Vai trò NN trong mở rộng quyền tự chủ của các trường đại học công lập VN.PDF

i

L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên
c u c a riêng tôi. Các tài li u, k t qu! nêu trong
lu"n án là trung th#c. Các tài li u tham kh!o có
ngu%n trích d(n rõ ràng. Lu"n án chưa t,ng ñư-c
ai công b/ trong b0t kỳ công trình nghiên c u
khoa h2c nào.
Nghiên c u sinh

Lương Văn H i


ii

M CL C
Trang
TRANG PH BÌA
L I CAM ðOAN ............................................................................................i
M C L C ......................................................................................................ii
DANH M C CH

VI T T T TRONG LU N ÁN ....................................v

DANH M C SƠ ð$ .....................................................................................vi
PH%N M& ð%U.............................................................................................1
CHƯƠNG 1: CƠ S& LÝ LU N VÀ KINH NGHI*M QU,C T

V-

VAI TRÒ C/A NHÀ NƯ1C TRONG VI*C M& R2NG
QUY-N T4 CH/ C/A CÁC TRƯ NG ð5I H6C ........................7
1.1.

QUY-N T4 CH/ C/A CÁC TRƯ NG ð5I H6C ..............................7

1.1.1. Khái ni m quy7n t# ch ñ8i h2c............................................................7
1.1.2. Nguyên t;c phân giao quy7n t# ch ñ8i h2c ........................................ 10
1.1.3. N?i dung quy7n t# ch c a các trư@ng ñ8i h2c.................................... 14
1.1.4. S# cCn thi t mD r?ng quy7n t# ch ñ8i h2c c a nhà nưEc.................... 19
1.1.5. Phương th c trao quy7n t# ch ñ8i h2c ............................................... 29
1.1.6. ði7u ki n th#c hi n quy7n t# ch ñ8i h2c ........................................... 37
1.2.

VAI TRÒ NHÀ NƯ1C ð,I V1I M& R2NG QUY-N T4 CH/
C/A CÁC TRƯ NG ð5I H6C ......................................................... 38

1.2.1. Qu!n lý nhà nưEc ñ/i vEi các trư@ng ñ8i h2c ...................................... 38
1.2.2. Vai trò c a nhà nưEc trong vi c mD r?ng quy7n t# ch cho các
trư@ng ñ8i h2c ..................................................................................... 43
1.3.

KINH NGHI*M QU,C T

TRONG VI*C NHÀ NƯ1C M&

R2NG QUY-N TQ CHS ðTI HVC ................................................. 47
1.3.1. T# ch ñ8i h2c D Hoa Kỳ .................................................................... 47
1.3.2. T# ch ñ8i h2c D Nh"t B!n ................................................................. 51
1.3.3. T# ch ñ8i h2c D các nưEc Châu Âu ................................................... 52

1.3.4. T# ch ñ8i h2c D Argentina................................................................. 57


iii
1.3.5. Nh[ng kinh nghi m rút ra nh]m mD r?ng quy7n t# ch cho các
trư@ng ñ8i h2c Vi t Nam ..................................................................... 58
K;t lu?n chương 1 ........................................................................................ 62
CHƯƠNG 2: TH4C TR5NG VAI TRÒ NHÀ NƯ1C TRONG M&
R2NG QUY-N T4 CH/ C/A CÁC TRƯ NG ð5I H6C
CÔNG L P VI*T NAM GIAI ðO5N 2000 D 2010 ........................ 63
2.1.

TENG QUAN V- H* TH,NG CÁC TRƯ NG ð5I H6C VI*T NAM .... 63

2.1.1. Phân lo8i các trư@ng ñ8i h2c D nưEc ta hi n nay.................................. 63
2.1.2. N?i dung quy7n t# ch c a trư@ng ñ8i h2c.......................................... 64
2.1.3. Nhi m v^ và quy7n h8n c a trư@ng ñ8i h2c ........................................ 65
2.2.

TH4C TR5NG V- QUY-N T4 CH/ C/A CÁC TRƯ NG ð5I
H6C CÔNG L P VI*T NAM ............................................................ 67

2.2.1. V7 t# ch h2c thu"t ............................................................................. 68
2.2.2. V7 t# ch tài chính .............................................................................. 72
2.2.3. V7 t# ch t_ ch c, qu!n lý, nhân s# .................................................... 74
2.2.4. V7 t# ch tuyan sinh và ñào t8o .......................................................... 76
2.2.5. V7 t# ch ho8t ñ?ng nghiên c u khoa h2c........................................... 77
2.2.6. V7 t# ch h-p tác qu/c t .................................................................... 78
2.2.7. Các thành t#u ñã ñ8t ñư-c................................................................... 78
2.2.8. Các t%n t8i vưEng m;c ........................................................................ 79

2.3.

NHÀ NƯ1C VI*T NAM V1I VI*C M& R2NG QUY-N T4 CH/
ð5I H6C ............................................................................................ 82

2.3.1. Quan ñiam, ñư@ng l/i phát trian giáo d^c và ñào t8o........................... 82
2.3.2. Vai trò nhà nưEc vEi vi c mD r?ng quy7n t# ch ñ8i h2c .................... 98
2.3.3. T_ng k t nh[ng v0n ñ7 nhà nưEc cCn kh;c ph^c nh]m nâng cao
quy7n t# ch ñ8i h2c ......................................................................... 106
K;t lu?n chương 2 ...................................................................................... 112
CHƯƠNG 3: M2T S, GIFI PHÁP QUFN LÝ NHÀ NƯ1C NHGM
M& R2NG QUY-N T4 CH/ C/A CÁC TRƯ NG ð5I H6C
CÔNG L P VI*T NAM GIAI ðO5N 2011D 2020 ....................... 113


iv
3.1.

QUAN ðIHM VÀ PHƯƠNG HƯ1NG C/A NHÀ NƯ1C NHGM
NÂNG CAO QUY-N T4 CH/ ð5I H6C ........................................ 113

3.2.

M2T S, GIFI PHÁP ðH M& R2NG CÓ HI*U QUF QUY-N T4
CH/ ð5I H6C ................................................................................. 116

3.2.1. Các gi!i pháp vĩ mô .......................................................................... 116
3.2.2. Các gi!i pháp v7 quy7n t# ch h2c thu"t ........................................... 122
3.2.3. Các gi!i pháp v7 quy7n t# ch t_ ch c, nhân s#................................ 124
3.2.4. Các gi!i pháp v7 quy7n t# ch tuyan sinh ......................................... 125

3.2.5. Gi!i pháp 11: V7 quy7n t# ch khoa h2c và công ngh .................... 128
3.2.6. Gi!i pháp 12: V7 quy7n t# ch quan h qu/c t ................................ 128
3.3.

ðI-U KI*N TH4C HI*N CÁC GIFI PHÁP .................................... 128

3.3.1. S# quy t tâm c a nhà nưEc ............................................................... 128
3.3.2. Nhà nưEc cCn dành các kho!n chi ngân sách thích h-p cho ñ8i h2c .. 129
3.3.3. Nhà nưEc cCn th#c hi n t/t vi c xã h?i hoá ñ8i h2c, b]ng cách mD
r?ng các quan h h-p tác ña phương t, nưEc ngoài; t"n d^ng công
s c, ti7n c a c a nhân dân c! nưEc và vi t ki7u nưEc ngoài. ............. 129
3.3.4. Nhà nưEc cCn ñ_i mEi phương th c qu!n lý nhà nưEc ñ/i vEi ngành
ñ8i h2c, cCn phân bi t rõ ràng và g;n k t h-p lý gi[a phương th c
qu!n lý vĩ mô nhà nưEc vEi phương th c qu!n lý vi mô c a các
trư@ng ñ8i h2c. .................................................................................. 129
K;t lu?n chương 3 ...................................................................................... 130
K T LU N................................................................................................. 131
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH, BÀI BÁO C/A NCS CÓ LIÊN
QUAN ð N LU N ÁN ðà CÔNG B, .................................................... 133
TÀI LI*U THAM KHFO.......................................................................... 134


v

DANH M C CH
ASEAN

VI T T T TRONG LU N ÁN

Association of Southeast Asian Nations (Hi p h?i các qu/c gia

ðông Nam Á)

GATS

General Agreement on Trade in Services (Hi p ñlnh chung v7
Thương m8i Dlch v^)

GDðT

Giáo d^c ñào t8o

GS

Giáo sư

HðND

H?i ñ%ng nhân dân

HðT

H?i ñ%ng trư@ng

HQ

Hi u qu!

ISO

International Organization for Standardization (T_ ch c tiêu chupn

hóa qu/c t )

KS

Kiam soát

NCS

Nghiên c u sinh

NL

Năng l#c

ODA

Offical Development Assistance (V/n hr tr- phát trian chính th c)

PT

Phương ti n

PGS

Phó giáo sư

QH

Quy7n h8n

TBXH

Thương binh xã h?i

TN

Trách nhi m

TS

Ti n sĩ

TW

Trung ương

UBND

Uv ban nhân dân

VNð

Vi t Nam ñ%ng

WTO

World Trade Organization (T_ ch c Thương m8i th giEi)

XHCN

Xã h?i ch nghĩa


vi

DANH M C SƠ ð$
Trang
Sơ ñ 1.1: S# cân ñ/i gi[a các nhân t/ t# ch ñ8i h2c .................................. 13
Sơ ñ 1.2: 6 quy7n t# ch cơ b!n c a trư@ng ñ8i h2c.................................... 18
Sơ ñ 1.3: H th/ng k t n/i các nhân t/ c a m?t trư@ng ñ8i h2c .................. 29
Sơ ñ 1.4: Căn c l#a ch2n m c ñ? tiêu th c v7 quy7n t# ch ñ8i h2c ......... 37
Sơ ñ 1.5: Các ch c năng qu!n lý c a nhà nưEc ñ/i vEi các trư@ng ðH ...... 40
Sơ ñ 2.1: Các n?i dung cơ b!n v7 t# ch h2c thu"t ñ8i h2c......................... 68


1

PH%N M& ð%U
1. Tính cOp thi;t cQa ñT tài
S# nghi p giáo d^c nưEc ta nói chung, ho8t ñ?ng c a các trư@ng ñ8i h2c
Vi t Nam nói riêng trong nh[ng năm v,a qua ñã ñ8t ñư-c nh[ng thành t#u to
lEn, ñwc bi t là v7 quy mô và s/ lư-ng; ñã góp phCn không nhx vào vi c ñào
t8o ra ngu%n nhân l#c ch0t lư-ng cao cho ñ0t nưEc. ð?i ngũ cán b? gi!ng d8y
và qu!n lý các trư@ng ñ8i h2c ñã có nh[ng bưEc phát trian vư-t b"c c! v7 s/
lư-ng và cơ c0u. Nhưng trưEc các ñòi hxi c a th@i kỳ ñ_i mEi h?i nh"p và
phát trian có tính toàn cCu và xu th phát trian theo hưEng ch0t lư-ng ñòi hxi
ngày m?t nâng cao, các trư@ng ñ8i h2c còn nhi7u công vi c ph!i làm, ñwc bi t
ph!i phát huy hơn n[a tính t# ch và sáng t8o c a mình. Văn ki n ð8i h?i ñ8i
biau toàn qu/c lCn th X c a ð!ng tháng 4 năm 2006 cũng ñã khzng ñlnh:
Ph!i ñ_i mEi h th/ng giáo d^c ñ8i h2c và sau ñ8i h2c g;n ñào t8o vEi s{

d^ng, tr#c ti p ph^c v^ chuyan ñ_i cơ c0u lao ñ?ng, phát trian nhanh ngu%n
nhân l#c ch0t lư-ng cao, nh0t là chuyên gia ñCu ngành (Văn ki n trang 96).
C/t lõi c a v0n ñ7 ñ_i mEi chính là vi c mD r?ng quy7n t# ch cho các trư@ng
ñ8i h2c ñúng như Nghl quy t Trung ương 4 Khoá V ñã khzng ñlnh. Vì v"y, ñ7
tài “Vai trò nhà nư c trong m r ng quy!n t" ch# c#a các trư%ng ñ&i h'c
công l*p Vi,t Nam” có m?t ý nghĩa h t s c b c thi t c! v7 lý lu"n và th#c ti~n
mà nghiên c u sinh hy v2ng góp m?t phCn nhx làm rõ m?t s/ v0n ñ7 ñwt ra
c a vi c nghiên c u.
2. TVng quan nhXng công trình nghiên c]u liên quan ñ;n ñT tài lu?n án
Vi c nghiên c u v7 quy7n t# ch ñ8i h2c ñư-c các tác gi! nưEc ngoài
quan tâm r0t nhi7u nh[ng năm gCn ñây.
Van Vught (1994), ñã ñưa ra hai mô hình qu!n lý nhà nưEc ñ/i vEi các
trư@ng ñ8i h2c. Mô hình "kiam soát nhà nưEc" và "giám sát nhà nưEc" ña


2
xem xét m/i quan h này. Mô hình "kiam soát nhà nưEc" thư@ng th0y D các
nưEc Châu Á và Châu Âu v/n có s# can thi p khá sâu c a Nhà nưEc. Theo
mô hình này nhà nưEc ñóng vai trò quan tr2ng trong vi c quy t ñlnh h
th/ng giáo d^c ñ8i h2c, t c Nhà nưEc kiam soát gCn như t0t c! các ho8t ñ?ng
c a h th/ng giáo d^c ñ8i h2c. B? giáo d^c quy ñlnh các ñi7u ki n cCn thi t,
chương trình gi!ng d8y, b]ng c0p, h th/ng thi c{, tuyan d^ng, b_ nhi m
nhân s# v.v. M^c ñích quan tr2ng t, các quy ñlnh chi ti t c a Nhà nưEc là
nh]m tiêu chupn hoá b]ng c0p qu/c gia mà ch y u là do Nhà nưEc c0p thay
vì cơ sD giáo d^c ñ8i h2c [46]. Còn mô hình "giám sát nhà nưEc", s# tác
ñ?ng/can thi p c a nhà nưEc thư@ng không cao. Nhà nưEc không can thi p
sâu vào cơ sD giáo d^c ñ8i h2c thông qua các quy ñlnh chi ti t và kiam soát
chwt ch… như mô hình nhà nưEc kiam soát mà tôn tr2ng quy7n t# ch c a các
trư@ng và khuy n khích kh! năng t# qu!n lý và chlu trách nhi m. ðian hình
như các nưEc Anh, M†, Australia nơi mà s# can thi p c a nhà nưEc ñ/i vEi

các trư@ng ñ8i h2c là ít nh0t [74][95][96][92][93][94].
V0n ñ7 ñư-c các h2c gi!, các nưEc tranh cãi r0t nhi7u là v7 quy7n t#
ch ñ8i h2c cCn có nh[ng n?i dung nào? Căn c nào ña ñưa ra các n?i dung
này? ða th#c hi n các n?i dung t# ch này cCn ph!i có nh[ng ñi7u ki n
nào? v.v.
Theo Per Nyborg (2003), t# ch ñ8i h2c liên quan ñ n v0n ñ7 như m/i
quan h gi[a nhà nưEc và t_ ch c, gi[a t# ch v7 h2c thu"t và s# tham gia
c a các ñ8i di n trong các ban lãnh ñ8o bên ngoài, gi[a trư@ng ñ8i h2c và các
khoa. T# trl ñ8i h2c ngày nay khó có tha tưDng tư-ng ñư-c n u không có cơ
ch t# ch và t# do h2c thu"t. M?t nhân t/ quan tr2ng c a cơ ch t# ch là s#
tham gia c a sinh viên. M?t hình th c qu!n lý mEi ñang ñư-c giEi thi u D
nhi7u nưEc [91].


3
Theo nghiên c u c a Anderson và Richard Johnson (1998), m c ñ? t#
ch c a trư@ng ñ8i h2c ph^ thu?c vào các ñi7u ki n kinh t Š xã h?i, chính
trl, văn hoá và truy7n th/ng qu!n lý ñ8i h2c. Các tác gi! ch‹ ra !nh hưDng
c a Chính ph có tha d#a vào quy7n l"p pháp howc quy7n hành pháp liên
quan ñ n kh! năng tài chính. Œnh hưDng c a Chính ph "ñi7u khian t, xa"
b]ng cách s{ d^ng quy7n l#c tài chính là ph_ bi n trong các qu/c gia kh!o
sát. Trong nghiên c u các tác gi! xem xét cơ ch t# ch và vai trò c a chính
ph ñ/i vEi các trư@ng ñ8i h2c liên quan ñ n nhi7u v0n ñ7 [74].
• Vi t Nam quy7n t# ch ñ8i h2c ñã ñư-c quy ñlnh trong các văn b!n
mang tính pháp quy c a nhà nưEc: Nghl ñlnh 10/2002/NðŠCP v7 ñ_i mEi cơ
ch qu!n lý tài chính các ñơn vl s# nghi p có thu; Nghl quy t 14/2005/NQŠ
CP c a Chính ph v7 ñ_i mEi căn b!n và toàn di n giáo d^c ñ8i h2c Vi t Nam
giai ño8n 2006 Š 2020; Nghl ñlnh s/ 43/2006/NðŠCP c a Chính ph v7 quy
ñlnh quy7n t# ch , t# chlu trách nhi m v7 th#c hi n nhi m v^, t_ ch c b?
máy, biên ch và tài chính vEi các ñơn vl s# nghi p công l"p; Thông tư liên

tlch s/ 07/2009/TTLTŠBGDðTŠBNV ngày 15/4/2009 c a B? Giáo d^c và
ðào t8o và B? N?i v^ hưEng d(n th#c hi n quy7n t# ch , t# chlu trách nhi m
v7 th#c hi n nhi m v^ t_ ch c b? máy, biên ch ñ/i vEi ñơn vl s# nghi p
công l"p giáo d^c và ñào t8o; ði7u 60 Lu"t Giáo d^c năm 2010 v7 quy7n t#
ch và t# chlu trách nhi m c a trư@ng ñ8i h2c; Quy t ñlnh 58/2010/QðŠTTg
c a Th tưEng Chính ph v7 ði7u l trư@ng ñ8i h2c. Các văn b!n trên mEi ch‹
ñưa ra ñư-c các ñlnh hưEng lEn mang tính ch‹ ñ8o; ch chưa ñưa ra ñư-c các
cơ ch khoa h2c và th#c t ña giúp cho các trư@ng ñ8i h2c th#c hi n t/t quy7n
t# ch c a mình. Các tranh cãi, h?i th!o bàn lu"n v7 quy7n t# ch ñ8i h2c
hi n nay ch y u là ñi vào các ki n nghl tháo gŽ các v0n ñ7 th#c hi n c^ tha.
Như tác gi! Nguy~n Danh Nguyên g-i ý m?t s/ gi!i pháp cho l? trình th#c
hi n t# ch t8i các trư@ng ñ8i h2c công l"p trong b/i c!nh hi n nay [47];


4
tác gi! ðào Văn Khanh ñ7 su0t hưEng ñi cho ñ_i mEi qu!n trl ñ8i h2c Vi t
Nam [40]; tác gi! Lê ð c Ng2c bàn v7 quy7n t# ch và trách nhi m xã h?i
c a các cơ sD giáo d^c ñ8i h2c [46]; tác gi! Mai Ng2c Cư@ng ñ7 c"p ñ n t#
ch tài chính D các trư@ng ñ8i h2c công l"p Vi t Nam hi n nay và ñưa ra
m?t s/ gi!i pháp v7 t# ch tài chính cho nh[ng năm tEi [20]v.v. Vì v"y, D
nưEc ta vi c nghiên c u quy7n t# ch ñ8i h2c v(n còn r0t nhi7u v0n ñ7 ph!i
gi!i quy t. ðó chính là nh[ng v0n ñ7 cCn quan tâm và là cơ sD cho nhi7u
nghiên c u trong giai ño8n tEi c a ngành ñ8i h2c.
3. M_c tiêu nghiên c]u
Š H th/ng hoá nh[ng v0n ñ7 lý lu"n v7 qu!n lý nhà nưEc ñ/i vEi các
trư@ng ñ8i h2c và vi c mD r?ng quy7n t# ch c a các trư@ng ñ8i h2c.
Š Tham kh!o m?t s/ kinh nghi m nưEc ngoài trong vi c phân c0p qu!n
lý và mD r?ng quy7n t# ch cho các trư@ng ñ8i h2c.
Š Phân tích th#c tr8ng v0n ñ7 phân giao quy7n t# ch cho các trư@ng ñ8i
h2c nưEc ta giai ño8n v,a qua (2000 Š 2010).

Š ð7 xu0t nh[ng ki n nghl và gi!i pháp nh]m nâng cao hi u qu! vi c
mD r?ng quy7n t# ch cho các trư@ng ñ8i h2c nưEc ta trong giai ño8n tEi
(2011Š 2020).
4. ðai tưbng và phdm vi nghiên c]u
Š Lu"n án t"p trung nghiên c u các v0n ñ7 lý lu"n và th#c ti~n v7 vai trò
c a nhà nưEc trong vi c mD r?ng quy7n t# ch c a các trư@ng ñ8i h2c Vi t
Nam nói chung, c a các trư@ng ñ8i h2c công l"p nói riêng.
Š ði sâu phân tích th#c tr8ng vi c xác ñlnh cơ sD khoa h2c hình thành
lu"n c vi c mD r?ng quy7n t# ch cho các trư@ng ñ8i h2c công l"p nưEc ta
giai ño8n (2000 Š 2010) và m?t s/ bài h2c kinh nghi m có liên quan c a m?t
s/ nưEc ngoài.
Š ð7 xu0t m?t s/ gi!i pháp qu!n lý nhà nưEc nh]m mD r?ng quy7n t#
ch c a các trư@ng ñ8i h2c công l"p nưEc ta giai ño8n 2011Š2020.


5
5. Tư ligu và phương pháp nghiên c]u
* Tư li u nghiên c u
Š Các tài li u có liên quan ñ n ñ7 tài D ngoài nưEc.
Š Các tài li u, s/ li u v7 v0n ñ7 giao quy7n t# ch ñ8i h2c D Vi t Nam.
* Phương pháp nghiên c u
Š Lu"n án s{ d^ng các phương pháp tri t h2c Mác Š Lênin k t h-p vEi
các quan ñiam c a ð!ng, các thành t#u c a khoa h2c qu!n lý và các
phương pháp truy7n th/ng c a khoa h2c xã h?i ña nghiên c u, gi!i quy t
v0n ñ7, bao g%m:
Š S{ d^ng phương pháp ñi7u tra ch2n m(u (m(u bao g%m 182 trư@ng ñ8i
h2c công l"p trong c! nưEc) nh]m kh!o sát m c ñ? quy7n t# ch c a các
trư@ng ñ8i h2c công l"p.
Š S{ d^ng phương pháp phân tích h th/ng ña phân tích n?i dung quy7n
t# ch và s# cCn thi t mD r?ng quy7n t# ch ñ8i h2c, ñi7u ki n th#c hi n

quy7n t# ch ñ8i h2c. Phân tích h th/ng qu!n lý nhà nưEc ñ/i vEi trư@ng ñ8i
h2c và ch‹ ra vai trò nhà nưEc ñ/i vEi vi c mD r?ng quy7n t# ch ñ8i h2c.
Š S{ d^ng phương pháp th/ng kê ña ñánh giá s# tương quan gi[a các
bi n s/. Phương pháp ñánh giá ña rút ra nh[ng thành t#u, t%n t8i vưEng m;c
và t_ng k t nh[ng v0n ñ7 nhà nưEc cCn kh;c ph^c nh]m nâng cao quy7n t#
ch ñ8i h2c.
6. Câu hji nghiên c]u
D Quy7n t# ch ñ8i h2c là gì? nó có vai trò gì trong s# phát trian c a các
nhà trư@ng? vì sao cCn ph!i mD r?ng quy7n t# ch ñ8i h2c?
Š N?i dung t# ch ñ8i h2c là gì?
Š ða th#c hi n quy7n t# ch ph!i có nh[ng ñi7u ki n nào?
Š Nhà nưEc cCn làm gì trong vi c mD r?ng quy7n t# ch ñ8i h2c?
7. Ý nghĩa khoa hoc và thpc tiqn cQa lu?n án
Š Lu"n án nghiên c u h th/ng các v0n ñ7 lý lu"n v7 qu!n lý nhà nưEc
ñ/i vEi các trư@ng ñ8i h2c và quy7n t# ch ñ/i vEi các trư@ng ñ8i h2c.


6
Š ði sâu phân tích th#c tr8ng v0n ñ7 phân c0p qu!n lý và mD r?ng quy7n
t# ch trong các trư@ng ñ8i h2c D nưEc ta giai ño8n (2000 Š 2010).
Š ðúc rút kinh nghi m v7 căn c khoa h2c l#a ch2n các gi!i pháp qu!n lý
nhà nưEc trong vi c mD r?ng quy7n t# ch ñ8i h2c D m?t s/ nưEc ngoài ña rút
ra bài h2c kinh nghi m cho Vi t Nam.
Š ð7 xu0t các căn c khoa h2c và các gi!i pháp, ki n nghl trong vi c
phân c0p và mD r?ng quy7n t# ch cho các trư@ng ñ8i h2c nưEc ta giai ño8n
2011 Š 2020.
8. K;t cOu cQa lu?n án
Ngoài phCn mD ñCu, k t lu"n, ph^ l^c và tài li u tham kh!o, lu"n án g%m
3 chương:

Chương 1: Cơ su lý lu?n và kinh nghigm quac t; vT vai trò cQa nhà nưxc
trong vigc mu ryng quyTn tp chQ cQa các trư{ng ñdi hoc
Chương 2: Thpc trdng vai trò nhà nưxc trong mu ryng quyTn tp chQ cQa
các trư{ng ñdi hoc công l?p Vigt Nam giai ñodn 2000 D 2010
Chương 3: M t s! gi"i pháp qu"n lý nhà nư&c nh'm m) r ng quy,n
t- ch. c.a các trư0ng ñ2i h3c công l5p Vi t Nam giai
ño2n 2011 9 2020


7

CHƯƠNG 1
CƠ S& LÝ LU N VÀ KINH NGHI*M QU,C T VVAI TRÒ C/A NHÀ NƯ1C TRONG VI*C M& R2NG
QUY-N T4 CH/ C/A CÁC TRƯ NG ð5I H6C
1.1. QUY-N T4 CH/ C/A CÁC TRƯ NG ð5I H6C
1.1.1. Khái nigm quyTn tp chQ ñdi hoc
1.1.1.1. quy,n t- ch. và vMri m?t th#c tha xã h?i (t_ ch c, cá nhân) vEi tư cách là các pháp nhân
(howc tha nhân) ñ7u có các quy7n và nghĩa v^ ñư-c nhà nưEc và xã h?i xác
l"p, tha hi n thông qua m^c tiêu trong (m^c tiêu riêng) c a th#c tha ñó.
Quy!n (howc quy7n t# ch ) là giEi h8n t# mình làm ch l0y mình; là m/c
ñ và ph&m vi ñư1c phép x4 s", không bl ai chi ph/i (trong khuôn kh_ ñư-c
quy ñlnh c a quy7n).
Quy7n t# ch luôn g;n li7n vEi nghĩa v8 là m/c ñ ph&m vi x4 s" c9n
ph:i có tương ng vEi quy7n ñã nh"n ñư-c.
Quy7n t# ch là h qu! t0t y u c a mô hình qu!n lý xã h?i theo phương
th c phân c0p [67]. Còn phân c0p qu!n lý xã h?i là mô hình phân chia th b"c
các ch c năng, nhi m v^, quy7n h8n qu!n lý xã h?i c a nhà nưEc trong b?
máy công quy7n c a mình. ðây là phương th c qu!n lý h[u hi u nh0t hi n
nay, khi quy mô và trình ñ? xã h?i phát trian D trình ñ? cao (c! kinh t , ñ/i

n?i, ñ/i ngo8i). Không m?t trung tâm quy7n l#c nào dù tài gixi ñ n ñâu và
ñư-c trang bl ñ n ñâu cũng không tha ñi7u hành t/t xã h?i b]ng m?t b? máy
phân c0p. C0p trên cùng cao nh0t ch y u t"p trung cho m^c ñích _n ñlnh vĩ
mô xã h?i; còn các c0p dưEi lo cho s# phát trian c a xã h?i (D ph8m vi trung
mô và vi mô) [66].


8
E. Jacques m?t chuyên gia thi t k t_ ch c hành chính phương tây
n_i ti ng ñã vi t: Ba mươi lăm năm nghiên c u ñã làm tôi tin r]ng h
th/ng c0p b"c qu!n lý là c0u trúc có hi u qu! nh0t, ch;c ch;n nh0t, và
trong th#c t là c0u trúc t# nhiên nh0t mà ngư@i ta ñã t,ng nghĩ ra ñ/i vEi
các t_ ch c lEn [29].
S. Peterson m?t chuyên gia thi t k t_ ch c hành chính khác thì vi t:
ða tăng cư@ng b? máy D nhà nưEc ch"m phát trian thì bưEc ñCu tiên là ph!i
c ng c/ m8ng lưEi hi n có trong lòng b? máy quan liêu và bưEc th hai là
chính th c hoá nh[ng m8ng lưEi này thành h th/ng có c0p b"c [73].
Căn c quan tr2ng ñCu tiên ña nhà nưEc trao quy7n cho cá nhân (tha
nhân), cho các t_ ch c (pháp nhân) là tính t" ch=u trách nhi,m (là năng l#c
t# chlu trách nhi m, năng l#c pháp lý c a cá nhân và t_ ch c). Gi/ng như
m?t ñ a tr• khi chưa ñ n tu_i thành niên (t c chưa có ñ năng l#c pháp lý,
năng l#c t# chlu trách nhi m v7 hành vi xã h?i c a mình, thì v(n cCn có s#
b!o h? c a b/ m‘, gia ñình, xã h?i), howc m?t ngư@i ph8m t?i (vì không ñ
kh! năng kiam soát hành vi s/ng c a mình trưEc xã h?i, gây t_n h8i cho
ngư@i khác và cho xã h?i) thì nhà nưEc bu?c ph!i giam gi[ h2 l8i.
Còn k t qu! ñem l8i c a vi c phân c0p l8i là căn c th hai ña nhà
nưEc trao quy7n cho công dân; d#a trên tính hi,u qu: và tính hi,u l"c.
Tính hi u qu! là m/i quan h so sánh gi[a ñCu ra c a ngu%n l#c vEi các
y u t/ ñCu vào c a s# tác ñ?ng. Còn tính hi u l#c là thưEc ño m c ñ? phù
h-p c a các y u t/ ñCu ra (ñ? lEn, ch0t lư-ng, t/c ñ? ph!n ng v.v) so vEi

các tác ñ?ng ch quan c a ñCu vào.
1.1.1.2. Quy,n t- ch. c.a các trư0ng ñ2i h3c
Quy7n t# ch c a trư@ng ñ8i h2c là phương th c th#c hi n vi c y quy7n
qu!n lý, ch‹ rõ m/i quan h gi[a các trư@ng ñ8i h2c và Nhà nưEc, m/i quan
h này r0t ña d8ng ph^ thu?c vào s# phát trian c^ tha c a mri nưEc, vào ñwc


9
ñiam, văn hoá, truy7n th/ng mri qu/c gia, ñwc bi t là tùy thu?c vào khung
pháp lý hi n hành, xu th phát trian c a th@i ñ8i và s# c!i cách giáo d^c ñ8i
h2c c a nhà nưEc. Vì v"y có không ít cách hiau khác nhau [95].
* Theo Stichweh (1994), quy7n t# ch c a các trư@ng ñ8i h2c theo nghĩa
r?ng là kh! năng ra quy t ñlnh ñ?c l"p trong nh[ng giEi h8n cho phép, cho
bDi vi c thi t l"p m?t h th/ng giá trl và xác ñlnh các hình th c v/n, quy t
ñlnh các tiêu chupn ti p c"n vEi các t_ ch c, xác ñlnh nhi m v^ chi n lư-c và
thi t l"p cơ ch liên k t ñ n các lĩnh v#c khác trong xã h?i và xác ñlnh trách
nhi m ñ/i vEi xã h?i [97].
* Theo Anderson and Johnson (1998), quy7n t# ch ñ8i h2c là s# t# do
c a m?t cơ sD giáo d^c ñ8i h2c ña th#c hi n chính nh[ng công vi c c a mình
mà không có s# ñi7u khian howc tác ñ?ng t, b0t c c0p chính quy7n nào [74].
* Theo Nyborg (2003), quy7n t# ch ñ8i h2c là kh! năng t_ng tha c a cơ sD
ho8t ñ?ng theo các l#a ch2n c a mình ña hoàn thành s m nh và ñư-c xác ñlnh
b]ng nh[ng quy7n h8n, nhi m v^ và ngu%n l#c khác m?t cách h-p pháp [91].
* Theo Phan Văn Kha (2007), quy7n t# ch c a các cơ sD giáo d^c ñ8i h2c
là quy7n qu!n lý c a các cơ sD mà có s# h8n ch can thi p t, bên ngoài [39].
* Theo tA ñiBn, tiCng Vi,t, t" ch# là t# ñi7u hành, qu!n lý m2i công vi c
c a mình, không bl ai chi ph/i [68].
* Theo ðào Văn Khanh, t# ch không có nghĩa là ñ?c l"p, t# ch có
nghĩa là t# do trong m?t khung c!nh, trong m?t vl trí nh0t ñlnh nào ñó trong
khuôn kh_ quy ñlnh c a pháp lu"t và chlu s# giám sát c a xã h?i [40].

* T, nhi7u cách hiau không gi/ng nhau l0y ra các ñiam tương ñ%ng
chung có tha hiau: Quy!n t" ch# c#a trư%ng ñ&i h'c là quy!n t" qu:n lý các
công vi,c c#a nhà trư%ng theo ñúng lu*t pháp c#a nhà nư c và thông l, c#a
xã h i, c#a quGc tC.


10
1.1.2. Nguyên t|c phân giao quyTn tp chQ ñdi hoc
Quy7n t# ch ñ8i h2c v7 th#c ch0t là k t qu! c a phương th c phân
quy7n qu!n lý ñ8i h2c c a nhà nưEc cho các trư@ng ñ8i h2c. ðó là vi c nhà
nưEc cho các trư@ng ñ8i h2c t# ra các quy t ñlnh và th#c hi n các quy t ñlnh
qu!n lý, ñ%ng th@i ph!i t# chlu trách nhi m v7 k t qu! c a các quy t ñlnh này
trong ph8m vi cho phép c a nhà nưEc (quy7n t# ch ); trong khi nhà nưEc v(n
ph!i chlu trách nhi m cu/i cùng trưEc xã h?i v7 ho8t ñ?ng ñ8i h2c.
Vi c phân giao quy7n t# ch ñ8i h2c tuỳ thu?c vào r0t nhi7u y u t/:
Năng l#c qu!n lý c a nhà nưEc, năng l#c qu!n lý c a các trư@ng ñ8i h2c, xu
th bi n ñ_i c a ngành ñ8i h2c, dư lu"n và mong mu/n c a xã h?i v.v. T c là,
ña giao quy7n t# ch cho các trư@ng ñ8i h2c, nhà nưEc ph!i tính toán, cân
nh;c r0t nhi7u y u t/, ña b!o ñ!m cho vi c giao quy7n t# ch cho các trư@ng
ñ8i h2c D mri giai ño8n phát trian c^ tha c a ñ0t nưEc ph!i ñ8t hi u qu!, hi u
l#c t/t nh0t. Nói m?t các khác, khi phân giao quy7n t# ch ñ8i h2c, nhà nưEc
ph!i tuân th các nguyên t;c khách quan, khoa h2c c a qu!n lý sau:
1.1.2.1. Nguyên t?c 1: B:o ñ:m mGi quan h, tương tác giIa nhà nư c và các
trư%ng ñ&i h'c (t"p trung dân ch , pháp ch nhà nưEc)
Trong giai ño8n th#c hi n qu!n lý theo phương th c k ho8ch hoá t"p
trung và trình ñ? năng l#c ñ?i ngũ cán b? gi!ng viên các trư@ng chưa cao,
“s!n phpm” ñCu ra là sinh viên do nhà nưEc s{ d^ng 100%; m c ñ? t# ch
c a các trư@ng ñ8i h2c h t s c h8n ch (ñào t8o, nghiên c u, ph^c v^ xã h?i
theo k ho8ch phân b_). Nhưng hi n nay theo cơ ch thl trư@ng ñlnh hưEng xã
h?i ch nghĩa s!n phpm ñCu ra không do nhà nưEc s{ d^ng hoàn toàn mà do

xã h?i (th"m chí cho c! nưEc ngoài) s{ d^ng; trình ñ? cán b?, gi!ng viên ñ8i
h2c ñã có s# phát trian vư-t b"c; h2 cũng là công dân như các quan ch c c a
b? máy qu!n lý nhà nưEc và cũng có trách nhi m, có lòng yêu nưEc to lEn
không kém các quan ch c qu!n lý c a ngành ñ8i h2c; t c là m/i tương quan
gi[a m?t bên là các trư@ng ñ8i h2c và m?t bên là các cơ quan qu!n lý vĩ mô


11
nhà nưEc v7 ñ8i h2c ñã có m?t bưEc phát trian theo hưEng bình ñzng hơn;
nhưng v(n ph!i trong khuôn kh_ ñlnh hưEng và pháp lu"t c a nhà nưEc và
ph!i ñwt trong ph8m vi h th/ng chung t, b"c vŽ lòng, tiau h2c, trung h2c, ñ8i
h2c, sau và trên ñ8i h2c. Thì vi c mD r?ng ph8m vi t# ch , t# chlu trách
nhi m cho các trư@ng là m?t ñòi hxi t0t y u mang tính llch s{.
1.1.2.2. Nguyên t?c 2: B:o ñ:m mGi quan h, tương tác giIa trong và ngoài nư c
Cùng vEi s# phát trian kinh t mang tính h?i nh"p toàn cCu, trình ñ?
thông tin, h th/ng Internet phát trian vi c ñào t8o sinh viên c a các nưEc
không ch‹ d,ng l8i ph8m vi s{ d^ng trong nưEc, mà ñã vươn tEi trình ñ? ph^c
v^ nhân lo8i. M^c tiêu ñào t8o c a các trư@ng ñ8i h2c trên th giEi dCn dCn ñã
mang tính th/ng nh0t và uyan chuyan linh ho8t trên ph8m vi qu/c t . Các
trư@ng ñ8i h2c ph!i có phương th c t_ ch c mang tính liên thông; các b]ng
ñ8i h2c do các trư@ng ñ8i h2c c0p ra ph!i có giá trl tương ñ%ng; ñó là trách
nhi m, là thương hi u, là danh ti ng mà mri trư@ng ñ8i h2c ph!i t# xây d#ng;
do ñó n u không ñư-c quy7n t# ch cao, khó có tha th#c hi n.
1.1.2.3. Nguyên t?c 3: B:o ñ:m mGi quan h, tương tác giIa quGc tC và ñJc
ñiBm văn hoá, chính tr=, kinh tC c#a mMi nư c.
Vi c ñào t8o ñ8i h2c c a Vi t Nam, trưEc tiên là ph^c v^ cho ñ0t nưEc
Vi t Nam, cho dân t?c Vi t Nam, theo lu"t pháp Vi t Nam và tha ch c a ñ0t
nưEc. Chzng h8n ði7u 19, Lu"t Giáo d^c nưEc ta c0m không cho truy7n bá
tôn giáo trong nhà trư@ng, khác hzn vEi ñi7u bu?c ph!i giáo d^c tôn giáo D
nh[ng nưEc cho tôn giáo là công giáo c a h2.

1.1.2.4. Nguyên t?c 4: B:o ñ:m mGi quan h, tương tác liên thông giIa n i b
ngành giáo d8c ñào t&o và các b , ngành, ñ=a phương.
ðây cũng là m?t nguyên t;c r0t quan tr2ng c a vi c phân giao quy7n t#
ch cho các trư@ng ñ8i h2c. ða có m?t trình ñ? văn b]ng ñ8i h2c tương ñ%ng
th giEi, không tha nào c0u trúc chương trình h2c c a ñ8i h2c ch‹ có th@i
lư-ng b]ng 60 Š 70% c a các nưEc khác vì ñã quy ñlnh c ng 30 Š 40% các


12
môn h2c b;t bu?c, mà l… ra các môn h2c này ph!i ñư-c gi!i quy t xong t, c0p
ph_ thông. Vi c ñào t8o con ngư@i xã h?i ch nghĩa Vi t Nam cCn ph!i hiau
là không ch‹ do 4 năm t8i ñ8i h2c gi!i quy t, mà nó ph!i ñư-c gi!i quy t trong
su/t 12 năm D b"c ph_ thông và ph!i ñư-c c! c?ng ñ%ng xã h?i góp s c. Cũng
tương t# như v"y, ña giáo d^c ñào t8o và khoa h2c công ngh là qu/c sách
hàng ñCu, là n7n t!ng và ñ?ng l#c thúc ñpy công nghi p hoá, hi n ñ8i hoá ñ0t
nưEc (Văn ki n ð8i h?i X trang 94 Š 95) [27] thì B? tài chính khi x{ lý các
v0n ñ7 tài chính c a các trư@ng ñ8i h2c không tha th#c hi n gi/ng như vi c
qu!n lý tài chính c a các doanh nghi p khác ngoài xã h?i (Thu thu nh"p, th
t^c chi tiêu tài chính v.v); howc không tha duy trì hi n tư-ng các ñla phương
khi gwp khó khăn v7 kinh t c a ñla phương mình thì chi phí giáo d^c ñào t8o
thư@ng ñư-c là l#a ch2n ña ñưa ra c;t xén v.v. thì các trư@ng ñ8i h2c khó có
tha th#c hi n quy7n t# ch có hi u qu!.
1.1.2.5. Nguyên t?c 5: B:o ñ:m mGi quan h, cân bRng v! quy!n và nghĩa v8.
Quy7n t# ch c a các trư@ng ñ8i h2c ph!i b!o ñ!m th#c hi n s# cân ñ/i
gi[a: (1) quy7n h8n t# ch (QH), (2) trách nhi m, nghĩa v^ ph!i th#c hi n (TN),
(3)

các phương ti n ph!i có ña th#c hi n (PT), (4) năng l#c, trình ñ?, nhân cách

qu!n lý ph!i có c a các nhà lãnh ñ8o các trư@ng (NL), (5) ph!i hi u qu! (hơn là

không ñư-c phân quy7n Š HQ),

(6)

ph!i b!o ñ!m ñư-c s# kiam soát c a nhà

nưEc, c a xã h?i (KS). ðư-c biau hi n qua sơ ñ% 1.1.
Š Quy7n h8n t# ch (QH) không tha tách r@i trách nhi m, nghĩa v^ (TN)
pháp lu"t c a nhà nưEc, thông l c a xã h?i và qu/c t .
Š Quy7n h8n (QH) ph!i có các phương ti n (PT) tương x ng ña th#c
hi n; không tha nào m?t trư@ng ñ8i h2c ch‹ có vài sáng l"p viên vEi s/ v/n
ñi7u l 10 Š 20 tv VNð, vEi 3 Š 4000 m2 ñ0t, vEi ñ?i ngũ cán b? cơ h[u gi!
tưDng l8i có tha mD ra vEi quy mô hàng ch^c ngành h2c, mà m^c tiêu ch y u
ch‹ là thương m8i, làm giCu cá nhân.


13
Š Quy7n h8n (QH) ph!i tương x ng vEi năng l#c ñi7u hành và nhân phpm
c a các nhà lãnh ñ8o mri trư@ng (NL). Không tha nào m?t ti n sĩ cơ khí l8i làm
hi u trưDng c a m?t trư@ng ñ8i h2c y khoa (cho dù ñã có h2c vl ti n sĩ).
Š Quy7n h8n (QH) ph!i ñưa ñ n k t qu! ho8t ñ?ng t/t hơn, cao hơn. ða
làm ñư-c ñi7u này Nhà nưEc, B? Giáo d^c và ðào t8o ph!i ñưa ra ñư-c b?
chupn m#c ñánh giá khách quan, khoa h2c và có tính kh! hi n.
Š Quy7n h8n (QH) ph!i ñ!m b!o v(n n]m trong tCm kiam soát c a nhà
nưEc và xã h?i. Không tha nào ña m?t hi u trưDng ñ8i h2c trD thành m?t “vua
con” D m?t nhà trư@ng, mwc quy7n t# tung t# tác, ñi ngư-c l8i l-i ích c a m2i
ngư@i trong trư@ng, l-i ích c a ngư@i h2c và l-i ích c a ñ0t nưEc.

QuyTn hdn
Trách nhigm

Phương tign
Năng lpc
Higu qu
Ki~m soát

Sơ ñ} 1.1: Sp cân ñai giXa các nhân ta tp chQ ñdi hoc
1.1.2.6. Nguyên t?c 6: GTn quy!n t" ch# v i vUn ñ! trách nhi,m xã h i.
Quy7n t# ch c a các trư@ng ñ8i h2c không ph!i ñ n chr c#c ñoan theo
nghĩa các trư@ng mu/n làm gì thì làm, mà nó ch‹ ñư-c t# do trong khuôn kh_
lu"t pháp và tha ch xã h?i. Không tha nào m?t trư@ng ñ8i h2c ch‹ t"p trung
vào m^c tiêu làm giàu cho H?i ñ%ng qu!n trl nhà trư@ng (ñwc bi t là các
trư@ng tư th^c, trư@ng 100% v/n nưEc ngoài theo kiau ch^p gi"t, mD ra m0y


14
năm ki m lãi r%i tìm cách bán l8i trư@ng cho ngư@i khác); howc công khai ñào
t8o sinh viên mang tư tưDng ch/ng ñ/i nhà nưEc, ph‹ báng dân t?c v.v.
1.1.2.7. Nguyên t?c 7: Công bRng, công khai, có phân lo&i.
ðòi hxi vi c nhà nưEc trao quy7n t# ch cho các trư@ng ñ8i h2c ph!i
ñư-c công b/ công khai (qua quy ch , lu"t ñlnh) và ph!i b!o ñ!m m2i trư@ng
ñ7u có quy7n như nhau (không ka lo8i hình sD h[u, lĩnh v#c ñào t8o, quy mô
lEn nhx v.v). Nhưng ph!i có s# phân lo8i. Rõ ràng cùng là v0n ñ7 tuyan sinh
ñCu vào hi n nay, trư@ng nào có thi tuyan (t c có thương hi u) ph!i ñư-c
ñánh giá và ñư-c hưDng l-i ích cao hơn các trư@ng không t_ ch c thi tuyan.
Howc m?t trư@ng ñư-c ñào t8o c! 3 c0p b"c văn b]ng (c{ nhân, th8c sĩ, ti n
sĩ) ph!i ñư-c ñánh giá và hưDng l-i ích cao hơn (tuy v(n ñư-c nhà nưEc công
b/ công khai) so vEi các trư@ng ch‹ ñào t8o có m?t b"c văn b]ng c{ nhân.
1.1.3. Nyi dung quyTn tp chQ cQa các trư{ng ñdi hoc
Quy7n t# ch c a các trư@ng ñ8i h2c tha hi n m/i quan h quy7n l#c
gi[a Nhà nưEc và các trư@ng ñ8i h2c d#a trên m/i tương quan gi[a năng l#c

qu!n lý t"p trung c a nhà nưEc và năng l#c t# chlu trách nhi m c a các nhà
trư@ng; t# ch cao ñ%ng nghĩa vEi m c ñ? can thi p th0p c a Nhà nưEc vào
các công vi c c a các trư@ng ñ8i h2c. N?i dung quy7n t# ch c a các trư@ng
ñ8i h2c còn tuỳ thu?c vào ñi7u ki n và hoàn c!nh c a mri qu/c gia ñwc ñiam
truy7n th/ng dân t?c, tha ch xã h?i. Nhưng nhìn chung quy7n t# ch ñ8i h2c
bao g%m 6 lĩnh v#c cơ b!n sau:
1.1.3.1. T- ch. v, h3c thu5t (Q1)
* H3c thu5t, theo cách hiau thông thư@ng là ngh thu"t nghiên c u h2c
v0n [41], là vi c s{ d^ng có hi u qu! nh0t các phương pháp nghiên c u, x{ lý
v0n ñ7 tìm tòi tri th c, quy lu"t c a ñ/i tư-ng ph!i nghiên c u; các k† năng
bi n tri th c, quy lu"t thành hi n th#c.
H2c thu"t còn là h th/ng các tri th c v7 khoa h2c b!o ñ!m cho nhà
trư@ng t%n t8i phát trian t8o ra các ñCu ra ñem l8i l-i ích cho xã h?i [4].


15
* T- ch. h3c thu5t, là m c ñ?c l"p t# ch , t# chlu trách nhi m v7 mwt
h2c thu"t c a các nhà trư@ng trong nghiên c u h2c v0n.
T# ch v7 h2c thu"t là trư@ng ñ8i h2c ñư-c quy7n xác ñlnh nhi m v^
cơ b!n c a trư@ng v7 nghiên c u và gi!ng d8y, giEi thi u howc ch0m d t
chương trình ñ8i h2c, quy t ñlnh cơ c0u và n?i dung c a chương trình ñ8i
h2c, vai trò và trách nhi m ñ/i vEi vi c b!o ñ!m ch0t lư-ng các chương
trình và b]ng c0p [95][88][89][81]. ðây là quy7n ñwc bi t quan tr2ng; nó cho
phép m2i ngư@i trong trư@ng ñ8i h2c ñư-c suy nghĩ t# do, ñCu tư và th{
nghi m nh[ng ý tưDng mEi, t# do h2c thu"t là m?t phCn c a m?t trư@ng ñ8i
h2c t# trl. HCu h t các nưEc phương tây hi n nay ñ7u có chung m?t quan
ni m v7 t# do h2c thu"t là:
"T" do h'c thu*t là s" t" do ñB tiCn hành nghiên c/u, gi:ng d&y, trao
ñXi và xuUt b:n. Theo các ñ=nh m/c và tiêu chuYn v! yêu c9u c#a kiCn th/c
mà không có s" can thi,p và hình ph&t, bUt c/ nơi nào vi,c tìm kiCm chân lý

và s" hiBu biCt có thB tr:i qua" [80][76][78].
Quy7n t# ch c a trư@ng ñ8i h2c mà m?t khía c8nh c a nó là quy7n t#
do h2c thu"t g;n li7n vEi b!n ch0t xã h?i c a trư@ng ñ8i h2c, là nơi sáng t8o
tri th c, nơi b!o t%n và chuyan giao văn hoá c a dân t?c và c a nhân lo8i. ða
ñ!m b!o cho h2c thu"t, tri th c ñư-c phát trian m?t cách khách quan trong
su/t chi7u dài c a llch s{, không bl thCn quy7n ràng bu?c và các tha ch
chính trl nh0t th@i c!n trD, xã h?i nói chung và th"m chí giEi cCm quy7n cũng
ch0p nh"n quy7n t# ch nói trên trong khuôn viên trư@ng ñ8i h2c [57].
1.1.3.2. T- ch. v, tài chính (Q2)
T# ch v7 tài chính là trư@ng ñ8i h2c ñư-c quy7n quy t ñlnh ho8t ñ?ng
tài chính c a nhà trư@ng bao g%m các ho8t ñ?ng thu, chi, qu!n lý và phân
ph/i k t qu! ho8t ñ?ng tài chính, huy ñ?ng v/n, qu!n lý các qu† chuyên d^ng,
qu!n lý tài s!n, qu!n lý n- ph!i tr! c a nhà trư@ng, và các ho8t ñ?ng tài chính
khác theo quy ñlnh c a pháp lu"t [20].


16
Ngu%n thu c a nhà trư@ng công l"p bao g%m các ngu%n t, ngân sách
Nhà nưEc, các kho!n h2c phí, l phí, thu t, dlch v^ nghiên c u khoa h2c và
chuyan giao công ngh , t, h-p tác qu/c t , tài tr- c a các t_ ch c howc các
doanh nghi p, kho!n vay t, các ngân hàng howc các t_ ch c tín d^ng và các
kho!n vay h-p pháp khác theo quy ñlnh c a pháp lu"t [20]. ð/i vEi các ngu%n
thu trư@ng ñ8i h2c ph!i ñư-c quy7n quy t ñlnh các kho!n thu, m c thu ñ/i
vEi nh[ng ho8t ñ?ng dlch v^ theo h-p ñ%ng vEi các t_ ch c, cá nhân trong và
ngoài nưEc; có tha tích lu† d# tr[ và gi[ thwng dư v7 kinh phí Nhà nưEc;
quy7n thi t l"p m c h2c phí, l phí; quy7n ñư-c vay ti7n t, thl trư@ng tài
chính ña ñCu tư cho giáo d^c howc kêu g2i tài tr- c a các t_ ch c, các doanh
nghi p; quy7n s{ d^ng cơ sD v"t ch0t và trang thi t bl ph^c v^ cho công tác
ñào t8o c a nhà trư@ng theo ñúng quy ñlnh c a pháp lu"t [7][15][95].
Các kho!n chi ch y u c a trư@ng ñ8i h2c g%m: Chi s# nghi p, chi cho

kinh doanh, chi cho xây d#ng cơ b!n, chi b_ tr- ñ/i vEi các ñơn vl tr#c thu?c
[20]. Trong các kho!n chi, trư@ng ñ8i h2c ph!i ñư-c quy t ñlnh phương th c
khoán chi phí cho t,ng b? ph"n, ñơn vl tr#c thu?c; quy t ñlnh các kho!n ñCu
tư cho nghiên c u khoa h2c c a nhà trư@ng; quy t ñlnh ñCu tư xây d#ng, mua
s;m mEi và s{a ch[a lEn tài s!n th#c hi n theo quy ñlnh c a pháp lu"t; ñư-c
l"p Qu† phát trian ho8t ñ?ng s# nghi p; tr! thu nh"p tăng thêm cho ngư@i lao
ñ?ng; trích l"p qu† khen thưDng, Qu† phúc l-i, Qu† d# phòng _n ñlnh thu
nh"p [7][15].
M c ñ? t# ch tài chính c a các trư@ng tEi ñâu tuỳ thu?c vào cơ ch
phân c0p tài chính cho phép c a nhà nưEc.
1.1.3.3. T- ch. v, tE ch c, nhân s- (Q3)
T# ch v7 t_ ch c, nhân s# là trư@ng ñ8i h2c ñư-c quy7n thi t l"p cơ c0u
b? máy, tuyan d^ng howc sa th!i cán b? c a trư@ng [95][20]. T# ch t_ ch c D
nhi7u nưEc hi n nay cho phép các trư@ng ñ8i h2c ñư-c quy7n quy t ñlnh


17
thành l"p howc bãi bx các khoa, phòng, ban, b? môn, các chuyên ngành ñào
t8o, ban hành và bãi bx các n?i quy, quy ñlnh trong n?i b? trư@ng. T# ch v7
nhân s# trư@ng ñ8i h2c ph!i ñư-c quy7n bCu ban lãnh ñ8o nhà trư@ng, b_
nhi m và mi~n nhi m cán b? t, phó hi u trưDng trD xu/ng. ðư-c quy7n quy t
ñlnh t0t c! các ch c danh khoa h2c và sư ph8m thu?c ph8m vi c a trư@ng
mình theo ñúng tiêu chupn c a trư@ng và quy ñlnh c a Nhà nưEc. ðư-c s;p
x p, phân công gi!ng viên, công ch c, viên ch c theo năng l#c t,ng ngư@i
phù h-p vEi vl trí công tác ñòi hxi c a trư@ng. ðư-c m@i th‹nh gi!ng, howc
h-p ñ%ng nghiên c u khoa h2c và các h-p ñ%ng thuê, khoán b]ng kinh phí
ñư-c c0p và kinh phí t# có. ðư-c quy t ñlnh m@i chuyên gia nưEc ngoài ñ n
làm vi c chuyên môn, c{ viên ch c c a ñơn vl ñi công tác, h2c t"p D nưEc
ngoài theo ñúng quy ñlnh c a pháp lu"t [7][15][20][72][82][79].
1.1.3.4. T- ch. v, tuyGn sinh và ñào t2o (Q4)

T# ch v7 tuyan sinh và ñào t8o là các trư@ng ñ8i h2c ñư-c quy7n
quy t ñlnh các hình th c tuyan và s/ lư-ng tuyan phù h-p vEi ñi7u ki n c a
trư@ng và quy ñlnh c a Nhà nưEc; mD các ngành ñào t8o ñ8i h2c và chuyên
ngành ñào t8o sau ñ8i h2c ñã có trong danh m^c ngành ñào t8o c a nhà
nưEc; xây d#ng chương trình ñào t8o, k ho8ch gi!ng d8y và h2c t"p cho các
ngành ñào t8o c a trư@ng trên cơ sD quy ñlnh c a Nhà nưEc; t_ ch c biên
so8n, duy t và thpm ñlnh các giáo trình theo chuyên ngành và các tài li u
gi!ng d8y, h2c t"p c a trư@ng; ñư-c quy t ñlnh m(u văn b]ng, ch ng ch‹ và
t_ ch c c0p văn b]ng, ch ng ch‹ cho nh[ng ngư@i ñư-c trư@ng ñào t8o khi
có ñ các ñi7u ki n theo quy ñlnh c a Nhà nưEc [62][83][84].
1.1.3.5. T- ch. v, ho2t ñ ng khoa h3c và công ngh (Q5)
T# ch v7 ho8t ñ?ng khoa h2c và công ngh là các trư@ng ñ8i h2c ñư-c
quy7n xây d#ng k ho8ch ho8t ñ?ng khoa h2c và công ngh như: Xây d#ng
ñlnh hưEng, k ho8ch hàng năm, trung h8n và dài h8n v7 ho8t ñ?ng khoa h2c


18
và công ngh c a trư@ng; ch ñ?ng ñăng ký tham gia tuyan ch2n, ñ0u thCu, ký
k t h-p ñ%ng howc các hình th c khác theo quy ñinh c a pháp lu"t; t# xác
ñlnh các nhi m v^ khoa h2c và công ngh c0p trư@ng. ðư-c quy7n xây d#ng
các vi n, trung tâm nghiên c u và phát trian, các cơ sD s!n xu0t th{ nghi m,
các doanh nghi p khoa h2c và công ngh ; ph/i h-p vEi các t_ ch c khoa h2c
và công ngh , các ñơn vl s# nghi p, các cơ sD s!n xu0t kinh doanh dlch v^ t_
ch c các ho8t ñ?ng khoa h2c và công ngh ; h-p tác khoa h2c và công ngh
vEi nưEc ngoài và các t_ ch c qu/c t theo quy ñlnh c a pháp lu"t; t_ ch c
các ho8t ñ?ng nghiên c u khoa h2c và phát trian công ngh c a ngư@i h2c; t_
ch c các h?i nghl khoa h2c và công ngh , tham d# các gi!i thưDng khoa h2c
và công ngh trong nưEc và qu/c t [62][96].
1.1.3.6. T- ch. trong quan h qu!c tI (Q6)
T# ch trong quan h qu/c t là các trư@ng ñ8i h2c ñư-c quy7n ch ñ?ng

thi t l"p các m/i quan h h-p tác, ký các văn b!n ghi nhE, tho! thu"n v7 ñào
t8o, khoa h2c và công ngh vEi các trư@ng ñ8i h2c, các t_ ch c giáo d^c, khoa
h2c và công ngh nưEc ngoài; m@i chuyên gia nưEc ngoài ñ n gi!ng d8y và
trao ñ_i kinh nghi m theo các quy ñlnh c a nhà nưEc; t_ ch c h?i nghl, h?i
th!o qu/c t theo các quy ñlnh c a nhà nưEc [62].
Quy7n t# ch
ñ8i h2c

H2c
thu"t
(Q1)

Tài
chính
(Q2)

T_
ch c
nhân
s#
(Q3)

Tuyan
sinh
ñào
t8o
(Q4)

Khoa
h2c

công
ngh
(Q5)

Quan
h
qu/c
t
(Q6)

Sơ ñ} 1.2: 6 quyTn tp chQ cơ b n cQa trư{ng ñdi hoc


19
1.1.4. Sp cƒn thi;t mu ryng quyTn tp chQ ñdi hoc cQa nhà nưxc
1.1.4.1.TEng quan v, nhà nư&c
Sau khi ch ñ? c?ng s!n nguyên thuv tan rã, tri th c con ngư@i ñư-c tích
lu† lEn, công c^ s!n xu0t phát trian, năng su0t lao ñ?ng tăng nhanh, c a c!i dư
th,a, ý th c tư h[u phát trian m8nh, xã h?i loài ngư@i phân chia thành giai
c0p, b;t ñCu xu0t hi n s# ñ/i l"p v7 l-i ích kinh t gi[a các nhóm, các t"p
ñoàn ngư@i, thì s# tranh ñ0u gi[a h2 vEi nhau ngày càng trD nên gay g;t.
Trong ñi7u ki n ñó, ña gi[ cho xã h?i trong vòng kv cương nh0t ñlnh, giai c0p
th/ng trl n;m trong tay nh[ng l#c lư-ng s!n xu0t ch y u, nh[ng c a c!i ch
y u; nh[ng công c^ b8o l#c lEn (các ti7m năng quân s#) Š các y u t/ ch y u
t8o ra quy7n l#c xã h?i, tìm cách t_ ch c nên m?t thi t ch ñwc bi t vEi nh[ng
công c^ ñwc bi t Š thi t ch Nhà nưEc và Nhà nưEc b;t ñCu xu0t hi n. Như
v"y, Nhà nưEc ch‹ ra ñ@i trên cơ sD các t"p tính c a sinh v"t và con ngư@i khi
s!n xu0t và văn minh xã h?i ph!i phát trian ñ8t ñ n m?t trình ñ? nh0t ñlnh,
cùng vEi s# phát trian ñó là s# xu0t hi n ch ñ? tư h[u và s# xu0t hi n giai
c0p trong xã h?i.

Nhưng Nhà nưEc ra ñ@i không ch‹ là ña th/ng trl giai c0p mà còn là t_
ch c công quy7n th/ng nh0t qu!n lý toàn xã h?i howc ñ n các ñ/i tư-ng có
liên quan ñ n xã h?i nh]m m^c ñích s;p x p, t_ ch c, b!o toàn nh[ng ñwc
trưng v7 ch0t c a chúng, hoàn thi n và phát trian chúng theo ñlnh hưEng nh0t
ñlnh, t c là Nhà nưEc không ch‹ là công c^ trong tay giai c0p th/ng trl mà còn
là quy7n l#c công ñ8i di n cho l-i ích chung c a c?ng ñ%ng xã h?i.
Nhà nư c là m t thiCt chC quy!n l"c chính tr=, là cơ quan thGng tr= giai
cUp c#a nhóm l1i ích xã h i (m t giai cUp hoJc m t nhóm giai cUp) này ñGi
v i m t hoJc toàn b các giai cUp khác, ñ ng th%i còn là cơ quan công quy!n
cung /ng các d=ch v8 công và hàng hoá công c ng cho xã h i ñB duy trì và
phát triBn xã h i mà Nhà nư c ñó qu:n lý trư c các Nhà nư c khác và trư c
l=ch s4.