DSpace at VNU: Tổ chức dạy học văn bản thuyết minh (Ngữ văn 8) theo dự án

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

ĐẶNG THỊ HÀ

TỔ CHỨC DẠY HỌC
VĂN BẢN THUYẾT MINH (NGỮ VĂN 8) THEO DỰ ÁN

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

HÀ NỘI - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

ĐẶNG THỊ HÀ

TỔ CHỨC DẠY HỌC
VĂN BẢN THUYẾT MINH (NGỮ VĂN 8) THEO DỰ ÁN

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MÔN NGỮ VĂN
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Khánh Thành

HÀ NỘI – 2015

LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính
trọng tới Ban giám hiệu, cùng các Thầy, Cô và cán bộ các Phòng - Ban
Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy
và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Đặc biệt, tác giả xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc, chân thành nhất tới
PGS.TS. Trần Khánh Thành – người Thầy đã trực tiếp hướng dẫn khoa học
và tận tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn
thành luận văn.
Tác giả xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban giám hiệu và đội
ngũ giáo viên Trường THCS Wellspring đã tạo điều kiện về thời gian, tinh
thần cho tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài.
Tác giả xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã tận tình giúp đỡ,
động viên tác giả hoàn thành khóa học và luận văn này.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng song luận văn không tránh khỏi thiếu sót,
tác giả mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ các Thầy, Cô, các bạn đồng
nghiệp và những người quan tâm để luận văn được hoàn thiện hơn.
Chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 11 năm 2015
Tác giả luận văn

Đặng Thị Hà

i


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
DHDA

Dạy học dự án

ĐH

Đại học

ĐHQG

Đại học Quốc gia

ĐHSP

Đại học Sư phạm

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

PPDH

Phương pháp dạy học

PP KTĐG

Phương pháp kiểm tra, đánh giá

SGK

Sách giáo khoa

THCS

Trung học cơ sở

ii


MỤC LỤC
Trang
Lời cảm ơn

i

Danh mục các từ viết tắt

ii

Mục lục

iii

Danh mục các bảng

v

Danh mục các biểu đồ

vi

MỞ ĐẦU

1

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1. Dạy học theo dự án

8
8

1.1.1. Các quan điểm về dạy học theo dự án

8

1.1.2. Khái niệm PPDH theo dự án

11

1.1.3. Bản chất của PPDH theo dự án

19

1.1.4. Lợi ích và thách thức của PPDH theo dự án

23

1.2. Văn bản thuyết minh

24

1.2.1. Khái niệm văn bản thuyế t minh

24

1.2.2. Những yêu cầu của văn bản thuyết minh

24

1.2.3. Đối tượng của văn thuyết minh

25

1.2.4. Điểm khác nhau giữa thuyết minh với các kiểu văn bản
khác
1.2.5. Sự cần thiết của việc đưa văn bản thuyế

t minh vào

chương trin
̀ h Ngữ văn 8
1.2.6. Nô ̣i dung văn bản thuyế t minh trong chương trình Ngữ
văn 8

25

25

27

1.2.7. Mô ̣t số lưu ý khi giảng da ̣y văn bản thuyế t minh

27

1.2.8. Phương pháp dạy văn thuyết minh

31

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG DẠY HỌC
VĂN BẢN THUYẾT MINH Ở TRƢỜNG THCS HIỆN NAY
VÀ THIẾT KẾ QUY TRÌNH DẠY HỌC
VĂN BẢN THUYẾT MINH (NGỮ VĂN 8) THEO DỰ ÁN
iii

33


2.1. Thực trạng dạy học văn bản thuyết minh ở trường THCS

33

2.1.1.Vấn đề điều tra, khảo sát

34

2.1.2. Kết quả điều tra, khảo sát

35

2.1.3. Đánh giá thực trạng dạy học văn bản thuyết minh ở
trường THCS hiện nay
2.2. Thiết kế quy trình dạy học văn bản thuyết minh (Ngữ văn 8)
theo dự án
2.2.1. Quy trình dạy học theo dự án
2.2.2. Khả năng áp dụng quy trình dạy học theo dự án vào dạy
văn bản thuyết minh (Ngữ văn 8)
2.2.3. Quy trình dạy học văn bản thuyết minh (Ngữ văn 8) theo
dự án
2.2.4. Yêu cầu của việc vận dụng quy trình dạy học theo dự án
CHƢƠNG 3 : THỰC NGHIỆM DẠY HỌC
VĂN BẢN THUYẾT MINH (NGỮ VĂN 8) THEO DỰ ÁN

42

47
48
48

51
67
73

3.1. Mục đích thực nghiệm

73

3.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm

73

3.3. Đối tượng và thời gian thực nghiệm

74

3.4. Nội dung thực nghiệm

75

3.5. Tiến trình thực nghiệm

86

3.5.1. Tiến trình giờ học đối chứng

86

3.5.2. Tiến trình giờ học thực nghiệm

87

3.6. Kết quả thực nghiệm

89

3.6.1. Đánh giá của GV quan sát giờ dạy

89

3.6.2. Kết quả bài kiểm tra nhanh

91

3.6.3.Ý kiến phản hồi của HS

93
98

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

102

TÀI LIỆU THAM KHẢO

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG

TRANG
Bảng 2.1. Quy trình tổ chức dạy học theo dự án
Bảng 2.2. Bộ câu hỏi chương trình dự án “Tổ chức buổi triển
lãm tranh ảnh về danh lam thắng cảnh của Hà Nội”

48
59

Bảng 2.3. Nhiệm vụ của giáo viên trong dự án

62

Bảng 2.4. Nhiệm vụ của học sinh phải thực hiện trong dự án

63

Bảng 2.5. Tóm tắt các bước hướng dẫn học sinh học theo dự án

68

Bảng 3.1. Điểm trung bình và độ tin cậy của bài kiểm tra

92

Bảng 3.2. Ý kiến phản hồi của học sinh về các nội dung kiến
thức giáo viên cung cấp
Bảng 3.3. Ý kiến phản hồi của học sinh về các PPDH GV sử
dụng
Bảng 3.4. Ý kiến phản hồi của học sinh về hình thức, PP KTĐG
trong giờ học

v

94

94

95

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

TRANG
Biểu đồ 2.1. So sánh các mức độ phân tích nhu cầu học sinh
Biểu đồ 2.2. Nguyên nhân hứng thú và không hứng thú học văn
bản thuyết minh (tỉ lệ%)
Biểu đồ 2.3. Mức độ sử dụng PPDH trong dạy học văn bản thuyết
minh của giáo viên (tỉ lệ %)
Biểu đồ 2.4. Mức độ hứng thú của học sinh với các PPDH trong
dạy văn bản thuyết minh (tỉ lệ %)
Biểu đồ 3.1. So sánh kết quả kiểm tra hai lớp 8A3 và 8A4

vi

36
37

38

40
91


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Vài năm trở lại đây, vấn đề đổi mới phương pháp giảng dạy và đổi mới
đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn nhằm rèn luyện và phát triển năng lực
tư duy cho học sinh thực sự là giải pháp có tính chiến lược để nâng cao chất
lượng dạy và học văn trong trường phổ thông. Tuy nhiên, do sự thiếu đồng bộ
trong chương trình học, trình độ của người dạy và người học, chế độ thi cử,…

nên thực sự là các môn học nói chung và môn Ngữ văn nói riêng vẫn chưa
chú trọng rèn luyện và phát triển năng lực tư duy cho người học. Phương
pháp chủ đạo trong các giờ học Văn là thuyết trình và vấn đáp. Mặc dù có
nhiều ưu điểm song những phương pháp này cũng còn nhiều hạn chế. Một giờ
học, giáo viên chỉ huy động được sự làm việc của một vài học sinh, dẫn đến
đa số học sinh thụ động, máy móc, chán học bộ môn. Các giờ kiểm tra tập
làm văn, học sinh được viết theo những đề quen thuộc, máy móc nên dễ dẫn
đến tình trạng học sinh học tủ. Chưa kể người dạy có đổi mới phương pháp,
người học đổi mới tư duy nhưng lại bị bó buộc trong “khung chương trình”.
Vì thế, học sinh chỉ ghi nhớ kiến thức máy móc, không có sự sáng tạo, không
có khả năng tư duy nên thiếu tự tin, thiếu chủ động, rất khó khăn cho việc học
tập và nghiên cứu sau này.
Rèn luyện và phát triển năng lực tư duy cho học sinh là những từ ngữ
được nhắc đến nhiều trong việc dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học
sinh. Trong môn Ngữ văn, để rèn luyện và phát triển năng lực này, có nhiều
phương pháp, nhiều hình thức dạy học hiện đại (theo quan điểm lấy học sinh
làm trung tâm). Tuy nhiên, trong phạm vi luận văn này, chúng tôi chỉ đề cập
đến hình thức Dạy học theo dự án. Đây là một hình thức dạy học đòi hỏi
người học thực hiện các nhiệm vụ học tập với tính tự lực cao trong toàn bộ
quá trình học tập. Vì thế, nó có ưu thế nổi trội trong việc rèn luyện và phát
triển năng lực tư duy cho người học cũng như rèn luyện được những kĩ năng
mềm cho học sinh, phần nào khắc phục được những hạn chế trong việc dạy và
học văn hiện nay.
1


Trong phạm vi đề tài này, chúng tôi tổ chức dạy học theo dự án Văn bản
thuyết minh – một kiểu văn bản quan trọng học trong chương trình Ngữ văn 8.
Thực hiện đề tài này, tổ chức dạy học kiểu văn bản này theo hình thức dự án,
chúng tôi tin rằng không chỉ giảm được tình trạng học tủ, học văn mẫu của

học sinh mà còn rèn luyện được cho học sinh những kĩ năng quan trọng như:
kĩ năng viết, kĩ năng tìm kiếm thông tin, kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng
phỏng vấn, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng lập kế hoạch,... Đây là những kĩ
năng mềm rất cần thiết với thế hệ trẻ. Quan trọng hơn, việc tổ chức dạy học
theo dự án Văn bản thuyết minh còn góp phần phát huy sự chủ động, sáng tạo
của học sinh, làm tăng hứng thú học môn Ngữ văn cho các em.
2. Lịch sử vấn đề
Dạy học theo dự án (được dịch từ thuật ngữ tiếng Anh là Project based
learning) và còn được gọi là Phương pháp PBL, Dạy học dựa trên dự án,
Dạy học tiếp cận dự án). Ở bài viết này, chúng tôi dùng thuật ngữ “dạy học
dự án” (và viết tắt là DHDA).
Có nhiều quan điểm khác nhau về sự ra đời của tư tưởng dạy học theo
dự án, tuy vậy có thể nói những mầm mống đầu tiên của tư tưởng dạy học
theo dự án đã có trong quan điểm của các nhà giáo dục kinh điển như J.J
Rousseau (1712 – 1718), H. Pestalozzi (1746 – 1872) và W. Humboldt (1767
– 1835), thể hiện ở việc nhấn mạnh đặc biệt ý nghĩa của “Tính tự quyết” và
“Sự tự hoạt động của con người” như là cơ sở nền móng của dạy học.
Theo quan điểm của K. Frey và B.S de Boutemard thì phương pháp dự
án xuất hiện từ thế kỷ XIX. P. Pertersen, C. Odenbach thì lại thống nhất cho
rằng phương pháp dự án là một sản phẩm tất yếu của trào lưu cải cách giáo
dục ở Mỹ những năm đầu thế kỷ.
Năm 1918, nhà tâm lý học William H. Kilpatric (1871 – 1965) đã viết
một bài báo với tiêu đề “Phương pháp dự án” gây tiếng vang trong các cơ sở
đào tạo giáo viên cũng như trong các trường đại học. Ông cho rằng, dự án là
một hoạt động có ý thức cụ thể, có cam kết với tất cả những người thực hiện
và diễn ra trong một môi trường xã hội.
2


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.

Allan C. Orntein, Thomas J. Lasley II (1990). Các chiến lược để dạy
học có hiệu quả, New York (Bản dịch tiếng Việt).

2.

BIE (Buck Institude For Education) (2003). A guide to standardFocused Project Based Learning for Middel and High School Teachers.

3.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012) Ngữ văn 8 (tập 1)

4.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012) Sách giáo viên Ngữ văn 8 (tập 1)

5.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012) Ngữ văn 8 (tập 2)

6.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012) Sách giáo viên Ngữ văn 8 (tập 2)

7.

Tôn Quang Cƣờng, Nguyễn Ngọc Bích, Phạm Kim Chung (2006).
Tập bài giảng phương pháp và công nghệ dạy học. Khoa Sư phạm - Đại
học Quốc gia Hà Nội.

8.

Nguyễn Văn Cƣờng (1997). Dạy học Project hay dạy học theo dự án.
Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

9.

Nguyễn Châu (2010). Phương pháp dạy học lấy giáo viên làm trung
tâm và phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm. T/c Dạy và
học ngày nay, số 4, tr10 -13.

10. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên) (2004).
Từ điển thuật ngữ Văn học. Nxb Giáo dục.
11. John Dewy (2010). Dân chủ và giáo dục. Nxb Tri thức.
12. Vũ Nho (Chủ biên) (2008). Kiểm tra đánh giá thường xuyên và định kì
Ngữ văn 8. Nxb Giáo dục.
13. Phạm Đức Quang – Phạm Trinh Mai (2008). Về phương pháp dạy học
tích cực và dạy học theo dự án. T/ c Dạy và Học ngày nay, số 3, tr 34.
14. Nguyễn Ngọc Quang (1978). Phương pháp dạy học ở đại học. Nxb Đại
Học Trung học và Chuyên nghiệp.
15. Robert M. Diamond. Thiết kế và đánh giá chương trình và khoá học.
Cẩm nang hữu dụng (Tài liệu tham khảo nội bộ). Nxb Jossey-Bass-San
Francisco.
3


16. Ronald Gross (2008). Học tập đỉnh cao. Nxb Lao động.
17. GS. Ngô Đức Thịnh, TS Freak Proschan (Chủ biên) (2005). Folklore
thế giới một số công trình nghiên cứu cơ bản. Nxb Khoa học Xã hội.

18. Đỗ Hƣơng Trà (2007). Dạy học theo dự án và tiến trình thực hiện. T/ c
Giáo dục, số 157, tr 42 – 46.
19. Tập huấn giáo viên cốt cán (2009). Công ty Intel. Nxb Tổng hợp TP. Hồ
Chí Minh.
20. Tập bài giảng Lý luận dạy học (2006). Khoa Sư phạm - Đại học Quốc
gia Hà Nội.

4