Tuần 32. Nội dung và hình thức của văn bản văn học

GIÁO ÁN
ÁN DỰ
DỰ THI
THI
GIÁO
Đơn vị:
vị: Trường
Trường THPT
THPT Phan
Phan Bội
Bội Châu
Châu
Đơn

Ngày soạn:
Tiết ppct: 93
Ngày dạy:
Bài dạy: Lí luận văn học


NỘI DUNG VÀ HÌNH THỨC
CỦA VĂN BẢN VĂN HỌC
I- Mục tiêu bài học:
Giúp học sinh:
- Hiểu và bước đầu biết vận dụng
các khái niệm thuộc về nội dung và
hình thức khi tìm hiểu văn học văn
bản văn học.
- Thấy rõ mối quan hệ của nội dung
và hình thức trong văn bản văn học.

II - Phương tiện thực hiện:
- Sách giáo khoa, sách giáo viên và sách
bài tập Ngữ Văn 10 chương trình chuẩn
- Các tài liệu tham khảo khác
- Các phương tiện phục vụ giáo án điện tử

III - Cách thức tiến hành:
Giáo viên tổ chức giờ dạy theo cách kết
hợp các phương pháp gợi mở, nêu vấn đề,
diễn giảng với thảo luận.


IV- Tiến trình dạy
học:
1- Ổn định tổ chức: Kiểm tra sĩ số (2 phút)
2- Kiểm tra bài cũ: không tiến hành( bài
học dài)
3- Giới thiệu vào bài:
4- Nội dung bài mới:


I - Các khái niệm của nội dung và hình
thức trong văn bản văn học
Câu hỏi:
hỏi
Nội dung và hình thức trong văn bản văn
học có quan hệ như thế nào với nhau ?
Nội dung và hình thức của một văn bản văn
học là hai mặt không thể chia tách. Nội

dung chỉ có thể tồn tại trong một hình thức
nhất định. Và bất kì hình thức nào cũng
mang một nội dung.


1- Các khái niệm thường được coi là
thuộc về nội dung của văn bản văn học:


Gồm: đề tài, chủ đề, tư tưởng, cảm hứng
nghệ thuật

a - Đề tài:
Là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận
thức, lựa chọn, khái quát, bình giá và thể
hiện trong văn bản. Việc lựa chọn đề tài đã
bước đầu bộc lộ khuynh hướng và ý đồ sáng
tác của tác giả.


Ví dụ:
Đề tài của “Tắt đèn” là cuộc sống bi
thảm của người nông dân Việt Nam
trước Cách mạng tháng Tám 1945, trong
những ngày sưu thuế. Với đề tài này, Ngô
Tất Tố đã thể hiện sự gắn bó của mình
với cuộc sống của người nông dân.


Câu

hỏi:
Em hãy xác định đề tài của truyện
“Thầy bói xem voi” ?
Trả lời:
Sự nhận thức, nhận định trong cuộc sống sinh
hoạt hằng ngày.


b - Chủ
đề:
Chủ đề là vấn đề dược nêu ra trong
văn bản. Chủ đề thể hiện sự quan
tâm cũng như chiều sâu nhận thức
của nhà văn đối với cuộc sống.
Ví dụ:
Chủ đề của “Tắt đèn” là sự mâu thuẫn
giữa nông dân và bọn cường hào quan lại
trong thôn Việt nam.


Câu hỏi:
Em hãy làm bài 2/75 trong sách
bài tập
Trả lời:
Con người luôn sống trong những
luồng ý kiến khác nhau, đối lập nhau. Vì
vậy phải có bản lĩnh để phân biệt đúng
sai và phải quyết đoán để giữ vững chủ
ý của mình.

c - Tư tưởng của văn bản:
Là sự lí giải đối với chủ đề đã nêu, là
nhận thức của tác giả muốn trao đổi,
nhắn gửi, đối thoại với người đọc.

Ví dụ:
Tư tưởng của “Tắt đèn” là lên án
những thế lực hắc ám đang hoành
hành ở nông thôn Việt nam thời Pháp
thuộc và sự trân trọng người nông
dân bị áp bức.


Câu hỏi:
Em hãy nêu tư tưởng của bài :
“Tỏ lòng” ?
Trả lời:
Phạm Ngũ Lão bày tỏ nỗi lòng về chí
làm trai: làm người con trai sống giữa
cõi đời thì phải lập được công danh sự
nghiệp. Mà trong thời loạn thì đó là sự
nghiệp cứu nước; chưa trả được món
nợ ấy thì sẽ phải hổ thẹn.


d - Cảm hứng nghệ
thuật:
Là nội dung tình cảm chủ đạo của văn
bản. Đó là những trạng thái tâm hồn, cảm

xúc được thể hiện đậm đà, nhuần nhuyễn
trong văn bản sẽ truyền cảm và hấp dẫn
người đọc. Qua cảm hứng nghệ thuật,
người đọc cảm nhận được tư tưởng, tình
cảm của tác giả nêu lên trong văn bản.

Ví dụ:
Cảm hứng trong “Tắt đèn là lòng căm phẫn,
sự tố cáo bọn hào lí quan lại ở nông thôn cũng
như chính sách dã man của thực dân Pháp.


Câu hỏi:
Em hãy làm bài 5/76 ở
sách bài tập.
Trả lời:
Cảm hứng nghệ thuật của bài thơ ‘Từ
ấy” là niềm say mê, sự reo ca khi bắt gặp
ánh sáng lí tưởng cộng sản.


2 - Các khái niệm thường được coi là
thuộc về hình thức trong văn bản văn học:
Gồm: ngôn từ, kết cấu và thể loại.

a - Ngôn từ:
Ngôn từ có vai trò như thế nào trong
việc tìm hiểu văn bản ?
Ngôn từ là yếu tố đầu tiên của văn bản, là
căn cứ cụ thể để tìm hiểu và thưởng thức

văn học.


Ngôn từ có quan hệ như thế
nào với tác giả?
Bất cứ ngôn từ nào cũng ít
nhiều mang dấu ấn của tác giả.
Ví dụ:
Ngôn từ tài hoa của Nguyễn Tuân;
ngôn từ trong sáng, tinh tế của
Thạch Lam; ngôn từ chân chất, đầy
màu sắc Nam bộ của Sơn Nam.


b - Kết cấu:
Câu hỏi:
Em hiểu như thế nào về khái niệm kết
cấu? Kết cấu có ý nghĩa như thế nào trong
việc thể hiện nội dung của văn bản?
Kết cấu là sự sắp xếp, tổ chức các thành
tố của văn bản thành một đơn vị thống
nhất, hoàn chỉnh, có ý nghiã.


Câu hỏi:

Kết cấu của các thể loại văn
học có giống nhau không?
Trả lời:

Mỗi thể loại văn học có một kiểu
kết cấu riêng. Có kết cấu hoành
tráng của sử thi, kết cấu bất ngờ
của truyện trinh thám,kết cấu mở
theo suy nghĩ của tuỳ bút, tạp văn.


c - Thể
loại:
Là những quy tắc tổ chức hình thức văn
bản thích hợp với nội dung văn bản. Thể
loại cũng có sự cải biến, đổi mới theo thời
đại và mang sắc thái riêng của tác giả.

Ví dụ:
Thơ lục bát của Nguyễn Bính thường mang
đậm chất dân gian, thơ lục bát của Huy Cận
trong “Lửa thiêng” thường trang nhã, cổ kính.


Chú ý:
Câu hỏi
Như vậy, qua các phần trên ta
hiểu được mối quan hệ giữa nội
dung và hình thức, quan hệ giữa
các yếu tố nội dung, quan hệ giữa
các yếu tố hình thức trong văn bản
văn học.Từ đó em rút được bài học
gì khi tìm hiểu văn bản văn học?

Nội dung cần lưu ý:
Trong quá trình tìm hiểu,
phân tích văn bản văn học
phải luôn luôn ý thức rằng
mọi yếu tố hình thức đều
có nội dung, có ý nghĩa của
nó . Và các yếu tố nội dung
cũng bổ sung cho nhau.


II - Ý nghĩa quan trọng của nội
dung và hình thức văn bản văn
học:
Nội dung và hình thức văn bản văn học có ý nghĩa
quan trọng như thế nào đối với cuộc sống ?
Văn bản văn học có những chức năng chủ
yếu: chức năng nhận thức, chức năng giáo dục,
chức năng thẩm mĩ, chức năng giao tiếp nhằm
nâng cao phẩm chất, hoàn thiện con người.
Những nội dung tư tưởng cao đẹp ấy cần thống
nhất với hình thức nghệ thuật hoàn mĩ (hình
thức mới mẻ, hấp dẫn,có tính nghệ thuật cao).


Câu hỏi:
Trong nền văn học Việt
Nam, những tác phẩm văn
học nào được xem là ưu tú
như vậy ?

Trả lời:
Đó là những tác phẩm “Truyện
Kiều”, “Chinh phụ ngâm khúc”,
“Cung oán ngâm khúc”…


III- Luyện
tập:
Em hãy xác định đề tài, chủ đề. Tư tưởng,
cảm hứng nghệ thuật của truyện “An Dương
Vương và mị Châu- Trọng thuỷ” .
Hình thức luyện tập:
Chia theo 4 nhóm thảo luận:( 5 phút)
- Nhóm 1: Xác định đề tài
- Nhóm 2: Xác định chủ đề
- Nhóm 3: Xác định tư tưởng
- Nhóm 4: xác định cảm hứng nghệ thuật


Hướng dẫn trả
lời:
- Đề tài: Lịch sử xây dựng và bảo vệ đất nước
- Chủ đề: lí giải nguyên nhân mất nước Âu
Lạc: do mất cảnh giác, chủ quan.
- Tư tưởng: nêu lên bài học lịch sử về tinh
thần cảnh giác với kẻ thù và cách xử lí đúng
đắn mối quan hệ giữa riêng với chung, giữa
nhà với nước, giữa cá nhân với cộng đồng.
- Cảm hứng nghệ thuật: lòng trân trọng,
biết ơn vua An Dương vương có công dựng

nước.