục vụ cho việc thu thập thông tin, xây dựng bổ xung định
mức chi phí, phân tích số liệu và dự báo tình hình phục vụ xây dựng dự toán;
Hoàn thiện các báo cáo đánh giá thành quản quản lý, báo cáo dự toán.....
Các nghiên cứu trên đã hệ thống hóa đƣợc cơ sở lý luận về kế toán trách
nhiệm, đánh giá thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp,
chỉ ra đƣợc những hạn chế còn tồn tại trong hệ thống kế toán trách nhiệm,
đồng thời đƣa ra đƣợc một số các biện pháp hoàn thiện hệ thống kế toán trách
nhiệm. Hiện tại, chƣa có công trình nghiên cứu nào về hệ thống kế toán trách
nhiệm tại Công ty Cổ phần Phú Tài, vì thế luận văn góp phần làm rõ thực
trạng và góp phần hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ
phần Phú Tài.


7

CHƢƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM VÀ VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM TRONG VIỆC CUNG CẤP THÔNG TIN QUẢN TRỊ
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm
Hầu hết các tổ chức nói chung và các tổ chức kinh doanh nói riêng đều
đƣợc phân chia thành các bộ phận nhỏ hơn, mỗi bộ phận đảm nhiệm một chức
năng cụ thể, chịu trách nhiệm về những công việc cụ thể. Vậy làm thế nào để
kiểm soát đánh giá hiệu quả công việc của các cá nhân, bộ phận trong tổ
chức? Để kiểm soát, đánh giá hiệu quả hoạt động của cấp dƣới, các nhà quản
lý cấp cao đã dựa vào một hệ thống đó là hệ thống kế toán trách nhiệm. Có
nhiều khái niệm về kế toán trách nhiệm đƣợc đƣa ra, nhƣ:
Herry R.Anderson, Beleverd E.Needles, James C.Caldwell nhấn mạnh
đến hệ thống thông tin báo cáo của kế toán trách nhiệm: “Kế toán trách
nhiệm là hệ thống báo cáo thông tin về các trung tâm khác nhau trong một
tổ chức. Nó gắn chi phí, doanh thu hoặc lợi nhuận với các cá nhân chịu
trách nhiệm chính trong việc ra quyết định. Kế toán trách nhiệm là sự ủy
quyền và ra quyết định của các nhà quản trị cấp cao, là kết quả của các nhà
quản trị được đánh giá bằng cách xem xét họ đã quản lý những công việc
trong tầm kiểm soát của mình như thế nào” [11, tr.201].
Theo James R. Martin, “ Kế toán trách nhiệm là hệ thống kế toán
cung cấp thông tin về kết quả, hiệu quả hoạt động của các bộ phận, các đơn
vị trong một doanh nghiệp. Đó là công cụ đo lường, đánh giá hoạt động của
những bộ phận liên quan đến đầu tư, lợi nhuận, doanh thu và chi phí mà
mỗi bộ phận có quyền kiểm soát và chịu trách nhiệm tương ứng” [12], [13].

8

Tại Việt Nam, kế toán trách nhiệm bắt đầu đƣợc đƣa vào nghiên cứu,
PGS.TS Đào Văn Tài - Đại học kinh tế thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: “Kế
toán trách nhiệm là một phương pháp kế toán thu thập và báo cáo các thông
tin dự toán và thực tế về các “đầu vào” và “đầu ra” của các trung tâm trách
nhiệm” [6, tr.88].
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm
a. Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị
Kế toán quản trị là bộ phận không thể tách rời của hệ thống kế toán
doanh nghiệp. Ngoài thông tin kế toán tài chính, các nhà quản lý vẫn đòi
hỏi có thêm thông tin mang tính kiểm soát và dự báo, chẳng hạn nhƣ thu
nhập và chi phí phân chia theo bộ phận. Nhƣ vậy, kế toán quản trị biểu hiện
trách nhiệm của các nhà quản lý các cấp bên trong doanh nghiệp thông qua
kế toán trách nhiệm, trong khi kế toán tài chính biểu hiện trách nhiệm của
nhà quản trị cấp cao.
Kế toán theo các trung tâm trách nhiệm là một công cụ để đánh giá và
kiểm soát trong các công ty phân quyền, thông qua việc xác định các trung
tâm trách nhiệm và nhiệm vụ của ngƣời đứng đầu trung tâm đó. Đây là hệ
thống thừa nhận mỗi bộ phận (nhà quản trị bộ phận) trong một tổ chức có
quyền chỉ đạo và chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ riêng biệt thuộc
phạm vi quản lý của mình. Họ phải xác định, đánh giá và báo cáo lên cấp
trên, thông qua đó các cấp quản lý cao hơn sử dụng các thông tin này để
đánh giá thành quả của các bộ phận trong tổ chức.
Kế toán trách nhiệm là cơ sở để thực hiện quá trình kiểm soát của kế
toán quản trị vì doanh thu, chi phí đƣợc tập hợp và trình bày theo từng
trung tâm trách nhiệm, qua đó nhà quản trị dễ dàng nhận biết nguyên nhân
gây nên những hậu quả bất lợi về tăng chi phí và giảm doanh thu so với dự
toán thuộc trách nhiệm của bộ phận nào.

9

Kế toán trách nhiệm là một bộ phận của kế toán quản trị, về cơ bản
cũng có đầy đủ nội dung của kế toán quản trị, thể hiện trách nhiệm của nhà
quản lý tại từng bộ phận đối với mục tiêu cuối cùng của tổ chức. Trách
nhiệm đó đƣợc thể hiện qua sơ đồ sau:
Chức năng quản trị

Quá trình kế toán

Xác định mục tiêu

Hình thành các chỉ tiêu kinh tế

Xây dựng kế hoạch

Lập các bảng dự toán

Tổ chức thực hiện

Thu thập kết quả thực hiện

Kiểm tra đánh giá

Lập các báo cáo thực hiện

Sơ đồ 1.1: Sơ đồ thể hiện mối quan hệ giữa chức năng quản trị và
quá trình kế toán [5]
b. Kế toán trách nhiệm là một bộ phận trong hệ thống kiểm soát kế

toán quản trị
Kế toán quản trị cung cấp những thông tin kinh tế tài chính cho các nhà
quản trị trong nội bộ doanh nghiệp nhằm hoạch định, kiểm soát, ra quyết
định và điều hành hoạt động ở từng bộ phận cũng nhƣ toàn bộ doanh nghiệp.
Hệ thống kiểm soát quản trị có hai yếu tố cơ bản sau:
Thứ nhất là hệ thống dự toán ngân sách. Đó là công cụ định lƣợng
đƣợc sử dụng nhằm giúp các nhà quản trị trong việc hoạch định và kiểm
soát, bao gồm dự toán ngân sách chủ đạo, dự toán ngân sách linh hoạt và dự
toán vốn. Hệ thống này đƣợc sử dụng để thiết lập các chỉ tiêu kế hoạch nhằm
đánh giá quá trình thực hiện.


10

Thứ hai là kế toán trách nhiệm, cụ thể là kế toán theo các trung tâm
trách nhiệm. Đó là công cụ để giúp nhà quản trị kiểm soát và đánh giá trách
nhiệm quản trị trong các đơn vị, các bộ phận đƣợc phân quyền, thông qua
việc xác định các trung tâm trách nhiệm. Mỗi trung tâm trách nhiệm dựa vào
sự phân công trách nhiệm, quyền hạn và nguồn lực tại bộ phận của mình để
đƣa ra các kế hoạch và mục tiêu cần đạt đƣợc. Sau đó sẽ tiến hành đo lƣờng
kết quả thực hiện dựa trên kế hoạch đề ra và tiến hành lập báo cáo cho nhà
quản trị cấp cao hơn. Ngoài ra, nhà quản trị tại các bộ phận này phải có trách
nhiệm đƣa ra các nguyên nhân dẫn đến chênh lệch giữa kết quả thực hiện
với mục tiêu đề ra. Từ đó, có các biện pháp xử lý kịp thời nhằm góp phần
vào mục tiêu chung của doanh nghiệp. Mỗi trung tâm trách nhiệm đều có tiến
trình sau:
Thiết lập mục tiêu

Đo lƣờng kết quả thực hiện

So sánh kết quả thực hiện với mục tiêu và báo cáo

Phân tích chênh lệch

Đƣa ra ảnh hƣởng khi có sự chênh lệch đáng kể giữa thực tế và kế hoạch

Sơ đồ 1.2. Sơ đồ tiến trình của một trung tâm trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm phải thực hiện đầy đủ các báo cáo thực hiện
trong một khoảng thời gian nhất định (thƣờng là một tháng), trong các báo
cáo đó nhà quản trị các trung tâm trách nhiệm phải tìm thấy sự sai lệch so


11

với kế hoạch đề ra và đƣa ra đƣợc những nguyên nhân ảnh hƣởng đến kết quả
thực hiện.
Nhƣ vậy, ngƣời ta áp dụng hệ thống kế toán trách nhiệm để phân biệt rõ
bộ phận nào trong tổ chức có trách nhiệm với từng mục tiêu, từng công việc
cụ thể. Từ đó nhà quản trị có thể kiểm soát, quản lý tốt hơn qua việc đo
lƣờng, phân tích, đánh giá thành quả của từng bộ phận trong tổ chức hoặc
từng trung tâm trách nhiệm.
1.1.3. Vai trò của kế toán trách nhiệm
Hệ thống kế toán trách nhiệm đƣợc thiết lập để ghi nhận, đo lƣờng kết
quả hoạt động của từng bộ phận trong một tổ chức, nhằm giúp các nhà quản
lý kiểm soát đƣợc hoạt động và chi phí của họ, đồng thời qua đó đánh giá
đƣợc trách nhiệm của nhà quản trị ở từng cấp quản lý khác nhau.
Kế toán trách nhiệm đo lƣờng, qua đó đánh giá trách nhiệm quản lý và
kết quả hoạt động của từng bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung của
toàn doanh nghiệp dựa trên hai tiêu chí là hiệu lực và hiệu năng
Việc đánh giá này dựa trên hai tiêu chí: tính hiệu lực và tính hiệu năng:

Tính hiệu lực (effectiveness): có đƣợc khi đạt đƣợc mục tiêu đề ra mà
chƣa kể đến việc sử dụng nguồn lực nhƣ thế nào. Hiệu lực đƣợc tính toán
bằng việc so sánh giữa kết quả đạt đƣợc với mục tiêu đề ra cho trung tâm
trách nhiệm đó. Nói cách khác, đánh giá hiệu lực chính là đo lƣờng mức độ
hoàn thành mục tiêu của trung tâm trách nhiệm [1], [9].
Tính hiệu năng (efficiency): là tỷ lệ giữa đầu ra so với đầu vào của
trung tâm trách nhiệm, hay có thể nói hiệu năng là tỷ lệ giữa kết quả thực tế
đạt đƣợc so với nguồn lực thực tế mà trung tâm trách nhiệm đã sử dụng để tạo
ra kết quả đó [1], [9].
Nhƣ vậy, mục đích của hệ thống kế toán trách nhiệm là nhằm đảm bảo
sử dụng hiệu lực và hiệu năng các nguồn lực của tổ chức, DN. Có thể xác


12

định hiệu lực và hiệu năng của các trung tâm trách nhiệm trên cơ sở phải
lƣợng hóa đƣợc đầu vào và đầu ra của các trung tâm này. Dựa vào đó sẽ xác
định đƣợc các chỉ tiêu cụ thể để đánh giá kết quả hoạt động của từng trung
tâm. Việc đo lƣờng thành quả hoạt động của các trung tâm trách nhiệm sẽ tạo
điều kiện cho việc đánh giá chất lƣợng hoạt động của Nhà quản trị, đồng
thời khích lệ họ điều khiển hoạt động trung tâm của mình phù hợp với mục
tiêu cơ bản của toàn doanh nghiệp.
1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ – CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP
1.2.1. Khái niệm về phân cấp quản lý
Phân cấp quản lý hay còn gọi là phân quyền đƣợc hiểu là sự phân chia
quyền lực xuống cấp dƣới, quyền ra quyết định không còn là của một ngƣời
hay một nhóm nhỏ mà trải rộng trên toàn tổ chức. Do vậy, các cấp phải đƣợc
phân thành nhiều bộ phận và nhiều cấp quản lý khác nhau. Lúc này sự phân
quyền sẽ đƣợc thực hiện càng nhiều cho cấp dƣới. Nhà quản trị doanh nghiệp

cần phải xác định đúng đắn mức độ phức tạp của tổ chức để từ đó thực hiện
phân quyền cho phù hợp. Nếu quyền lực đƣợc phân tán quá rộng xuống cấp
dƣới thì nhà quản trị sẽ gặp khó khăn trong kiểm tra giám sát, đồng thời hoạt
động của các bộ phận không đảm bảo tính thống nhất. Ngƣợc lại, nếu nhà
quản trị áp dụng mô hình tập trung quyền lực, trực tiếp quản lý điều hành xử
lý từ những công việc mang tính tác nghiệp đến những công việc mang tính
chiến lƣợc thì sẽ dẫn đến tình trạng “lực bất tòng tâm", quá sa đà vào những
công việc mang tính sự vụ hàng ngày và gặp khó khăn trong khâu hoạch định
các chiến lƣợc. Do vậy, nhà quản trị phải xây dựng một hệ thống các mục tiêu
sao cho mỗi bộ phận đều đảm bảo thực hiện đƣợc và phải có sự tƣơng quan
giữa quyền hạn và trách nhiệm. Ngoài ra, các doanh nghiệp còn có thể kết
hợp giữa mô hình tập trung quyền lực và mô hình phân quyền, một số quyết


13

định chỉ những nhà quản trị cấp cao thực hiện, một số khác đƣợc uỷ quyền
quyết định xuống cấp thấp hơn. Sự pha trộn này khắc phục đƣợc nhƣợc điểm
của hai quan điểm quản trị tập trung và phân tán. [4], [8], [10]
Trong tổ chức kinh doanh bao gồm nhiều mặt hoạt động, thì phân quyền
cũng chứa đựng nhiều nội dung thuộc nhiều lĩnh vực. Trong một doanh
nghiệp, lĩnh vực cơ bản quan trọng có liên quan trực tiếp đến nội dung kế toán
trách nhiệm là sự phân quyền về quản lý tài chính từ cấp trên xuống cấp dƣới,
hay nói cách khác là sự phân cấp quản lý tài chính.
Nhƣ vậy, phân cấp quản lý tài chính là sự phân quyền cho cấp dƣới,
phân định rõ ràng về quyền lợi và trách nhiệm trong quản lý tài chính cho cấp
dƣới dựa trên cơ sở cấu trúc phân quyền mà nhà quản trị đã chọn.
Nội dung của phân cấp quản lý tài chính bao gồm phân cấp về quyền lực
quản lý khai thác tài sản trong kinh doanh, quyền và trách nhiệm về huy động
các nguồn vốn, phân phối kết quả hoạt động kinh doanh, công tác lập kế

hoạch và thực hiện kế hoạch, đánh giá các chiến lƣợc tài chính, quyền và
trách nhiệm thực hiện các nghĩa vụ tài chính đối với Nhà nƣớc, với các bên
liên quan nhƣ nhà cung cấp, khách hàng, Ngân hàng, các cổ đông…vv…
1.2.2. Những tác động của phân cấp quản lý đến kế toán trách nhiệm
a. Tác động tích cực
Sự phân cấp quản lý trải rộng, việc quyết định phân thành nhiều cấp. Do
vậy, ban quản lý cấp cao hơn không phải giải quyết các vấn đề xảy ra hàng
ngày, họ tập trung vào việc lập kế hoạch dài hạn và điều phối các hoạt động
của các bộ phận trong tổ chức, đảm bảo việc thực hiện các mục tiêu chung.
Sự phân cấp quản lý giúp cho nhà quản lý ở các cấp có sự độc lập
tƣơng đối trong điều hành công việc của mình, phát triển kỹ năng, nâng cao
kiến thức chuyên môn và tập dƣợt về kỹ năng quản lý khi đƣợc thăng tiến
trong tổ chức.


14

Đối với vai trò ra quyết định của nhà quản trị thì việc ra quyết định đƣợc
coi là thuận lợi nhất ở nơi trực tiếp phát sinh ra vấn đề.
Đồng thời cũng giúp cho nhà quản lý ở các cấp có sự hài lòng trong công
việc. Từ đó có thể động viên ngƣời quản lý nỗ lực trong việc hoàn thành
nhiệm vụ của mình.
Bên cạnh đó, phân cấp gắn liền với xác định nhiệm vụ ở các cấp quản lý,
nên có cơ sở để đánh giá thành quả ở các cấp quản lý.
b. Tác động tiêu cực
Thách thức lớn nhất của sự phân cấp quản lý là đạt đƣợc sự hƣớng đến
mục tiêu chung. Bởi lẽ, sự phân cấp tạo nên một sự độc lập tƣơng đối ở các
bộ phận, nên các nhà quản lý ở các bộ phận thƣờng không biết đƣợc quyết
định của họ ảnh hƣởng nhƣ thế nào đến các bộ phận khác trong tổ chức. Hơn
nữa, họ thƣờng quan tâm đến thành quả của bộ phận mình hơn là tính hiệu

quả chung của cả tổ chức.
Những tác động tiêu cực và tích cực trên đòi hỏi nhà quản trị phải có các
biện pháp phát huy những mặt tích cực, thuận lợi và khắc phục, hạn chế
những mặt tiêu cực, khó khăn, từ đó áp dụng hiệu quả quan điểm quản trị này
vào quản lý, điều hành doanh nghiệp. Để đạt đƣợc sự hƣớng đến mục tiêu
chung, các nhà quản lý khác nhau trong một tổ chức phải hƣớng đến mục tiêu
của nhà quản trị cấp cao hơn. Các nhà quản lý không những phải có tầm nhìn
đối với các mục tiêu của tổ chức mình, mà còn phải có động cơ tích cực để đạt
đƣợc chúng. Nhiệm vụ của nhà kế toán quản trị trong việc thiết kế hệ thống kế
toán trách nhiệm là cung cấp các động cơ tích cực cho các nhà quản lý bộ phận
trong tổ chức, để hƣớng họ đến việc thực hiện mục tiêu chung trong tổ chức.
Hệ thống kế toán trách nhiệm đƣợc coi là tốt hơn khi nó hƣớng sự cố gắng của
các nhà quản lý đến các mục tiêu chung của tổ chức nhiều hơn.
Hơn nữa, phân cấp quản lý mà đặc biệt là phân cấp tài chính có ảnh


15

hƣởng đến công tác tổ chức kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp. Vì kế
toán trách nhiệm yêu cầu xác định chi phí và thu nhập một cách riêng biệt: Ai?
Bộ phận nào sẽ có trách nhiệm đối với chi phí và thu nhập này? Mọi hoạt động
tài chính đều nằm trong tầm kiểm soát của nhà quản trị từ cấp cao đến cấp thấp.
Phân cấp quản lý tài chính vừa tạo tiền đề vừa là động lực thúc đẩy hoạt động
kế toán trách nhiệm. Điều này thể hiện ở: Một doanh nghiệp có phân cấp quản
lý thì mới thực hiện đƣợc kế toán trách nhiệm và phân cấp quản lý càng chặt
chẽ và phù hợp thì hiệu quả của kế toán trách nhiệm càng cao.
1.3. TỔ CHỨC CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM DỰA TRÊN CƠ
SỞ PHÂN CẤP QUẢN LÝ
Cơ cấu tổ chức các trung tâm trách nhiệm gắn liền với trật tự phân cấp
quản lý trong tổ chức. Sự hình thành các trung tâm trách nhiệm đầu tiên dựa

trên cấu trúc tổ chức của Công ty, các trung tâm quản lý chính là các bộ phận.
Sau đó, các trung tâm có thể đƣợc thiết lập trong mối tƣơng quan với sản
phẩm sản xuất, phân đoạn thị trƣờng hay sự chuyên môn hoá của các bộ phận
nhƣ sản xuất, nghiên cứu phát triển, marketing…
Tổ chức các trung tâm trách nhiệm là khâu quan trọng sau khi đã có một
cơ cấu phân cấp quản lý phù hợp và đúng đắn.
Các trung tâm trách nhiệm dựa vào bản chất của chính nó, tồn tại, theo
đuổi mục tiêu và mục tiêu của một trung tâm trách nhiệm riêng biệt đƣợc định
sẵn để hoàn thành mục tiêu chung của tổ chức. Một trung tâm trách nhiệm có
bản chất giống nhƣ một hệ thống, mỗi hệ thống đƣợc phân định để xử lý một
công việc cụ thể. Hệ thống này sử dụng các đầu vào là các giá trị vật chất nhƣ
nguyên vật liệu, số giờ công của các loại lao động và các dịch vụ khác. Hệ
thống này sẽ làm việc với những nguồn này kèm theo các thiết bị sản xuất,
vốn và các tài sản khác. Kết quả là các trung tâm trách nhiệm sẽ cho ra các
đầu ra là các loại hàng hoá nếu nó là sản phẩm hữu hình, là dịch vụ nếu nó là