DSpace at VNU: Gamma tán xạ - chuẩn trong đế hạn chế hiệu ứng chất nền trong phân tích huỳnh quang tia X

T Ạ P C H Í K H O A H Ọ# C N o 1 - 1993
•

GAMMA TÁN XẠ- CHUẨN t r o n g d ể h ạ n c h ế h i ệ u ứ n g
CHẤT NÈN TRONG PHÂN TÍCH HUỲNH QUANG TIA X
Phạm Quốc Hùng, Đào K im Ngọc
Khoa Vật lý, Đ H T H Hà Nộị

P h ư o n g p h á p chuẩn trong (internal Standard) là một trong nhừng phưcmg pháp cổ hiệu q u ả
2] đirợc áp đ ụ n g trong phân tích huỳnh quang tia X nhằm hạn chế in h hưổrng của hiệu ứng
í t nền (m atrix effects).

ở

p h ư ơ n g p h á p chuẩn trong th ô n g thưcm g, p hải đ ư a th ề m vào

mẫu cần p h â n

tích m ộ t lư ợ n g

nguyên tố dùng làm chuẩn trong. Do tác dụng của bức xạ kích thích, t ừ m ẫu p h á t r a bức
ặc t n m g X c ủ a nguyên tố cần ph â n tích và nguyên tố chuẩn trong. Ngưòri t a thưòrng x ét đ ại
g tý 80 cư*ờng độ của hai bức xạ đặc t r ư n g này ph ụ thuộc vào h à m lirạng c ủa nguyên t ổ cầ n
I tích, vì vậy ph ươ ng p h á p này còn đirợc gọi là phưcmg ph áp tý 8 0 vạch pho.

Trong nhiều trưòrng hợp, đưa thêm vào m ẫu một lượng chất dùng làm chuần trong sẽ d ẫ n
ín những thay đổi đáng kể về thành phần cẩu tạo của mâu, ảnh hư&ng đến kết quả phân tích
i

q u i t r ì n h t h ự c n g h i ệ m tr& n ên p h ứ c t ạ p . T h a y vì b ứ c x ạ đ ặ c t r ư n g c ủ a n g u y ê n t ố c h u ẩ n t r o n g

thể dùng chính bức xạ tá n xạ của nguồn kích thích [3]. Khi đó sẽ khắc phục được nh ữ ng khó
I&n trên.

THỰC NGHIỆM VA KET QUA
Đ ã làm thực nghiệm đối với lô m ẫ u P b ( C H 3 C O O ) 2 + bột S 1O 2 , có h à m lưcmg Pb: 0,25;
5; 1,2; 2,6; 4,96; 7,12; và 9,96%. M a u đ ư a vào kích thích ỉr dạng bột mịn cổ kích t h ư á c h ạ t
50 — 100/im đ ự n g trong các cốc nh ựa, đáy làm bằng poliêtylen mồng. Khối lượng riềng các
ẫu p = 1,7g / c m 3 .

Kích
.) v à
;ạ t ừ
lu ẩn

thícrh m â u bằng g a m m a của
136 KeV (9%). Ghi bức xạ
m âu bằ n g đê te c tơ VAS.968
trục d ù n g để kích thích m ẫu

đồng vi 57Co cườ ng độ ~ 3mCi, năng lượng E^ — 122 Ke V
đặc tr\rng X của chì (Pb/Ca = 75 Kev) và bửc xạ g a m m a
R F T dùng bản nh ắp nháy Nal(Tl) kích thước 25 X 25 m m .
làm hằng thép, được mô tả trong hình vẻ 1. P h â n tích ph ổ

m á y phân tích đa kênh C A N B E R R A - Serie 30.
Khảo 2?Ất s ự ph ụ thuộc vào hàm lư ạ n g c cỏa chì của cưòrng độ Ix của vạch đặc t ri m g P b t f a ,
g độ /, c da bứ c xạ g a m m a tán xạ v à đại lượng tỷ số rj = Ix / Ỉ , của cường độ hai bức x ạ đó.
Ị u ả thực nghiệm trình bày trong hình vẽ 2.

Đồ thị rị = r?(c) tuyến tính trong cả miền hàm lưcrng chì từ 0,25 đến 9,96%. Chọn làm chuẩn

t>ng là gamma tá n xạ bậc 1, có xác suất lớn nhất t r o n g phổ gaimna tán xạ của nguồn kích thích.
Năng ỉirợng g a m m a (tính bằng KeV) dùng làm chuẩn trong được xác định theo hệ thức:

Es =

1

( £ o / 5 1 1 ) ( l — COS
57

ớ)


tro n g đó Eo là nàng lirựng gam m a kích thích, tính theo phổ gam m a của 67Co, có giá trị bằng

K«v,

9 là góc

tán xạ, trong thực nghiệm này có giấ trị b ìn g * /2 .

Đ i khảo s i t sự tuyến tính ciU x ạ dù n g làm chuẩn trong.
K ết quả cho th ấ y đồ thị ff(C) tuyến tính trong vùng rộng n h í t của h àm lượng c nếu cl
E s có tính đen ảnh hưỉrng của t í n xạ nhiều bậc. Kết q u i khảo sát phủ h ợ p vóri nh ứ ng công

Hỉnh 1. So- đồ nguyên tắc của phutrog pháp

Hình e. Sự phụ thuộc vào hàm luvng chì
Cưởng độ bức xạ đặc tnrng P b K at cxrỉrng độ gan

tản xạ và tỷ tổ hai ctrồmg độ

KỂT LUẬN
S ử d u n g g a m m a tá n x ạ n h ư m ộ t chuẩn trong để

k h ắc p h ụ c hiệu ứ n g c h ấ t n en

t r o n g p!|

tích huỳnh quang tia X là một phương pháp đon giin, cổ nhiều iru điểm. Đặc biệt, phương
th ích hợp vóri nhữ ng nghiên cứu ngoài hiện tnròrng, khi đó chi cần máy p h ân tích 3 kênh.

p!|

Công trìn h được th ự c hiện trong khuôn khổ chương trìn h KT - 04.
TÀ I LIỆU THAM KHẢO
1.

B. D*iunikowski: Pod. r«nt. radio, anal. fluo. Kraków, 1978.

2.

P h a m Quốc Hừng: IFJ No 1197/PL, Kraków 9/1982.

3.

G. A nderm ann: Anal. Chem. 30 (1958) 1306.

4.

E. P. Leman: Rent, radio, metod.oprob. meit.

ivet. i red. metal. 1978.

S C A T T E R E D GAMMA RAYS AS IN TER N A L STANDARD
IN T H E X-RAY F L U O R E S C E N C E ANALYSIS

Pham Quoc Hung, Dao K im Ngoc
Faculty of Physics, Hanoi University
Q uantitative evaluation of Pb by X-ray fluorescence anlysia UBÌng scattered g a m m a ray;
internal standard for adjusting for m atrix effects is presented. The applicability of the m eth o
proposed.
58