DSpace at VNU: Rèn luyện cho học sinh kĩ năng lập bảng hệ thống hóa kiến thức trong dạy học "Chương I: Chuyển hóa vật chất và năng lượng" - Sinh học 11 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NÔI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

VŨ THỊ KIM CHI

RÈN LUYỆN CHO HỌC SINH KĨ NĂNG LẬP BẢNG HỆ THỐNG
HOÁ KIẾN THỨC TRONG DẠY HỌC “CHƢƠNG I: CHUYỂN HOÁ
VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƢỢNG” – SINH HỌC 11,
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NÔI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

VŨ THỊ KIM CHI

RÈN LUYỆN CHO HỌC SINH KĨ NĂNG LẬP BẢNG HỆ THỐNG
HOÁ KIẾN THỨC TRONG DẠY HỌC “CHƢƠNG I: CHUYỂN HOÁ
VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƢỢNG” – SINH HỌC 11,
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC
CHUYÊN NGHÀ NH: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Sinh học
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa ho ̣c: GS.TS. Đinh Quang Báo

HÀ NỘI – 2015


LỜI CẢM ƠN
Xin chân thành cám ơn các Thầy giáo, Cô giáo Bộ môn Lí luận và
phương pháp dạy học Sinh học, Ban Giám hiệu trường Đại học giáo dục
ĐHQGHN, Thư viện trường Đại học giáo dục ĐHQGHN, Thư viện Quốc Gia
Việt Nam đã tạo điều kiện cho tôi thực hiện luận văn này.
Với tình cảm chân thành em xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu
sắc tới GS. TS. Đinh Quang Báo người đã hướng dẫn tận tình và luôn động
viên khuyến khích em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Xin cảm ơn sự giúp đỡ của Ban Giám hiệu và các thầy cô trong tổ
Sinh- Hoá trường THPT Quế Võ số 1, Quế Võ số 2 và Quế Võ số 3 Huyện
Quế Võ Tỉnh Bắc Ninh đã giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu luận văn
này, đặc biệt đặc biệt trong quá trình thực nghiệm sư phạm.
Xin bày tỏ lòng biết ơn gia đình, bạn bè và các em học sinh đã luôn
động viên và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Bắc ninh, tháng 11 năm 2015
Tác giả luận văn

Vũ Thị Kim Chi

i


DANH MỤC VIẾT TẮT
ĐC

Đối chứng

ĐHQGHN

Đại học Quốc Gia Hà Nội

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

HTH

Hệ thống hoá

HTHKT

Hệ thống hoá kiến thức

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

ii


MỤC LỤC
Lời cảm ơn ......................................................................................................... i
Danh mu ̣c chữ viế t tắ t ...................................................................................... ii
Mục lục ............................................................................................................ iii
Danh mu ̣c bảng................................................................................................. vi
Danh mu ̣c sơ đồ , biể u đồ ................................................................................ viii
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... viii
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ...... Error!
Bookmark not defined.
1.1. Lược sử nghiên cứu .................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Trên thế giới .......................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Ở Việt Nam ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Cơ sở lí luận của đề tài ............................. Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Cơ sở lí luận về đổi mới phương pháp dạy họcError! Bookmark not
defined.
1.2.2. Cơ sở lí luận hệ thống hóa .................... Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Hệ thống hóa kiến thức ......................... Error! Bookmark not defined.
1.2.4. Kĩ năng hệ thống hóa kiến thức ............ Error! Bookmark not defined.
1.2.5. Kĩ năng diễn đạt nội dung hệ thống hóa Error! Bookmark not defined.
1.2.6. Kĩ năng diễn dạt nội dung bằng bảng hệ thống hóaError!

Bookmark

not defined.
1.3. Cơ sở thực tiễn ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Kết quả điều tra về sự hiểu biết của giáo viên và học sinh về việc rèn
luyện kĩ năng hệ thống hoá và lập bảng hệ thống hoá kiến thức ............. Error!
Bookmark not defined.
1.3.2. Thực trạng rèn luyện kĩ năng lập bảng HTHKT của học sinh ....... Error!
Bookmark not defined.
1.3.3. Thực trạng của việc rèn luyện kĩ năng lâp bảng hệ thống hóa kiến thức
trong dạy học “chương I: Chuyển hóa vật chất và năng lượng” - Sinh học 11,
Trung học phổ thông ....................................... Error! Bookmark not defined.
iii


1.3.4. Nguyên nhân của thực trạng ................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2: RÈN LUYỆN CHO HỌC SINH KỸ NĂNG LẬP BẢNG
HỆ THỐNG

HÓA KIẾN THỨC TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG I:

“CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƢỢNG” - SINH HỌC 11,
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG........................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Phân tích chương trình Sinh học - Trung học phổ thông .................. Error!
Bookmark not defined.
2.1.1. Phân tích chương trình Sinh học trung học phổ thông .................. Error!
Bookmark not defined.
2.1.2. Cấu trúc nội dung chương “Chuyển hóa vật chất và năng lượng” Error!
Bookmark not defined.
2.1.3. Mục tiêu dạy học chương “Chuyển hóa vật chất và năng lượng” . Error!

Bookmark not defined.
2.2. Các nguyên tắc chỉ đạo việc rèn luyện cho học sinh kĩ năng lập bảng hệ
thống hóa kiến thức ......................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Quán triệt mục tiêu, nội dung của bài họcError!

Bookmark

not

defined.
2.2.2. Nguyên tắc thống nhất giữa toàn thể và bộ phậnError! Bookmark not
defined.
2.2.3. Nguyên tắc thống nhất giữa cụ thể và trừu tượngError! Bookmark not
defined.
2.2.4. Đảm bảo tính chính xác chặt chẽ, phù hợpError!

Bookmark

not

defined.
2.2.5. Phát huy được tính tích cực của HS ...... Error! Bookmark not defined.
2.2.6. Nâng dần khả năng lập bảng hệ thống hóa kiến thức từ mức lượng kiến
thức đơn giản đến lượng kiến thức phức tạp ... Error! Bookmark not defined.
2.3. Quy trình rèn luyện kỹ năng lập bảng hệ thống hóa kiến thức. ........ Error!
Bookmark not defined.
2.3.1. Quy trình thực hiện kỹ năng HTHKT ... Error! Bookmark not defined.

iv

2.3.2. Quy trình rèn luyện kĩ năng lập bảng hệ thống hóa kiến thức ....... Error!
Bookmark not defined.
2.4. Các bước rèn luyện kỹ năng lập bảng HTHKTError!

Bookmark

not

defined.
2.4.1. Rèn luyện kỹ năng xác định mục đích kiến thức cần HTH ........... Error!
Bookmark not defined.
2.4.2. Rèn luyện kĩ năng phân tích, xác định nội dung kiến thức cần hệ thống
hóa ................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.4.3. Rèn luyện kĩ năng xác định mối quan hệ giữa các nội dung kiến thức
cần được HTH ................................................. Error! Bookmark not defined.
2.4.4. Rèn luyện kĩ năng diễn đạt HTHKT bằng bảngError! Bookmark not
defined.
2.5. Biện pháp tổ chức rèn luyện kĩ năng lập bảng HTHKTError! Bookmark
not defined.
2.5.1. Rèn luyện kĩ năng lập bảng HTHKT cho HS trong khâu hình thành kiến
thức mới........................................................... Error! Bookmark not defined.
2.5.2. Rèn luyện kĩ năng lập bảng HTHKT cho HS trong khâu củng cố, hoàn
thiện kiến thức ................................................. Error! Bookmark not defined.
2.5.3. Rèn luyện kĩ năng lập bảng HTHKT cho HS trong khâu tổ chức các
hoạt động tự học ở nhà .................................... Error! Bookmark not defined.
Kết luận chương 2: .......................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ... Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích thực nghiệm ............................. Error! Bookmark not defined.
3.2. Nội dung thực nghiệm.............................. Error! Bookmark not defined.

3.3. Phương thức thực nghiệm sư phạm ......... Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Chọn trường, lớp và GV tiến hành thực nghiệmError! Bookmark not
defined.
3.3.2. Bố trí thực nghiệm ................................ Error! Bookmark not defined.
3.3.3. Kiểm tra, đánh giá ................................. Error! Bookmark not defined.
3.4. Kết quả thí nghiệm ................................... Error! Bookmark not defined.
v


3.4.1. Phân tích định tính ................................ Error! Bookmark not defined.
3.4.2. Phân tích định lượng ............................. Error! Bookmark not defined.
Kết luận chương 3 ........................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................... Error! Bookmark not defined.
1. Kết luận ....................................................... Error! Bookmark not defined.
2. Khuyến nghị ................................................ Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 1
PHỤ LỤC ........................................................... Error! Bookmark not defined.

vi


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. So sánh phương pháp dạy học tích cực và dạy học thụ động.. Error!
Bookmark not defined.
Bảng 1.2.Kết quả điều tra việc sử dụng phương pháp dạy học sinh học 11
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 1.3. Nhận thức của giáo viên về vai trò lập bảng HTHKT trong dạy học
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 1.4. Kết quả điều tra GV cho HS sử dụng SGK để hướng dẫn lập bảng
HTHKT ........................................................... Error! Bookmark not defined.

Bảng 1.5. Kết quả điều tra về học tập môn sinh của học sinh ................. Error!
Bookmark not defined.
Bảng 1.6. Kết quả điều tra về khả năng lập bảng HTHKT của học sinh . Error!
Bookmark not defined.
Bảng 1.7. Kết quả kiểm tra việc lập bảng HTH trong vở ghi môn Sinh học của
học sinh ........................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.1. Bảng HTH KT về sự khác nhau và giống nhau trao đổi khí ở động
vật và thực vật ................................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.2. So sánh khác nhau giữa dòng mạch gỗ và dòng mạch rây ...... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.3. Sự thoát hơi nước qua khí khổng và qua cutinError!

Bookmark

not defined.
Bảng 2.4. Hình thái của lá thích nghi với chức năng quang hợp ............. Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.5. Bảng tóm tắt quá trình đồng hoá nito và cố định nito ............. Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.6. Quang hợp ở các nhóm thực vật C3, C4 và CAMError! Bookmark
not defined.
Bảng 2.7. So sánh con đường hấp thụ ion khoáng ở rễError! Bookmark not
defined.
vii


Bảng 2.8. Sự khác nhau của pha sáng và pha tối trong quang hợp ......... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.9. Con đường đường phân, crep, chuỗi truyền điện tử ................ Error!
Bookmark not defined.

Bảng 2.10. Cấu tạo, hoạt động của các dạng hệ tuần hoànError!

Bookmark

not defined.
Bảng 2.11. Sự vận chuyển các chất trong cơ thể động vật và thực vật ... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.12. Quá trình trao đổi nước trong cơ thể động vật và thực vật.... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.13. Chuyển hoá vật chất và năng lượng ở thực vật và động vật . Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.1. Kết quả điểm số của HS qua 3 lần kiểm tra trong TN............. Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.2. Các tham số đặc trưng qua 3 lần kiểm tra trong TN ............... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.3. Phân loại trình độ học sinh qua các lần kiểm tra trong TN ..... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.4. Phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy kết quả kiểm tra 3 lần
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.5. Kết quả lĩnh hội kiến thức của học sinh qua lần kiểm tra sau TN
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.6.Các tham số đặc trưng qua lần kiểm tra sau TNError!

Bookmark

not defined.
Bảng 3.7. Phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy kết quả kiểm tra sau
TN.................................................................... Error! Bookmark not defined.

viii

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
Sơ đồ 2.1. Sơ đồ hóa quá trình hấp thu vật chất và năng lượng từ ........ Error!
Bookmark not defined.
môi trường ....................................................... Error! Bookmark not defined.
Sơ đồ 2.2. Sơ đồ hóa quy trình thực hiện kĩ năng HTHKTError! Bookmark
not defined.
Sơ đồ 2.3. Quy trình rèn luyện kĩ năng lập bảng HTHKTError!

Bookmark

not defined.
Sơ đồ 2.4. Mối quan hệ thể hiện nội dung kiến thứcError! Bookmark not
defined.
Sơ đồ 2.5. Dòng vận chuyển vật chất trong câyError!

Bookmark

not

defined.
Biểu đồ 3.1.Tỉ lệ phần trăm điểm trung bình, khá, giỏi của lớp TN và ĐC
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.2. Đường phân bố tần suất .............. Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.3. Đường phân bố tần suất tích lũy (hội tụ lùi (≤)%) .............. Error!
Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.4. Đường phân bố tần suất .............. Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.5. Đường phân bố tần suất tích lũy (hội tụ lùi (≤)%) .............. Error!
Bookmark not defined.

ix


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu trong nƣớc
1. Đinh Quang Báo – Nguyễn Đức Thành (1996), Lý luận dạy học Sinh học.
Nxb Giáo dục, Hà Nội.
2. Hà Lệ Chi (2004), Sử dụng tình huống để rèn luyện một số kĩ năng nhận
thức cho học sinh trong dạy học sinh học ở trường THPT. Luận văn thạc sĩ
khoa học giáo dục, Đại học Sư phạm, Đại học Huế.
3. Nguyễn Phúc Chỉnh (2004), Nâng cao hiệu quả dạy học giải phẫu – sinh
lí người ở trung học cơ sở bằng áp dụng phương pháp Graph. Luận án tiến sĩ
khoa học Giáo dục, Hà Nội.
4. Phan Đức Duy (1999), Sử dụng tình huống sư phạm để rèn luyện cho sinh
viên kĩ năng dạy học. Luận án tiến sĩ giáo dục, Đại học giáo dục.
5. Hồ Ngọc Đại (1985), Bài học là gì. Nxb Giáo dục dục, Hà Nội.
6. Nguyễn Thành Đạt (2007), “SGK Sinh Học 11”. Nxb Giáo dục.
7. Nguyễn Thành Đạt (2007), “SGV Sinh Học 11”. Nxb Giáo dục.
8. Vũ Cao Đàm (1998), “Phương pháp luận nghiên cứu khoa học. Nxb KH và
KT.
9. Đinh Thị Hà (2012), Rèn luyện kĩ năng hệ thống hóa kiến thức cho học
sinh trong dạy phần tiến hóa sinh học 12. Luận văn Thạc sĩ giáo dục.
10. Đoàn Thị Hạnh (2003), Xây dựng và sử dụng sơ đồ để tổ chức hoạt động
nhận thức của học sinh trong giảng dạy các quá trình sống cơ bản của sinh
vật – chương trình sinh học THPT. Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, Đại
học Sư phạm, Đại học Huế.
11. Nguyễn Thị Hòa (2008), Rèn luyện kĩ năng hệ thống hóa kiến thức cho
học sinh lớp 11THPT trong dạy sinh học. Luận văn thạc sĩ giáo dục.
12. Nguyễn Xuân Hồng (2003), Rèn luyện kĩ năng hệ thống hóa kiến thức

cho học sinh lớp 12 trong dạy học tiến hóa. Luận văn thạc sĩ giáo dục.

1


13. Nguyễn Phƣơng Hồng (1997), “Tiếp cận kiến tạo trong dạy học theo mô
hình tương tác”, Tạp chí nghiên cứu giáo dục.
14. Ngô Văn Hƣng (2009), Rèn luyện học sinh kĩ năng hệ thống hóa kiến
thức trong dạy học sinh học. Luận án tiến sĩ giáo dục học.
15. Ngô Văn Hƣng (2005), Dạy sinh học 9. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
16. Ngô Văn Hƣng (2007), “Hệ thống hóa trong dạy học sinh học 9”, Tạp chí
Giáo Dục số 171, trang. 40 - 41.
17. Mai Văn Hƣng (2003), “Sinh học phát triển cá thể động vật”. Nxb Đại
học sư phạm Hà Nội.
18. Luật giáo dục Việt Nam (2005), Quốc hội nước Việt Nam, Hà Nội.
19. Nghị quyết trung ƣơng 2 khóa VIII (1996), Quốc hội nước Việt Nam .
20. Đinh Thị Kim Thoa (2008), Bài giảng tâm lý học dạy học. Nxb, Hà Nội.
21. Nguyễn Đức Thành (2006), Tổ chức hoạt động học tập trong dạy học
sinh học ở trường trung học phổ thông. Đại học sư phạm Hà Nội.
22. Nguyên Tín (2007), Tổ chức các bài tổng kết chương trong dạy học sinh
học 10 THPT. Luận văn Thạc sĩ khoa học giáo dục, Đại học Sư phạm, Đại
học Huế.
23. Lê Đình Trung, Nguyễn Đức Thành, Trịnh Nguyên Giao (2010), Dạy
học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng Sinh học. Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội.
24. Trần Hoàng Xuân (2003), Xây dụng và sử dụng bảng hệ thống hóa
trong dạy sinh học 10. Luận văn thạc sĩ, Trường ĐHSP Hà Nội.
25. Vũ Văn Vụ (Chủ biên), Vũ Thành Tâm, Hoàng Minh Tấn (2007),
“Sinh lí học Thực vật”. Nxb Giáo dục.
Tài liệu nƣớc ngoài
26. Ludwig von Bertalanffy (1968), General Systems Theory,[Internet],

(May, 2008)available from URL: http://www />n4bz/BIB1.htm#VonBertalanffyl].
27. Tony Buzan (2009), Sơ đồ tư duy. Nxb Lao động xã hội, Hà Nội.
28. W.D.Phillips and T. J. Chiton (2002), “Sinh học tập I”. Nxb Giáo dục.

2


29. W.D.Phillips and T. J. Chiton (2002), “Sinh học tập II”. Nxb Giáo dục.
30. Yoshinobu Kitamura and Riichiro mizoguchi (2004), Ontology-based
systematization of functional knowledge, [Internet], (August, 2008) available
from URL: />
3