DSpace at VNU: Vấn đề trao đổi nước của các đầm nuôi thủy sản ở vùng cửa sông ven biển

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHQGHN, KHTN & CN, t XIX, No1.2003

VẤN ĐỂ TRAO ĐỐI NƯỚC CỦA CÁC DAM n u ô i THUỶ s ả n

ở VÙNG CỬA SÔNG VEN BIỂN
P h ạ m V ã n Vy

Khoa Khí tượng Thủy văn & Hải dương học
Đại học Khoa học Tự nhiên, DHQG Hờ Nôi
1.

Đ ặ t v â n để
V iệ c sử d ụ n g m ặ t nước b ã i t r iề u và rừ n g n g ậ p m ặ n ỏ v ù n g cửa s ô n g ven b iê n

để n u ô i tr ồ n g t h u ỷ sả n dư ới h ìn h th ứ c q u ả n g c a n h hoặc q u ả n g c a n h cả i tiế n đ ã và
đ a n g d iễ n ra r ấ t m ạ n h m ẽ ở h ầ u k h ắ p các t ỉn h ve n b iể n nước ta . Q u á t r ì n h n à y b ắ t
đ ầ u từ n h ử n g n ă m 60, n h ư n g d iễ n ra ồ ạ t tr o n g n h ữ n g n ă m g ầ n đ â y , đặc b iệ t là k h i
t h ị trư ờ n g tiê u t h ụ t h u ỷ sả n (tô m , c u a , cá ,..) được m ỏ r ộ n g và đà m a n g lạ i lợ i ích
t h iế t th ự c , tă n g t h u n h ậ p c h o ngư ờ i la o động. T u y n h iê n , v iệ c q u a i đẽ x â y d ự n g đ ầ m
n u ô i th u ỷ sản k h ô n g hợ p lý , k h ô n g có q u y hoạ ch cụ th ể , có lú c p h á cả rừ n g n g ậ p

m ặn, đã làm tôn h ạ i ch ẳ n g n h ữ ng đến tài n g u yên rừng - v à n h đai đai b áo vệ v ù n g
cửa sông ve n b iể n , m à còn d ẫ n tớ i sự th a y đ ổ i các y ế u tô m ô i trư ờ n g c ủ a đ ầ m n u ô i,
là m g iả m n ă n g s u ấ t và c u ố i c ù n g là đ ầ m n u ô i b ị th o á i h o á . N g u y ê n n h â n là m th o á i
hoá các đ ầ m n u ô i t h u ỷ sả n có n h iề u n h ư n g m ộ t tr o n g n h ữ n g n g u y ê n n h â n cơ b ả n và
q u a n trọ n g là sự tr a o đ ổ i nước g iữ a sô n g - b iể n với đ ầ m v à t r o n g p h ạ m v i đ ầ m ; lư u
lư ợ ng nước tr a o đ ổ i k h ô n g n h ữ n g bảo đ ả m n g u ồ n g iô n g , lư ợ n g th ứ c ă n m à còn g iú p

duy trì độ ổn củ a các yếu tô" môi trường các đầm nuôi. B á o cá o trìn h bày n hữ ng kết
q u ả n g h iê n cứu về q u á t r ì n h tr a o đ ổ i nước ỏ m ộ t sô đ ầ m n u ô i t h u ỷ s ả n ở v ù n g cửa

sông ven biển th uộc v ù n g cửa sông H ồng * T h á i Bình.

2. Phương pháp n g h iê n cứu
Đo đạ c trự c tiế p các y ế u tô v ậ t lý , hoa học, s in h học v à d ộ n g lự c ỏ v ù n g cửa
sông, t ạ i cửa cô n g lấ y nước vào đ ầ m và tr o n g đ ầ m .
T ín h to á n sự tr a o đ ố i

IÌƯỚC g iư a sông - b iế n với đ ầ m và

h o à n lư u nước tr o n g

đ ầm .

3. K ết quả và th ả o luận
K h ả o s á t đ ầ m n u ô i t h u ỷ sả n th e o h ìn h th ứ c q u ả n g c a n h v à q u ả n g c a n h cả i

t i ê n ò n h i ề u v ù n g c ử a s ô n g v e n b i ể n nước ta ( Q u ả n g N i n h , H ả i P h ò n g , T h á i B ìn h .
N a m Đ ịn h , T h ừ a t h iê n * H u ế , Q u ả n g N g ã i... ) tr o n g n h iề u n ă m (1 9 8 4 , 1 98 7, 1993,
1996, 2 0 0 0 ) cho th ấ y p h ầ n lỏ n

các đ ầ m có n ă n g s u ấ t k h á ca o tr o n g n ă m đ ầ u k h a i

th á c , sau đó g iả m d ầ n và đ ế n n ă m th ứ tư- th ử n ă m t h ì b ị th o á i h o á , n g ư ờ i la o đ ộ n g
là m ă n th u a lỗ b u ộ c p h ả i p h á bò. C ù n g có lú c x ẩ y ra sự cô# ô n h i ễ m m ô i trư ờ n g tro n g

118


v ấ n đé t r a o đôi của các đ ầ m nuôi th ủy sản

119

đ ầ m là m c h o v ậ t n u ô i c h ế t h à n g lo ạ i n h ư ỏ Đồ Sơn ( H ả i P h ò n g ) 1992, T h u ậ n A n

(T hừa T h iê n - Huê) 1 994,....
K ê t q u ả k h á o s á t c h i t i ế t tro n g m ộ t con nước t r iề u và o th á n g 0 3 /1 9 9 3 và th á n g
09/1 9 9 3 . v à t ín h to á n ch o k h u vực d ầ m N h à M ạ c (Q u á n g Y ê n • Q u ả n g N in h ) .
D iệ n tíc h d ầ m n u ô i th e o h ìn h th ứ c q u ả n g c a n h và q u ả n g c a n h c ả i tiế n th ư ờ n g
từ 2 0 h a đ ế n 200 h a , m ỗ i đ ầ m bô* t r í có 1 - 2 cô n g v à 1 - 2 m á n g t r à n để lấ y nước vào
đ ầ m , t r o n g đ ầ m có th ô có h o ặ c k h ô n g có k ê n h d ẫ n nước và cỏ các b ã i sú v ẹ t p h â n b ố
th e o k iể u d a báo.
D iễ n b iê n m ộ t sô y ê u tô v ậ t lý và đ ộ n g lự c n g o à i sông.

B iế n đổi mực nước trên sô n g N am ( thuộc hệ th ô n g của Bạch Đ ằng) m an g tính
d iế u h o à v ớ i b iê n (ỉộ cao n h ấ t là 310 cm tr o n g n g à y 5 /3 /1 9 9 3 . N h ư v ậ y m ực k h ô n g
củ a -iô n g n ằ m th ấ p lu ín m ực k h ô n g c ủ a c ô n g tớ i 130 c m v à th ấ p hơn m ực nước tr o n g
đ ầ m tớ i 2 8 0 cm . M ự c nước cực đ ạ i n g o à i sô n g c h i cao hơn m ực k h ô n g củ a cô n g 195
cm , n ước c h ì b ắ t đ ầ u c h ả y v à o đ á m từ độ cao 150 cm ( tr ô n m ực k h ô n g c ủ a công) vào
m ù a k h ô v à 170 cm và o m ù a m ư a tư ơ ng ứ n g với 2 8 0 cm đ ế n 3 0 0 cm so với mực
k h ô n g t r ê n sông. T r o n g k ý nước cường c h ỉ có 3 - 4 n g à y là m ực nước n g o à i sông có độ
cao đ á n g k ê so với m ự c nước tr o n g đ ầ m .
Đ ộ m ặ n củ a nước s ô n g b iê n d ố i phứ c tạ p th e o cá k h ô n g g ia n và th ò i g ia n .
m ặ t c ắ t n g a n g s ô n g và t r o n g n g à y đ ê m độ m ặ n có b iê n độ dao đ ộ n g k h á lớ n

T rê n
5 -

10%o p h ụ th u ộ c v à o lú c nước lê n h a y nước r ú t , độ rộ n g củ a đ a i rừ n g n g ậ p m ặ n ,
k ê n h d ẫ n nước và o c ô n g v à m á n g t r à n (B ả n g 1).
B ả n g 1. Đ ộ m ặ n (% 0 ) n g o à i đ ầm N h à M ạ c n g à y 4-5/ 03 /1 9 9 3

^

— ^ T h ờ i g ia n (h)
23

0

1

2

21
21
21

22
24
23

25
27
25

30
30
30

3

Đ ịa d iê m

Sông
Cống
M áng

25
26
26

T r a o dổi nước g i ữ a s ô n g N a m và s ô n g B ạ c h Đ à n g với các đ ầ m ở b ã i N h à M ạ c
và o th ò i k ỳ k h ô n g k h a i th á c c h ỉ x ẩ y ra tr o n g 5 - 6 n g à y t r iề u cao c ủ a nử a th á n g m ặ t
t r ă n g và t h ò i g ia n lấ y nước và o đ ầ m tr o n g m ộ t n g à y k h ô n g q u á 6 g iò. K ế t q u ả tín h

toán cho t h ấ y lượng nước tr a o đổi giữa sông và đầm không lớn; tại đầm 2 với diện
tíc h 85 ha và có m ộ t c ô n g m ộ t m á n g lấy nước, tổ n g lư ợ n g nước và o đ ầ m tr o n g m ỗ i
n g à y b iê n đ ô i từ 0 .6 8 .1 0 ' m * đ ế n 0.8. 105 m 3 và c h iế m

16 - 20% tổ n g lư ợ n g nước

tr o n g đ ầ m . T ạ i đ ầ m *1 vớ i d iệ n tíc h 200 ha có m ộ t c ô n g đ ô i và h a i m á n g t r à n , lư ợ ng
nước lả y v à o đ ầ m t r o n g m ộ t n g à y đ êm là 1.14. 105 m 3 đến 1.4. 105 m 3 v à chiếm 10 •


P h a m V ă n Vi

120

15% tổ n g lư ợ n g nước t r o n g đ ầ m . N h ư v ậ v tr o n g m ộ t (lợ t t r i ề u cao lư ợ n g nư óc lấ y và o
đ ầ m c h i k h o ả n g 3 - 4. 1 0 5 m 3 vớ i đ ầ m 2 và 6 • 8. 10,r> m 3 v ỏ i đ ầ m 4. N ế u k h ô n g có
lư ợ n g nước n à o t h o á t r a k h ỏ i đ ầ m t h ì t r ê n d iệ n tíc h các đ ầ m đỏ tr o n g m ộ t đợi t r iề u
caố, m ự c nước t r o n g đ ầ m cỏ th ể t ă n g lê n 25 - 35 c m , n h ư n g d o m ộ t lư ợ n g nước lớ n b ị

th o á t ra q u a c ô n g , r ò r ỉ q u a đê b a o , t r a o đ ổ i nước vớ i các đ ầ m x u n g q u a n h , do b a y
hơ i n ê n th ự c tê m ự c nư ớ c c h ỉ tă n g k h o á n g 2 0 cm t r o n g cả th ờ i k ỳ t r iề u cao. V ào m ù a
k h ô do b a y hơ i m ạ n h n ê n m ự c nư ớc t ả n g tr o n g đ ầ m còn n h ỏ hơ n. Sô liệ u th ự c d o và
t í n h to á n (1 9 8 7 , 1 9 9 3 ) c h o t h ấ y lư ợ n g nước tr a o đ ổ i n g à y đ ê m q u a ca h a i m ù a c ủ n g
c h ỉ c h iế m 10 • 2 0 % so v ớ i tổ n g lư ợ n g nước tr o n g đ ầ m .
Sự la n t r u y ề n nư ớ c t r o n g đ ầ m .

T h e o d ấ u h i ệ u đ ộ m ặ n : Đ ộ m ặ n c ủ a nước t r o n g đ ầ m b ị c h i p h ô i bời độ m ặ n
nước s ô n g x â m n h ậ p v à o q u a cô n g . K ế t q u ả p h â n tíc h độ m ặ n th e o m ặ t c ắ t từ c ô n g
lấ y nước v à o s â u t r o n g đ ầ m và dọc bờ đ ầ m cho t h ấ y ả n h h ư ở n g c ủ a nước sông q u a
c ô n g và o đ ầ m c h ỉ la n t r u y ề n n h a n h t r o n g m ộ t n g à y đ ê m t ạ i k h u vự c lâ n cậ n cửa
c ô n g t r o n g g iớ i h ạ n 3 0 0 - 4 0 0 m , nơ i C.Ó m ư ơ n g d ẫ n nước v à o từ cửa c ố n g t h ì nước có
th ể la n t r u y ề n x a h ơ n (b ả n g 2 ). T ạ i k h u vự c t r u n g tâ m v à đ ỉn h đ ầ m ,đ ộ m ặ n í t b iế n
đ ổ i và là k ê t q u ả c ủ a q u á t r ì n h c â n b ằ n g n ư ớ c 'tro n g từ n g t h á n g . N gư ợ c lạ i, k h u vực
g ầ n cử a c ô n g d ộ m ặ n b iế n đ ổ i m ạ n h t r o n g t h ò i k ỳ lả y nước v à o đ ầ m .

B a n g 2. Đ ộ m ặ n ( °/Ư0) tr o n g đ ầ m N h à M ạ c n g à y 2 1 /0 9 /1 9 9 3
( từ c ô n g lâ y nước tố i đ ỉn h đ ầ m )
g ia n (h )
6

7

8

9

8,5
5
4

12

9,5
6
6

Đ ịa đ iể m
f~y

i '

C ông
N l( g iữ a đ ầ m )
N 2 ( đ ỉn h đ ầ m )

7
6
4

5
4

T í n h t o á n h o à n l ư u : K ết quả tín h to á n h o à n lư u n g a n g của nước tr o n g đ ầ m
(P h ạ m V ă n H u ấ n , 1 9 9 4 ) vớ i n h iề u p h ư ơ n g á n k h á c n h a u ( đ ầ m có 1 cô n g , 2 công ; có
g ió và k h ô n g có g ió t h ổ i, đ ộ s â u d ầ m t h a y d ô i v à cỏ các b ã i sú v ẹ t t r o n g đ ầ m ) cho
t h ấ y tố c đ ộ d ò n g c h ả y c h ỉ lớ n 2 0 - 30 c m /s ở k h u vự c lâ n c ậ n cửa c ô n g . Sự tr a o đ ối
nước c h ỉ th ể h iệ n rõ ở k h u vự c c á ch cử a c ô n g 1/3 • 1/2 độ d à i củ a đ ầ m ; k h i có b ã i sú
v ẹ t m ứ c độ t r a o đ ổ i nư ớc k é m h ơ n so v ó i đ ầ m th o á n g , k h u v ự c đ ỉn h đ ầ m q u a n h n ă m
nước í t đượ c tr a o đ ổ i (đ ộ m ặ n t h ấ p , r o n g r ê u p h á t t r iể n m ạ n h )

4. K ế t lu ậ n
V ớ i d iệ n tíc h đ ầ m n u ô i t h u ỷ s ả n ở v ù n g cửa s ô n g v e n b iể n lừ ‘2 0 h a đ ế n 200 ha

m à chi có 1 - 2 công và m á n g t r à n thì lượng nước t r a o đổi giữa sông và dầm quá ít,


Vàn dê trao đối c ù a các đ ấ m n u ô i (hủy sản

121

chì chiếm 10 - 20% tổng lượng nước trong đầm ; hơn nửa, tron g đ ầ m lại không có hộ
t h ô n g m ư ơ n g d ẫ n hợp lý n ẽ n ĨÌƯỎC ờ khu vực (lỉnh các d ầ m nuôi ít (lược t r a o dôi gây
tù (lọ n g . Do đó m u ô n d u y t r i độ ôn đ ịn h của các y ê u tô m ô i trư ờ n g d ầ m n u ô i và tá n g
n g u ồ n g iô n g - lư ợ n g th ứ c ă n cầ n p h á i tà n g lư u lư ợ n g nư ớc t r a o d ổ i g iữ a s ô n g với d ầ m
và d o n g p h ạ m v i đ á m b ằ n g cách x â y sô lư ợ n g cô n g lâ y nước p h ù hợp với d iệ n tíc h
(la m n u ô i, bô t r í hệ th ô n g m ư ơ ng (lẫ n hợp lý dể nước lấ y từ s ô n g v à o có th ể lư u
th ô n g tr o n g to à n d ầ m . N g o à i ra cầ n p h ả i n á m dược q u y lu ậ t d iễ n b iế n th e o th ờ i g ia n
và k h ô n g g ia n c ủ a m ự c nước t r iề u ỏ v ù n g cửa s ô n g v e n b iể n đ ể có th ê lấ y dược lư ợ n g
nước tố t n h ấ t ch o d ầ m n u ô i.

Tài liệu tham kháo
1

Đ ặ n g Ngọc T h a n h và nn k, Đặc trư ng hệ s in h th á i v ù m g tr iề u cửa sô n g Bắc V iệt

Tuyển ĩập báo cáo: Hội thảo
khoa học quốc gia "Nghiên cứu và quàn lý vùng ven biển Việt Nam", Hà Nội,
N a m và khà n ả n g sử d ụ n g cho nuôi trồn g h ả i s ả n ,
1993.

2.

n ặ n g T r u n g T h u ậ n v à n n k , M ò h ìn h h è k i n h tê s i n h t h á i p h ụ c v ụ p h á t tr iể n

n ô n g th ô n b ề n v ừ n g , N X B N ô n g n g h iệ p , H à N ộ i, 199 9.

VNU JO U R NAL OF S C IEN C E, Nat . Sci , & Tech , T XIX. NọỊ. 2003

THE WATER EXCHANGE OF THE INTENSIVE ANI) EXTENSIVE
MARICULTƯRE POOLS
IN THE ESTUARY AND THE COASTAL AREA
Pham Van Vỵ

Department of Hvdro Meteorology and Oceanologỵ
College of Science, VNƯ
N o vvaday,

th o

m a r ic u lt u r e

is

r a p iđ ly

d e v e lo p in g

collected from the surveys in the estuaries and Coastal is

in

V ie t n a m .

The

d a ta

processed. The results

p ro v e t h a t th e v v a te r d is c h a r g e r a te betvveen e s t u a r in e a n d p o o ls is o n ly

10 • 20 % o f

th e vvater m ass in th e p o o l, th e s a lt is c h a n g e d fr o m th e e s t u a r y in t o th e p o o l a n d in
th e pool (from 10 ° /00 to 15 °/00); an e n v ir o n m e n t

ĩactors in th e p o o l is c h a n g e d a n d

p r o d u c tiv it y in th o p oo l is a ls o d e cre a se d . T o grovv p r o d u c t i v it y in th e p o o ls in th e

estuary and the Coastal, the water discharge rate between estuary- Coastal zone and
poo l is ìn c re a s e d .