Bảo đảm lực lượng lao động cho các khu công nghiệp tỉnh Bắc Ninh đến năm 2025

Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n

!"#$%$%&

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. PH M NG C LINH

H

Néi

2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật.
Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng sự nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và
không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật.
Hà Nội, ngày

tháng

Tác giả Luận án

Đỗ Tuấn Sơn

năm 2017


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC

DANH MỤC VÀ TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG BIỂU
DANH MỤC HÌNH VẼ
DANH MỤC CÁC HỘP
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 3
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 3
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án........................................................ 5
6. Kết cấu của luận án ............................................................................................ 5
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ BẢO ĐẢM LỰC LƯỢNG LAO
ĐỘNG CHO CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ............................................................... 6
1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước ................................................................... 6
1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ................................................................. 15
1.3. Khoảng trống nghiên cứu .............................................................................. 18
Kết luận Chương 1................................................................................................... 20
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM LỰC LƯỢNG LAO ĐỘNG
CHO CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ......................................................................... 21
2.1. Khu công nghiệp và LLLĐ trong khu công nghiệp ..................................... 21
2.1.1. Khu công nghiệp ....................................................................................... 21
2.1.2. Lực lượng lao động trong KCN ................................................................. 28
2.2. Bảo đảm lực lượng lao động cho các khu công nghiệp ................................ 45
2.2.1. Khái niệm và nội hàm bảo đảm LLLĐ trong KCN .................................... 45
2.2.2. Các tiêu chí đánh giá bảo đảm LLLĐ cho các KCN ................................. 50
2.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến bảo đảm LLLĐ cho các KCN......................... 52
Kết luận Chương 2................................................................................................... 63
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM LỰC LƯỢNG LAO ĐỘNG CHO CÁC
KHU CÔNG NGHIỆP Ở TỈNH BẮC NINH.......................................................... 64
3.1. Phát triển các KCN ở tỉnh Bắc Ninh ............................................................ 64

3.1.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội tỉnh Bắc Ninh ....................... 64


3.1.2. Quá trình phát triển các KCN và vai trò các KCN tỉnh Bắc Ninh ............... 71
3.2. Kết quả bảo đảm LLLĐ các khu công nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh .................. 78
3.2.1. Bảo đảm số lượng LLLĐ các KCN tỉnh Bắc Ninh ..................................... 78
3.2.2. Bảo đảm chất lượng LLLĐ các KCN tỉnh Bắc Ninh .................................. 87
3.2.3. Bảo đảm tiến độ cung cấp LLLĐ cho các KCN tỉnh Bắc Ninh .................. 88
3.3. Đánh giá việc bảo đảm LLLĐ cho các KCN ở tỉnh Bắc Ninh ..................... 89
3.3.1. Đánh giá việc bảo đảm số lượng LLLĐ cho các KCN ............................... 89
3.3.2. Đánh giá bảo đảm chất lượng LLLĐ cho các KCN.................................... 91
3.3.3. Đánh giá bảo đảm tiến độ cung cấp LLLĐ cho các KCN........................... 92
Kết luận Chương 3................................................................................................... 97
CHƯƠNG 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM LỰC LƯỢNG LAO ĐỘNG
CHO CÁC KHU CÔNG NGHIỆP Ở TỈNH BẮC NINH ...................................... 98
4.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội có lien quan đến bảo đảm lực lượng lao động KCN
tỉnh Bắc Ninh ........................................................................................................ 98
4.1.1 Bối cảnh quốc tế ......................................................................................... 98
4.1.2. Bối cảnh trong nước ................................................................................ 101
4.1.3. Bối cảnh tỉnh Bắc Ninh ........................................................................... 102
4.2. Quan điểm, định hướng về bảo đảm LLLĐ cho các KCN......................... 104
4.2.1. Quan điểm ............................................................................................... 104
4.2.2. Định hướng ............................................................................................. 105
4.3. Dự báo lực lượng lao động .......................................................................... 106
4.3.1. Dự báo cung lao động.............................................................................. 106
4.3.2. Dự báo nhu cầu lao động của các KCN đến năm 2025 ............................ 107
4.4. Giải pháp ...................................................................................................... 111
4.4.1. Nhóm giải pháp từ phía nhà nước ............................................................ 111
4.4.2. Nhóm giải pháp từ phía doanh nghiệp ..................................................... 123
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 126

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN
QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ......................................................................................... 128
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................... 129
PHỤ LỤC .............................................................................................................. 137


DANH MỤC VÀ TỪ VIẾT TẮT
FDI:

Foreign Direct Investment

ILO:

International Labour Organization

JICA:

Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản

KCN:

Khu công nghiệp

KCX:

Khu chế xuất

LLLĐ:

Lực lượng lao động

NNL:

Nguồn nhân lực

R&D:

Research & Development

STEP:

Skills Toward Employment and Productivity

TVET:

Giáo dục và Đào tạo nghề

UN:

United Nations

UNIDO:

United Nations Industrial Development Organization


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Giải thích tên biến phụ thuộc và độc lập .................................................... 60
Bảng 3.1: Tổng sản phẩm theo giá hiện hành giai đoạn 2006-2015 ............................ 65
Bảng 3.2: Cơ cấu tổng sản phẩm qua các năm ........................................................... 67

Bảng 3.3: Cơ cấu dân số theo nhóm tuổi qua các năm................................................ 69
Bảng 3.4: Dân số từ 15 tuổi trở lên phân theo trình độ qua các năm ........................... 70
Bảng 3.5: Kết quả ước lượng vai trò của LLLĐ đến tăng trưởng giá trị gia tăng ........ 77
Bảng 3.6. Cơ cấu LLLĐ theo giới tính trong các KCN .............................................. 80
Bảng 4.1. Dự báo cung LLLĐ đến năm 2025........................................................... 106
Bảng 4.2. Kết quả ước lượng mô hình cầu lao động theo kỹ năng ............................ 107
Bảng 4.3. Nhu cầu lao động trong KCN đến năm 2025 ............................................ 111


DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 2.1: Các yếu tố cấu thành LLLĐ trong KCN ..................................................... 32
Hình 2.2: Các dạng cơ cấu lực lượng lao động KCN.................................................. 33
Hình 2.3: Cấu trúc nguồn nhân lực công nghiệp ........................................................ 35
Hình 2.4: Ba khía cạnh của kỹ năng trong khảo sát STEP .......................................... 37
Hình 2.5: Các yếu tố cấu thành chất lượng lao động .................................................. 39
Hình 2.6: Khung nghiên cứu của Luận án .................................................................. 62
Hình 3.1: GRDP (giá hiện hành) qua các năm............................................................ 65
Hình 3.2: Tốc độ tăng trưởng kinh tế qua các năm ..................................................... 66
Hình 3.3: Cơ cấu tổng sản phẩm qua các năm ............................................................ 67
Hình 3.4: Cơ cấu dân số theo nhóm tuổi .................................................................... 69
Hình 3.5: Cơ cấu LLLĐ theo trình độ ........................................................................ 70
Hình 3.6: Diện tích đất có thể cho thuê của các KCN tỉnh Bắc Ninh .......................... 71
Hình 3.7: Diện tích đã cho thuê của các KCN ............................................................ 72
Hình 3.8: Quy mô, cơ cấu vốn đầu tư vào các KCN giai đoạn 2006-2015 .................. 73
Hình 3.9: Số lượng dự án đầu tư giai đoạn 2006-2015 ............................................... 74
Hình 3.10: Giá trị xuất khẩu giai đoạn 2006-2015...................................................... 75
Hình 3.11: Quy mô LLLĐ trong KCN giai đoạn 2006-2015 ...................................... 79
Hình 3.12. So sánh LLLĐ trong KCN với LLLĐ khu vực CN và DV và LLLĐ của
cả tỉnh ............................................................................................................ 80
Hình 3.13: Cơ cấu LLLĐ theo giới tính ..................................................................... 81

Hình 3.14: Cơ cấu LLLĐ theo nhóm tuổi trong KCN so với lao động đang làm việc và
dân số từ 15 tuổi trở lên ............................................................................................. 82
Hình 3.15: Cơ cấu LLLĐ theo nguồn cung trong các KCN ........................................ 86
Hình 3.16: Cơ cấu LLLĐ theo trình độ trong KCN .................................................... 87


DANH MỤC CÁC HỘP

Hộp 3.1. Đặc điểm LLLĐ của các doanh nghiệp KCN .............................................. 82
Hộp 3.2. Đặc điểm sử dụng lao động của doanh nghiệp trong KCN ........................... 85
Hộp 3.3. Thời gian doanh nghiệp tuyển lao động ....................................................... 93


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Cho đến nay, trên thế giới khu công nghiệp đã có lịch sử phát triển trên một
trăm năm, với nhiều thế hệ phát triển, từ các quốc gia đầu tiên như Italia, Anh, Mỹ…
cho đến các nước có nền kinh tế mới nổi như Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore và các
quốc gia đang phát triển... Mô hình KCN đã tạo ra cơ hội phát triển mạnh mẽ công
nghiệp, trở thành động lực phát triển kinh tế. Sự thành công của các nước đã chứng
minh rằng, mỗi quốc gia với mô hình phát triển KCN phù hợp sẽ đẩy nhanh và rút
ngắn quá trình thực hiện công nghiệp hóa.
Tại Việt Nam, KCN được xây dựng và phát triển từ những năm 90 của thế kỷ
trước. Các KCN đã tạo ra khu vực công nghiệp tập trung, là công cụ quan trọng thu
hút các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp FDI. KCN đã trở thành một bộ
phận đặc biệt quan trọng cấu thành của nền kinh tế, tạo ra diện mạo mới đối với quá
trình phát triển công nghiệp, lan tỏa mạnh mẽ và góp phần quan trọng trong chuyển
đổi kinh tế một cách toàn diện và sâu sắc, giúp Việt Nam đã đạt được thành tựu to lớn:

từ một nước nghèo kém phát triển, Việt Nam đã trở thành nước đang phát triển có thu
nhập trung bình và nền kinh tế thị trường năng động, hội nhập mạnh mẽ, sâu rộng với
thế giới với tăng trưởng kinh tế nhanh, ổn định và toàn diện.
Đối với Bắc Ninh, sau hơn 17 năm hình thành và phát triển, các KCN đã mở
ra một hướng phát triển mới, trở thành động lực chủ yếu của quá trình phát triển,
tác động nhiều mặt đến kinh tế - xã hội, nhất là các địa bàn có KCN. KCN là một
yếu tố quyết định tăng trưởng nhanh và thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đưa
Bắc Ninh từ địa phương kém phát triển, từ tỉnh thuần nông trở thành tỉnh phát triển
với các chỉ tiêu kinh tế - xã hội đứng trong tốp đầu của cả nước (năm 2016, GRDP
chiếm 2,8%, giá trị sản xuất công nghiệp chiếm 12,3%, giá trị xuất khẩu chiếm
13% tổng giá trị của cả nước).
Theo quy hoạch, Bắc Ninh có 14 KCN, diện tích quy hoạch 4705 ha, diện
tích đất cho thuê 3225,6ha. Trong đó có 9 KCN đang hoạt động, diện tích cho thuê
đạt 1385ha, thu hút 12,5 tỷ USD, tốc độ tăng diện tích thuê đất đạt 11,8%, vốn đầu
tư đạt 29,7%, lao động đạt 38,1%. Số lượng các dự án tăng nhanh, quy mô đầu tư
và trình độ công nghệ ngày càng cao đã và đang đặt ra nhu cầu cao đối với các yếu
tố đầu vào. Trong đó việc bảo đảm lực lượng lao động cho các KCN là vấn đề rất
bức thiết, trong 10 năm qua, trung bình mỗi năm nhu cầu lao động KCN khoảng
trên hai vạn lao động.


2
Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã khẳng định “Thực hiện đồng
bộ các cơ chế, chính sách, giải pháp phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất
lượng cao đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội”. Trong những năm qua, Chính
phủ đã có nhiều chính sách về lao động, trong đó có nhiều biện pháp đảm bảo lực lượng
lao động cho phát triển các KCN. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, tại các địa phương đang
phát triển KCN, nhất là các địa phương có KCN có số lượng lớn các dự án đầu tư và
công nghệ hiện đại, hiện nay đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động cả về
chất lượng và số lượng. Số lượng dự án đầu tư tăng nhanh dẫn đến gia tăng đột biến về

nhu cầu lao động, cả lao động phổ thông và lao động chất lượng cao, trong khi cung lao
động chưa đáp ứng được, dẫn đến mất cân đối giữa cung và cầu về lao động cho các
KCN. Doanh nghiệp không chỉ mất nhiều thời gian để tuyển lao động mà còn mất nhiều
thời gian để đào tạo lại lao động, thậm chí không tuyển được lao động cho nhiều vị trí
công việc đòi hỏi có trình độ chuyên môn cao. Vấn đề trên ảnh hưởng trực tiếp đến quá
trình đầu tư của doanh nghiệp, tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất kinh doanh, làm
chậm quá trình phát triển công nghiệp của các địa phương, đồng thời làm giảm sức hấp
dẫn của môi trường đầu tư, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội của
địa phương nói riêng và cả nước nói chung. Là một trong những địa phương tiêu biểu về
phát triển KCN (năm 2016, so với cả nước Bắc Ninh đứng thứ 5 về thu hút vốn FDI,
đứng thứ 2 về quy mô giá trị sản xuất công nghiệp), Bắc Ninh hiện đang thường xuyên
phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động. Vì vậy, một trong những vấn đề cấp thiết
để phát triển các KCN hiện nay đó là đề ra các giải pháp khắc phục tình trạng mất cân
đối giữa cung và cầu lao động các KCN.
Mặc dù, đối với chủ đề KCN, đến nay đã có nhiều đề tài nghiên cứu như phát
quy hoạch, hạ tầng, an sinh xã hội, vốn, nguồn nhân lực, lao động... Tuy nhiên, những
nghiên cứu về bảo đảm LLLĐ cho các KCN còn rất hạn chế, thiếu tính hệ thống cũng
như nền tảng lý luận và những vấn đề thực tiễn đang đặt ra. Luận án “Bảo đảm lực
lượng lao động cho các khu công nghiệp tỉnh Bắc Ninh đến năm 2025” nhằm góp
phần làm sóng tỏ một số khoảng trống nghiên cứu như xác định nội hàm bảo đảm
LLLĐ cho các KCN, các tiêu chi chí đánh giá và các nhân tố ảnh hưởng đến bảo đảm
LLLĐ cho các KCN mà các nghiên cứu trước đây còn hạn chế; mặt khác giải quyết
những vấn đề thực tiễn đang đặt ra hiện nay khi nghiên cứu trường hợp tỉnh Bắc Ninh.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết, luận án hình thành khung nghiên cứu về bảo
LLLĐ trong các KCN, trên cơ sở đó, phân tích thực trạng bảo đảm LLLĐ cho các
KCN trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và đề xuất các giải pháp bảo đảm LLLĐ cho các


3

KCN tỉnh Bắc Ninh đến năm 2025.
Để đạt được mục đích nghiên cứu, Luận án tập trung tìm câu trả lời cho các câu
hỏi nghiên cứu cụ thể như sau:
(1) Nội hàm của bảo đảm LLLĐ cho các KCN ? Các tiêu chí đánh giá bảo đảm
LLLĐ cho các KCN ? Vai trò và các nhân tố ảnh hưởng bảo đảm LLLĐ cho các KCN ?
(2) Mô hình dự báo cung cầu lao động được áp dụng trong đảm bảo lực lượng
lao động cho các khu công nghiệp như thế nào ?
(3) Thực trạng bảo đảm lực lượng lao động trong các KCN tỉnh Bắc Ninh như
thế nào ?
(4) Giải pháp bảo đảm LLLĐ cho các KCN tỉnh Bắc Ninh đến năm 2025 là gì ?
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu lý luận và thực tiễn về bảo đảm LLLĐ cho các KCN. Bảo
đảm lực lượng lao động bao gồm 3 nội dung: bảo đảm về quy mô, cơ cấu và chất
lượng. Chất lượng lực lượng lao động thường bao gồm kỹ năng, kỷ luật, thái độ và sức
khỏe của người lao động. Tuy nhiên luận án chỉ tập trung nghiên về kỹ năng, kỷ luật,
thái độ, sự thích ứng với việc làm, đây là những vấn đề lớn đặt ra trong việc bảo đảm
chất lượng của LLLĐuarong các KCN tỉnh Bắc Ninh nói riêng trên phạm vi cả nước
nói chung.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về mặt không gian: Luận án nghiên cứu bảo đảm LLLĐ cho các KCN tỉnh Bắc Ninh.
Trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh hiện nay có 14 KCN trong đó 9 KCN đang hoạt động. Đây
chính là các đối tượng nghiên cứu khi đánh giá thực trạng bảo đảm LLLĐ trong các
KCN tỉnh Bắc Ninh
Về mặt thời gian: Phần thực trạng, Luận án sẽ nghiên cứu tình hình bảo đảm
LLLĐ cho các KCN giai đoạn 2006-2015 và kiến nghị các giải pháp bảo đảm LLLĐ
cho các KCN đến năm 2025.
4. Phương pháp nghiên cứu

Để phù hợp với nội dung, yêu cầu và mục đích nghiên cứu, Luận án sử dụng
một số phương pháp sau:
Phương pháp phân tích và tổng hợp: Để đánh giá các nghiên cứu về đối tượng


4
của Luận án, từ đó xác định khoảng trống nghiên cứu và xây dựng khung nghiên cứu
cho Luận án. Mặt khác, phương pháp này còn được dùng để phân tích thực trạng bảo
đảm LLLĐ cho các KCN tỉnh Bắc Ninh để rút ra những kết luận có ý nghĩa lý thuyết
và thực tiễn.
Phương pháp so sánh: Để so sánh một số nội dung liên quan đến bảo đảm
LLLĐ cho các KCN tỉnh Bắc Ninh với các nghiên cứu đã có.
- Phương pháp thống kê: Các dữ liệu sử dụng trong luận án được tổng hợp từ
các nguồn chủ yếu là : Tổng cục Thống kê, World Bank, UBND tỉnh Bắc Ninh, Cục
Thống kê, Sở Lao động – Thương binh và Xã hội, Ban Quản lý các KCN Bắc Ninh…
- Phương pháp so sánh đối chứng: Trên cơ sở số liệu thu thập, tác giả đánh giá
biến động theo từng năm, so sánh với các nghiên cứu đã có.
- Luận án kết hợp phương pháp định lượng và định tính nhằm thực hiện mục
tiêu nghiên cứu. Luận án xây dựng khung nghiên cứu, quy trình nghiên cứu, phương
pháp thu thập dữ liệu và xử lý dữ liệu.
- Phương pháp thu thập dữ liệu:
(1) Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp:
Tác giả thu thập, tổng hợp các tài liệu nước ngoài và trong nước về bảo đảm
LLLĐ cho các KCN, gồm sách tham khảo, giáo trình, luận án, đề tài khoa học, các tài
liệu trên internet.
Sau khi có các dữ liệu thứ cấp, tác giả tiến hành phân loại, tổng hợp, lựa
chọn sử dụng dữ liệu phù hợp để xây dựng cơ sở lý luận, hình thành khung nghiên
cứu của Luận án.
(2) Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp:
Tác giả thực hiện điều tra bằng phiếu hỏi đối với doanh nghiệp; phỏng vấn trực

tiếp các cán bộ làm việc trong các cơ quan quản lý nhà nước về lao động.
Phiếu hỏi doanh nghiệp được thiết kế trên cơ sở tham khảo các tài liệu của
Tổng cục Thống kê, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, các loại mẫu phiếu của
các cuộc điều tra về lao động của các cơ quan, tổ chức.
Kích thước mẫu: Tác giả gửi 100 phiếu hỏi đến các doanh nghiệp trong KCN
được phân theo ngành và quy mô sử dụng lao động và thu về được 100 phiếu. Đồng
thời, phỏng vấn các cán bộ làm việc tại Sở Lao động – Thương binh và Xã hội, Ban
Quản lý các KCN Bắc Ninh.


5
- Phương pháp xử lý dữ liệu: Sau khi có các dữ liệu sơ cấp và thứ cấp, tác giả
kiểm tra, làm sạch các dữ liệu và sử dụng phần mềm làm công cụ xử lý dữ liệu phục
vụ mục tiêu nghiên cứu.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
1. Xuất phát từ các nghiên cứu về LLLĐ, KCN, Luận án đã làm rõ nội hàm lực
lượng lao động KCN, bảo đảm LLLĐ cho các KCN. Đưa ra các tiêu chí đánh giá việc
bảo đảm LLLĐ và phân tích các nhân tố tác động đến bảo đảm LLLĐ cho các KCN.
2. Luận án xây dựng khung nghiên cứu về bảo đảm LLLĐ cho các KCN nói
chung và tỉnh Bắc Ninh nói riêng trên cơ sở lý thuyết về cung cầu lao động.
3. Từ nghiên cứu lý thuyết, đánh giá thực trạng bảo đảm LLLĐ cho các KCN,
Luận án đưa ra nhiều kết luận có ý nghĩa lý luận và thực tiễn.
Việc giải quyết vấn đề bảo đảm LLLĐ cho các KCN phải trên cơ sở cân đối
cung cầu lao động.
Xác định 02 chủ thể chính trong bảo đảm LLLĐ cho các KCN đó là nhà nước
có vai trò quản lý vĩ mô với các chính sách hỗ trợ nhằm tạo nguồn cung lao động, kết
nối cung cầu lao động; doanh nghiệp với vai trò tạo ra cầu lao động, tự bảo đảm, tạo
các yếu tố bên trong nhằm thu hút, sử dụng lao động; chủ thể khác là tổ chức góp phần
tạo nguồn cung và kết nối cung cầu lao động.
Trên cơ sở phân tích bảo đảm LLLĐ cho các KCN tỉnh Bắc Ninh giai đoạn

2006-2015, Luận án chỉ ra những kết quả, hạn chế, đánh giá, nguyên nhân từ đó đề
xuất các giải pháp bảo đảm LLLĐ cho các KCN tỉnh Bắc Ninh.
6. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án được chia
thành 4 chương:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về bảo đảm LLLĐ cho các KCN.
Chương 2: Cơ sở lý luận về bảo đảm LLLĐ cho các KCN.
Chương 3: Thực trạng bảo đảm LLLĐ cho các KCN ở tỉnh Bắc Ninh.
Chương 4: Một số giải pháp bảo đảm LLLĐ cho các KCN ở tỉnh Bắc Ninh


6

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ BẢO ĐẢM LỰC LƯỢNG LAO ĐỘNG
CHO CÁC KHU CÔNG NGHIỆP
1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước
Năm 1896, đánh dấu sự ra đời của KCN đầu tiên trên thế giới tại Trafford Park,
Manchester bởi một tập đoàn tư nhân. Tại Mỹ năm 1899 ra đời một địa hạt công
nghiệp cũng bởi một tập đoàn tư nhân. Năm 1904, khu công nghiệp của Napels ở Italia
được thành lập bởi một đạo luật của thành phố (Goss Anthony, 1962).
Trong 30-40 năm tiếp theo, chỉ có một vài tập đoàn tư nhân ở Anh và Mỹ cùng
một vài thành phố ở Ý tiếp tục thành lập các khu công nghiệp. Tất cả đều thuộc tư
nhân, nhằm mục tiêu lợi nhuận và hoạt động mang tính thương mại.
Các nỗ lực đầu tiên trong việc sử dụng các KCN cho mục đích công nghiệp hóa
được Chính phủ Anh thực hiện từ giai đoạn suy giảm kinh tế trong những năm ba
mươi của thế kỷ XX. Trên thực tế khái niệm này được đưa ra và cân nhắc từ sau Thế
chiến II, khi Chính phủ Anh thông qua một chính sách quốc gia về các điểm công
nghiệp hướng đến các ngành công nghiệp mới ở các khu vực bị trì trệ, khu vực không
may bị tàn phá và các trung tâm dân cư mới để giúp các nơi đó phân bố dân cư tốt hơn

và đa dạng khu vực của ngành công nghiệp.
Tại Hoa Kỳ, sáng kiến của Chính phủ đưa ra tương đối muộn và áp dụng các ý
tưởng về bất động sản ở quy mô lớn, chúng được kích cầu bởi sự bùng nổ to lớn của
các ngành công nghiệp chỉ từ trong và sau Thế chiến II. Những năm 1950, các KCN
lớn đã được lên kế hoạch xây dựng, phát triển ở Mỹ và Canada.
Tiến trình trong lĩnh vực này được tối đa hóa vào những năm 1950. Sau đó, kỹ
thuật của các khu đất công nghiệp đã nhận được sự chú ý trên toàn thế giới do việc sử
dụng thành công của nó, đặc biệt là ở Anh. Kể từ đó, đã có một hiện tượng tăng lên
nhanh chóng trong việc thành lập các khu đất cho công nghiệp, cả ở nước công nghiệp
tiên tiến và các nước mới công nghiệp hóa.
Trong những năm 1970 – 1980 của thế kỷ XX, chứng kiến sự loại bỏ dần các
ngành công nghiệp nặng trong KCN và hướng tới phát triển nghiên cứu chuyên sâu;
nhiều nước xây dựng khu chế xuất để thu hút đầu tư từ các nước có lợi thế vốn và
công nghệ. Tuy nhiên, không phải quốc gia nào cũng gặt hái được thành công khi áp
dụng mô hình này. Vì vậy, một số quốc gia tìm cách áp dụng các mô hình mới và hiệu


7
quả hơn: Hàn Quốc áp dụng mô hình KCN tập trung; Trung Quốc áp dụng mô hình
KCN Hương Trấn (thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nước đặc biệt
ở khu vực nông thôn đang phát triển), mô hình khu kinh tế mở (với quy mô rất lớn, thu
hút đầu tư từ các doanh nghiệp trong và ngoài nước).
Khu công nghiệp đã trải qua nhiều thế hệ phát triển. Thế hệ KCN đầu tiên được
xây dựng vào những năm 1970 cấu trúc đơn giản, trong đó khu vực văn phòng chiếm
10% - 15% diện tích. Thế hệ khu công nghiệp thứ hai phát triển trong giai đoạn 1975
– 1985 với cấu trúc phức tạp hơn, khu vực văn phòng rộng hơn được các công ty phân
thành các bộ phần như khoa học, công nghệ và kinh doanh. Thế hệ khu công nghiệp
thứ ba phát triển kể từ nửa cuối những năm 1980 với một khu vực linh hoạt và danh
mục đầu tư dịch vụ cũng như sự gia tăng số lượng các nhân viên văn phòng, đặc biệt là
việc tập trung cho công nghệ thông tin. Thế hệ khu công nghiệp thứ tư được phát triển

từ giữa những năm 1990 với danh mục đầu tư được mở rộng, sử dụng công nghệ cao
và trở thành một phần của mạng lưới hợp tác quốc tế. Ngày nay, các nước trên thế giới
đã và đang xây dựng mô hình KCN sinh thái (Eco-Industrial Parks). Trong đó doanh
nghiệp hợp tác hợp tác với nhau và với địa phương trong một nỗ lực để tăng trưởng lợi
ích kinh tế và bảo đảm lợi ích môi trường, phát triển bền vững.
Cho đến nay, trên thế giới khu công nghiệp đã có lịch sử phát triển trên một
trăm năm, từ các quốc gia đầu tiên như Italia, Anh, Mỹ… cho đến các quốc gia có nền
kinh tế mới nổi như Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore... và các quốc gia đang phát triển
như Ấn Độ, Thái Lan, Việt Nam. Tại Việt Nam nhận thức về KCN với tư cách là khu
vực phát triển công nghiệp theo quy hoạch nhất định dần được hình thành trong quá
trình đổi mới, đặc biệt là kể từ khi đầu tư nước ngoài gia tăng và có vai trò quan trọng
đối với phát triển công nghiệp và cả nền kinh tế.
Quá trình xây dựng và phát triển KCN bắt nguồn từ quá trình phát triển của
công nghiệp với tư cách là ngành sản xuất đặc thù với tính tập trung cao. Sự phát triển
của ngành công nghiệp biểu hiện sự phát triển của sản xuất tập trung quy mô lớn, đồng
thời là sự phát triển của lao động tập thể với số lượng lớn. Ở giai đoạn đầu, tính tập
trung của sản xuất công nghiệp được thực hiện chủ yếu trong phạm vi của từng chủ
thể. Các xí nghiệp tập trung ở những khu vực nhất định, gắn với sự phát triển của các
địa phương, tuy nhiên các xí nghiệp này thường không tập trung mà phân bố tương đối
tách rời về không gian, trong sự xen lẫn với các khu dân cư. Khi ngành công nghiệp
phát triển ngày càng mạnh mẽ, sự tập trung các xí nghiệp ngày càng cao, với gia tăng
về số lượng và quy mô các nhà máy, mật độ ngày càng cao đặt ra yêu cầu đối với tổ
chức, phân bố các xí nghiệp. Điều này đòi hỏi sản xuất công nghiệp phải có không


8
gian tương đối tách biệt, với những đặc thù về cơ sở hạ tầng, về cơ chế chính sách, bảo
đảm phù hợp với đặc điểm kinh tế kỹ thuật của ngành công nghiệp và nguồn lực phát
triển của từng vùng và địa phương. Do vậy, sự hình thành và phát triển các KCN gắn
với việc hình thành không gian lãnh thổ dành cho các hoạt động sản xuất kinh doanh

công nghiệp, nó cho thấy sự tập trung về sản xuất, kinh doanh ở mức độ cao hơn
trước, với cơ sở hạ tầng đặc thù phục vụ cho quá trình sản xuất kinh doanh trên cơ sở
yêu cầu và điều kiện của từng địa phương, từng quốc gia. Có thể khẳng định tính hiệu
quả của sản xuất công nghiệp tập trung, với năng suất và chất lượng cao là yếu tố quan
trọng thúc đẩy sự ra đời các KCN với quy mô, cơ cấu phù hợp. Để bảo đảm sự phát
triển bền vững và hiệu quả của các khu công nghiệp, gần đây các nước cũng chú ý
phát triển các khu đô thị kế cận KCN để bảo đảm ổn định đời sống cho lao động và gia
đình họ, nhằm đạt hiệu quả tổng hợp cao.
Việc hình thành các KCN trên cơ sở mục đích của mỗi địa phương, mỗi quốc
gia. Tại Anh, KCN hoạt động trên cơ sở thương mại mà không có sự trợ giúp từ chính
phủ hoặc sự tham gia của các đối tượng độc quyền tạo ra lợi nhuận bằng cách thu tiền
thuê tòa nhà và dịch vụ cung cấp bởi các khu công nghiệp. Tại Mỹ, KCN được thành
lập cho vùng kế hoạch và cung cấp diện tích nhà xưởng cho các doanh nghiệp, nhằm
làm giảm sự đông đúc và ách tắc ở các thành phố. Tại Nhật Bản, mục tiêu thúc đẩy
KCN là giúp đỡ các doanh nghiệp nhỏ tăng năng suất và khuyến khích hoạt động; là di
chuyển doanh nghiệp vào các nhóm phù hợp với khu vực nhất định, và đặt ở khu vực
xa vùng đô thị. Vì vậy ngành công nghiệp nhỏ không còn các khó khăn như nêu ở trên.
Tại Ấn Độ, mục tiêu chính là công nghiệp hóa khu vực nông thôn và vùng lạc hậu và
thúc đẩy sự phát triển nhanh của các doanh nghiệp quy mô nhỏ. Mô hình KCN đã tạo
nhiều điều kiện cho quá trình sản xuất kinh doanh phát triển, tạo ra cơ hội phát triển
mạnh công nghiệp, thúc đẩy nhanh công nghiệp hóa. Sự thành công của các nước đã
chứng minh rằng, mỗi quốc gia với mô hình phát triển KCN phù hợp sẽ làm cho quá
trình công nghiệp hóa rút ngắn. KCN đã trở thành động lực phát triển kinh tế, và sự
phát triển của KCN không thể tách rời với các địa phương.
Các nghiên cứu về KCN gắn với lịch sử trên một trăm năm hình thành và phát
triển của các KCN, trong đó phải kể đến các nghiên cứu:
- Các lý thuyết về lao động và định vị công nghiệp:
Alfred Weber, người đầu tiên đưa ra lý thuyết định vị công nghiệp ở giai đoạn
đầu tiên đã tiếp cận vấn đề lao động theo cách thức mang tính chất kinh tế tiêu biểu,
lao động được coi như một yếu tố đầu vào đơn thuần đối với chức năng sản xuất ấn

định từ trước (Alfred Weber, 1929). Lý thuyết định vị này của Weber thu hút sự quan


9
tâm bởi lẽ nó chính là một trong 2 lý thuyết định vị khu vực mà ông đã viết và liên
quan tới chi phí của doanh nghiệp thay đổi theo không gian. Mặc dù Weber thừa nhận
rằng toàn bộ chi phí lao động có thể thay đổi theo 2 lý do:
(1) Sự khác biệt về mức độ hiệu suất lao động, mức lương theo khu vực:
Các loại hình tổ chức lao động khác nhau và loại máy móc được trang bị để lao
động làm việc, nhưng chỉ có những yếu tố về hiệu suất lao động và tiền lương mới phù
hợp với lý thuyết của ông về định hướng lao động. Tỷ lệ tiền lương chính là biến thể
quan trọng thay đổi theo không gian. Hơn thế, Weber thấy rằng tỷ lệ tiền lương được
xác định ở các khu vực nước ngoài hơn là từ nơi này đến nơi khác, ông tranh cãi rằng
sự khác biệt về mức lương vùng miền cố định theo thời gian. Tỷ lệ tiền lương thấp có
thể làm thay đổi vị trí tối ưu của một doanh nghiệp nếu các khoản tiết kiệm liên quan
đến chi phí lao động góp phần làm tăng chi phí vận chuyển. Theo Weber, việc phân
phối lao động theo không gian, năng suất và mức lương nên được giả định theo một ưu
tiên, tác động không chỉ tới quyết định định vị của doanh nghiệp, mà còn tới lý thuyết
định vị bản thân doanh nghiệp đó. Việc phân phối lao động theo không gian, năng suất
và mức lương nên được giả định theo một ưu tiên, tác động tới quyết định định vị bản
thân doanh nghiệp đó. Nói cách khác, chúng thực tế là những vấn đề mang tính định
vị, là những sản phẩm của định vị trước đó.
(2) Các loại hình lao động hoặc kỹ năng bị ảnh hưởng từ ngoài vào:
Bởi vì nếu lao động được trao đổi trong một thị trường duy nhất tại một mức
giá duy nhất (hoặc đặt vào tình huống khác, nếu thị trường được chỉ phân đoạn theo
không gian, trong thị trường lao động khu vực), nó phải đồng nhất, ngụ ý tới bất cứ ai
có thể làm công việc của người khác. Nếu nó không được trao đổi trong một thị trường
duy nhất tại một mức giá duy nhất, thì toàn bộ hình học vấn đề của Weber sẽ bị đảo
lộn, và không ai có thể làm giảm các vấn đề lao động cho tới những mức lương.
Một số tác giả nghiên cứu về sự kết nối giữa kỹ năng và sự định vị để đưa ra

quan điểm, minh chứng cho các mô hình vòng đời của lợi nhuận, sản phẩm (Vernon
1960, Rees 1979, Markusen 1985). Mô hình này cố gắng mô tả sự phân cấp của ngành
công nghiệp, các sản phẩm mới được xem là kết quả của đổi mới sản phẩm xảy ra trong
khu vực đô thị lớn, các khu vực này có loại hình của nền kinh tế tích tụ, dành cho các
doanh nghiệp ưu tiên sản xuất. Khi mới bắt đầu, quy mô sản xuất doanh nghiệp khá nhỏ,
các doanh nghiệp sẽ không thể cung cấp các các dịch vụ và nguyên liệu cần thiết trong
nội bộ. Họ sẽ có xu hướng xác định vị trí những thành phố nơi mà các sản phẩm này có
thể dễ dàng có được. Trong giai đoạn đầu đời của một ngành công nghiệp, quá trình sản


10
xuất có thể phải thử nghiệm và có nhiều sai sót, các kỹ thuật khác nhau được thử
nghiệm: điều này có nghĩa rằng người lao động sẽ phải hiểu biết đầy đủ về quá trình sản
xuất để thử nghiệm với công việc của họ. Các nhân viên cần thực hiện một loạt các
nhiệm vụ; họ có công ăn việc làm thực sự khá khác so với công nhân dây chuyền chuẩn
hóa công việc của họ. Mức lương mang tính phụ thuộc trong giai đoạn đầu của chu kỳ,
dựa vào tay nghề hoặc khả năng làm việc. Các khía cạnh không gian của mô hình vòng
đời của sản phẩm phụ thuộc trực tiếp vào khái niệm nền kinh tế đô thị hoá (Hoover
1937) nhằm giải thích vị trí làm việc trong giai đoạn đầu của nó và các yếu tố quan trọng
ở đây là sự đa dạng lực lượng lao động lớn với một loạt các kỹ năng. Đây là một loại
"kỹ năng định hướng" vị trí không giống như bất cứ điều gì được tìm thấy trong lý
thuyết của Weber. (Edmund A Egan, 1993, 106-115)
Sự tăng trưởng của thị trường sản phẩm (hoặc đầu ra, ở cấp độ của doanh
nghiệp) được gắn liền với một hình thức rất cụ thể về sự thay đổi công nghệ: thay đổi
mang tính đột nhiên trong ngành công nghiệp từ “định hướng kĩ năng" tới “định
hướng kĩ năng thấp”. Việc hợp lý hóa quá trình lao động làm thay đổi nhu cầu của
doanh nghiệp và xu hướng địa phương của nó. Thực tế, vòng đời của sản phẩm đã bị
xem là quá trình xác định (Storper, 1985), đã không ngăn cản nhiều tác giả theo đuổi
các kết nối giữa các mô hình kinh tế vĩ mô của nhu cầu ngành, tổ chức công nghiệp,
thay đổi công nghệ trong sản xuất, nhu cầu lao động và nơi làm việc; thực sự ngày

nay được coi yếu tố quyết định tới sự thay đổi trong ở cả thị trường lao động và địa
điểm công nghiệp (Schoenberger, 1989).
Lý thuyết phân loại lao động quốc tế mới (F. Fröbel, J.Heinrichs and O.
Kreye, 1980). Lý thuyết này nhằm giải thích sự xuất hiện của một số ngành công
nghiệp chế tạo ở các nước thuộc Thế giới thứ ba. Công nghiệp hóa ở các nước thuộc
Thế giới thứ 3 đã dẫn đến kết quả là một số quốc gia đã chuyển đổi cơ cấu thương
mại – xuất khẩu của họ theo hướng nhiều sản phẩm gia công hơn và ít sản phẩm thô
hơn. Lý thuyết này đưa ra 3 yếu tố chính tạo cho sự phát triển: (1) Sự tập trung dân
cư đông đúc tại các nước thuộc Thế giới thứ ba; (2) Sự phát triển vượt bậc của công
nghệ thông tin và truyền thông; (3) Sự thay đổi tạo ra lao động của chủ nghĩa tư bản
tại các nước thuộc Thế giới thứ nhất. Yếu tố đầu tiên cần thiết để đảm bảo nguồn
cung cấp lao động giá rẻ cho ngành công nghiệp ở các nước Thế giới thứ ba. Yếu tố
thứ hai về công nghệ cho phép chia tách các công đoạn tạo ra sản phẩm, bằng cách
cho phép việc tích hợp thông qua sự trợ giúp của các máy móc điện tử. Yếu tố thứ
ba, thứ mà liên quan nhiều hơn đến vấn đề chúng ta quan tâm trong nghiên cứu này,
ủng hộ lập luận của Braverman (1974), bằng cách tiếp tục cho rằng xu thế chung


11
trong sản xuất tư bản ở thế kỷ 20 đã trở nên hợp lý hơn trong phân chia lao động với
sự phân biệt rõ ràng hơn giữa công việc lý thuyết và công việc thực hành. Công việc
lý thuyết sẽ ngày càng phát triển hơn, dành cho những nhà quản lý và hoạch định
công nghiệp; công việc thực hành sẽ có xu hướng ngày càng trở nên chuẩn hóa hơn,
không liên quan đến sự linh động, năng lực tư duy độc lập hoặc kỹ năng. Nói theo từ
ngữ chuyên môn, sự chuyên môn hóa công việc lao động trực tiếp và độc lập làm gia
tăng sự dịch chuyển sản xuất địa phương. Khái niệm trên đề cập đến quá trình mà
khả năng trực giác và khéo léo cá nhân sẽ được thay thế bởi các chỉ dẫn lặp đi lặp lại
dành cho một hoặc nhiều công nhân mà không cần đến kỹ năng. Địa phương hóa sản
xuất sẽ dẫn đến xu hướng tạo ra nhiều lao động có tay nghề hơn lao động không có
tay nghề, và trái lại, khi mà người lao động không bị phụ thuộc vào vùng miền, giảm

được sự ảnh hưởng của kỹ năng, tay nghề trong quá trình sản xuất thì như một lẽ tất
yếu, các ngành công nghiệp độc lập có thể thoải mái tìm kiếm lao động giá rẻ, tay
nghề thấp.
Giống với mô hình vòng đời sản phẩm, Lý thuyết phân loại lao động quốc tế
mới giả định rằng sự phân tán sản xuất sẽ dẫn đến đặt cơ sở sản xuất ở những vùng
ngoại ô, song theo phân tích Pyrrhic, bất cứ chỗ nào sử dụng lao động giá rẻ, luôn có
dòng lao động dư thừa từ các nước Thế giới thứ 3 chảy sang, và không giống với sự
phát triển ngoại sinh. Theo vòng đời sản phẩm, các cơ sở chính sẽ mất đi chức năng
sản xuất nhưng vẫn giữ chức năng nghiên cứu cải tiến hoặc trung tâm quản lý. Hơn
nữa, trong cùng cách Lý thuyết phân loại lao động quốc tế mới cố gắng điều chỉnh lý
thuyết quyết định vị địa lý đối với lý thuyết độc lập đất đai nông nghiệp, vòng đời
sản phẩm trái ngược với mô hình “dòng chảy chính”. Suy nghĩ lại về mối liên hệ
giữa địa điểm và lao động được cho là cần thiết để điều chỉnh lý thuyết quyết định
trong các mô hình cũ, cả trong các lý thuyết truyền thống.
Sự sụp đổ nhanh chóng trong những năm 1970 và 1980 của các địa điểm sản
xuất truyền thống dẫn đến một học thuyết phân chia lao động chớm nở để khẳng định
rằng sự dịch chuyển địa điểm sản xuất trong trường hợp này tương đồng với ước
muốn quản lý lao động từ một nguồn lao động ưa đổi mới, đoàn kết trước áp lực cơ
cấu lại lao động do luôn có động lực tìm nguồn lao động giá rẻ. Sự vận động này là
sự vận động kinh tế ngoài hợp đồng xã hội với lao động đoàn kết, tìm kiếm công việc
an toàn hơn, kiếm được nhiều tiền hơn (Massey 1984). Quan điểm này giống với
định nghĩa của Lý thuyết phân loại lao động quốc tế mới về quan hệ giữa địa điểm và
lao động, nhưng nhấn mạnh vai trò quyết định của mâu thuẫn giữa công nhân và chủ
đã đẩy quá trình sản xuất ngoài tầm kiểm soát, do khả năng đàm phán của người lao


12
động có thể được thay thế.
Nghiên cứu của Piore và Saber đã giới thiệu tư duy mới về lao động và địa
điểm. Nghiên cứu chấp nhận lập luận của Braverman rằng trong một thời gian dài, sự

tăng năng suất lao động theo cách chuẩn hóa và hiệu quả nhất trong quá trình lao
động sẽ dẫn đến phi kỹ năng và chuyên môn hóa vào thao tác, máy móc trên các dây
chuyền sản xuất của các công ty lớn. Tuy nhiên, họ cũng chỉ ra rằng thời điểm thế kỷ
19 khi phương pháp sản xuất thủ công cần đến những công nhân có tay nghề cao
cũng là tiền đề cho việc tăng năng suất lao động. Điểm mấu chốt mà Piore và Sable
làm là "chia" trong đó một tập hợp các phương pháp tổ chức thống trị phương pháp
khác không những là kết quả của công nghệ, mà là phản ứng với một tập hợp các
điều kiện thị trường tính theo kích thước như kích thước và độ ổn định. Nói cách
khác, sản xuất hàng loạt là hình thức sản xuất thích hợp hơn đối với thị trường đại
chúng ổn định, nhưng đối với các thị trường ngách thay đổi một cách nhanh chóng
thì việc đầu tư quy mô lớn, sự cần thiết về máy móc thiết bị chuyên dụng phục vụ
sản xuất hàng loạt là vô lý: máy móc thiết bị chuyên dụng, cỡ lớn sẽ trở nên lỗi thời
trước khi hết khấu hao.
Piore và Sable cho là khủng hoảng sản xuất hàng loạt bị trì trệ trong các thị
trường hàng loạt đã nâng đỡ loại hình tổ chức đó, với các doanh nghiệp hướng tới
việc thay đổi nhanh chóng thị trường ngách. Công nghệ mới và khủng hoảng của sản
xuất hàng loạt tạo ra "sự phân chia công nghiệp thứ hai", trong đó việc tổ chức sản
xuất trong tương lai sẽ như thế nào và cơ hội để thử nghiệm và thành công với
phương pháp đó có lợi hơn cho lao động là điều không chắc chắn. Về bản chất, sự
chuyên môn hóa linh hoạt sẽ lập luận rằng "sự cạnh tranh mới" (Best 1990) được dựa
trên việc lấy sản phẩm mới và tốt hơn, sử dụng các quá trình lao động tùy chỉnh trên
máy móc thiết bị có thể lập trình, chứ không phải là tìm cách rẻ nhất. Điều này cho
thấy vòng đời sản phẩm có thể tự khởi động lại liên tục, bằng cách liên tục khai thác
các khả năng đổi mới sản phẩm.
Nếu lý thuyết này là chính xác, và một lượng lớn các tài liệu gần đây đã cho
ra các nghiên cứu trường hợp thuyết phục phản ánh những phát hiện của Piore và
Sabel, thì chúng ta thực sự còn một chặng đường dài từ quan niệm về quan hệ / vị
trí lao động của Weber, trong đó làm sự rẻ mạt của lao động là yếu tố duy nhất gây
ra sự dịch chuyển địa điểm (M.J and C.F.Sabel Piore, 1984).
- Lý thuyết kinh tế địa lý mới của Paul Robin Krugman (1991) đã phát triển lý

thuyết về sự chọn lựa địa điểm của lao động và các hãng kinh doanh: “Các hãng kinh
doanh có xu hướng tìm khu vực sản xuất của mình ở những nơi trung tâm đông dân cư


13
và vốn, để tận dụng được lợi thế nhờ quy mô. Điều này sẽ dẫn tới dân cư – vừa có vai
trò người cung cấp lao động vừa có vai trò là người tiêu dùng – và sẽ di chuyển tới
những trung tâm này vì ở đó có lợi thế quy mô hơn, cũng có nghĩa là giá hàng hóa rẻ
hơn và sản phẩm đa dạng hơn. Điều này giải thích quá trình đô thị hóa và di cư ở trong
lòng các quốc gia, từ những nơi thưa thớt dân cư tới những nơi đông dân hơn. Sự hạn
chế tập trung hóa chính là ở chi phí vận chuyển. Tuy nhiên, tập trung hóa vốn và lao
động không phải là khả năng duy nhất. Quyết định chọn lựa khu vực sản xuất của các
hãng phụ thuộc vào tương quan giữa việc tận dụng lợi thế quy mô và việc tiết kiệm chi
phí vận chuyển.” Nghiên cứu của Paul Robin Krugman đã giải thích phần lớn cho quá
trình đô thị hóa và sản xuất tập trung ở các nước trên thế giới. (Trần Hữu Dũng, 2008)
- Các nghiên cứu về yếu tố lao động trong liên hệ với phát triển các KCN:
Nghiên cứu về nguồn gốc của các khái niệm về khu công nghiệp, tiêu chuẩn
hiệu suất và tiêu chuẩn thiết kế, các loại hình KCN, cung và cầu của các KCN với
những nội dung khá toàn diện về phát triển các KCN (McKinley Conway and Linda
L.Liston, 1981).
Nghiên cứu “Industrial parks - history, their present and influence on
employment” (Jarmila Vidová, 2010) đã có đóng góp trong việc tổng hợp một số lý
thuyết về phát triển KCN, mô tả quá trình phát triển các KCN tại các nước Châu Âu từ
đó phân chia quá trình này thành các giai đoạn phát triển KCN với bốn thế hệ. Nghiên
cứu đưa ra quan điểm phát triển KCN là một trong các yếu tố quan trọng nhất để phát
triển kinh tế - xã hội của một quốc gia, đặc biệt là trong quá trình hội nhập quốc tế.
Đồng thời phân tích tác động của phát triển KCN đối với việc làm, thông qua việc
phân tích những số liệu thực tế của Slovakia. Hạn chế của nghiên cứu này là: chưa đề
cập đến các điều kiện cũng như các yếu tố nguồn lực cần thiết để xây dựng, phát triển
các KCN; chưa định hình được mô hình phát triển KCN trong tương lai.

Trong cuốn “Business and industrial park development handbook” (Urban Land
Institute Industrial and office Park Development Council, 1988) đã mô tả lịch sử của
các KCN và thương mại, phân tích tài chính và thị trường, lập kế hoạch, kỹ thuật và
thiết kế, marketing và quản lý, cũng như nêu ra nhiều trường hợp thực tiễn về phát
triển KCN
Nghiên cứu “The future of Our Industrial Park” (Greg Landry, 1997) xem xét
xu thế phát triển KCN. Tiềm năng phát triển của các khu công nghiệp phụ thuộc vào
khả năng thích ứng các xu hướng kinh tế, kỹ thuật, xã hội và môi trường. các nhà quản
trị khu công nghiệp ngay từ bây giờ cần phải phát triển kĩ năng quản trị sự thay đổi,


14
gồm: 3 giai đoạn: nhận biết và khả năng xây dựng, sự cam kết và nhất trí, và sự tăng
cường. Nghiên cứu phân tích cơ sở cho sự phát triển KCN truyền thống và tác động
của KCN đối với quá trình phát triển kinh tế, xã hội, trong đó có đánh giá ảnh hưởng
KCN đối với thị trường lao động. Tuy nhiên, ở khía cạnh ngược lại nghiên cứu chưa
đề cập vai trò của LLLĐ đối với sự phát triển KCN cũng như làm thế nào để đáp ứng
yêu cầu về LLLĐ cho các KCN đối với quá trình phát triển.
Hội nghị các KCN khu vực Châu Âu và Trung Tâm Châu Á (Unido, 2012) đã
đi sâu nghiên cứu khu công nghiệp như một công cụ quan trọng phát triển kinh tế.
Trong đó đã làm rõ lợi thế của các khu công nghiệp, vai trò của các khu công nghiệp
thế hệ mới trong sự đa dạng kinh tế và tạo việc làm ở Châu Âu và trung tâm Châu Á.
Các khu công nghiệp có thể đóng góp vào rất nhiều mục tiêu của chiến lược phát triển
bền vững và đổi mới quốc gia. Các khu công nghiệp được trang bị tốt và thiết kế hợp
lý sẽ thúc đẩy sự dịch chuyển của các nhà máy công nghiệp tới vùng bán đô thị hoặc
vùng nông thôn, giúp cho giảm sự ách tắc và ô nhiễm trong khu vực đô thị, đẩy mạnh
cơ sở công nghiệp của các thị xã cỡ nhỏ và vừa, và giảm sự di cư từ nông thôn ra
thành thị. Các lợi ích khác là làm giảm giao thông hành chính,tăng hiệu quả sử dụng
đất đô thị, giảm chi phí phát triển đất, và cung cấp các tiện ích công cộng. Khái quát sự
tiến triển của các mô hình KCN và làm rõ các yếu tố phát triển và quản lý thành công

khu công nghiệp: (1) Chiến lược phát triển quốc gia; (2) Ngành nghề; (3) Vị trí; (4) Cơ
sở hạ tầng và dịch vụ cung cấp; (5) Năng lực quản lý; (6) Sự liên kết đổi mới; (7) Tiếp
thị và xúc tiến đầu tư; (8) Sự kết nối. Các KCN cơ hội thành công nhiều hơn khi chúng
phản ánh nguồn cung kinh tế chính và các nhu cầu ở một địa điểm xác định. Khu công
nghiệp thành công nhất là khu có các công cụ quản lý linh hoạt và có tính thúc đẩy để
đảm bảo chúng duy trì những yếu tố cần thiết cho công ty, ưu tiên và đào tạo nguồn
lực lao động.
Trong nghiên cứu “Industrial development of Tamil Nadu” (Shodhganga) đã
làm rõ ý nghĩa, ưu điểm của các KCN mục tiêu các KCN ở mỗi quốc gia khác nhau và
làm rõ tiêu chuẩn về các KCN: (1) Gần đường giao thông; (2) Gần thành phố, thị xã;
(3) Gần nguồn nước dồi dào và đáng tin cậy; (4) Gần nguồn điện; (5) Chất lượng
doanh nghiệp và nguồn lực con người ở khu vực xung quanh; (6) Có sẵn lao động có
tay nghề; (7) Truy cập các tiện ích viễn thông; (8) Có hạ tầng xã hội tương đối như
trường học, trường cao đẳng, trường nghề, bệnh viện, kí túc xá; (9) Gần chợ; (10) Gần
nguồn nguyên liệu thô; (11) Có sẵn đất không phù hợp cho các hoạt động nông nghiệp.
Yếu tố lao động được nghiên cứu song mới chỉ dừng lại ở làm rõ vai trò của nó như
một yếu tố quan trọng phát triển KCN chứ chưa nghiên cứu nội hàm và các giải pháp


15
bảo đảm lao động cho các KCN.
Nghiên cứu “Industrial Estates – Principles and Practice” (United Nations
Industrial Development Organization, 1997) đã đưa ra những vấn đề có tính nguyên
tắc trong xây dựng, phát triển các KCN từ giai đoạn chuẩn bị đến giai đoạn xây dựng.
Trong đó, có đề cập đến yếu tố dân số và lao động, khẳng định các KCN không thể
thành công nếu như thiếu yếu tố dân số lao động; khu công nghiệp cần có LLLĐ
quanh năm và làm việc không theo mùa. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng đề cập đến vai
trò của hệ thống đào tạo và kỹ năng của công nhân trong phát triển các KCN.
Nghiên cứu xem xét nguồn gốc, tính chất, quy mô và loại hình tổ chức của các
KCN, đặc điểm khác biệt, các yếu tố chung, lợi ích và tác động tiêu cực của KCN.

Nghiên cứu cũng đề cập đến yếu tố lao động trên phương diện là một yếu tố đầu vào
và cách thức thuận lợi để tiếp cận giáo dục và thị trường lao động có tay nghề cao
(Ph.D Caj O. Falcke, 1999, 1-10).
1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
Cho đến nay, đã có nhiều công trình khoa học trong nước nghiên cứu, phân tích
đánh giá thực trạng phát triển các KCN. Nhiều công trình đã có những đánh giá khá
sâu sắc về quá trình phát triển các KCN, cụ thể là:
Có công trình đánh giá thực trạng phát triển các khu công nghiệp cả nước, từ đó
đề xuất một số giải pháp nhằm tiếp tục phát triển các loại hình khu công nghiệp. Cụ
thể là: nghiên cứu “Phát triển các khu công nghiệp, khu chế xuất trong quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa” (Nguyễn Chơn Trung và Trương Giang Long, 2004);
“Nghiên cứu những giải pháp phát triển các KCN ở Việt Nam trong điều kiện hiện
nay” (Võ Thanh Thu, 2005); Nguyễn Văn Thanh: “Xây dựng các KCN và KCX theo
hướng tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp và phát triển các ngành công nghiệp
phụ trợ” .
Một số công trình khác đi vào phân tích tác động của cơ chế chính sách đến sự
phát triển của các khu công nghiệp. Thông qua nghiên cứu về những tồn tại trong thực
tiễn áp dụng tại các địa phương như: tình trạng mở ồ ạt quá nhiều khu công nghiệp tại
những địa bàn chưa được chuẩn bị kỹ về nguồn lực, vấn đề ô nhiễm môi trường... các
tác giả đưa ra các khuyến nghị về chính sách nhằm bảo đảm sự phát triển cho các khu
công nghiệp. Các nghiên cứu này bao gồm: “Ảnh hưởng của chính sách phát triển các
khu công nghiệp tới phát triển bền vững ở Việt Nam” (Bùi Đức Tuân Ngô Thắng Lợi,
Vũ Thành Hưởng và Vũ Cương,, 2007); “Cơ chế, chính sách thu hút đầu tư của các
thành phần kinh tế vào lĩnh vực xây dựng nhà ở cho công nhân tại các khu công


16
nghiệp, khu chế xuất”. (Lê Xuân Bá, 2007)
Các nghiên cứu nhằm tìm ra các giải pháp cho các vấn đề xã hội liên quan đến
phát triển khu công nghiệp: Hoàng Hà, Ngô Thắng Lợi, Vũ Thành Hưởng (2009)

nghiên cứu “Một số giải pháp giải quyết việc làm, nhà ở, bảo đảm đời sống cho người
lao động và bảo đảm an ninh nhằm phát triển các khu công nghiệp của tỉnh Hưng Yên
trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa”; về “Các vấn đề xã hội của lao động di
cư trong các KCN, KCX, khuyến nghị và giải pháp” (Viện Khoa học lao động xã hội
2005); về “Thực trạng thu nhập, đời sống, việc làm của người có đất thu hồi để xây
dựng các KCN, khu đô thị, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, nhu cầu công
cộng và lợi ích quốc gia”(Lê Du Phong, 2006) .
Nghiên cứu về quy hoạch và phát triển các KCN (Nguyễn Xuân Hinh, 2003):
đưa ra các nguyên tắc lập quy hoạch xây dựng KCN trong đó yếu tố lao động được
xác định là một căn cứ để lập quy hoạch, theo đó các KCN có nhu cầu khác nhau số
lượng, chất lượng lao động thì việc tổ chức không gian KCN theo các chỉ tiêu khác
nhau. Nghiên cứu quy hoạch phát triển KCN tại khu vực nông thôn vùng đồng bằng
sông Hồng theo hướng sinh thái (Nguyễn Cao Lãnh, 2011).
Về phát triển bền vững các KCN, có nghiên cứu của Vũ Thành Hưởng xây
dựng quan điểm và đề xuất giải pháp phát triển bền vững các KCN vùng kinh tế
trọng điểm Bắc Bộ, cho rằng lao động là nguồn lực đầu vào cho hoạt động của các
KCN, bao gồm khả năng tuyển dụng lao động hay tính sẵn sàng về số lượng, chất
lượng lao động khi doanh nghiệp có nhu cầu tuyển dụng (Vũ Thành Hưởng, 2010).
Một số tác giả đã nghiên cứu vấn đề lao động, nhân lực, việc làm đối với quá
trình phát triển các KCN, KCX:
Nghiên cứu về giải pháp đào tạo nguồn nhân lực cho các khu chế xuất, khu công
nghiệp thành phố Hồ Chí Minh, chỉ ra những hạn chế, phân tích những khó khăn và đưa
ra những biện pháp phát triển nguồn nhân lực cho các KCN, KCX tại thành phố Hồ Chí
Minh. Hạn chế của nghiên cứu ở chỗ chưa đưa ra số liệu và phương pháp phân tích cụ
thể đối với chất lượng nguồn nhân lực, số liệu của nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở mức
độ thống kê về số lượng và cơ cấu lao động. (Nguyễn Chơn Trung, 2004)
Nghiên cứu “Phát triển khu công nghiệp với vấn đề lao động – việc làm ở Việt
Nam” đã đánh giá vai trò của các KCN đối với phát triển thị trường lao động tại Việt
Nam về giải quyết việc làm cho người lao động, nâng cao chất lượng LLLĐ đặc biệt
là lao động có trình độ cao. Đồng thời, nghiên cứu cũng chỉ ra những hạn chế những

vấn đề cần giải quyết về lao động – việc làm trong quá trình phát triển các KCN đó


17
là: phát triển các KCN thiếu tính đồng bộ, chưa gắn với chiến lược đào đạo nhân lực,
nhất là nhân lực trình độ cao với cơ cấu hợp lý; mức độ biến động lao động lớn ảnh
hưởng đến việc đáp ứng lao động cho các doanh nghiệp; việc quy hoạch và xây dựng
các KCN không gắn với quy hoạch đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp và tạo việc làm
nên dẫn đến nhiều hậu quả về mặt xã hội. Trên cơ sở đó, tác giả cũng đưa ra những
giải pháp về lao động – việc làm bảo đảm cho sự phát triển bền vững các KCN, trong
đó đặc biệt nhấn mạnh về xây dựng thực hiện chiến lược phát triển nguồn nhân lực,
đặc biệt là đào tạo lao động có trình độ cao đáp ứng nhu cầu phát triển của các khu
công nghiêp. (Nguyễn Hữu Dũng, 2008)
Nghiên cứu về chất lượng NNL trong các KCN, trong đó đề cập đến bản chất và
cấu trúc chất lượng nhân lực trong các KCN, các yếu tố cấu thành chất lượng nhân lực
trong các KCN, xây dựng mô hình đánh giá chất lượng nhân lực trong các KCN và đưa ra
các giải pháp nâng cao chất lượng NNL trong các KCN. (Nguyễn Bình Đức, 2012)
Nghiên cứu về đáp ứng nhu cầu nhân lực kỹ thuật phục vụ KCN dưới góc
độ phối hợp đào tạo giữ cơ sở dạy nghề và doanh nghiệp nhằm nâng cao chất lượng
dạy nghề. (Nguyễn Văn Anh, 2009)
Nghiên cứu về quản lý đào tạo nhân lực kỹ thuật đáp ứng nhu cầu phát triển
các KCN vùng kinh tế trọng điểm miền Trung đã đưa ra các nội dung về nội hàm,
các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý đào tạo nhân lực kỹ thuật và các giải pháp nhằm
đáp ứng nhu cầu phát triển các KCN vùng kinh tế trọng điểm miền Trung.(Đào Thị
Thanh Thủy, 2012)
Nghiên cứu phát triển NNL cho các KCN trong đó đề cập đến vai trò của giáo dục
- đào tạo trong phát triển nguồn nhân lực phục vụ các khu công nghiệp và đề xuất các giải
pháp phát triển NNL phục vụ các KCN (Nguyễn Thị Như Lan, 2007).
Nghiên cứu về “Thực trạng phát triển NNL tại KCN Bắc Thăng long và Nam
Thăng Long: cơ sở xây dựng cho chương trình phát triển NNL toàn diện cho các

khu công nghiệp tại Việt Nam” của Phạm Hải Hưng đã đánh giá nhu cầu đào tạo,
phương pháp đào tạo, thời gian đào tạo, kinh phí đào tạo, nội dung đào tạo; phân
tích và đánh giá các ứng dụng có thể chấp nhận chung giữa các doanh nghiệp Việt
Nam và doanh nghiệp nước ngoài về đào tạo và phát triển NNL; đưa ra khuyến
nghị về phát triển NNL cho các KCN tại Việt Nam. (Phạm Hải Hưng, 2013)
Gần đây có nghiên cứu của Phạm Thị Vân Anh (2015) “Phát triển nguồn
nhân lực chất lượng cao trong các khu công nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh” đã phân tích
những vấn đề lý luận, thực tiễn của NNL chất lượng cao, thực trạng phát triển NNL