DSpace at VNU: Khảo sát tác phẩm "Tứ lễ lược tập" của Bùi Huy Tùng

Khảo sát tác phẩm "Tứ lễ lược tập" của Bùi
Huy Tùng
Lê Phương Duy
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Luận văn ThS Chuyên ngành: Hán Nôm; Mã số 60 22 40
Người hướng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Kim Sơn
Năm bảo vệ: 2012

Abstract. Tiến hành khảo sát, mô tả văn bản, bố cục tác phẩm, thống kê và phân loại
nguồn tư liệu sử dụng trong Tứ lễ lược tập; tìm hiểu hoàn cảnh ra đời, phương pháp
biên soạn Gia lễ và quan điểm Lễ học của Bùi Huy Tùng. Phân tích và đánh giá 7 nội
dung Gia lễ trong Tứ lễ lược tập ở hai góc độ là Lễ luận và Lễ nghi. Tiến hành dịch
chú tác phẩm. Xét về mặt tổng thể, giữa các nội dung trong Tứ lễ lược tập có quan hệ
mắt xích với nhau, và chúng có vị trí và ý nghĩa độc lập.
Keywords. Hán nôm; Chữ Nôm; Tứ lễ.


Content.

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 6
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 6
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 7
3. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................. 8
4. Đối tượng và phạm vi tư liệu .................................................................... 8
5. Kết quả đóng góp của luận văn ................................................................. 9
6. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 9
7. Kết cấu luận văn ......................................................................................... 9
NỘI DUNG ....................................................................................................... 11
Chương I: TÁC GIẢ BÙI HUY TÙNG VÀ TÁC PHẨM TỨ LỄ ................. 11
LƯỢC TẬP ........................................................................................................ 11

1. 1. Tác giả Bùi Huy Tùng .......................................................................... 11
1.2. Tác phẩm Tứ lễ lược tập ........................................................................ 18
1.2.1. Tình hình văn bản ............................................................................. 18
1.2.2. Nguyên nhân ra đời ........................................................................... 21
1.2.3. Bố cục tác phẩm ............................................................................... 26
1.3. Thống kê và phân loại nguồn tư liệu tham khảo trong Tứ lễ lược tập
....................................................................................................................... 26
1.4. Quan điểm Lễ học của Bùi Huy Tùng ................................................. 27
1.4.1. Sùng chuộng cổ lễ ............................................................................ 27
1.4.2. Lễ “tòng nghi, tòng tục” .................................................................... 29
1.4.3. Khuyến khích giản tiện, tiết kiệm ..................................................... 30
1.4.4. Trọng đạo trung dung ....................................................................... 31
1.4.5. Duy trì mối quan hệ giữa Gia lễ và Tông pháp chế ......................... 33
1.5. Tiểu kết chương I .................................................................................. 35
Chương II: KHẢO SÁT NỘI DUNG GIA LỄ TRONG TỨ LỄ .................... 36
LƯỢC TẬP ........................................................................................................ 36
2.1. Thông lễ................................................................................................. 36
2.1.1. Giải thích từ “Thông lễ” .................................................................. 37
4


2.1.2. Nội dung Thông lễ ............................................................................ 37
2.2. Hạ thọ lễ ............................................................................................... 41
2.3. Quan lễ .................................................................................................. 44
2.3.1. Độ tuổi gia quan ............................................................................... 45
2.3.2. Thời gian và địa điểm cử hành......................................................... 45
2.3.3. Nghi thức gia quan ........................................................................... 46
2.3.4. Lễ phục và Chúc từ .......................................................................... 47
2.4. Hôn lễ .................................................................................................... 48
2.4.1. Độ tuổi thành hôn ............................................................................ 48

2.4.2. Nghi thức Hôn lễ .............................................................................. 49
2.4.3. Phê phán hủ tục Hôn lễ.................................................................... 51
2.5. Tang lễ .................................................................................................. 52
2.5.1. Nghi thức Tang lễ ............................................................................. 55
2.5.2. Phục chế và tang kỳ .......................................................................... 62
2.5.3. Thụy pháp và quan chế ................................................................... 72
2.6. Tế lễ ...................................................................................................... 73
2.6.1. Đối tượng của Tế lễ .......................................................................... 74
2.6.2. Nội dung Tế lễ .................................................................................. 75
2.7. Gia quy .................................................................................................. 78
2.8. Tiểu kết chương II ................................................................................. 83
KẾT LUẬN ....................................................................................................... 84
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................ 86

5


References.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. Tài liệu Hán Nôm
1. Tứ lễ lược tập 四禮略集, A.1016, VHv.1166/1-4
2. Gia lễ 家禮, AB.572
3. Gia lễ hoặc vấn 家禮或問, R61, Thư viện Quốc gia.
4. Gia lễ lược biên 家禮略編, VHv.2487
5. Hồ thượng thư gia lễ 胡尚書家禮, A.175, A.279, AB. 592
6. Lê Quý Đôn gia lễ 黎貴惇家禮, VHv.271
7. Nghi lễ tập yếu 儀禮集要, A.1013
8. Ngũ phục đồ thuyết 五服圖說 , AB.388
9. Nguyễn thị gia huấn 阮氏 家訓 , A.2942
10. Tam lễ tập yếu 三禮集要, A.1925, A.1599, A.1281

11. Tang lễ bị kí 喪禮備記, A.2227
12. Tang lễ sự nghi 喪禮事宜, A.2618
13. Tang tế khảo nghi 喪祭考疑, A.2370
14. Tế thần nghi tiết 祭神儀節, A.1544
15. Tế tổ nghi tiết 祭祖儀節, VHb.147
16. Thanh Thận gia lễ đại toàn 清慎家禮大全, A.1064
17. Thọ Mai gia lễ 壽梅家禮, AB.89;VHb.108;
18. Văn Công gia lễ tồn chân 文公家禮存真, VHv.272
II. Tài liệu tiếng Việt
19. Cao Xuân Dục: Quốc triều hương khoa lục, Nxb Lao Động và Trung tâm Văn Hóa Ngôn
ngữ Đông tây, Hà Nội, 2011.
20. Chu Ngọc Chi (dịch): Thọ Mai gia lễ, Nxb Hưng Long, Hà Nội, 1952.
21. Đỗ Thận: Quan, Hôn, Tang, Tế, Nam Phong tạp chí, số 94, 1925.
22. Hà Tấn Phát: Văn Công Thọ Mai gia lễ, Nxb Hồng Dân, Sài Gòn, 1961.
23. Ngô Đức Thọ, Nguyễn Thuý Nga, Nguyễn Hữu Mùi: Các nhà khoa bảng Việt Nam, Nxb
Giáo dục, Hà Nội, 2006.
87


24. Nguyễn Hữu Tiến: Hôn lễ, Nam Phong tạp chí, số 86, 1924.
25. Nguyễn Hữu Tiến: Tang lễ (I), Tang lễ (II), Tang lễ (III), Nam Phong tạp chí, số 90, 1924;
số 92, 98, 1925.
26. Nguyễn Hữu Tiến: Khảo về lễ Thọ, Nam Phong tạp chí, số 124, 1927.
27. Nguyễn Q. Thắng, Nguyễn Bá Thế: Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam, Nxb Tổng hợp
thành phố Hồ Chí Minh 2006.
28. Nguyễn Tuấn Thịnh, Nguyễn Kim Sơn: Tìm hiểu nguồn sách Lê Quý Đôn đã đọc qua
khảo sát Vân đài loại ngữ, Tạp chí Nghiên cứu Hán Nôm, số 2, 1995, tr.37-39.
29. Nguyễn Tử Siêu và Thương Sơn, Cao Hương Lương (dịch): Gia lễ chỉ nam, Nhật Nam thư
quán, 1931.
30. Nhất Thanh: Đất lề quê thói (phong tục Việt Nam), Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2001.

31. Phạm Côn Sơn: Gia lễ xưa và nay, Nxb Thanh Niên, Sài Gòn, 1999.
32. Phạm Thị Hường, Văn Công Gia lễ - Từ ngũ phục khảo sát sự ảnh hưởng Văn Công Gia lễ
đến Thọ Mai gia lễ, Hội thảo Chu Hy với Nho học Đông Á, Hà Nội, 2010.
33. Phạm Thị Hường, Giới thiệu tác phẩm Thọ mai gia lễ, Đề tài tập sự Viện Nghiên cứu Hán
Nôm, 2011.
34. Phan Huy Chú: Lịch triều hiến chương loại chí, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1992
35. Phan Kế Bính: Việt Nam phong tục, Nxb Tp Hồ Chí Minh, Tp Hồ Chí Minh, 2004.
36. Quốc sử quán triều Nguyễn: Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, tập II, tập IV, Nxb Thuận
Hóa, 2005.
37. Thiện Đình: Nghi lễ phổ thông (I), Nghi lễ phổ thông (II), Nghi lễ phổ thông (III), Nghi lễ
phổ thông (IV), Nghi lễ phổ thông (V), Nam Phong tạp chí, số 146, 147, 148, 149, 150,
1930.
38. Toan Ánh: Phong tục Việt Nam thờ cúng tổ tiên, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1991.
39. Toan Ánh: Nếp cũ con người Việt Nam: Phong tục cổ truyền, Nxb Tp Hồ Chí Minh, 1992.
40. Trần Nghĩa, Francoi Gros: Di sản Hán Nôm Việt Nam thư mục đề yếu, Nxb Khoa học xã
hội, Hà Nội, 1997.
41. Trần Thị Xuân: Khảo cứu Tam lễ tập yếu, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Khoa học
Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011.
42. Trần Văn Giáp: Tìm hiểu kho sách Hán Nôm: nguồn tư liệu văn học, sử học Việt Nam,
Nxb Kho Thư tịch Quốc gia, 1970.
88


43. Trịnh Khắc Mạnh: Tên tự tên hiệu các tác gia Hán Nôm, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội,
2002.
44. Trương Đăng Mão: Tập tục quy chánh, Nhà in Xưa – Nay, Sài Gòn, 1928.
45. Túy lang Nguyễn Văn Toàn: Thọ mai gia lễ dẫn giải, 1972.
46. Vũ Hi Tô: Thọ mai gia lễ diễn nghĩa, Hà Nội, 1922.
47. Vũ Việt Bằng: Giới thiệu tác phẩm Văn Công gia lễ tồn chân của Đỗ Huy Uyển, Khóa
luận tốt nghiệp, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội,

2010.
48. Vũ Việt Bằng: Tìm hiểu sự Nôm hóa Gia lễ thông qua tư liệu Gia lễ được in khắc, Hội
thảo “Chữ Nôm và Kinh điển Nho gia”, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn,
Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011.
49. Vũ Việt Bằng: Nghiên cứu văn bản Hồ thượng thư gia lễ, Đề tài tập sự viện Nghiên cứu
Hán Nôm, 2011.
II. Tài liệu tiếng Trung
50. (漢) 鄭 玄 注 、 (唐) 賈 公 彦 疏: 周 禮 注 疏、上 海 古 籍 出 版 社、2011 年
51. (漢) 鄭 玄 注 、 (唐) 賈 公 彦 疏: 儀 禮 注 疏、上 海 古 籍 出 版 社、2011 年
52. (漢) 鄭 玄 注、 (唐) 孔 穎 達 疏: 禮 記 注 疏、上 海 古 籍 出 版 社、2011 年
53. (元) 陳 澔 注: 禮 記 集 說 (四 書 五 經 宋 元 人 注、北 京 中 國 書店)、 1996
54. (宋) 朱熹: 四書章句集注 (四書五經宋元人注、北京中國書店)、1996 年
55. 周 禮 譯 注、上 海 古 籍 出 版 社、2003 年
56. 儀 禮 譯 注、上 海 古 籍 出 版 社、2003 年
57. 禮 記 譯 注、上 海 古 籍 出 版 社、2003 年
58. (宋) 司 馬 光: 書 儀、四 庫 全 書 版
59. (宋) 朱 熹: 文 公 家 禮、四 庫 全 書 版
60. (宋) 朱 熹: 文 公 家 禮、性 理 大 全 版
61. (宋) 聶 崇 義: 新 定 三 禮 圖、宋 淳 熙 二 年 鎮 江 府 學 陳 伯 廣 刻 公 文 紙 印 本 .
现藏國家圖書館
62. (明) 丘 濬: 文 公 家 禮 儀 節、正 德 十 三 年 常 州 府 刻 本 (北 京 大 學 圖 書 館
藏)、四 庫 全 書 存 目 叢 書、114 册、齊 魯 書 社、1997 年
63. (明) 呂 坤: 四 禮 疑、四 庫 全 書 存 目 叢 書、115 册、齊 魯 書 社、1997 年
89


64. (明) 呂 坤: 四 禮 翼、四 庫 全 書 存 目 叢 書、115 册、齊 魯 書 社、1997 年
65. (清) 王 復 禮: 家 禮 辨 定、四 庫 全 書 存 目 叢 書、115 册、齊 魯 書 社、1997 年
66. (清) 張 文 嘉: 重 訂 齊 家 寶 要、四 庫 全 書 存 目 叢 書、115 册、齊 魯 書 社、
1997 年

67. (清) 徐 乾 學: 讀 禮 通 考、四 庫 全 書 版
68. (漢) 許 慎: 說 文 解 字、 中 華 書 局、1998 年
69. (唐) 杜 佑: 通 典、浙 江 古 籍 出 版 社、2003 年
70. (宋) 鄭 樵: 通 志、中 華 書 局、1987 年
71. (明) 胡 廣 等: 性 理 大 全 書、 四 庫 全 書 版
72. 朱 子 語 類、中 華 書 局、2007 年
73. 二 程 集、中 華 書 局、2008 年
74. 近 思 錄 集 釋、岳 鹿 書 社、2010 年
75. 白 虎 通 義 疏 證、中 華 書 局、2007 年
76. 史 記 三 家 注、中 華 書 局、2006 年
77. 漢 書 顏 師 古 注、中 華 書 局、2007 年
78. (清) 紀 昀 等: 四 庫 全 書 總 目 提 要 、河 北 人 民 出 版 社、2000 年
79. (北齊) 顏 之 推: 顏 氏 家 訓、諸 子 集 成、中 華 書 局、2010 年
80. 王 先 謙: 釋 名疏 証 補
81. 爾 雅 譯 注、上 海 古 籍 出 版 社、2003 年
82. 朱 傑 人 主 編: 朱 子 全 書、 第 七 冊、上 海 古 籍 出 版 社、安 徽 教 育 出 版
社、2002 年
83. 錢 玄: 三 禮 名 物 通 釋、江 蘇 古 籍 出 版 社
84. 錢 玄: 三 禮 辭 典、江 蘇 古 籍 出 版 社、1998 年
85. 錢 玄: 三 禮 通 論、南 京 師 范 大 學 出 版 社、1996 年
86. 二 十 世 紀 中 國 禮 學 研 究 論 集、學 苑 出 版 社、1998
87. 周 一 良、趙 和 平: 唐 五 代 書 儀 研 究、中 國 科 學 社 會 出 版 社、1995 年
88. 丁 凌 華: 中 國 喪 服 制 度 史 , 上 海 人 民 出 版 社, 2000 年
89. 陸 益 龍: 中 國 歷 代 家 禮、北 京 圖 書 館 出 版 社、1998 年
90. 魯 達: 中 國 歷 代 祭 昏 禮、北 京 圖 書 館 出 版 社、1998 年
91. 李 無 未、張 黎 明 (主 編): 中 國 歷 代 祭 禮、北 京 圖 書 館 出 版 社、1998 年
92. 徐 少 錦、陳 延 斌: 中 國 家 訓 史、陝 西 人 民 出 版 社、2003 年
90

93. 包 東 坡: 中 國 歷 代 名 人 家 訓 精 萃、安 徽 文 藝 出 版 社、2000 年
94. 汪 受 寬: 謚 法 研 究、上 海 古 籍 出 版 社、1995 年
95. 楊 震 方: 歷 代 人 物 諡 號 封 爵 索 引、上海 古 籍 出 版 社、1996 年
96. 劉 廣 明: 宗 法 中 國 、上 海 三聯 書 店、1993
97. 彭 美 玲 《 家 禮 源 流 群 書 述 撂 考 异 》, 行 政 院 國 家 科 學 委 員 會 補 助 專
題 研 究 計 畫 成 果 報 告 ,簡 易 版 ,1990 年.
98. 孔 志 明 《朱 子《家 禮》 對 臺 灣 婚 禮、喪 禮 之 影 響》, 碩 士 論 文, (摘 要),
高 雄 師 範 大 學.
99. 林 春 梅《宋 代 家 禮、 家 訓 的 研 究》, 碩 士 論 文, (摘 要), 輔 仁 大 學, 1991 年
(國 家 圖 書 館 藏 )
100.

蔡 宛 真《朱 子 家 禮 對 金 門 喪 葬 文 化 的 影 響》, 碩 士 論 文, (摘 要), 銘

傳 大 學.
101.

師 瓊 珮《朱 子《家 禮》對 家 的 理 解 － 以 祠 堂 為 探 討 中 心》,碩 士 論 文,

(摘 要), 中 國 文 化 大 學, 2002 年 (國家圖書館藏)張 文 昌 《唐 宋 禮 書 研 究 ──
從 公 禮 到 家 禮》, 博 士 論 文, (摘 要), 臺 灣 大 學, 2006 年 (國 家 圖 書 館 藏 ).

91