DSpace at VNU: Một số đặc điểm thi pháp tiểu thuyết của Turghenhep

CHU T H ÍC H
(1)

N g u y ê n N g ọ c . Văn x u ô i sau 1975

- Tạp c h í Văn h ọ c , s ố 4, 7 , 8 -

T h ừ th ảm d ò đ ỏ i n é t về q u i l u ậ t p h á t t r i ề n

1991, ỉr. 12

S T R E A M OF C O N S C IO U S N E S S
M AI NHI
Nowadays, in the course of development of ou r lite ra t u r e , poetics is usually said to
he a'str cam of consciousness". In his story en t it le d On a cIiat M a rk e t Day" w r i l t c r
Nguyen M i n h Chau makes use o f this poetics again and again.
w.

James and E. Hus ser l arc the first to deal w ith it.

In

the l i te r a t u r e

of the w o r l d today, th e 's t re a m of consciousness"

has been

an

ofte n-u sed style by var io u s li te ra r y trends such as symbolism, sur realism and many o t h e r

schools in m ode rn is m.
It

is t h r o u g h

re ma rka ble

this

stream

contribution

to

the

of

consciousncss
spreading

of

that

mo dern

knowledge

on

novels

have

psychology

made
and

a

arc

pen et ra tin g in to the innermost feelings of man

ĐẠI IỈ Ọ C TỒNG H O T HÀ N Ộ I
TẠP C H Í K IỈO A HOC No 5 - 1993

M Ộ T SỐ »)ẶC mfciu T H I PHẤP
TI fell T H U Y Ế T CỦA T U R G H Ế N H E P
N íiU Y Ế N T R U O N G LỊC H +

Ncn liều th u v c t Nga t h í kỷ X I X chicm một vị trí lẫy lừnẹ t r o n g hước đ ư ừ n g phát
tricn

nghệ th uậ l ticu ih u y c t loàn nhân loai. Cùng vcVi các lên tu oi L c p T ô n x t ô i ,

Đ ô x t ỏ c p x k i , nhà vãn Turizhcnhep củng được giứi vãn nghộ sĩ châu Ả u

XCI1Ì

F.

nhu là mội

nghộ si bậc thây trên linh vực lieu ihu yc l. Sir nghic p ItVn lao của ông có ảnh h ư ò n n k h ôn g
eì ngăn nồi t ớ i birtVc p h á t t r i c n của đ ời sống xã h ội và t ư tưcVng n hâ n d â n ninVc N g a ờ

( + ) Khoa Ngữ Vãn trucrng đai hoc Tồng hơp ỉ la Nội

4<)


iùr;i sau t h í ký X I X . Ngói 40 nãni sáng Um, T u r u h e n l ú p đã đc lại tập "Bút k\ n ị ỉ i r ờ i (li
sún" và nhicu truyộn ngán hẫp dẫn cùng v ói một hệ thòne licu t hu y c t noi tiếng: ' Rutlin
( 185(>) - "Tò (Ịtìv tộc{ 1858), "Dent t n n r c ” (I8 60 ), "Cha vù con" ( 1X(»2).
hoa ng" (1877)

K h ó i ' ( 1N(Õ),

Dat

V V. .

Đ i í m nòi hật là troniĩ ih c loại vản xuôi gồm truyện kv. Iru vê n vừa \ìi ti l'll lhuyC'1,
hằnc; ngòi hút tài hoa của mình, T u rg h ô n h c p đií có nhicu đóng eóp độc il.io XU.ÌI sìk VÌ3
nội dung cũng như về nghệ ihuát, tạo nôn một lurức liên nitVi cùa chù n&ihĩii hiOn ìlìirc
Nga. V ố n là một t iế n si i r i c t học. nhưnụ T u r g h c n h c p lại khôni* muôn làm ui.io SU' đ;ii hoc*

như mcr irức han dău, mà theo lừi khuyên của nhà phê hình B ê lin x k i, ôniz h i r ó c vàn S.ỈHII
lác Iruyộn ngắn với tất cà nicm say mê. Thành công luyệt vừi cùa tập "Rút ký ỉ t i ỉ t r ò i íỉi
sồn

< 1847 - 1852 > đã tạo nên cư sừ vửni» chác, một hệ phone niứi mê đề nhà w in l>ii>

lên viết những tran g ticu ih uy c t đây hấp dẫn.
V ứ i quan niệm tiên hộ, "ticu thuyct là lịch sử cuộc sốniz\ là hình thức vân nelù ’ nicVi
nhất, nhà vản đã nêu lên nhửniỊ n I’ ll yen lác ill Ti111 mỹ nuVi, mir ra một birức chiiNcn hiên
thậl sự cho ncn vãn xuôi Nga so vứi liều thuyết Nga the kỷ X V II I và nửiỉ đáu X I X .
T r ư ứ c hết VC kếl cấu the loại ticu thuvct của T u r g h ê n h e p clj trù hò được bóne (.Line
của loại truvện giáo huân, đã "ẹạt đu ực mọi hình thức củ của các loai truvộn xào tluiãl có
h ố trí, mang kịch tính và kỹ xảo, mà ngược lại đòi hòi một loại tiều thuvct phàn ánh cuộc
sống và chi có cuộc sống, v ói nhửrm mành đời sông đôniĩ, không cán phải nêu các tình
tic t lắt léo cùng pha t r ộ n những thứ chuyện phiêu lưu ly kỳ". D ó là lừi ca Iii»ựi của (ì.
M ô p át x ăn g , hạn thân cùng thcri, đôi vcVi nhà văn Niỉiằ đan li soniỉ ừ Pari.
Chổm* lổ i khoa trưo nt ! tron u văn chưưne cồ điền, chống kicu câu k\ xa r o i hiện
thực của vân chưưng lãng mạn Nga và châu Âu, nhà ntihệ si T u r g h ê n h c p có ý thức ró rỌl
vưưn tớ i mức giản dị, trongsáng về thi pháp kèt cấu. ( ìi àn dị mà vẩn phonu phú, vẩn điỉ
dạng với dung lượng rộng lớn; đó chính là dạc tru nu dộc đáo củi! ông.
Tì nh huố ng và xung đột hàng ngày dưực xem là net chù ycu t r o n g hành động cùa
tiều thuyết T u r g h c n h c p . Đ i c m đinh câu truyện kề từ sự t rù n g hợp vứi diem mííu choi của
chính cuộc sổng con ngưừi. Vừa cỏ đọng, vừa hàm súc, son lĩ cot iruyỌn lai hicn đoi dồn
dập, linh hoạt, sắc cạnh. Đây chính là diem khác biC't giửa T u r g h c n h c p \à các* nhà vãn
Nga cũng như các nhà vãn châu  u dưtrng tlnri. H ành động của li e u ih u y ẽ l phát ư ic n
nhanh chóng, không nhịp nhàng cm đem, mù câng thảng mãnh liệl
sĩ "lung hay đcn đích của mình như tên hán".

Có the nói. nhà nghẹ

T i c u thuyet T u r g h c n h c p ngán gọn nhu kicu truyện vừa, song líỉi chúa đựrm 111ỘI
dung lưựng xã hội rộng IcVII. Nhà vàn đã dưng nhicu truyện ngán, truyện vừa t r o n g inột
c u ố n t i c u t h u y ế t . B ứ c t r a n h c u ộ c sống t hực lè d ư ợ c the h i ệ n t r o n g m ỏ i q u a n họ cá n hâ n

và xã hội được gán bó mật thiết v ói một quĩinií t h ó i gian, không gian n h í t định.
T h ử so sánh vóri tiều t hu y c l của Đ ô x t ô c p x k i: một ngày chong chất hict Hao sự kiện
tưởng chừng không sao sắp xếp nòi nhằm chuăn hi cho nhửntĩ pha hùne no và nhửng xúc
độ n g hất ngừ. Còn vãn hào L c p T ô n x i ô i lai lao ra quãng th(Vi gian rông lứn mà cm đem,
bằng cách chuyền những sự việc xầy ra tron g đừi sông cá nhân nhập vào dòng thác lịch
sử, hòa quyện vào nhau, nhằm khám phá tính cách của cá một dân tộc trcn môt chăng
đưừniỉ lịch sử đậm chất anh hùng ca.
V ớ i Tu r g h c n h é p , có lc nhà nghệ sĩ muôn tạo nên một "t rò c ho i thời gian , mane VC
tự nhicn t ro n g quá trì nh phát tri cn nội tại cùa hành động ticu thu yốt như môt bô phân
50


c I)cl

n h ĩ n m it in V111» nút

phú

c h u v à n x u ô i c ù a m ì n h . O n g c ả m t h ấ y t h í c h t hú về c hấ t t h i r c ù a " t h ò i g i a n n l ì i r á n h

hình di, tron g sáng,

nhầm tạo nên chất bay boni>, dạl dào, phong

sáni» rune rinh trên t à n h lá. C hính vì the ngưừi đọc cho rằng Tu rg h ê n h c p là nhà nghe si
1.11 h o a vO ihtVi lĩiiin n g h e i h u â l t r o n g c á c l ác p h à m , n h i c u k hi c hi t h o á n g (ju.ỉ vìii t ừ. n hà

\jn

<1,1 Mì.11 Ih m ilirư c
NC'ii

cà nìộl I|uá

.mi l VÓI l i ề u

no

trìn h vân

i h u y ế l c ủ a n hà

động của dừi sône.

v â n hi ệ n đ ai M . S ô l ò k h ô p , l;i liii t h â y ó n u kc

thir.i . ,H lit Siin í 111\ Imii cùa the hệ t ri rứ c hằng hiện pháp kct cfiu làm cho moi yen to, mọi
c hi ị i i 1 l ự . i n h u

11h ừ n g đ ò n i» s u ô i n h ò d c u h ộ i t ụ c h a v VC m ô t d ò n g s ô n g l ứ n c ủ a c á c h ỉ c n

UI lị ch MI \.I C.K lìhân vàt chính đcu hành độntỉ hòa vào dòng thác lịch sử lỉììy hi cn cô ỉ(Vn

1.10 liu. I>v \ ạ \ . các chi ticl (roni* đừi ihưưiiLỉ cùng vtVi nliừne xung đột ụi;*i cííp quvct liỌl
i l l ' ll I Ill'l l lull v ào nhau, mó c n ói v ào nhau, đ i r ự c "t o c h ú c và sáp x ế p t h c o một họ i h o n i ĩ
t r a i l u \ n . i \ i Ị u . m h I .i c h à n h dóiìL! và L ì m t r :«II Ị* tú.1 t á c n h â n vậl t r u n i ĩ t â m m;ini» l í n h ỉ h o i

11.11 I n I MIY r õ I K !
Ị hi pỈ Kt p lie'll l l i u v c l T t i r ư l i c n h c p t ò n cỉirực (hỉ} h i ệ n n ồ i hậl ờ n i ỉ l ú
nhãn ’

M í a \ ã 11 l u ô n l u ô n k h j n i ! đ i n h I . m u c h i co cái eì c h í n h ô n ẹ

t h u â l k c t (/fill

n h ì n lliciy' t h ì 111 c;íi

do, i ì i u h t u ư n i i ì 1ì 1 *I \ Ui t t h i ệ n v j 11ì;tt l ẽ n t ừ I t i ừ i m . K hôn Lỉ c ó t r i r ừ n e h ự p n à o ò i m l à m
im trm

ỉ,li \ đ i n h d o

IILUIOÌ . ( j i

m.i

D i e II l õ i i | u; tn ũ m

vỉw p. I I n o n h à v j n

t/h.’m ị l u r c

Ikiì

hò.í.

h o n t à Ià sir t h ậ t s i nh đ ô n e l ị i k i h ì n h d á n ẹ c o n

là p h à i c ó n h ừ n u đ i r ừ n e n é t r ô r i m e . h ì n h dị , k l ì ô i m t ó

Pl ùi i c h ã r m

l Ị i hi n d i c m

àv d i r ự c

khấc

họ;i q u a

nhân

v ậl

Trill I

O x in lìi.i m u ll! cuôn lieu lin n e t ' D á ỉ iuưiníỉ":
( ' l ù n m l ạ i nh. ìn ra n h ữ n g net cl ã c ó l ần i h i í y q ú y ui á M í t h i l l '. K h ô n i ỉ p h ả i là I r . i t

phán lĩiìni! lu;ìl. khônt! ph.ii l;t son honư lô đậm, không phải là s;ì p l>ôi bó ne nhóiinn, l ũ n LI
khôiii! ph.ii mile t ill kè mi đcn nhánh. Diiim, đ a y t h ín h lii nmriri đ.m ha i k p .
T u \ vậy , đ i ề m c h ù Vc II vẩ n là p h ã n i c h â l t r í t u c I r o n i ! t h c l ĩ i o i n ộ i t â m n h íi n \ í i i . N h tt

\ ,'m khai ilì.iv t lìiéu sâu cuộ c sònu 1,1 nhân, lam noi bát nliừim XIInII đôl kịch lín h ih ũ n iỉ
1111a ir.mh lu.HI lan l ú n net đậc tr u I1U củ;» tín lì tách nil ân Vâ t . ch li \ điìc t i I nhừrm chi liè’ 1
(licit III I hr* III I hi vi ei.m. klìôniĩ L'iiin. lị II.ill «|(> ill'll 1fill chicc món I! t.iy và đô \ ậl vây qtKinỉi
sinh hii.ii CIUI iih.m \ j i ean Vin imoai cáiìh hi’ine thủ Ịìháp "sui Ịỉươnu", (jii.i nhicu con mál

kh;U nli;iu tliiOH (.tôi th i cu v.m mòt đoi lu'tvrm ell the, nhíĩl đinh.
I

.11

k hi t i n h

n;ìni! cùti nhà n gh ệ si đ i r o c h ô c lô ừ t h o ( ịua n h i r n i ỉ LUÔC ỊiãỊ) g ữ ni»an n e ù i , c ó
HY.

ùni» đ*Ề nìiin h.H ctirực n h ữ n g đ i ề n h ĩ n h có sức k h a i q u á t cà h u e I r a n h xã h ộ i .

T m nhOnỉu p k Ỉ1ô IIL! t r ì lì lì bày nhiniL’ nhíin Vi‘u hcìtin chinh nhu đ ư o t gọl giữa tìr một U i n i
111.1 I.I \ ; m i h u o n i * ih.iv trí*n

I f . 1111» l á c p h ì i m CIKI L.

ĩ ò n x l ô i . NtĩhỌ t h u ậ t c ủ a v ă n h à o

n j \ I!.»n IMIÍ Viri niĩlụ lỉiuâ l t ĨKI c «H nhi'i hoa sĩ hoặc nhạc si lnrn, hi cùa nhà điêu khác. ()
đfi\ m.iu K.ÌI cc‘» nlìicu lìivn. viỏn l ủ n h sâu lion, SU’ luân chuycn ánh Siing và bỏng lố i đa
cỉiíim ht »•II, \ icc lìiiOu 111 m à í t i n h t h a n c on n m r ò i (lay d ù ỉ urn. D i i n i ỉ t r i r ứ c m ill c h ú n g t a,

n h ừ nu nhãn VỊ|| CÙ.I T ô n \ t ô i sinh đ ón lí \ à cụ the clcn mức độ, ta có càm eiác n h ư I»I có I h C
n h ậ n r.i i lìII 11.11 k h i nìíp ( r ê n d ư i r n i ! p h o . c ò n I l l u m e n h â n vật c ủ a T u t e l ú n h é p l a i g â v một

JI 1 Unrne Ju*ưni» như Irưức mát anh là 11 hửng đicu thú nhân lâm lình \ à thủ lừ ricni! nó
bộc lô làl CÍI nhirniỉ đicu hí an Irone cuôc sòni! nội tâm của ho". D ó la nhân xét khá xác
đ.me cùii niò! nhà phe hình.
C hát Irừ lình tronu pỉiont! cách ciki óníỉ, 1hC hiện rõ nét tài năng đôc dáo l u y c l vcri

m j õ n e hi ìni ! a o ƯỚK.\ L à n i í i r ừ i am h i c u sâu sắc, t i n h l c t a m l ý c o n nmnVi đ e n m ứ c SUV me,

ÔMLĨ ph.ìn t ú h í .K nỉuìn \ â I của minh nhu nói VC nhử ne càm xúc nóni! noi c*ủ;i họ, cùniĩ vứi


một n i ỉ m t hôn g cảm trìu mến, với một vẻ hoi hộp đau đớn và mừng vui hòa cùng các
nhân vật ông xây dựng ncn.
T ín h t r ữ tình ấy được the hiện tro n g niSm ycu thương trân I r ọ n g dành cho lớp
người nghèo khồ, th ẩ p hèn và dành cho những tình ycu đôi lứa đắm say đầy th(Y mộng
của t u ồ i trỏ. T í n h t r ữ tình còn được biều hiện qua tâm t rạn g các nhân vật m uo n vĩnh biệt
quá khứ buồn bã đề nâng lên cuộc sống găn với nicm khát vợng hướng tớ i một tưiYng lai
t ư ư i sáng hcrn, dù chỉ mới le lói mơ ho.
Gu sta vơ Flôbe, nhà văn Pháp bạn chí thiết của T u r g h c n h c p . cố nhận xét rằng, tác
phâm của nhà văn Nga này thấm đượm một "nỗi u hoài quyến rũ phăn nào gần gũi với"
nỗi buồn sáng đẹp" của nhà t h ơ Puskin. Đây không phải là một sức mạnh dồn dập, mà là
một vẻ dịu dàng nên thcr êm đem sâu lắng cuốn hút đến mê say. Đỏ chính là t hiê n tài độc
đáo của nhà nghệ sĩ tiều thuyết Nga.
T r o n g nghệ thuật tâm lý, nhà vãn khòniỉ miêu tả hàn thân quá trình như L. T ô n x tô i ,
kh ông họa lại n hũ ng phút giây cao trào đăy tính kịch gay gắt kiều Đ ỏ x tô e p x k i, khồng the
hiện những mạch ngăm tâm lý kiều Sckhốp.

Kế thừa di sản của

Puskin,

nhà vẩn

T u r g h ê n h é p chỉ đưa ra kết quà của quá tr ì n h lâm lý, một quá trình chi cần hicu ngầm mà
không căn giải thích. Ong khẳng định "nhà th ơ phải là nhà tâm lý, nhung căn kín đáo, anh
ta căn biết và cảm nhận được cội nguồn của hiện tượng, nhưng chỉ đua ra chính những

hiện tượ ng đó t r o n g sự phát triền hoặc tàn tạ của chúng mà thôi...
Sau này tr o n g văn học Nga X ô Vi e t , M Sôlôkhôp đã làm noi bật những xuniỉ dột tâm
lý ket hợp chặt chẽ với xung đột mang tính giai cấp và lịch sử. Những xung đột, suy tư,
giằng xó t r o n g G r i g o r i cũng mãnh liệt như những dằn vặt tr o n g Bad ar ốp, song rõ ràng là
xung đột của G r i g o r i mang tính hi kịch qua lịch sừ của thừi đại được dựng lên (V vị t r í
thứ nhất. Đ ó chính là đi c m đồi mới t ron g phong cách của nhà vản xô viết xuất sắc, so với
các nhà vãn ở thế kỷ trước.
Nhìn lại thi pháp ticu thuyết của T u r gh ê nh ép còn có nhicu mặt khác cố the l i ế p cận,
s o n g ờ p h ạ m vi b à i n à y , n g ư ờ i v i ế t c h i m ớ i k h ả o sá t m ộ t v à i l ĩ n h v ự c c h ủ VCU n h ằ m n c u

lên vị t r í xứng đáng của một nhà vản cồ đicn bậc thầy, mà chua the đi sâu chứng minh
qua từn g tác phẫm.
Cũng như lh(T ca của puskin, tiều th uyết của T u r g h ê n h é p từng góp phần khtri dậy
tình cảm cao đẹp t r o n g biế t hao ngưừi đọc trên đất nước Nga và trcn t h í g i ó i. C hính vì
thế mà nhicu tác phầm của ông đã được xây dưng thành kịch, nhạc kịch, thành phim
tru yộ n và phi m tru y c n h ì n h ...
T u r g h c n h é p còn có công lao to lứn là đã gi ới thiêu rộng rãi nền văn chưưng Nga
t r ư ớ c thố giới, nhất là (V châu Âu, và ngưực lại, ông còn có công dị ch nhicu tác phăm
phưcrng tây vào nưức Nga. Củng từ đó, ỏng được cả Pari và nhicu tăng l ó p có vàn hóa
ph ư irng tây sùng kính, đốn mức nhà văn Đ ú c nồi li ế n g c». H ô p m a n (1862 - 1946) đã thốt
lên: " Đ ổ i v ó i lôi, T u r g h c n h c p ỉà vị Chúa trừi. T hừ i thanh niên của tôi. lô i không biết có
nhà vân nào ưu viột hern'.

SOME POETIC CH AR ACTERISTICS OF T U R CiH E N EV S NOVELS
N G U Y E N T R U O N G L1C H
P h y l o l o g i c a l Faculty
Ivan Serghcevich T ur gh c n he v was not only a great classic w r i t e r o f Russia, but also
52

o f Eu ro p e in the X I X th century. He has in invented a lot favourite li te ra r y wo rks
His short Stories and novels were the real pictures which re fl ect ed "the sp ir it OÍ the
time" o f the Russia and E u ro p ea n society.
Turghenhcv

specially

conlribued

greatly to the novels poetics.

He

opened

up

esthetic areas f o r subsequent authors. His in flucuce upon the later Russian and French
r o m a n ti c and re alis tic w r it e r s is re adi ly understandable.

ĐẠI H Ọ C TONG H O T HÀ NỘI
TẠP C H Í K IIO A HOC No 5 - 1993

TẠP CHI
N G H IÊ N CỬU LỊCH s ử (1954

- 1992)

N H Ì N T Ừ GÓC n ộ• LỊCH
s ử s ử HỌC

•
•
HOÀNG HỒNG +

Trải

C ỊU ii

hưn 40 nám hoạt động, ncn

sử

học cách mạng nước ta đã tích lũy đưực một

k h ô i l ư ợ n g t r i t h ứ c l ị c h s ử to l ứ n b a o h à m n h i c u l i n h v ự c k h á c n h a u c ủ a k h o a h ọ c l ị c h s ử .

X e m \ é l đánh giá quá trì nh lích lũy tri thức dồng th òi tái tạo diện maọ nền sử học cách
mang đang
còn rái

là

công việc dật ra đ o i vó i chuyên ngành lịch sửsử học, một chuyên ngành

non irò của khoa học lịch sử Việt Nam.

K h ô i p h ụ c q u á t r ì n h sử học d à i v ề t l ù r i g i a n , d à y VC t r i t h ứ c lại h à m c h ứ a n h ữ n g h i ế n

chuycn \ c tu linVng, p h u ir n g pháp luận và plurưng pháp nghiên cứu là công việc rất phức
tap. Chúng tôi hắt dâu tiến t ri n h t rc n bầng viộc khảo cứu các công trình sử học của một

số trun g tâm hoạt độn g sử học lứn (V nước ta. Tạp chí Nghiên cứu lịch sử là khu vực
đirực chú tr ọ n g tr ư ứ c h í t .
Ra đ(Vi tháng 3. 1959 (tiên thân là tập san Vãn Sử Địa 6.1954 - 1.1959) t ro n g quá
trình hoat động, liip chí Nghiên cứu lịch sử luôn đóng vai trò là cư q u a n ngôn lu ậ n chung
của g i ó i sử học V i ộ l Num và lã t l i í n đàn khoa học quan trọng nhẫt của khoa học lịch sử
Việt Nam.

( + ) Khoa Ljch sử trường đai hoc Tồng hơp Há Nói