DSpace at VNU: Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Kinh tế và Kinh doanh, Tập 30, Số 3 (2014) 1-9

NGHIÊN CỨU
Phát triển kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay
Võ Đại Lược*

ác

Trung tâm Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương,
176 Thái Hà, Đống Đa, Hà Nội, Việt Nam
Nhận ngày 8 tháng 8 năm 2014
h nh s a ngày 12 tháng 9 năm 2014; ch p nhận đăng ngày 02 tháng 10 năm 2014
Tóm tắt: Từ năm 1986 đến nay, Việt Nam phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và đã đạt được những kết quả r t to lớn trên nhiều mặt. Nhờ đổi mới theo hướng thị trường
hội nhập quốc tế, Việt Nam đã phát triển năng động trong thời gian qua. Để tiếp tục phát triển hơn
nữa, Việt Nam không thể có con đường nào khác hơn là phải tiếp tục hoàn thiện các yếu tố kinh tế
thị trường hội nhập quốc tế. Xu t phát từ các quan điểm của Đảng ộng sản Việt Nam để xem xét,
bài viết đánh giá sự hình thành cơ chế thị trường, sự phát triển của các loại thị trường, ch ra những
điểm khiếm khuyết của các loại thị trường đó và đề xu t một số giải pháp để khắc phục.
Từ khóa: Kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa, giá cả, cạnh tranh.

1. Quan niệm về kinh tế thị trường *

bảo quyền kinh doanh cho mọi công dân - đó là
quyền dân chủ quan trọng bậc nh t sẽ được
thực hiện. Thực tế ở nước ta cũng cho th y ở
đâu thiếu vắng thị trường, ở đó cơ chế quan
liêu, mệnh lệnh, hành chính thay thế. Nếu thị
trường chưa phân bổ được các nguồn lực thì
chúng sẽ được phân bổ theo chế độ “xin - cho”.

Nhà nước có vai trò quan trọng trong việc xóa
bỏ các rào cản của cơ chế quản lý tập trung
quan liêu, bao c p, xây dựng và đổi mới thể chế
kinh tế - xã hội để tạo môi trường, điều kiện và
khung pháp lý cần cho kinh tế thị trường ra đời
và phát triển.

Phát triển kinh tế thị trường là v n đề liên
quan đến hầu hết các v n đề kinh tế - xã hội, nó
là động lực quan trọng của sự phát triển, thiếu
nó không thể công nghiệp hóa, hiện đại hóa,
cũng không thể hội nhập kinh tế quốc tế, vì
công nghiệp hóa, hiện đại hóa phải theo phương
thức thị trường và các quan hệ hội nhập kinh tế
quốc tế cũng là các quan hệ thị trường. Kinh tế
thị trường không phát triển, không huy động và
phân bổ các nguồn lực có hiệu quả, chế độ “xin
- cho” sẽ lan tràn, thì không thể cải cách hành
chính được. Kinh tế thị trường phát triển sẽ đảm

Nhà nước phải s dụng các công cụ thị
trường thì mới có thể điều tiết, định hướng
cho sự phát triển của nền kinh tế một cách

_______
*

ĐT: 84-984968660
Email:

1


2

V.Đ. Lược T p ch Khoa h c ĐH

HN: Kinh tế và Kinh doanh, Tập 30, Số 3 (2014) 1-9

hiệu lực và có hiệu quả. Khi thị trường ra đời,
phát triển và phân bổ phần lớn các nguồn lực,
thì Chính phủ mới có thể tập trung thực hiện
các chức năng quan trọng của mình - nâng
cao hiệu quả, khuyến khích công bằng, ổn
định kinh tế vĩ mô…
Văn kiện các Đại hội Đảng Cộng sản Việt
Nam đã khẳng định: Thực hiện nh t quán lâu
dài chính sách phát triển nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa. Quan điểm này
đã được các Đại hội Đảng cụ thể hóa trên một
số mặt:
- Về cơ chế thị trường: Hoàn thiện đồng bộ
cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa;
Nhà nước tôn trọng nguyên tắc và cơ chế hoạt
động khách quan của thị trường, s dụng linh
hoạt, có hiệu quả các công cụ chính sách tiền tệ
như tỷ giá, lãi su t, nghiệp vụ thị trường mở
theo các nguyên tắc của thị trường, nâng dần và
tiến tới thực hiện đầy đủ tính chuyển đổi của
đồng tiền Việt Nam.

- Về các loại thị trường: Hình thành đồng
bộ và tiếp tục phát triển, hoàn thiện các loại thị
trường: thị trường vốn và tiền tệ, nh t là thị
trường vốn trung và dài hạn, thị trường b t
động sản, thị trường lao động, dịch vụ khoa
học, công nghệ, sản phẩm trí tuệ, dịch vụ bảo
hiểm, các dịch vụ tư v n…
- Về phân bổ các nguồn vốn: Chuyển dịch cơ
chế phân bổ các nguồn vốn vay nhà nước mang
tính hành chính sang cho vay theo cơ chế thị
trường, triệt để xóa bao c p trong kinh doanh,
hạn chế và kiểm soát độc quyền kinh doanh.
- Về các chủ thể kinh doanh: Các thành
phần kinh tế kinh doanh theo pháp luật đều là
những bộ phận c u thành quan trọng của nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,
cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh
lành mạnh. Có các chính sách thích hợp tạo
công bằng về cơ hội và bình đẳng trước pháp
luật cho mọi công dân, mọi doanh nghiệp và

nhà đầu tư trong hoạt động sản xu t kinh doanh,
trong tìm và tự tạo việc làm, trong tiếp cận với
thông tin kinh tế thị trường…
- Về định hướng xã hội chủ nghĩa: Mục
đích của kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xu t, nâng
cao đời sống nhân dân, gắn liền với xây dựng
quan hệ sản xu t mới phù hợp, có nhiều hình
thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó

kinh tế nhà nước phát huy vai trò chủ đạo trong
nền kinh tế, là lực lượng vật ch t quan trọng và
là công cụ để Nhà nước định hướng và điều tiết
vĩ mô nền kinh tế, kinh tế nhà nước cùng với
kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng
vững chắc của nền kinh tế quốc dân. Kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản
lý của Nhà nước thực hiện các chính sách xã
hội hướng vào phát triển và lành mạnh hóa xã
hội, thực hiện công bằng trong phân phối theo
kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, theo mức
đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản
xu t, kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội
tạo động lực mạnh mẽ phát triển sản xu t, tăng
năng su t lao động xã hội, thực hiện bình đẳng
trong các quan hệ xã hội, khuyến khích nhân
dân làm giàu hợp pháp.
- Về hội nhập quốc tế: Chủ động tích cực
hội nhập quốc tế, thực hiện chính sách bảo hộ
có lựa chọn, có thời hạn đối với các sản xu t
trong nước.
ác quan điểm phát triển kinh tế thị trường
trên đây đã phản ánh những đặc điểm căn bản
của một nền kinh tế thị trường hiện đại.
Các loại giá cả ở Việt Nam do thị trường
định với các mức độ khác nhau. Tuy nhiên,
những khiếm khuyết của hệ thống tín hiệu này
còn khá nhiều: các giá cả độc quyền nhà nước
còn khá nhiều, giá cả b t động sản còn r t méo
mó do Nhà nước can thiệp mạnh, tỷ giá và lãi

su t do các ngân hàng thương mại quốc doanh
chi phối, tiền lương mới ch do thị trường xác


V.Đ. Lược T p ch Khoa h c ĐH

HN: Kinh tế và Kinh doanh, Tập 30, Số 3 (2014) 1-9

3

định trong khu vực tư nhân, Việt Nam đồng
(VNĐ) chưa chuyển đổi tự do…

- Thông tin, quảng cáo, tiếp thị, các dịch vụ
hậu mãi r t kém phát triển.

2. Các loại thị trường

- Tệ mãi lộ trên khắp các tuyến vận tải
đường bộ, đường sông đang làm tăng chi phí
lưu thông hàng hóa một cách phi lý.

Một nền kinh tế thị trường phải có các loại
thị trường quan trọng: thị trường hàng hóa và
dịch vụ, thị trường tiền tệ và vốn, thị trường b t
động sản, thị trường lao động…
Thị trường hàng hóa ở nước ta hiện tương
đối phát triển - giá cả các hàng hóa đã do thị
trường định phổ biến, lưu thông hàng hóa đã
được tự do trên phạm vi cả nước, t t cả các

thành phần kinh tế đã được kinh doanh hàng
hóa này. Thực tế cho th y mức độ thị trường
hóa càng cao thì hiệu quả kinh tế - xã hội mang
lại càng lớn. Chẳng hạn lương thực, thực phẩm
ở nước ta hiện được thị trường hóa ở mức độ
cao nh t, sản xu t hoàn toàn do hàng chục triệu
nông, ngư dân tiến hành, giá cả do họ định, lưu
thông phân phối do họ và các công ty kinh
doanh thực hiện. Nhà nước can thiệp r t ít, các
công ty nhà nước hoạt động không nhiều. Do
vậy, nước ta từ một quốc gia hàng năm phải
nhập khẩu lương thực trở thành quốc gia xu t
khẩu lương thực hàng đầu thế giới. Tuy nhiên,
thị trường hàng hóa còn một số hạn chế:
- Nhiều hàng hóa quan trọng hiện do các
tổng công ty nhà nước độc quyền kinh doanh,
đang làm biến dạng thị trường hàng hóa, hạn
chế cạnh tranh công bằng, tăng giá cả…
- Tình trạng buôn lậu hàng hóa đang là quốc
nạn, cũng làm biến dạng thị trường này.
- Tình trạng hàng nhái, hàng giả chưa được
kiểm soát, thương hiệu, nhãn mác chưa được
coi trọng.
- Các loại chợ bán buôn, bán lẻ, các kho
hàng, bến bãi… chưa phát triển, không đáp ứng
được nhu cầu của thị trường.

Thị trường dịch vụ tuy chưa phát triển,
nhưng cũng đã chiếm tới x p x 40% tổng GDP.
Những dịch vụ đã phát triển ở nước ta là: vận

tải, liên lạc, thương mại, du lịch, ngân hàng,
bảo hiểm… Theo phân loại của WTO, hiện có
khoảng 150 lĩnh vực dịch vụ, trong đó mới ch
có khoảng trên 50-60% - nghĩa là hiện còn
nhiều lĩnh vực dịch vụ nước ta chưa có, hay
mới có ở mức chưa đáng kể. Những khiếm
khuyết của thị trường dịch vụ hiện còn lớn hơn
thị trường hàng hóa:
- Tình trạng độc quyền kinh doanh của các
tổng công ty nhà nước còn r t phổ biến trong
các lĩnh vực liên lạc, viễn thông, ngân hàng,
bảo hiểm, du lịch nước ngoài…
- Những lĩnh vực dịch vụ r t thiết yếu cho
sự phát triển kinh tế đ t nước phát triển yếu
kém, như tư v n, dịch vụ ngân hàng và phi ngân
hàng, bảo hiểm, kỹ thuật…
- Nhiều lĩnh vực dịch vụ không được
khuyến khích và phải chịu mức thuế cao.
Thị trường tài chính - tiền tệ đã hình thành
nhưng kém phát triển với nhiều hạn chế:
- Số lượng các loại hàng hóa trên thị trường
tài chính - tiền tệ còn ít, số cổ phiếu bán trên thị
trường quá nhỏ bé, thương phiếu hầu như chưa
lưu hành, trái phiếu công ty mới bắt đầu được
phát hành, ch có trái phiếu nhà nước các loại
được phát hành rộng rãi. ơ c u các nguồn vốn
chưa hợp lý, phần lớn vốn huy động đều là ngắn
hạn, trong khi nhu cầu vay vốn lại là dài hạn.
- Các chủ thể kinh doanh tài chính - tiền tệ
đến nay chủ yếu vẫn là các ngân hàng quốc

doanh với nguồn vốn tự có không lớn, các tổ
chức phi ngân hàng còn nhỏ bé, các tổ chức


4

V.Đ. Lược T p ch Khoa h c ĐH

HN: Kinh tế và Kinh doanh, Tập 30, Số 3 (2014) 1-9

ngoài quốc doanh nhiều hơn nhưng không đủ
mạnh, các khách hàng vay tiền lớn nh t là Nhà
nước các c p và các doanh nghiệp nhà nước với
nhiều ưu đãi và đặc quyền, các doanh nghiệp
ngoài quốc doanh không dễ tiếp cận với nguồn
vốn này. Thị trường chứng khoán mới ra đời
còn r t nhỏ bé và yếu, không đủ sức huy động
và phân bổ vốn. ác ngân hàng thương mại vốn
thích hợp với chức năng kinh doanh tiền tệ, nay
phải đảm nhiệm trọng trách cung c p cả vốn dài
hạn, đúng ra do thị trường vốn đảm nhiệm.
- Các khoản nợ x u và đặc biệt là những
nguồn gốc sinh ra các khoản nợ này chậm được
khắc phục, do vậy đã làm tăng độ rủi ro của thị
trường tài chính - tiền tệ. Nhiều khoản cho vay
theo sự bảo lãnh của chính quyền các c p làm
gia tăng độ rủi ro.
- Các công ty tài chính hiện vẫn ch có ở
một số tổng công ty nhà nước, với ưu tiên hoạt
động kiếm vốn cho tổng công ty, trong khi ở

các nền kinh tế hiện đại, các công ty tài chính là
những tổ chức phi ngân hàng quan trọng bậc
nh t. Các quỹ đầu tư rủi ro hầu như chưa hoạt
động ở Việt Nam, trong khi các hoạt động kinh
doanh gặp nhiều rủi ro ngày càng nhiều, đặc
biệt là kinh doanh công nghệ cao.
Thị trường b t động sản đã hình thành, song
còn r t sơ khai, chủ yếu sôi động ở các đô thị
trong khu vực đ t thổ cư và ven đô.
Thị trường đ t đai phát triển theo các
bước sau:
Thứ nhất, Nhà nước giao đ t cho dân, cho
các doanh nghiệp, các cơ quan nhà nước, có thể
có thu tiền, hoặc không thu tiền. Quan hệ giao
đ t này về thực ch t không phải là các quan hệ
thị trường, vì đó không phải là quan hệ mua
bán. Thứ hai, một số trong những người và
doanh nghiệp được giao đ t có quyền chuyển
nhượng, cho thuê, thế ch p… Trong đó, các
quan hệ chuyển nhượng, cho thuê, thế ch p có
tính thị trường.

Thị trường đ t đai thật sự hoạt động ch mới
ở khu vực đ t thổ cư, chủ yếu là ở các đô thị
với r t nhiều hạn chế: thủ tục chuyển nhượng
phiền hà, các loại phí chuyển nhượng cao, thị
trường ngầm tồn tại… Thị trường đ t nông
nghiệp r t khó phát triển vì thời gian giao đ t
ngắn, quy mô được phép tích tụ đ t nhỏ, không
có quyền chuyển mục đích s dụng đ t…

Công tác quy hoạch đô thị, đường sá, các
khu công nghiệp đã được thực hiện ở t t cả các
t nh thành, tuy còn nhiều khiếm khuyết cùng
với các thủ tục đền bù giải phóng mặt bằng còn
những b t hợp lý gây ra những ách tắc, làm nản
lòng các nhà kinh doanh b t động sản.
Thị trường lao động hình thành chủ yếu
trong khu vực tư nhân với tiền lương đã có tính
thị trường, lao động được di chuyển tự do trong
nước. Tuy nhiên, thị trường lao động còn những
hạn chế:
- Trong khu vực nhà nước, lao động mới
có tính thị trường hạn chế, sự di chuyển linh
hoạt th p.
- Ở khu vực nông thôn, còn tình trạng sản
xu t tự c p, tự túc, do vậy tính thị trường của
lao động còn hạn chế, tuy rằng xu hướng di cư
vào các thành phố ngày càng tăng, nhưng r t tự
phát, thiếu tổ chức.
- ác cơ sở đào tạo nghề cho lao động kém
phát triển.
- ơ c u lao động chưa hợp lý - tình trạng dư
thừa lao động không được đào tạo là một sức ép
lớn, trong khi thiếu các nhà quản lý, kinh doanh,
các chủ doanh nghiệp tài ba, thiếu công nhân lành
nghề, thiếu chuyên gia kỹ thuật cao…, nhưng lại
chưa có chính sách khuyến khích thu hút những
loại lao động này từ nước ngoài.
Xem xét tổng thể các loại thị trường ở nước
ta, có thể th y:

- Ch có thị trường hàng hóa tương đối phát
triển, tuy vẫn còn nhiều khiếm khuyết. Ở các


V.Đ. Lược T p ch Khoa h c ĐH

HN: Kinh tế và Kinh doanh, Tập 30, Số 3 (2014) 1-9

nền kinh tế phát triển, tỷ trọng và vai trò của thị
trường này ngày càng giảm.
- Các thị trường hết sức quan trọng với nền
kinh tế thị trường hiện đại, như: thị trường tiền
tệ, vốn, dịch vụ, b t động sản lại r t kém phát
triển và hình thành r t sơ khai.
- Thị trường lao động là thị trường r t cơ
bản đối với một nền kinh tế hàng hóa truyền
thống song vẫn chưa phát triển ở Việt Nam.
70% lao động vẫn lao động nông nghiệp, bám
vào ruộng đ t.
Trong tình trạng cơ chế thị trường mới hình
thành về đại thể, các loại thị trường còn sơ khai,
việc phân bổ các nguồn lực vẫn do Nhà nước
can dự, thị trường mới tác động hạn chế, đặc
biệt là trong lĩnh vực phân bổ vốn và đ t đai.

3. Các chủ thể kinh doanh và quyền kinh doanh
Trong mọi nền kinh tế thị trường, các chủ
thể kinh doanh luôn có một tầm quan trọng đặc
biệt. Dù chính phủ có chiến lược, chính sách
hay đến đâu nhưng không có người hưởng ứng,

tiến hành kinh doanh tốt, thì đ t nước cũng khó
có thể phát triển. Về các chủ thể kinh doanh, có
thể có những v n đề quan trọng sau đây:
Cơ cấu các chủ thể kinh doanh
Ở các nền kinh tế phát triển hiện đại, cơ c u
các chủ thể kinh doanh thường bao gồm: các
công ty xuyên quốc gia, công ty quốc gia; các
công ty lớn, công ty vừa và nhỏ; các công ty
nhà nước và công ty tư nhân, công ty cổ phần…
Ba loại cơ c u này được phân chia theo tầm hoạt
động địa lý, quy mô công ty và tính ch t sở hữu.
Ở nước ta hiện nay, cơ c u các chủ thể kinh
doanh có sự khác biệt r t lớn:
- Các công ty xuyên quốc gia hầu hết là của
nước ngoài hoạt động tại Việt Nam, nước ta có
r t ít công ty xuyên quốc gia.
- Các công ty của nước ta dù là các công ty
lớn nh t, cũng ch tương đương với hạng nhỏ và

5

vừa của thế giới và chủ yếu là của Nhà nước,
hoạt động độc quyền, các công ty nhỏ và vừa
phát triển r t nhanh từ khi có Luật Doanh
nghiệp, nhưng hoạt động còn nhiều hạn chế.
- ác công ty nhà nước được luật pháp thừa
nhận là nòng cốt, với nhiều ưu đãi về quyền vay
vốn, độc quyền kinh doanh, s dụng đ t…,
trong khi các công ty ngoài nhà nước không có
được những quyền này và hoạt động kém hiệu

quả. ác công ty nhà nước lại chiếm giữ hầu
hết những ngành có nhiều lợi thế là “đầu vào”
của các công ty dân doanh.
Những khác biệt trên đây đã hạn chế tính
thị trường hiện đại của nền kinh tế nước ta.
Về quyền kinh doanh
Pháp luật Việt Nam một mặt thừa nhận các
thành phần kinh doanh đều là bộ phận c u thành
quan trọng của nền kinh tế, hoạt động bình đẳng
và có quyền kinh doanh trên các lĩnh vực.
Quyền kinh doanh của các doanh nghiệp so
với trước đây đã được mở rộng r t rõ rệt, tạo ra
một bước phát triển khởi sắc, tuy nhiên nếu so
với các quốc gia khác trong khu vực thì quyền
kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam nói
chung còn bị nhiều hạn chế, cần được tiếp tục
gỡ bỏ. V n đề đặt ra hiện nay là phải tiếp tục mở
rộng quyền kinh doanh cho các doanh nghiệp kể
cả khu vực nhà nước và đặc biệt là khu vực tư
nhân, trợ giúp cả về số lượng và ch t lượng, vì
khu vực kinh tế tư nhân mới thật sự là nền tảng
của mọi nền kinh tế thị trường.

4. Hội nhập kinh tế quốc tế
Sự phát triển thị trường Việt Nam nếu xem
xét dưới góc độ hội nhập quốc tế cho th y
những v n đề sau:
- Hội nhập vào thị trường thế giới và khu
vực tương đối khá, nh t là thị trường hàng hóa
với hàng rào bảo hộ ngày càng giảm theo các

cam kết quốc tế.


6

V.Đ. Lược T p ch Khoa h c ĐH

HN: Kinh tế và Kinh doanh, Tập 30, Số 3 (2014) 1-9

- Thị trường b t động sản là một thị trường
về cơ bản đóng c a đối với người nước ngoài,
Việt kiều yêu nước mới được mua nhà, người
nước ngoài không được mua.
- Thị trường lao động đã mở c a xu t khẩu
lao động Việt Nam ra nước ngoài, chưa có các
chính sách đủ thông thoáng cho phép thu hút
các lao động kỹ thuật, tài năng ở nước ngoài chế độ c p visa quá chặt chẽ…

5. Định hướng xã hội chủ nghĩa
Thứ nhất, tốc độ tăng trưởng kinh tế là một
tiêu chí quan trọng để xem xét nước ta có đi
đúng hướng xã hội chủ nghĩa không. Nếu tốc
độ tăng trưởng của nước ta th p kém hơn các
quốc gia khác, thì khả năng tụt hậu so với họ là
khó tránh khỏi, do vậy khó đảm bảo định hướng
phát triển chủ nghĩa xã hội. Từ năm 2000 đến
nay, tốc độ tăng GDP duy trì ở mức 5-7%, cao
nh t khu vực (không kể Trung Quốc), thu nhập
của người lao động được cải thiện. Tuy nhiên,
vẫn còn nhiều tiềm năng tăng trưởng cao hơn

chưa khai thác hết.
Thứ hai, đổi mới doanh nghiệp nhà nước
tuy đã có Nghị quyết Hội nghị Trung ương và
kế hoạch cụ thể của Chính phủ, nhưng được
tiến hành quá chậm trễ so với kế hoạch được
xác định, lại ch với các doanh nghiệp làm ăn
thua lỗ, các doanh nghiệp nhà nước không cần
nắm giữ chưa được cổ phần hóa… ho đến
nay, doanh nghiệp nhà nước vẫn là một gánh
nặng cho nền kinh tế, là nơi nắm giữ phần lớn
khoản nợ khó đòi của các ngân hàng, được bao
c p, đòi được độc quyền kinh doanh, ưu đãi về
thuế tín dụng…
Thứ ba, Chính phủ đã thực hiện tốt các
chính sách: xóa đói giảm nghèo, hỗ trợ các xã
vùng sâu, vùng xa, ngập lụt, hỗ trợ các gia đình
thuộc diện chính sách; phát triển giáo dục phổ
cập… Sự quan tâm của Chính phủ về những
mặt này đã thể hiện rõ bản ch t nhà nước của

dân, do dân, vì dân. Tuy nhiên, phải th y là
phát triển thị trường cũng là một giải pháp quan
trọng để làm cho đ t nước giàu mạnh, xóa đói
giảm nghèo.
6. Vai trò của Nhà nước
Ở những nước có nền kinh tế vừa kém phát
triển, vừa đang chuyển đổi như nước ta, Nhà
nước có hai vai trò lớn: thứ nhất, tạo ra các điều
kiện thuận lợi để kinh tế thị trường hình thành
và phát triển; thứ hai, quản lý và khắc phục

những khiếm khuyết của thị trường, đảm bảo
phân phối công bằng, tăng trưởng hiệu quả và
ổn định kinh tế vĩ mô. Về vai trò thứ nh t,
chúng ta đã làm khá tốt kể từ khi đổi mới, đặc
biệt là từ đầu thập niên 1990 - thực hiện tự do
hóa giá cả, tự do hóa thương mại, phát triển
kinh tế nhiều thành phần, mở rộng quyền kinh
doanh cho các doanh nghiệp, mở c a nền kinh
tế… Từ cuối thập niên 1990, chúng ta đã làm
được một số việc, như mở rộng thương quyền
xu t nhập khẩu cho các doanh nghiệp, mở c a
thị trường Mỹ với việc ký kết Hiệp nghị
Thương mại Việt Nam - Mỹ, thực hiện Luật
Doanh nghiệp…, nhưng nhìn chung vẫn còn
quá nhiều việc phải làm mà ta chưa làm được:
cơ chế thị trường cần nâng c p, hoàn thiện và
hiện đại hóa, các thị trường r t cơ bản mới hình
thành, quyền kinh doanh của các chủ thể kinh
doanh còn chịu nhiều rào cản… Về vai trò thứ
hai, Nhà nước đã có nhiều cố gắng giữ ổn định
kinh tế vĩ mô, đảm bảo tăng trưởng cao, giảm
bớt những b t bình đẳng trong phân phối. Tuy
nhiên, trong không ít trường hợp, Nhà nước đã
làm thay thị trường, như phân bổ vốn, phân chia
đ t, duy trì cơ chế “xin - cho”, ưu ái doanh
nghiệp nhà nước… Hoặc Nhà nước đã làm méo
mó thị trường, như phát triển các tổng công ty
độc quyền, nắm độc quyền kinh doanh và kiểm
soát giá cả trên một số lĩnh vực. Trong một số
lĩnh vực, Nhà nước đã làm tốt như: xóa đói

giảm nghèo, phát triển giáo dục…


V.Đ. Lược T p ch Khoa h c ĐH

HN: Kinh tế và Kinh doanh, Tập 30, Số 3 (2014) 1-9

7

Một vai trò r t cơ bản của Nhà nước là
hoạch định thể chế tạo ra một hành lang pháp
luật để thị trường hoạt động, vai trò này đã
được Nhà nước thực hiện tích cực. Từ khi đổi
mới, hàng chục luật, hàng trăm Nghị định của
Chính phủ đã được ban hành theo định hướng
kinh tế thị trường. Tuy nhiên, nội dung của
những thể chế này còn không ít điều chưa phù
hợp với kinh tế thị trường, như Luật Phá sản đã
ban hành, nhưng có r t ít doanh nghiệp phá sản
theo Luật.

Mở c a thị trường bên ngoài cũng là công
việc quan trọng hàng đầu của Nhà nước. Nhà
nước đã làm được nhiều việc: gia nhập AFTA,
APEC, WTO, ký hiệp định thương mại với Mỹ,
ký kết FTA với nhiều quốc gia… Tuy nhiên,
đáng chú ý là thủ tục xu t nhập khẩu, đầu tư
còn rườm rà, gây khó dễ và tốn kém cho doanh
nghiệp. So với các quốc gia khác trong khu vực
thì ta còn thua kém.

Bộ máy nhà nước đã được sắp xếp lại một
bước, như sáp nhập nhiều Bộ, bỏ nhiều khâu
trung gian, phân quyền mạnh cho các địa
phương… Tuy nhiên, khâu quan trọng nh t của
đổi mới bộ máy nhà nước là Nhà nước phải trao
quyền kinh doanh nhiều hơn nữa cho dân, cho
doanh nghiệp, Việt Nam đã làm nhưng chưa
được nhiều, các cơ quan nhà nước vẫn nắm
nhiều quyền phi lý, gây phiền hà sách nhiễu
doanh nghiệp và đây đang là một trong các
khâu yếu nh t cản trở sự phát triển của doanh
nghiệp. Nhà nước chưa giao quyền kinh doanh
đủ cho các chủ thể kinh doanh thì kinh tế thị
trường khó có thể phát triển hiệu quả.

- Còn tồn tại không ít quan điểm sai trái: coi
trọng và yên tâm với kinh tế nhà nước, với độc
quyền nhà nước, còn nặng kỳ thị, lo ngại với
kinh tế tư nhân, không mặn mà với cạnh tranh;
xem nhẹ, thậm chí bỏ qua việc bảo vệ quyền lợi
của người tiêu dùng; lo lắng chống lạm phát,
giữ ổn định tỷ giá, lãi su t mà không th y
những nguy cơ, tác hại của thiểu phát, của sự
ổn định tỷ giá và lãi su t trước sự biến động của
thị trường…

Một v n đề đã được Nhà nước r t coi trọng
- đó là chuyển đổi cơ c u. Song, cho đến nay sự
chuyển đổi cơ c u ngành, lĩnh vực sản phẩm ưu

tiên, Nhà nước chọn địa phương và doanh
nghiệp thực hiện, Nhà nước bỏ vốn, hoặc bảo
lãnh vay vốn... Không ít chương trình như mía
đường, xi măng, đánh bắt xa bờ… tỏ ra kém
hiệu quả. Đúng ra, Nhà nước ch nên định
hướng, còn lựa chọn cụ thể sản phẩm gì, ai làm,
tìm vốn ở đâu - đó là công việc của thị trường,
Nhà nước có thể hỗ trợ về cơ sở hạ tầng và đào
tạo nhân lực. Mặt khác, trong việc định hướng
cơ c u kinh tế nhà nước hiện vẫn chú trọng
nhiều vào các công trình lớn, xem nhẹ các công
trình nhỏ, đầu tư phát triển dàn đều theo địa
giới t nh, thiếu quy hoạch vùng tổng thể, đầu tư
tập trung vào các tuyến phát triển quan trọng...

Nhà nước chưa làm hết các chức năng của
mình do những nguyên nhân chủ yếu sau:

- Nhà nước chưa tháo gỡ, dỡ bỏ ở mức cần
thiết những ràng buộc về pháp luật, về tâm lý
xã hội, về thủ tục hành chính để cho cơ chế thị
trường và các loại thị trường phát triển.
- Không ít cán bộ nhà nước còn yếu kém về
cả năng lực và phẩm ch t, do vậy điều hành thị
trường kém, nhưng sách nhiễu, kiếm lợi lại r t
giỏi - đây chính là nguy cơ lớn nh t làm cho bộ
máy quản lý bị tha hóa, kìm hãm sự phát triển
đ t nước.
- ác cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội cần thiết
cho thị trường phát triển tuy đã được chú trọng

đầu tư, nhưng vẫn chưa đáp ứng những yêu cầu
phát triển thị trường ở nước ta hiện nay.
7. Các giải pháp phát triển thị trường
Thứ nhất, kiểm soát độc quyền, khuyến
khích cạnh tranh là giải pháp căn bản để phát
triển kinh tế thị trường.


8

V.Đ. Lược T p ch Khoa h c ĐH

HN: Kinh tế và Kinh doanh, Tập 30, Số 3 (2014) 1-9

Thực tế hiện nay ở nước ta cho th y ở đâu
các doanh nghiệp nhà nước độc quyền cao, bao
c p mạnh, ở đó thiếu vắng thị trường. Cần có lộ
trình giảm độc quyền kinh doanh, trước hết là
độc quyền định giá, bằng cách l y giá cả trung
bình khu vực làm chuẩn để định ra lộ trình giảm
giá bắt buộc đối với các tổng công ty. Thực
hiện quyết liệt chương trình cổ phần hóa doanh
nghiệp nhà nước đã được Chính phủ phê duyệt.
Thực hiện cơ chế giá thị trường - giá cả do cung
cầu quyết định, đối với t t cả các loại giá: giá cả
hàng hóa và dịch vụ, lãi su t, tỷ giá.
Thứ hai, hoạt động tiền tệ và tín dụng theo
cơ chế thị trường...
- Thực hiện cơ chế giá thị trường theo mọi
loại hàng hóa dịch vụ, lãi su t, tỷ giá.

- Xác định một lộ trình cho việc dãn dần và
bỏ chế độ tỷ giá cố định, gia tăng tính thị
trường của tỷ giá, đảm bảo VND luôn th p hơn
một chút so với giá trị thực. Hiện giá VND có
thể đã bị kích lên do mức lạm phát của nước ta
cao hơn mức hạ giá VND, lãi su t VND cao
hơn lãi su t USD, nhập siêu cao…, do vậy cần
có tính toán điều ch nh phù hợp.
- Cần có những giải pháp và lộ trình thích
hợp để VND có thể chuyển đổi trên các tài
khoản vãng lai. Giải pháp quan trọng nh t là
phải chuyển mạnh theo hướng cân bằng xu t
nhập khẩu và xu t siêu.
Thứ ba, về phát triển các loại thị trường.
- Phát triển các hình thức tài chính phi ngân
hàng, các công ty tài chính, đặc biệt là thị
trường chứng khoán - đẩy mạnh cổ phần hóa
doanh nghiệp nhà nước, trước hết là các doanh
nghiệp nhà nước làm ăn có lãi và Nhà nước
không cần nắm giữ.
- Hạn chế và bãi bỏ chế độ bảo lãnh của các
c p chính quyền đối với các khoản cho vay xây
dựng nhà máy, xí nghiệp, trừ một số r t ít các
công trình trọng điểm quốc gia về kết c u hạ tầng.
- Chính quyền các c p, kể cả các cơ quan
của Đảng, các đoàn thể, quân đội, công an

không được trực tiếp kinh doanh cạnh tranh với
các công ty khác.
- Giảm dần và tiến đến bãi bỏ chế độ cho

vay ưu đãi đối với mọi loại hình doanh nghiệp;
ch có các ngân hàng chính sách mới làm nhiệm
vụ cho vay ưu đãi trong những lĩnh vực hạn chế
và thật cần thiết.
- Giá cả của quyền s dụng đ t dù cho
Chính phủ hay chính quyền các c p xác định
đều phải theo các nguyên tắc của thị trường, áp
dụng phổ biến hình thức đ u thầu quyền s
dụng đ t.
- Áp dụng chế độ thuê đ t đối với các doanh
nghiệp nhà nước, trong trường hợp các doanh
nghiệp nhà nước không trả nổi tiền thuê đ t thì
tính vào tài khoản nợ của các doanh nghiệp đó.
- Tăng mức hạn điền đủ để phát triển các
trang trại trồng lúa, tăng thời hạn giao đ t, đồng
thời phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp
ở nông thôn để tạo ra một sự phân công lao
động mới trong nông thôn phù hợp với kinh tế
thị trường.
- Hiện đại hóa các thể chế hành chính và
kinh tế ngang tầm quốc tế và có khả năng cạnh
tranh toàn cầu.
- Mở rộng chế độ hợp đồng lao động trong
khu vực nhà nước, phát triển mạnh hơn các
trường dạy nghề, ban hành các độ ưu đãi để thu
hút nhân tài ở nước ngoài.

8. Kết luận
Phát triển kinh tế thị trường cho đến nay
vẫn là một trong những động lực quan trọng

nh t của sự phát triển kinh tế ở mọi quốc gia.
Tài năng và nghệ thuật của một nhà nước là s
dụng động lực này như thế nào để nó có thể
mang lại những lợi ích to lớn nh t cho sự phát
triển với cái giá phải trả nhỏ nh t. Sự khác biệt
giữa các nhà nước là ở chỗ này. Điều đó giải
thích tại sao cũng đi theo kinh tế thị trường,


V.Đ. Lược T p ch Khoa h c ĐH

HN: Kinh tế và Kinh doanh, Tập 30, Số 3 (2014) 1-9

nhưng lại có nền kinh tế phát triển hiện đại như
Mỹ, và cũng lại có những nền kinh tế thị trường
trì trệ và còn lạc hậu như một số nước châu Á,
châu Phi. Song có một thực tế phổ biến là ở đâu
thiếu vắng thị trường thì ở đó lạc hậu, và hầu
như không có trường hợp ngược lại. Điều đó
khẳng định sự lựa chọn định hướng phát triển
kinh tế thị trường của nước ta là sự lựa chọn
đúng đắn. V n đề là triển khai thực hiện định
hướng này - đây lại là công việc của Nhà nước,
vì chính Nhà nước mới có thể gỡ bỏ những rào
cản, mở đường cho thị trường phát triển. Đảm
bảo cho nền kinh tế thị trường phát triển hiệu
quả bền vững - cũng là một đảm bảo cho nền
kinh tế phát triển theo định hướng xã hội chủ

9

nghĩa, vì Việt Nam không thể tiến lên chủ nghĩa
xã hội mà không qua kinh tế thị trường.

Tài liệu tham khảo
Các Nghị quyết Đại hội Đảng Cộng sản Việt
Nam VIII, IX, X, XI.
Đỗ Hoài Nam, Võ Đại Lược (Chủ biên), Một số
v n đề phát triển kinh tế của Việt Nam hiện
nay, NXB. Thế giới, Hà Nội, 2006.
“Các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, xóa bỏ
khoảng cách thiên niên kỷ, liên hợp quốc tại
Việt Nam”, Hà Nội, tháng 4/2003.
Võ Đại Lược (Chủ biên), Những v n đề phát
triển kinh tế Việt Nam đến năm 2020, NXB.
Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2011.

[1]
[2]

[3]

[4]

Developing a Socialist Oriented Market Economy
in Vietnam Today
Võ Đại Lược

ác

Vietnam Asia Pacific Economic Center,
176 Thái Hà, Đống Đa, Hanoi, Vietnam

Abstract: Since 1986, Vietnam has developed a socialist oriented market economy and gained
outstanding achievements in various fields. Thanks to international integration market innovation,
Vietnam has developed dynamically over the past years. For further development, it is a must for
Vietnam to continue strengthening certain factors of the international integration market. Following
the viewpoint of the Vietnam Communist Party, this paper assesses the formulation of the market
mechanism, the development of types of markets, points out their limitations, and proposes
suggestions for improvement.
Keywords: Market economy, socialist orientation, price (s), competition.