Phương pháp điều tra trong NCKH giáo dục

VÀI ĐIỀU SƠ LƯỢC VỀ PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRA
TRONG NCKH GIÁO DỤC
Phạm Phúc Tuy
Khoa CBQL & Nghiệp vụ
Trường CĐSP Bình Dương
1. Một số điểm cơ bản về phương pháp điều tra:
Điều tra trong nghiên cứu khoa học là dùng một hệ thống câu hỏi theo những nội
dung xác định nhằm thu thập những thông tin khách quan nói lên nhận thức và thái độ của
người được điều tra ( có thể là cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, phụ huynh học sinh…. )
Phương pháp này có 2 hình thức cơ bản:
+ Phương pháp phỏng vấn: là phương pháp dùng một hệ thống câu hỏi miệng để
người được phỏng vấn trả lời bằng miệng nhằm thu được những thông tin nói lên nhận
thức hoặc thái độ của cá nhân họ đối với một sự kiện hoặc vấn đề được hỏi.Đây là hình
thức điều tra cá nhân – cá nhân, thường được sử dụng trong giai đoạn đầu khi mới làm
quen với khách thể. Khi đó người điều tra phỏng vấn một vài cá nhân chủ yếu để thăm dò,
phát hiện vấn đề, chuẩn bị cho hệ thống câu hỏi trong phiếu điều tra.
Phương pháp này có thuận lợi là dễ tiến hành,mất ít thời gian và trực tiếp cho ngay
thông tin cần biết.Tuy nhiên phương pháp này chỉ có thể tiến hành được với một số ít cá
nhân cho nên thông tin thu được không mang tính khái quát. Nếu phỏng vấn nhiều người
thì mất rất nhiều thời gian, mặt khác các thông tin thu được cũng khó thống kê, xử lý.
+ Phương pháp điều tra bằng an-két:Là phương pháp dùng một hệ thống câu hỏi
được chuẩn bị sẵn trên giấy theo những nội dung xác định, người được hỏi sẽ trả lời bằng
cách viết trong một thời gian nhất định.Phương pháp này cho phép điều tra, thăm dò ý kiến
đồng loạt nhiều người, có khi cả hàng người nên thường được sử dụng trong các cuộc điều
tra xã hội học, trong nghiên cứu khoa học giáo dục….
Cần lưu ý là cả phương pháp phỏng vấn và điều tra bằng an-két đều chỉ cho những
thông tin về nhận thức, thái độ của đối tượng chứ chưa cho biết hành động của họ. Vì thế
chúng phải được phối hợp với những phương pháp nghiên cứu khác như quan sát, nghiên
cứu sản phẩm hoạt động…để có được thông tin đầy đủ về đối tượng.
Ngòai hai hình thức cơ bản trên, hiện nay với sự phát triển của công nghệ thông tin,
phương pháp điều tra còn có thể tiến hành trên mạng internet. Điểm mạnh của hình thức

này là có thể thu được một số lượng rất lớn ý kiến trả lời. Tuy nhiên, người nghiên cứu
không thể chủ động nắm chắc đối tượng trả lời phỏng vấn có đúng yêu cầu của đề tài hay
không cũng như tính xác thực của những ý kiến trả lời (có thể có phần “ảo” trong số những
ý kiến thu được ).
Trong khuôn khổ của bài này, tôi chỉ trình bày chi tiết về phương điều tra bằng an-
ket.
2. Hình thức câu hỏi trong điều tra bằng an-két:
Điều tra bằng an-két là một phương pháp được sử dụng phổ biến trong điều tra xã
hội học và nghiên cứu khoa học giáo dục. An-két ( có nhiều cách gọi khác nhau:phiếu hỏi,
phiếu phỏng vấn, phiếu trưng cầu ý kiến, phiếu điều tra ) là công cụ chủ yếu của phương
pháp này. Hiệu quả của phương pháp phụ thuộc rất lớn vào việc thiết kế một bản an-két
chuẩn có khả năng đem lại cho người nghiên cứu những thông tin đầy đủ,chính xác về đối
1
tượng nghiên cứu.Mặt khác, một an-két được thiết kế chuẩn sẽ giúp cho việc tổng hợp,
thống kê, xử lý các thông tin thu thập được dễ dàng, thuận lợi.
Có 3 lọai an-két : an-két đóng, an-két mở và an-két kết hợp 2 hình thức đóng và
mở.
2.1 An-ket đóng là hình thức người điều tra đưa ra câu hỏi cùng với nó là các phương
án trả lời , theo đó người trả lời chọn một hoặc nhiều phương án trả lời phù hợp với ý kiến
của mình ( việc được chọn một hay nhiều phương án trả lời tùy vào nội dung, yêu cầu của
từng câu hỏi cụ thể )
Trong an-két đóng có thể sử dụng những loại câu hỏi sau đây:
a/ Lọai câu hỏi được lập theo thang định danh :Trong những câu hỏi này người trả
lời chỉ được chọn 1 hoặc được chọn nhiều phương án trả lời phù hợp với ý kiến của mình.
Ví dụ 1:Theo anh ( chị ) việc thực hiện chương trình môn học HĐGDNGLL cần
phải ( đánh dấu X vào ô tương ứng phương án được chọn ):
□ Nhất thiết theo đúng qui định của Bộ GD-ĐT
□ Nên vận dụng cho phù hợp hòan cảnh của địa phương,của trường
Ví dụ 2: Những khó khăn chủ yếu khi triển khai thực hiện chương trình môn học
HĐGDNGLL ở trường của anh ( chị ) là :

□ Không có thời gian để xếp TKB
□ CSVC hạn chế
□ Kinh phí hạn hẹp
□ Năng lực tổ chức họat động của GVCN còn hạn chế
□ HS không hứng thú họat động
( Trong câu hỏi ở ví dụ 2 người trả lời có thể lựa chọn một hoặc nhiều phương án phù hợp
với ý kiến của mình )
b/ Lọai câu hỏi được lập theo thang thứ tự:
Ví dụ 1: Theo anh ( chị ) việc tổ chức lớp tập huấn này là:
□ Rất có lợi
□ Tương đối có lợi
□ Hơi có lợi
□ Không có lợi
□ Hòan tòan không có lợi
Nếu trong câu hỏi có nhiều ý đều yêu cầu đánh giá theo cùng một thang thứ tự nào
đó, chúng ta có thể thiết kế câu hỏi như trong ví dụ 2 dưới đây.
2
Ví dụ 2: Để tiến hành thực hiện tốt chương trình môn học HĐGDNGLL,theo anh
( chị ) các yếu tố sau đây có tầm quan trọng như thế nào?( Bằng cách đánh dấu X vào cột
mức độ quan trọng tương ứng với từng yếu tố )

YẾU TỐ
MỨC ĐỘ QUAN TRỌNG
Rất
quan
trọng
Khá
quan
trọng
Quan

trọng
Ít
quan
trọng
Không
quan
trọng
1. Sự chỉ đạo quyết tâm của hiệu trưởng
2. Phối hợp chặt chẽ với họat động Đội
3. CSVC đầy đủ
4. GVCN nhiệt tình, trách nhiệm cao
5. Bồi dưỡng tự quản cho HS
6. Chọn ND, hình thức HĐ phù hợp
Ví dụ 3:Trong các lọai họat động sau đây, em hãy xếp thứ bậc từ thích nhất đến
không thích ( 1: thích nhất … 6:không thích nhất ) bằng cách ghi chữ số chỉ thứ bậc vaò ô
tương ứng với từng họat động.
□ Nghi thức Đội
□ Sinh họat chủ đề
□ Làm kế họach nhỏ
□ Cắm trại
□ Phụ trách sao nhi đồng
□ Công tác Trần Quốc Tỏan
c/ Lọai câu hỏi được lập theo thang khỏang cách:
Ví dụ: Theo anh ( chị ), tầm quan trọng của các yếu tố sau đây như thế não đối với
nhà quản lý giáo dục ? ( 1=không quan trọng, 7= rất quan trọng ). Đối với mỗi yếu tố, anh (
chị ) khoanh tròn chữ số biểu thị mức độ tầm quan trọng của yếu tố đó theo ý kiến của
mình.
1. Am hiểu lĩnh vực mình đang quản lý 1 2 3 4 5 6 7
2. Có trình độ học vấn cao 1 2 3 4 5 6 7
3. Có năng lực quản lý, điều hành 1 2 3 4 5 6 7

4. Đạo đức gương mẫu 1 2 3 4 5 6 7
5. Được mọi người tôn trọng 1 2 3 4 5 6 7
6. Có sức khỏe tốt 1 2 3 4 5 6 7
d/ Lọai câu hỏi được lập theo thang Likert:Loại câu hỏi này yêu cầu người trả lời
phải xác định rõ thái độ đồng ý hoặc không đồng ý về vấn đề được hỏi ở những mức độ
khác nhau ( thường có 5 mức độ: hoàn toàn đồng ý, đồng ý, phân vân, không đồng ý, hoàn
toàn không đồng ý )
Ví dụ :Nếu được tự do chọn nới công tác,anh ( chị ) chỉ chọn ở thành phố?
3
□ Hòan tòan đồng ý
□ Đồng ý
□ Phân vân
□ Không đồng ý
□ Hòan tòan không đồng ý
e/ Lọai câu hỏi theo kiểu vi phân ngữ nghĩa :Đây là loại câu hỏi trong đó có thể có
nhiều ý, mỗi ý nêu 2 cực trả lời đối nhau, yêu cầu người trả lời chọn 1 trong 2 cực đó.
Ví dụ: Theo anh ( chị ), nội dung đợt tập huấn này là :
□ Dễ - Khó □
□ Phù hợp - Không phù hợp □
□ Hay - Không hay □
□ Có ích - Không có ích □
f/ Lọai câu hỏi giải quyết một tình huống giả định:
Ví dụ: Để lập kế họach năm học, có bạn đã thực hiện các công việc sau đây:
(1). Dự thảo kế họach
(2).Xin ý kiến tư vấn của Hội đồng nhà trường
(3).Thu thập thông tin thực tế
(4).Triển khai quán triệt kế họach
(5). Nghiên cứu văn bản chỉ đạo của cấp trên
Theo anh ( chị ), các công việc đó phải được thực hiên theo trình tự nào ?
Trả lời : ………………………………………………………………………

2.1 An-ket mở:
a/ Là lọai câu hỏi trong đó chỉ nêu câu hỏi,không có các phương án trả lời có sẵn
như trong an-két đóng, người được hỏi phải tự trả lời bằng ngôn ngữ của mình.
Ví dụ: Những khó khăn chủ yếu khi triển khai thực hiện chương trình môn học
HĐGDNGLL ở trường của anh ( chị ) là gì?
Trả lời:…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
b/ Lọai câu hỏi giải quyết tình huống:
Ví dụ: Anh ( chị ) sẽ thực hiện những công việc gì để lập một kế họach năm học
của trường mình quản lý?
Trả lời:………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………..
4
c/ Câu hỏi biểu hiện qua hình tượng ngôn ngữ ( thường được sử dụng trong nghiên
cứu về tâm lý ):
Ví dụ 1: Em hãy vẽ một bức tranh về gia đình hạnh phúc và 1 bức tranh về gia
đình không hạnh phúc.
Ví dụ 2: Em hãy xem bức tranh và cho biết cảm nghĩ của mình về bức tranh đó.
Ví dụ 3: Hãy viết một đọan văn ngắn về gia đình hạnh phúc.
2.3 An-ket đóng & mở:
Ví dụ: Những khó khăn chủ yếu khi triển khai thực hiện chương trình môn học
Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường của anh ( chị ) là :
□ Không có thời gian để xếp thời khóa biểu
□ Cơ sở vật chất hạn chế
□ Kinh phí hạn hẹp
□ Năng lực tổ chức họat động của GV chủ nhiệm còn hạn chế
□ HS không hứng thú họat động

Những khó khăn khác:
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
Chú ý: Những thuận lợi và khó khăn khi sử dụng loại an-két đóng và an-két mở
+ An -két đóng : Dễ thống kê,tổng hợp kết quả điều tra do người trả lời chỉ lựa chọn
trong số các phương án trả lời đã được thiết kế sẵn.Tuy nhiên, thông tin thu được về một
vấn đề có thể không đầy đủ nếu người nghiên cứu không đưa ra được tất cả những phương
án trả lời có thể có được về vấn đề đó ( bỏ sót phương án trả lời )
+ An-két mở: Trong lọai này người trả lời hòan tòan không bị ràng buộc bởi những
phương án trả lời được thiết kế trước.Nhưng cũng chính vì thế việc tổng hợp các ý kiến trả
lời sẽ gặp nhiều khó khăn,các ý kiến trả lời có thể tản mạn, không phản ánh bản chất vấn
đề do sự khác nhau trong nhận thức của những người trả lời khác nhau.Từ đó người
nghiên cứu gặp khó khăn trong việc rút ra những kết luận cần thiết.
Để khắc phục những khó khăn trên, trong nhiều trường hợp người nghiên cứu sử
dụng lọai câu hỏi hỗn hợp an-két đóng và an-két mở.Trong lọai câu hỏi này người trả lời
có thể bổ sung những phương án trả lời mà người nghiên cứu chưa đưa ra.Tuy nhiên, điều
quan trọng vẫn là người nghiên cứu phải xem xét kỹ lưỡng để đưa ra đầy đủ những
phương án trả lời có thể có được đối từng với câu hỏi.
3. Kỹ thuật thiết kế phiếu phỏng vấn ( an-két ):
3.1 An-két chưa chuẩn hoá & An-két chuẩn hoá:
+ An-két chưa chuẩn hóa: Là an-két dùng nhiều câu hỏi tự do, không chặt chẽ về
mặt thời gian, về nội dung trả lời, về trình tự câu hỏi, trình tự các ý trả lời trong từng câu
hỏi.Lọai này được dùng thí điểm trong giai đọan đầu với số lượng đối tượng điều tra hạn
chế nhằm mục đích thăm dò, chuẩn bị cho việc thiết kế an-két chuẩn hóa
5
+ An-két chuẩn hóa: Được sử dụng trong khi tiến hành điều tra chính thức,trong đó
phải hình thành một hệ thống câu hỏi đầy đủ và chính xác về nội dung cần điều tra với
trình tự chặt chẽ, logic; thời gian tiến hành được quy định rõ ràng,hợp lý đảm bảo những
quy tắc cơ bản của một bản an-két.
3.2 Các quy tắc lập câu hỏi an-két:

+ Phải xác định trình tự logic về nội dung của hệ thống câu hỏi ( xác định những
nội dung cần tìm hiểu, số câu hỏi, trình tự logic của các câu hỏi )
+ Từng câu hỏi phải được sọan một cách ngắn gọn, rõ ý, mỗi câu chỉ nên hỏi về
một ý.
+ Trong câu hỏi nên dùng tiếng phổ thông,không được dùng tiếng địa phương,
tiếng lóng hoặc tiếng nước ngòai gây khó hiểu cho người trả lời.
+ Khi đặt câu hỏi phải đưa ra đầy đủ các phương án trả lời có thể có được đối với
câu hỏi đó.Muốn vậy người nghiên cứu phải nắm vững lý thuyết của vấn đề và phải có
bước tiến hành điều tra thử để căn cứ vào đó mà hiệu chỉnh phiếu điều tra cho phù hợp.
+ Không dùng lọai câu hỏi có tính chất dồn ép hoặc lục vấn người trả lời.
+ Phải hướng dẫn cách thức trả lời câu hỏi một cách ngắn gọn, dễ hiểu.
3.3 Các giai đọan tiến hành điều tra bằng an-két:
+ Làm quen với khách thể
+ Xác định rõ nội dung, trình tự của hệ thống câu hỏi cần điều tra.
+ Sọan thử hệ thống câu hỏi đầu tiên, lựa chọn hình thức câu hỏi phù hợp từng câu
hỏi.
+ Tiến hành điều tra thử bằng hệ thống câu hỏi đầu tiên ở một số khách thể.
+ Điều chỉnh hệ thống câu hỏi sau khi điều tra thử ( có thể nhờ các chuyên gia góp
ý kiến, bổ sung cho hòan chỉnh )
+ Xây dựng phiếu điều tra với hệ thống câu hỏi chính thức ( xem phụ lục )
+ Chọn mẫu điều tra .
+ Tiến hành điều tra chính thức.
4. Một số vấn đề khác cần lưu ý trong phương pháp điều tra:
4.1 Những yêu cầu đối với người tiến hành điều tra:
+ Có hiểu biết sâu sắc về vấn đề nghiên cứu ( phải nắm vững lý luận về vấn đề
được nghiên cứu )
+ Có hiểu biết về khách thể nghiên cứu
+ Có kỹ thuật sọan thảo an-két
+ Có kỹ năng xác định thang bậc của thông số cần đo,thiết kế bảng thống kê, tính
tóan xử lý số liệu.

+ Có kỹ năng tiến hành điều tra đảm bảo tính khách quan, tính tự nhiên.
4.2 Nguyên nhân của những lỗi trong điều tra bằng an-két:
4.2.1 Lỗi do người nghiên cứu:
+ Chủ yếu do việc sọan câu hỏi: số câu quá ít,quá khó, câu hỏi chưa chuẩn
( không rõ ràng, một câu có nhiều ý hoặc trả lời thế nào cũng được ),xác định mức độ các
thông số đo chưa chuẩn.
+ Do tiến hành điều tra không tuân thủ quy định, thể thức ( không đảm bảo tính
khách quan, mớm ý, cố gắng hướng suy nghĩ của người được điều tra theo ý mình,người
được hỏi phải trả lời trong điều kiện thúc ép về thời gian… )
4.2.2 Lỗi do người được điều tra:
+ Tâm thế bị điều tra, quá lo lắng
6