Tuần 4. Bài ca ngắn đi trên bãi cát (Sa hành đoản ca)

Sa hành đoản ca
( Bài ca ngắn đi trên bãi cát)
Cao Bá Quát


Cao Bá Quát
( 1809- 1855)


I. Vài nét về tác giả








Cao Bá Quát tự là Chu Thần ( 1809- 1855), ngưòi làng
Phú Thị, huyện Gia Lâm tỉnh Bắc Ninh, nay thuộc quận
Long Biên – Hà Nội
Thời đại: Chế độ phong kiến thời nhà Nguyễn rơi vào khủng
hoảng. Vấn đề canh tân đất nước đặt ra bức thiết.
Con người: Ông là nhà nho có tài năng và bản lĩnh, thơ văn
ông phê phán mạnh mẽ chế độ phong kiến bảo thủ, lạc hậu.
Năm 1853 ông đã từng cùng nhân dân Mĩ Lương , Sơn Tây
nổi dậy chống lại triều đình nhà Nguyễn. Năm 1855 trong
một trận đánh ông đã hi sinh.
Thơ văn: Ông để lại 1400 bài thơ chữ Hán, hơn 20 bài văn
xuôi, một số bài phú Nôm và hát nói.

II- Tìm hiểu bài thơ “ Sa hành đoản ca”
1- Hoàn cảnh sáng tác
Em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của bài thơ?
 Có ý kiến cho rằng Cao Bá Quát sáng tác bài thơ này trong
những lần vào kinh đô Huế thi Hội phải đi qua những trảng
cát mênh mông của Quảng Bình, Quảng Trị, từ đó hình
thầnh cấu tứ của bài thơ này.
 Có người lại cho rằng ông làm bài thơ trong thời gian tập sự
ở Bộ Lễ triều đình Huế.
 Dù làm ở thời điểm nào thì bài thơ vẫn thể hiện những ý
nghĩa thâm thúy vượt khỏi phạm vi đề tài, gợi mở tâm sự
của một lớp kẻ sĩ trên con đường đời.


2- Nội dung và nghệ thuật của bài thơ








Cảm nhận chung: Sau khi đọc xong bài thơ em có
những ấn tượng gì? (hình ảnh , âm điệu)
Hình ảnh:Một con đường - bãi cát dài mờ mịt, đầy
gian nan
Một người đi đường: mệt nhọc, chán nản, bế tắc
nhưng không dừng bước

Bài thơ có âm điệu bi tráng, gợi tả mạnh mẽ tâm
trạng con người


Nội dung:
a- Hình ảnh bãi cát dài
- Hình ảnh bãi cát dài được khắc họa như thế nào?
- “Bãi cát dài, lại bãi cát dài
Đi một bước như lùi một bước…
- ” Bãi cát dài bãi cát dài ơi!
Tính sao đây đường bằng mờ mịt
Đường ghê sợ còn nhiều đâu ít?”
- “Đầu gió hơi men thơm quán rượu”,
- Hình ảnh bãi cát dài ẩn chứa những ý nghĩa gì?


a. Hình ảnh bãi cát dài










Ý nghĩa tả thực: Một sa mạc cát mênh mông, nối tiếp
nhau vô tận, vừa mờ mịt, nhiều gian truân. Đó là con
đường vô cùng khó khăn thử thách ý chí con người.

Ý nghĩa tượng trưng: Hình ảnh bãi cát là biểu tượng
cho đường đời, con đường hành đạo của kẻ sĩ trong
xã hội phong kiến. (Ý nghĩa khái quát)
+ Đây là con đường vươn tới lý tưởng, đi tìm chân lý
của tác giả giữa thời đại rối ren,mờ mịt thòi nhà
Nguyễn.
+ Con đường vô cùng gian truân với nhiều thử thách
khắc nghiệt bởi những lề lối thi cử lạc hậu, những
đảo điên của công lý, quyền lực
+ Sự lệch lạc trong chuẩn giá trị của xã hội đã dễ làm
kẻ sĩ lạc lối. (Hơi men quán rượu đầu gió)


b- Người đi đường



“Mặt trời đã lặn đi chưa nghỉ, 
Khách bộ hành nước mắt tuôn rơi! 
Không học được tiên ông phép ngủ
Trèo non , lội suối giận khôn vơi
Xưa nay phường danh lợi
Tất tả trên đường đời
Đầu xóm hơi men thơm quán rượu
Kẻ say vô khối tỉnh bao người?
Bãi cát dài bãi cát dài ơi!
Tính sao đây đường bằng mờ mịt
Đường ghê sợ còn nhiều đâu ít?”
Hình ảnh người đi đường đã được khắc họa và gợi
mở tâm trạng như thế nào?

b.1. Hình ảnh người đi: Người đi đường lầm
lũi đi trong nhọc nhằn, vất vả -Một kẻ sĩ đi tìm
chân lí giữa thời đại rối ren, mờ mịt

- Nhận thức của kẻ sĩ về bản thân và xã hội

* Nhận thức về bản thân:
+ Đầy khát vọng, ý chí,
giàu tâm huyết
+ Ý thức sâu sắc về sự
khác biệt giữa bản thân và
mọi người chung quanh
+ Đang rất mệt mỏi, và cô
độc

* Nhận thức về xã hội
+ Thời cuộc rối ren(Đường mờ
mịt)
+ Cả một thời đại đang mê
muội, lạc lối (người say vô số)
+ Xã hội đầy rẫy những bạo
tàn, bất công (đường ghê sợ
thì nhiều)



b.2.Tâm trạng người đi:






Về bản thân:
Ông đang giận chính bản thân chưa đủ tài năng để
thực hiện chí lớn, để vững bước trên con đường khó
khăn.
Ông ao ước có được phép ngủ thần tiên kì diệu để
thoát ly thực tế, tiếp tục đi trên con đường chông
gai mặc cho mọi gian truân thử thách


Về thời thế :
 Chán chường, cay đắng trước thực tại. (Cuộc
đời đầy bọn hám danh lợi tất tả bon chen mưu
sinh, hưởng lợi. Cái bả hư danh như hơi men
làm bao người mê muội).
 Cảm thấy cô đơn, buồn bã trước cảnh ngộ đơn
độc. (người tỉnh thì ít)
 Không tránh khỏi những hoài nghi, bế tắc vì sự
đơn độc của chính mình (Biết tính sao đây?, hát
khúc cùng đường!)Đây là sự hoài nghi đầy tích
cực trong thời đại tăm tối của những con người
thức dậy trước lúc bình minh


-> Người đi đường không chỉ nhận ra mình cô độc
trên đường đời mà còn là đang đi trên con đường
cùng không có phương hướng. Sự bế tắc, không tìm

thấy lối thoát ấy là bi kịch của cả một thời đại.
-> Câu hỏi tu từ "Anh đứng làm chi trên bãi cát" như
là lời tự chất vấn để thúc giục, là tiếng gọi lên
đường, khai phá lối đi mới tiến bộ. Đây chính là
tầm vóc tư tưởng mới mẻ của Cao Bá Quát.


Tâm sự của kẻ sĩ





Mâu thuẫn tư tưởng hết sức sâu sắc:
+Khát vọng sống cao đẹp (thay đổi thời đại, chấn
hưng đất nước) >< hiện thực đen tối mờ mịt ( Thời đại
lạc hậu, trì trệ, bạo tàn)
+ Xông pha đi tìm lí tưởng thay đổi thời đại >< Con
đường mưu cầu danh lợi tầm thường. (Học và đi thi là
con đường thực hiện ý nguyện. Nhưng đỗ đạt và ra làm
quan thì cũng sẽ như bao phường danh lợi khác).


Nhân cách, bản lĩnh của kẻ sĩ






Luôn có ý thức đối lập giữa bản thân với đông đảo
những kẻ chạy theo danh lợi.
Khinh thường danh lợi, dứt khoát không hoà vào số
đông mặc dù mình đơn độc.
Đặt ra những chất vấn nghiêm túc để thúc giục
mình dũng cảm tiến lên. Những hoài nghi càng
thúc đẩy hơn quyết tâm dấn thân vì lý tưởng đã
chọn.
Cái "giận khôn vơi" ở đây càng làm tỏ hiện một
Chu Thần với nhân cách cao cả.


Nghệ thuật
Hình ảnh thơ giàu ý nghĩa biểu tượng, dồn nén
chiều sâu triết lý.
 Lối tự xưng linh hoạt: Khách, Ta , Anh tạo sự gợi
mở nhiều tâm trạng khác nhau.
 Âm điệu thơ rất ấn tượng in đậm những cảm xúc
mãnh liệt: buồn bã nhưng cũng cứng cỏi.
 Thể thơ cổ phóng túng dâng tràn cảm xúc
=> Vẻ đẹp hàm súc, dư ba đặc sắc.



Đánh giá chung:




Bài thơ tạo được tứ hay, ý lớn từ hình tượng bãi cát

và người đi đường. Đó là hình tượng kẻ sĩ chân
chính trên con đường đời đi tìm lí tưởng trong một
thời đại rối ren với một tư tưởng canh tân tích cực.
Cảm xúc buồn nhưng đã có những phản kháng âm
thầm đối với trật tự đời sống đương thời. Nó cảnh
báo một sự thay đổi tất yếu trong tương lai. Thơ
Cao Bá Quát sâu sắc và cứng cỏi.


Bài tập


Viết một bài văn ngắn khoảng 400 chữ phát biểu
cảm nghĩ của em về nhân cách nhà nho Cao Bá
Quát thể hiện trong “Sa hành đoản ca”?