DSpace at VNU: Nghệ thuật hóa các ngành nhân văn

NGHỆ THUẬT HOÁ

CÁC NGÀNH NHÂN VĂN
Sự khủng hoảng của các ngành nhân văn là một vấn đề
đã làm đau đầu các nhà chính sách giáo dục của Hoa Kỳ
trong nhiều năm qua. Gần đây nhất, Quốc hội Hoa Kỳ đã
đặt hàng cho Viện Nghệ thuật và Khoa học Hoa Kỳ thực
hiện một nghiên cứu để tìm ra những giải pháp cho tình
trạng nói trên. Kết quả của nghiên cứu trên được nêu
trong một báo cáo dài 88 trang, mới được cơng bố trong
tháng 7 vừa qua.
MATTI BUNZ

M

ột vài tuần đã trơi qua kể từ
khi bản báo cáo do Quốc
hội Hoa Kỳ đặt viết về tình
trạng của các ngành khoa học xã hội
và nhân văn có tựa đề là “The Heart
of the Matter”1 (“Cốt lõi của vấn đề”)
được Viện Nghệ thuật và Khoa học Hoa
Kỳ cơng bố, mặc dù nội dung của bản
báo cáo này khơng có gì đáng để chỉ
trích nhưng nỗi đau của các ngành nhân
văn vẫn còn chưa dứt. Chỉ riêng tờ New
York Times đã có những phản ứng với
bản báo cáo này của ba nhà bình luận
chính trị tầm cỡ. David Brooks than vãn
về tình trạng “tự tử tập thể” của các giáo

sư ngành nhân văn; Verlyn Klinkenborg
thì cảnh báo về sự xuống dốc và sụp đổ
của ngành ngữ văn, còn Stanley Fish thì
chỉ trích báo cáo này là tầm thường và
nhạt nhẽo và những “khuyến nghị của
nó chỉ có thể có kết quả trong xã hội
khơng tưởng và ơng cho rằng đến nay,
sự thật hiển nhiên là các ngành nhân văn
hồn tồn “thất bại trong quan hệ cơng
chúng”, do khơng thể giải thích được tại
sao chúng lại cần thiết đối với mọi người.
Mặc dù vấn đề tiếp thị ngành nhân văn
là rất quan trọng nhưng riêng với tơi, nó
đặt ra một câu hỏi rất cơ bản: tại sao
những người giảng dạy trong ngành xã
hội nhân văn lại phải tự quảng cáo cho
mình? Những người hoạt động trong
các lĩnh vực sáng tạo khác đều có các
nhà quản lý, đại lý và các nhà quảng
cáo cho họ, chưa kể là còn có các hãng
phim, nhà hát, phòng trưng bày và bảo
tàng – nói cách khác là những điều kiện
giúp cho họ tập trung vào những gì họ
làm tốt nhất, đó là: sáng tạo.
Hiện tơi đang là giám đốc nghệ thuật Tổ
chức Lễ hội nhân văn Chicago (Chicago
Humanities Festival), một tổ chức lớn
nhất của loại hình này tại Hoa Kỳ. Tổ
chức của chúng tơi đã được nêu tên

64

Bản tin Đại học Quốc gia Hà Nội


VĂN HÓA XÃ HỘI

ngay trong báo cáo “The Heart of the
Matter”, được ca ngợi về sự thành công
trong việc “thu hút các học giả và các
nghệ sĩ đến chia sẻ niềm đam mê và tài
năng của họ với khán giả mới.”
Lễ hội nhân văn Chicago đã hoạt động
được đến năm thứ 24. Đợt lễ hội mùa
thu hằng năm của chúng tôi tổ chức
khoảng 100 sự kiện về cùng một chủ đề.
Lượng người tham gia là khoảng 50.000
lượt, và có hàng trăm ngàn lượt khán giả
thưởng thức các sản phẩm của chúng tôi
dưới hình thức truyền thông khác.
Chúng tôi đã làm điều đó như thế nào
mà có thể thu hút được hàng ngàn
người đến nghe các giáo sư thuộc các
ngành nhân văn giảng bài? Thực ra, mọi
việc khá đơn giản: chúng tôi xem các
diễn giả như các ngôi sao và các sự kiện
của chúng tôi như các buổi biểu diễn.
Điều đó khác với cách vận hành của một
chương trình đại học điển hình.
Các bài giảng trong trường cũng miễn

phí và mở rộng cho công chúng. Nhưng
công chúng làm cách nào để biết được
điều ấy? Những tờ thông báo xấu xí dán
trên bảng thông báo hẳn khó lòng thu
hút được sự chú ý của công chúng. Và

công chúng hẳn chẳng thích thú gì với
những bài thuyết trình chuyên sâu và
khô khan. (Ở đây tôi muốn nói thêm
rằng với tư cách là một giảng viên đại
học, tôi có thể cũng rất thích thú khi
đọc các thông báo dày đặc chữ trên các
listserv, tuy nhiên cũng phải nhấn mạnh
rằng tôi đã có sẵn sự yêu thích đối với
những sản phẩm đó rồi.)
Tất cả những gì chúng tôi làm tại Lễ hội

nhân văn Chicago đều nhằm phá vỡ
những rào cản như vậy. Chúng tôi viết
các bản quảng cáo đầy khiêu khích và
hấp dẫn về các sự kiện của chúng tôi,
đăng quảng cáo trên khắp các phương
tiện thông tin đại chúng địa phương, và
hối thúc báo đài đã đăng quảng cáo phải
viết tin về các sự kiện.
Và chúng tôi tiến hành mọi công tác
chuẩn bị sắp xếp sân khấu phông nền,

Số 271 - 2013

65


âm thanh một cách kỹ lưỡng nhất đảm
bảo các tài năng mà chúng tôi muốn
giới thiệu phải được xuất hiện một cách
nổi bật nhất. Quan trọng hơn, chúng tôi
dành rất nhiều thời gian để suy nghĩ về
việc giới thiệu các “diễn viên” của chúng
tôi đến công chúng. Vị giáo sư lịch sử
của Đại học Harvard mà chúng tôi mời
đến có thói quen nói dài khi diễn thuyết
chăng? Không sao, chúng tôi sẽ sắp xếp
cho ông trao đổi với nhà báo có phong
cách nhẹ nhàng nhưng kiên quyết và
hiểu biết rất sâu sắc về vấn đề mà giáo
sư đó sẽ trình bày. Người ta lo ngại về
tính hàn lâm của bài báo cáo về triết học
châu Âu chăng? Không sao, chúng tôi
sẽ huấn luyện cho người trình bày cách
tận dụng các phương tiện truyền thông
để bài trình bày sao cho sinh động hơn.
Với tất cả sự chuẩn bị này, chúng tôi
có được một lượng đông đảo khán giả
háo hức, những người mà sau khi đắm
mình trong sự uyên bác của các diễn giả

66

Bản tin Đại học Quốc gia Hà Nội

(và đôi khi chính bản thân họ cũng đưa
ra những câu hỏi sâu sắc một cách bất
ngờ), háo hức muốn trở lại để nghe nữa.
Cách chúng tôi làm chẳng khác gì cách
vận hành của các tổ chức văn hóa khác.
Ví dụ như trong việc biểu diễn opera,
một lĩnh vực mà nếu xét theo cái nhìn
khắt khe của thời đại ngày nay thì chẳng
lấy gì làm thực dụng lắm. Khi người ta
lên kế hoạch để mời giọng nữ cao Anna
Netrebko đến biểu diễn tại Chicago
trong mùa biểu diễn 2012-13, điều đó
đã gây ra cơn sốt chờ đợi của những
tín đồ opera địa phương. Nhưng đối với
nhiều khách hàng quen thuộc của nhà
hát Lyric Opera, cô ấy chỉ là một nghệ
sĩ không tên không tuổi. Vì vậy, nhà hát
cần phải tạo ra sự kích động về sự xuất
hiện của cô không kém gì ca sĩ opera
lừng danh Mimi5, chưa kể là phải cung
cấp cho cô ấy mọi đạo cụ sân khấu cần
thiết để đảm bảo một buổi diễn tối ưu.
Kết quả là buổi diễn đã cháy vé và gần

như tạo ra một hiệu ứng cuồng loạn tập
thể (tất nhiên là theo nghĩa tốt).
Vậy tại sao các ngành nhân văn lại làm
khác? Rõ ràng, trong giới hàn lâm,
chúng ta cũng thừa nhận những nhân

vật như Julia Kristeva, Frans de Waal, và
Maria Tatar là những ngôi sao (chúng tôi
nêu tên ba diễn giả sẽ đến trình bày cho
chúng tôi trong Festival mùa thu năm nay
về chủ đề “Động vật: Điều gì giúp phân
biệt con người với các động vật khác”).
Nhưng cũng giống như một diva opera
hạng trung, họ cần được tiếp thị chuyên
nghiệp và được đạo diễn cẩn thận để thu
hút khán giả. Với tư cách là nhà tổ chức
biểu diễn trong lĩnh vực nhân văn thì đó
chính là công việc của chúng tôi. Sau 24
năm kinh nghiệm, giờ đây chúng tôi đã
biết làm điều đó như thế nào.
Hãy bắt chước chúng tôi!
PHƯƠNG ANH (dịch)