DSpace at VNU: Một số biện pháp tạo hứng thú học tập cho học sinh tại Trung tâm giáo dục thường xuyên phần “Phi kim”, Hoá học 11”

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

DOÃN ĐÌNH TỪ

MỘT SỐ BIỆN PHÁP TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH
TẠI TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN
KHI DẠY PHẦN PHI KIM, HÓA HỌC 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC

HÀ NỘI – 2015

1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

DOÃN ĐÌNH TỪ

MỘT SỐ BIỆN PHÁP TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH
TẠI TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN KHI DẠY PHẦN
PHI KIM, HÓA HỌC 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN HÓA HỌC)
Mã số: 60.14.01.11

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS Lâm Ngọc Thiềm

HÀ NỘI – 2015

2


MỤC LỤC
Lời cảm ơn .............................................................................................................. 1
Danh mục viết tắt .................................................... Error! Bookmark not defined.
Mục lục......................................................................................................................iii
Danh mục bảng ....................................................... Error! Bookmark not defined.
Danh mục biểu đồ, đồ thị ......................................... Error! Bookmark not defined.
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ TẠO HỨNG
THÚ HỌC TẬP ........................................................ Error! Bookmark not defined.
1.1. Hứng thú ......................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Khái niệm hứng thú ....................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Phân loại hứng thú ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Cấu trúc của hứng thú .................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.4. Vai trò của hứng thú ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Hứng thú học tập ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Khái niệm hứng thú học tập ........................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Những thành tố tâm lý cấu thành hứng thú học tậpError!

Bookmark

not

defined.
1.2.3. Sự hình thành và phát triển hứng thú học tập .Error! Bookmark not defined.

1.2.4. Một số đặc điểm của hứng thú học tập ........... Error! Bookmark not defined.
1.2.5. Các biểu hiện của hứng thú học tập................ Error! Bookmark not defined.
1.2.6. Tác dụng của hứng thú học tập ...................... Error! Bookmark not defined.
1.3. Một số nhóm biện pháp tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học hóa học
Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Nhóm biện pháp Sử dụng phương tiện dạy họcError!

Bookmark

not

defined.
1.3.2. Nhóm biện pháp Khai thác các thủ pháp về tâm lýError!

Bookmark

not

defined.
1.3.3. Nhóm biện pháp Khai thác các nguồn kiến thức hóa họcError!
not defined.

3

Bookmark


1.3.4. Nhóm biện pháp Sử dụng đa dạng các phương pháp dạy học ................ Error!
Bookmark not defined.
1.3.5. Nhóm biện pháp Tổ chức các hoạt động dạy họcError!

Bookmark

not

defined.
1.4. Thực trạng việc tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học hóa học ở
TTGDTX hiện nay................................................. Error! Bookmark not defined.
1.4.1. Đặc điểm của học sinh TTGDTX................... Error! Bookmark not defined.
1.4.2. Thực trạng học tập và hứng thú của học sinh TTGDTX tại tỉnh Hưng Yên .. Error!
Bookmark not defined.
1.4.3. Mục đích điều tra ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.4.4. Đối tượng điều tra .......................................... Error! Bookmark not defined.
1.4.5. Mô tả phiếu điều tra ....................................... Error! Bookmark not defined.
1.4.6. Kết quả điều tra ............................................. Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết Chương 1 .................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC
SINH GDTX - PHẦN PHI KIM (HÓA HỌC 11) ... Error! Bookmark not defined.
2.1. Tổng quan về phần Phi kim - Hóa học lớp 11Error!

Bookmark

not

defined.
2.1.1. Mục tiêu, nội dung kiến thức chương Nitơ – PhotphoError! Bookmark not
defined.
2.1.2. Mục tiêu, nội dung kiến thức chương Cacbon - SilicError! Bookmark not
defined.
2.1.3. Một số điểm cần lưu ý về phương pháp dạy học phần phi kim hóa học lớp 11chương trình GDTX ................................................ Error! Bookmark not defined.

2.2. Một số biện pháp tạo hứng thú học tập cho học sinh GDTX khi dạy phần
Phi Kim - Hóa học 11 ............................................ Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Biện pháp 1: Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy họcError!

Bookmark

not

defined.
2.2.2. Biện pháp 2: Liên hệ thực tế trong bài giảng .. Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Biện pháp 3: Xây dựng và sử dụng một số dạng bài tập cơ bản, vừa sức ...... Error!
Bookmark not defined.

4


2.3. Một số giáo án cụ thể phần Phi kim lớp 11- chương trình GDTX..............86
Tiểu kết chương 2 ..................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............ Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích, nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạmError!

Bookmark

not

defined.
3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ............... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .............. Error! Bookmark not defined.
3.2. Quá trình tiến hành thực nghiệm sư phạm ... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ................. Error! Bookmark not defined.

3.2.2. Tiến hành thực nghiệm .................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Nội dung và kết quả thực nghiệm................... Error! Bookmark not defined.
3.2.4. Xử lý số liệu thực nghiệm sư phạm ............... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 3 ..................................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 12
PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA GIÁO VIÊN....... Error! Bookmark not defined.
PHỤ LỤC 2: PHIẾU ĐIỀU TRA HỌC SINH ........ Error! Bookmark not defined.
PHỤ LỤC 3: ĐỀ KIỂM TRA 45 PHÚT CHƯƠNG 2 .......... Error! Bookmark not
defined.
PHỤ LỤC 4: ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT CHƯƠNG 3 .......... Error! Bookmark not
defined.

5


ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Hiện nay xu hướng của dạy học hiện đại là hướng đến người học, coi người
học là trung tâm. Nếu quá trình dạy học là một dàn hợp xướng thì người giáo viên
được ví là nhạc trưởng điều khiển các nhạc công của mình. Điều quan trọng nhất
của GV không phải là truyền đạt kiến thức mà là người tổ chức, hướng dẫn các hoạt
động học tập của HS để các em có thể phát huy được năng lực của mình. Giáo viên
phải thổi bùng lên được ngọn lửa đam mê và hứng thú học tập cho HS. Từ đó, các
em sẽ có nhu cầu khám phá, chủ động tìm hiểu những điều mới lạ về cuộc sống
xung quanh. Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy học là hướng tới hoạt động học tập
chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động như trong “Luật Giáo dục, điều 28,
mục 2” đã ghi: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự
giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học;
bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng

vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng
thú học tập cho HS”. Vì thế, tạo hứng thú cho HS trong quá trình học tập là một nhu
cầu tất yếu của đổi mới dạy học.
Nghiên cứu về hứng thú, các nhà tâm lí học đã chỉ ra rằng hứng thú có một
vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình hoạt động của con người. Nó là động cơ
thúc đẩy con người tham gia tích cực vào các hoạt động. Khi được làm việc phù
hợp với hứng thú dù phải khó khăn con người cũng vẫn cảm thấy thoải mái và đạt
được hiệu quả cao. Trong hoạt động học tập, hứng thú đối với các bộ môn của HS tỉ
lệ thuận với kết quả học tập của các em. Một HS có khả năng mà không có hứng thú
thì học tập cũng không đạt kết quả, một GV giỏi chuyên môn mà không có kỹ năng
tạo hứng thú học tập cho HS thì chưa thể coi là thành công. Do đó, người GV trong
xu hướng hiện nay đòi hỏi phải hội tụ đầy đủ kiến thức và tất cả các năng kỹ xảo
cần thiết để có thể tạo nên những giờ học đầy hứng thú cho HS. Nó trở thành một
trong những kỹ năng quan trọng nhất đối với người dạy.
Ở trường phổ thông nhất là các TTGDTX, việc tạo hứng thú học tập cho HS
trong các tiết dạy hoá học chưa được quan tâm. Giáo viên khi lên lớp thường thiên

6


về lý thuyết, sách vở, khô cứng, thiếu thực tế, chưa tạo được sự hứng khởi cho các
em. Nhiều HS đặc biệt là HS lớp 10 không thấy hấp dẫn khi học môn học này.
Một mặt, bộ môn hóa học là một ngành khoa học thực nghiệm, khó đối với
các em nhưng mặt khác hóa học lại có vai trò quan trọng trong cuộc sống và rất cần
thiết đối với các ngành khoa học công nghệ. Môn hóa học trong trường THPT cũng
giữ một vai trò rất quan trọng, giúp HS hiểu biết sâu sắc hơn về thế giới, con người
thông qua các bài học… Học sinh học hóa học không chỉ để làm các bài tập tính
toán, nhận biết, viết PTHH của các phản ứng… mà còn để áp dụng những ứng dụng
phong phú, thiết thực của môn học vào đời sống cũng như giải thích những hiện
tượng xảy ra trong cuộc sống hằng ngày. Đồng thời học hóa học còn có một vai trò

quan trọng trong việc rèn luyện cho HS những kĩ năng và đức tính quý báu như kĩ
năng quan sát, nhận xét, đức tính kiên trì, cẩn thận, sự tập trung, sự tỉ mỉ, chính xác,
… Do đó, để quá trình dạy học hóa học đạt kết quả cao thì GV phải tạo được hứng
thú cho người học.
Cùng với sự phát triển kiến thức của nhân loại, kiến thức hóa học ngày càng
được mở rộng trong khi thời gian học trên lớp thì có hạn, GV không thể cung cấp
hết kiến thức cho HS. Việc tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập môn
hóa học sẽ giúp các em có thể tự tìm hiểu, bổ sung kiến thức là thực sự cần thiết.
Nhờ hứng thú mà HS có thể giảm mệt mỏi, căng thẳng, tăng sự chú ý, thúc đẩy tính
tích cực tìm tòi, sáng tạo.
Hơn nữa, các tài liệu về hứng thú trong dạy học hoá học hiện nay ít được cập
nhật. Giáo viên, sinh viên phải sử dụng những tài liệu cũ hoặc tái bản để làm tư liệu.
Gần đây một số tác giả đã nghiên cứu về vấn đề này. Tuy nhiên những công trình
đó vẫn còn quá ít và chưa đầy đủ. Vì thế việc nghiên cứu về hứng thú học tập bộ
môn hoá học rất cần được quan tâm.
Đó là những lí do thúc đẩy chúng tôi chọn đề tài “Một số biện pháp tạo
hứng thú học tập cho học sinh tại Trung tâm giáo dục thường xuyên khi dạy
phần Phi kim, Hóa học 11”. Từ cách tiếp cận này chúng tôi sẽ mở rộng áp dụng
cho tất cả nội dung môn Hóa học ở bậc THPT.

7


2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy đã có một số tác giả bước đầu quan tâm
nghiên cứu hứng thú trong các môn học. Các Luận văn Thạc sĩ và Khoá luận tốt
nghiệp chọn nghiên cứu về hứng thú học tập của HS trong dạy học hóa học ở
trường THPT như:
- Luận văn thạc sĩ “Sử dụng thí nghiệm vui và ảo thuật hóa học nhằm nâng
cao hứng thú học tập hóa học cho học sinh phổ thông” của học viên Hoàng Thị

Minh Anh, Đại học Sư Phạm Hà Nội (1995).
- Luận văn thạc sĩ “Những biện pháp gây hứng thú trong dạy học hóa học ở
trường phổ thông” của học viên Phạm Ngọc Thủy, Đại học Sư phạm Tp.HCM
(2008).
- Khóa luận tốt nghiệp “Tạo hứng thú học tập môn hóa học cho học sinh ở
trường THPT” của sinh viên Phan Thị Ngọc Bích, Khoa Hóa - Đại học Sư phạm
Tp.HCM (2003).
- Khóa luận tốt nghiệp “Gây hứng thú học tập môn hóa học cho học sinh phổ
thông bằng các thí nghiệm vui, tranh ảnh hình vẽ và chuyện vui hóa học” của sinh
viên Phạm Thùy Linh, Khoa Hóa - Đại học Sư phạm Tp.HCM (2005).
- Khóa luận tốt nghiệp “Thiết kế một số hoạt động dạy học gây hứng thú
nhận thức trong môn hóa học lớp 10” của sinh viên Tô Quốc Anh, Khoa Hóa - Đại
học Sư phạm Tp.HCM (2007).
Tuy nhiên việc nghiên cứu vấn đề tạo hứng thú trong dạy học phần phi kim
lớp 11 cho học HS ở các TTGDTX vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Hiện nay
chưa có cuốn sách nào viết dành riêng cho học sinh TTGDTX là đối tượng nhận
thức kém, mà chủ yếu viết cho H ở các trường THPT và các đối tượng người học
khá giỏi. Do đó, nghiên cứu vấn đề tạo hứng thú trong dạy học phần phi kim lớp 11,
cụ thể 2 chương (Chương 2: Nitơ - Photpho và Chương 3: Cacbon - Silic ) cho các
học sinh TTGDTX là cần thiết.
3. Mục đích của việc nghiên cứu
Tìm và đề xuất một số biện pháp tạo hứng thú cho học sinh tại TTGDTX qua
dạy học môn hóa học để nâng cao chất lượng dạy học.

8


4. Nhiệm vụ của đề tài
Nghiên cứu đề tài “M
Một số biện pháp tạo hứng thú học tập cho học sinh

tại Trung tâm giáo dục thường xuyên khi dạy phần Phi kim, Hoá học 11” nhằm
những mục đích sau:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về tâm lí học dạy học, tìm hiểu bản chất cũng như
các quy luật và tác dụng của hứng thú trong học tập các môn học nói chung cũng
như môn hóa học nói riêng.
- Tìm hiểu, đề xuất một số biện pháp và kinh nghiệm tạo hứng thú trong giờ
dạy hóa học của GV tại TTGDTX phù hợp với xu thế đổi mới phương pháp dạy học
hiện nay..
- Khảo sát thực trạng học tập môn hóa học của HS ở một số TTGDTX tỉnh Hưng
Yên.
- Thiết kế một số bài dạy học có tăng cường sử dụng các phương án tạo hứng
thú học tập thuộc nội dung kiến thức phần phi kim Hóa học 11 chương trình GDTX.
- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả nghiên cứu, tính khả thi của
những biện pháp tạo hứng thú học tập cho HS và rút ra các bài học kinh nghiệm.
5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
5.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hóa học ở TTGDTX.
5.2. Đối tượng nghiên cứu: Bài giảng Phần Phi kim (Hóa học 11) chương
trình GDTX và những biện pháp tạo sự hứng thú học tập môn hóa học cho HS.
6. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Nghiên cứu chương trình hóa học 11 - GDTX, cụ thể phần
Phi kim với 2 chương, đó là Chương 2: Nitơ - Photpho và Chương 3: Cacbon - Silic
nhằm cung cấp cho HS những kiến thức về tính chất hoá học và ứng dụng của hai
axit quan trọng là HNO3 và H3PO4, ứng dụng của một số hợp chất của Nitơ,
Phốtpho, Silic trong cuộc sống.
- Về địa bàn thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm tại một số TTGDTX tỉnh
Hưng Yên như: TTGDTX Phù Cừ, TTGDTX Kim Động.
7. Giả thuyết khoa học
Nếu GV khai thác nội dung hóa học và lựa chọn các phương pháp dạy học
tích cực phù hợp với đặc điểm tâm lí, trình độ, năng lực nhận thức của HS lớp 11

9


chương trình GDTX trong việc thiết kế, thực hiện bài lên lớp nhằm tạo hứng thú
học môn hóa cho HS thì các em sẽ yêu thích môn hóa học, kết quả học tập bộ môn
được nâng cao.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận
+ Đọc và nghiên cứu các tài liệu tâm lí học để tìm hiểu về hứng thú, hứng
thú học tập.
+ Đọc tài liệu về lí luận dạy học nói chung, lí luận dạy học bộ môn hóa học
THPT, GDTX nói riêng, các luận văn, luận án nghiên cứu về hứng thú học tập hóa
học. Đồng thời nghiên cứu SGK, SGV và các tài liệu liên quan đến đề tài.
- Đánh giá kết luận: Kiểm tra giả thuyết khoa học và xây dựng phương án tổ
chức dạy có tăng cường, sử dụng linh hoạt các phương án tạo hứng thú học tập.
8.2. Nghiên cứu thực tiễn
- Quan sát điều tra tìm hiểu thực trạng về hứng thú học tập của HS đối với
môn hóa học qua dự giờ, dùng phiếu điều tra.
- Phỏng vấn và tìm hiểu kinh nghiệm của GV dạy học hóa học tại một số
TTGDTX về các biện pháp gây hứng thú cho HS trong tiết học.
- Thăm dò ý kiến của GV và HS bằng phiếu điều tra câu hỏi.
- Điều tra trang thiết bị và tình hình sử dụng các nguồn tài nguyên dạy học
của GV và HS.
- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng các kết quả nghiên cứu (hiệu quả
của đề tài).
8.3. Xử lí toán học
- Thống kê, phân tích các số liệu thực nghiệm để rút ra kết luận.
9. Những đóng góp mới của đề tài
- Luận văn nghiên cứu và tổng hợp cơ sở lý luận về vấn đề tạo hứng thú học
tập cho HS.

- Đề xuất một số biện pháp cụ thể để tổ chức giờ dạy phần phi kim (Hóa học
11) theo hướng phát huy hứng thú và tính tích cực học tập của HS lớp 11 chương
trình GDTX.

10