đặc điểm tâm lý của học sinh dân tộc ít người

NGUYN TH PHNG THO

MODULE TH

2
đặC ĐIểM TÂM Lí
CủA HọC SINH DÂN TộC
íT NGƯờI, học sinh
Có NHU CầU ĐặC BIệT,
học sinh có hoàn cảnh
khó khăn

|

55


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN
— Vi t Nam có 54 dân t c, dân t c Vi t (Kinh) chi m kho ng 87%, 53 dân
t c còn l i chi m kho ng 13% dân s c n c. Dân t c Vi t vì v y c
g i là dân t c a s . Các dân t c khác c g i là dân t c thi u s (DTTS)
hay dân t c ít ng i.
— Dân s , i u ki n phát tri n kinh t — xã h i, m t b ng dân trí, ngu n
nhân l c qua ào t o (có ch t l ng cao) c a các DTTS không ng u.
Có nh ng dân t c khá phát tri n, dân s t ng i ông n hàng ch c
v n tr lên nh Tày, Thái, M ng, Hoa, Dao… m t b ng dân trí t ng
i cao, có ông cán b có trình
i h c, trên i h c; l i có nh ng
dân t c ch m phát tri n, dân s quá ít ch có kho ng tr m ng i nh dân
t c Si La, Pu Péo, R M m, Brâu..., m t b ng dân trí th p, r t hi m ho c
ch a có cán b có trình

i h c. V vùng t, cùng là vùng ng bào
DTTS c trú, có nh ng vùng thu n l i v t ai, khí h u, giao thông i
l i, l i có nh ng vùng h t s c khó kh n. Không th so sánh các
thung l ng r ng rãi, phì nhiêu nh M ng Thanh ( i n Biên), M ng Lò
(Yên Bái), B c Quang (Hà Giang), AYun Pa (Gia Lai), Gia Ngh a ( c
Nông)… v i các vùng cao èo d c, thi u t canh tác, khí h u kh c
nghi t. C ng nh không th so sánh các vùng ã s m ô th hoá nh
thành ph C n Th , Sóc Tr ng, Trà Vinh, B c Liêu v i các vùng xa, t
chua m n ch tr ng c d a n c và các th c lác ch u m n nh m t
s vùng ng b ng sông C u Long.
— Do c i m s ng phân tán c a c dân trong m t dân t c và vi c s ng xen
k gi a các c dân c a nhi u dân t c d n t i tình tr ng các l p h c vùng
DTTS có r t nhi u nhóm h c sinh thu c các dân t c khác nhau. N ng l c
ngôn ng c ng nh kh n ng h c t p c a các nhóm tr này không ng
u. Tr DTTS là nhóm tr g p nhi u khó kh n trong h c t p.
Ngoài ra, trong l p h c vùng DTTS c ng có kho ng 4% s h c sinh
khuy t t t nh : khuy t t t trí tu hay khi m thính, khi m th ,… M t s
nhóm khác, n i mà tr ph i s ng thi u ngu n n c s ch thì các b nh v
56

|

MODULE TH 2


—
—
—
—
—

—
—
—
—
—

tai và xoang x y ra r t ph bi n. ó c ng có th có r t nhi u tr có kh
n ng thính giác b nh h ng nghiêm tr ng, có th ch u h u qu v nh
vi n ho c t m th i, do b nhi m b nh ho c các ch t d ch nh y trong
viêm xoang và tai gây nên. h u h t các qu c gia trên th gi i, ng i ta
có th d ki n kho ng 10% tr không b khuy t t t v n s g p ph i các
khó kh n trong h c t p trên l p.
L p h c vùng DTTS ng nhiên là l p h c hoà nh p. Tr c ây “l p
h c hoà nh p” th ng c hi u là h i nh p nh ng tr em khuy t t t vào
trong các “l p h c bình th ng” cùng v i nh ng tr em không b khuy t
t t. Hi n nay, trên th gi i thu t ng hoà nh p c m r ng r t nhi u, nó
còn có ngh a là h i nh p t t c nh ng tr em có hoàn c nh và n ng l c
khác bi t. Nh ng em này do i u ki n v hoàn c nh, trí tu , th ch t, gi i
tính, tình c m ngôn ng , v n hoá, tôn giáo, các nhóm dân t c khác nhau….
nên có nguy c và th ng hay b “xa lánh” ho c b lo i tr , không c
tham gia vào quá trình h c t p. Nh ng em này do nh ng i u ki n c a b n
thân nên th ng b h c gi a ch ng ho c n l p nh ng các em b “b r i”
ho c không c tham gia các ho t ng ngay t i l p h c c a mình.
Nh ng em có hoàn c nh và n ng l c khác bi t có th là:
Tr em có hoàn c nh khó kh n, gia ình nghèo ói.
Tr em ph i lao ng nhi u nhà, ngoài ng, ho c làm thuê ki m s ng.
Tr em b nh h ng b i HIV/AIDS.
Tr em thu c m t s nhóm DTTS ho c nhóm tôn giáo khác nhau.
Tr em h c quá kém nên th ng không theo k p các b n trong l p.
Tr em DTTS g p kh n khi h c b ng ti ng Vi t.

Tr em gái DTTS.
Tr em có nh ng khi m khuy t v th ch t nh d t t, khó kh n trong di
chuy n v n ng, không nghe, không nói và không nhìn c…
Tr em quá nhút nhát ít tham gia vào các ho t ng t p th .
Có th nhóm l i thành 3 nhóm chính: h c sinh DTTS; h c sinh có nhu
c u c bi t: khi m th , khi m thính, ch m phát tri n trí tu , có khó kh n
trong h c t p; h c sinh có hoàn c nh khó kh n.

´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

57


— Module này giúp b n hi u c c i m tâm lí c a 3 nhóm h c sinh
ti u h c:
+ H c sinh dân t c thi u s .
+ H c sinh có nhu c u c bi t: khi m th , khi m thính, ch m phát tri n trí
tu , có khó kh n trong h c t p.
+ H c sinh có hoàn c nh khó kh n.
B n s có k n ng tìm hi u phân tích c i m tâm lí HSDT ít ng i; h c
sinh có nhu c u c bi t; h c sinh có hoàn c nh khó kh n v n d ng
trong d y h c, giáo d c phù h p v i i t ng h c sinh.
— B ns
c ti p t c nghiên c u v n i dung và ph ng pháp giáo d c
cho các nhóm h c sinh có nhu c u c bi t module 10, 11.
N i dung c a module g m các ho t ng chính:
— Tìm hi u c i m tâm lí c a ba nhóm h c sinh ti u h c: h c sinh DTTS; h c
sinh có nhu c u c bi t (khi m th , khi m thính, ch m phát tri n trí tu , có

khó kh n trong h c t p); h c sinh có hoàn c nh khó kh n (t p trung).
— Phân tích c i m tâm lí h c sinh DTTS, h c sinh có nhu c u c bi t;
h c sinh có hoàn c nh khó kh n (T p trung — T h c).
— Th c hành v n d ng xây d ng k ho ch theo dõi s ti n b c a h c
sinh (T h c).
Thi t k m t s ho t ng quan sát, phân tích c i m tâm lí
phân lo i các nhóm h c sinh trong l p h c (T h c).

B. MỤC TIÊU
1. VỀ KIẾN THỨC

Ng i h c c trang b các ki n th c c b n v khái ni m, c i m
tâm lí, kh n ng và nhu c u c a h c sinh thu c các nhóm sau:
— Nhóm h c sinh DTTS.
— Nhóm h c sinh có nhu c u c bi t: h c sinh khi m th , khi m thính,
ch m phát tri n trí tu , có khó kh n trong h c t p.
— Nhóm h c sinh có hoàn c nh khó kh n.

58

|

MODULE TH 2


2. VỀ KĨ NĂNG

Ng i h c có k n ng:
— Nh n bi t c nh ng c i m tâm lí c a h c sinh DTTS; h c sinh có
nhu c u c bi t (H c sinh khi m th , khi m thính, ch m phát tri n trí

tu , có khó kh n trong h c t p); h c sinh có hoàn c nh khó kh n.
— Có k n ng tìm hi u phân tích c i m tâm lí h c sinh DTTS ng i, h c
sinh có nhu c u c bi t; h c sinh có hoàn c nh khó kh n v n d ng
trong d y h c, giáo d c phù h p v i i t ng H c sinh.

3. VỀ THÁI ĐỘ

Ng i h c có thái tích c c i v i h c sinh DTTS; h c sinh có nhu c u
c bi t; h c sinh có hoàn c nh khó kh n:
— Yêu th ng, tôn tr ng, tin t ng vào kh n ng hoà nh p và quy n c
giáo d c c a HS;
— Có tinh th n h p tác v i ng nghi p, gia ình h c sinh và c ng ng;
cam k t th c hi n quan i m c a ng và các chính sách c a Nhà n c
v giáo d c hoà nh p;
— Có ý th c v n d ng sáng t o ki n th c và các k n ng c b i d ng,
không ng ng t b i d ng nâng cao ki n th c chuyên môn,
nghi p v .
C. NỘI DUNG

Hoạt động 1
TÌM HIỂU ĐẶC ĐIỂM TÂM LÍ CỦA NHÓM HỌC SINH DÂN TỘC
ÍT NGƯỜI
I. MỤC TIÊU

Ng i h c c trang b các ki n th c c b n v khái ni m, c i m
tâm lí, kh n ng và nhu c u c a nhóm h c sinh DTTS. Trên c s ó v n
d ng trong d y h c, giáo d c phù h p v i i t ng H c sinh.

´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

59


II. THÔNG TIN CƠ BẢN
1. Điều kiện tự nhiên, văn hoá – xã hội ảnh hưởng đến tâm lí học sinh
dân tộc thiểu số cấp Tiểu học

Vi t Nam là m t t n c có a hình a d ng, l m núi nhi u sông, có
cao nguyên, ng b ng l i có hàng ngàn kilômét (km) ng bi n v i
nhi u o, qu n o, v nh và c ng bi n l n. Tuy v y, ph n l n t ai
v n là i núi v i h n 3 tri u km2, chi m 3/4 di n tích c n c, t p trung
4 vùng núi l n: vùng núi ông B c, vùng núi Tây B c, vùng núi Tr ng
S n b c và vùng núi Tr ng S n nam; 16/63 t nh và thành ph là t nh
mi n núi cao và 24 t nh có huy n, xã mi n núi.
ng b ng Nam B , tuy i u ki n a hình ít ph c t p h n nh ng l i
ch u c nh l l t và s chia c t c a h th ng kênh r ch ch ng ch t,
53 DTTS anh em s ng trên nh ng vùng núi, cao nguyên và kênh r ch
này. M i vùng mi n, m i dân t c g n v i m t i u ki n t nhiên, i u
ki n s ng, c tr ng s n xu t, phong t c t p quán và ngôn ng riêng.
M t dân s r t th p, kho ng 65 n 150 ng i/km2, c dân l i s ng
phân tán mà không thành qu n th . Ngo i tr ba DTTS là Hoa, Khmer và
Ch m s ng vùng th p, s còn l i s ng vùng cao v i khí h u và th i
ti t kh c nghi t, nhi u n i g n nh l nh giá, m t quanh n m. G n
ây, có n i l nh d i 00C gây b ng tuy t, nh h ng l n n sinh ho t
c a con ng i, làm ch t hàng lo t cây tr ng và v t nuôi.
Nhìn qua i u ki n t nhiên y c ng th y s khó kh n c a h c sinh
DTTS trong vi c n tr ng nh th nào. Không nh ng th , hi n nay v n
còn nhi u n i ch có ng cho xe c gi i ch y t huy n lên t nh mà v n

ch a có ng t xã lên huy n, ch a nói n ng liên xã. Vi c h c sinh
ti u h c i h c xa 5 — 7km là chuy n ph bi n (l p 4, 5 các em ph i v h c
i m tr ng chính). Không có c u, c ng ch ng có ò, h c sinh ph i bám
dây, th m chí b i qua sông ánh b c v i t th n
n tr ng i h c.
N n l núi, s t ng, cây , l quét kéo theo bi t bao bi k ch cho ng
bào mi n núi là chuy n th ng nh t m i khi n mùa m a bão.
ng bào các DTTS c trú t p trung thành làng (b n, buôn, p). N u xét
n v hành chính c p xã thì ít có xã nào ch có m t dân t c mà các dân
60

|

MODULE TH 2


t c s ng an xen v i nhau. Song n u n v làng thì có nhi u làng ch
có m t dân t c sinh s ng, s giao ti p v i bên ngoài ch di n ra vào ngày
ch phiên. Cu c s ng g n bó v i thiên nhiên, tính ch t c i m lao
ng th công là ch y u làm n y sinh t duy c th .
Kinh t mi n núi ch m phát tri n là c i m quan tr ng th hai nh
h ng n tâm lí h c sinh DTTS. ng bào mi n núi s ng ch y u vào
ngh r ng. Ru ng b c thang, n ng r y không cung c p lúa g o và
l ng th c, d n n vi c phá r ng làm n ng. R ng b tàn phá không
th ng ti c, k c r ng nguyên sinh. Khoáng s n b ào b i vô t i v . á
núi b o g t, th m chí san b ng. H th ng thu i n l n và nh
c
xây d ng mà thi u s tính toán th u áo và ng b . Thêm vào ó là s
bi n i khí h u ngày m t kh c nghi t h n nên h u qu mà ng i dân
ph i gánh ch u là n n s t l , l quét, cháy r ng, m t nhà c a, c a c i và

tính m ng. Nh ng s n ph m cây công nghi p nh chè, cà phê, i u thì
n m c n m m t, khi r lên thì ua nhau tr ng, khi th t thu thì ua
nhau ch t phá.
M t s c s n mi n núi nh m n, xoài, ào… không bi n thành s n
ph m hàng hoá vì không có ng giao thông, không v n chuy n c
v thành ph nên không góp ph n c i thi n i s ng c a ng i dân.
Nhi u vùng có c a ngõ biên gi i, ng i dân trong ó có c h c sinh TH,
THCS tham gia v n chuy n hàng l u ki m n… Nói tóm l i, nghèo
ói v n luôn là m i e do th ng nh t i v i ng bào các DTTS và
con em h .
Tình tr ng nghèo ói ph i tham gia lao ng tr c tu i là ph bi n
không ch i v i DTTS mà ngay c nhi u vùng nông thôn, t t y u d n
t i tình tr ng b h c có th i h n ho c b h c lâu dài. n c xã ông
S n thu c huy n mi n núi Tân S n, t nh Phú Th ch cách Hà N i h n
100km, v i di n tích 4.329km2, n i sinh s ng c a ba dân t c M ng, Dao,
Kinh có 717 h dân, h n 3.318 nhân kh u nh ng có t i 527 h có s
nghèo, chi m 73,5%. Xã Thu Ng c, c ng thu c huy n này, n i sinh s ng
c a các dân t c M ng, Dao, Kinh, Tày có 1.225 h dân v i 5.745 nhân
kh u thì có t i 722 h nghèo, chi m t l 63%. Nhi u tr ng không có n i
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

61


bán trú, các em ph i i h c r t xa, t sáng s m. Có tr ng dành c
m t s phòng làm n i cho các em thì ch r t ch t ch i, m t gi ng
2 t ng cho 4 em, m i phòng có t i ít nh t 16 em. Ch hai xã thu c m t
huy n mi n núi ch a ph i là nghèo nh t n c, mà cu c s ng c a h c

sinh DTTS ã nh th , thì không c n thuy t minh nhi u c ng hi u
các em ch u nh h ng c a s nghèo ói nh th nào.
Công vi c h ng ngày c a ng bào DTTS thu c di n lao ng gi n n,
có tính truy n th ng, g n v i t nhiên, d a vào t nhiên. Trên th c t
nhi u lúc, nhi u n i có th th y, v i t t ng Không có lúa ngô thì ói,
không có cái ch c ng không ch t nên nhu c u h c t p c a h c sinh ch a
c t ra m t cách b c bách. Nhi u chuyên gia n c ngoài h i các em
vì sao không i h c ti ng ph thông. Các em tr l i, có gi i ti ng Kinh khi
v nhà làm n ng làm r y c ng ch ng dùng n cho nên không c n h c.
ó là m t rào c n l n, n u không mu n nói là l n nh t trong vi c v n
ng h c sinh t i tr ng. M c dù nhu c u giáo d c là r t c n thi t,
nh ng m t khi h ã không mu n, t c là không có nhu c u, thì vi c
dùng m nh l nh hành chính công v
gi i quy t là r t khó. Ch còn
bi n pháp v n ng, thuy t ph c h d n c m th y có nhu c u, và
công vi c ó không th c p t p, mà ph i c n có th i gian.
ó là ch a nói n c s v t ch t, l p h c, bàn gh , nhà bán trú, thi t b
d y h c, i n, n c s ch, nhà v sinh nhi u tr ng, nhi u vùng r t thi u
th n, n u không mu n nói là ch a có gì áng k . Trình dân trí th p,
phúc l i xã h i, các d ch v v y t , lao ng, b o hi m, giao thông, b u
i n, phát thanh, truy n hình… nhìn chung còn r t th p kém, m t s còn
xa l ho c ch a n c v i ng bào mi n núi. ó c ng là m t h n ch
quan tr ng trong vi c thu hút h c sinh n tr ng và m b o s s .
ng bào DTTS sinh s ng nhi u vùng trong c n c. Tây B c có, ông
B c có, ng b ng ven bi n Trung B có, ng b ng sông C u Long có,
Tr ng S n— Tây Nguyên có. Chính vì c i m a lí, th nh ng khác
nhau nên t p quán canh tác có khác nhau. Có n i có c i m canh tác
n ng r y, có n i canh tác ru ng n c. âu, t p quán canh tác c a
ng bào c ng ph n ánh trí thông minh và óc sáng t o. Vi c d n th y,
62

|

MODULE TH 2


nh p i n t d i sông su i lên thì dùng c n n c, t trên xu ng thì
dùng m ng máng khoét trên m t t và n i có a hình ph c t p nh
trên ng n c v ph i qua m t cánh ng tr ng ch ng h n, thì dùng
máng l n b ng tre b ng, nói lên i u ó.
Thi u ru ng thì bi n i d c thành ru ng b c thang, thi u n ng r y thì
gùi t vào h c á. Ngô thì m c t h c á th ng lên chi m l nh không
gian. Còn m t b ng không th tr ng c vì nh ng t ng á to thì tr ng bí
vào h c cho dây bí th a s c leo lên. S c ch u ng v t lên trong gian
khó c a ng bào các dân t c là m t t p tính c ng ng r t áng khâm
ph c. Khi nghiên c u v tâm lí h c sinh DTTS, do nh ng nh h ng c a
v n hoá và i u ki n s ng, các em ngay t lúc còn nh ã quen v i cu c
s ng t l p, quen ch u ng gian kh , bi t t gian kh mà v t lên. Các
em không thi u trí thông minh và óc sáng t o. V n là nhà tr ng và
các th y cô giáo ã làm gì ngu n sáng t o y c kh i lên.
Nh ng ph m ch t cao quý c a ng bào các DTTS có tác ng không
nh n t t ng, tình c m và i s ng tâm h n h c sinh dân t c, ó là
truy n th ng yêu n c, m t lòng m t d v i cách m ng, tinh th n u
tranh kiên c ng, b t khu t, ni m tin son s t vào s nghi p gi i phóng
dân t c, tình oàn k t xuôi ng c và lòng trung th c. N m 1941, sau bao
n m bôn ba tìm ng c u n c, Ch t ch H Chí Minh tr v m nh t
Cao B ng. C n c a c a cu c kháng chi n th n thánh ch ng th c dân
Pháp c thành l p các t nh mi n núi phía B c. Nh ng a danh
Cao — B c — L ng, Hà — Tuyên — Thái mà Thái Nguyên c coi là Th ô
gió ngàn ã i vào l ch s u tranh cách m ng c a dân t c. Trong công

cu c kháng chi n ch ng M c u n c, Buôn Ma Thu t và các t nh mi n
núi Tây Nguyên c ng c ghi danh. Nh ng ng i con u tú nh
Hoàng V n Th , inh Núp, Kim ng, V A Dính, La V n C u… mãi mãi
là ni m t hào c a các dân t c thi u s anh em.
Trong c hai cu c kháng chi n, ng bào các DTTS ã tham gia chi n u
và ph c v chi n u nh ti p l ng, t i n, m
ng, ch m sóc th ng
b nh binh; ã c u mang cán b n m vùng ho t ng bí m t, làm giao liên
d n ng cho quân gi i phóng và tr c ti p tham gia chi n u cùng b
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

63


i, tiêu hao l c l ng ch, di t ác ôn, phá th kìm k p và âm m u l p p
chi n l c; âm th m gieo ho ng s và ch t chóc lên u quân ch b ng
h m chông, b y á, ong vò v , cung n và nh ng m i tên t m thu c c…
Truy n th ng này c n c kh i d y, gìn gi và phát huy i v i h c sinh
DTTS tr thành ni m t hào, ni m khích l các em v t khó, quy t
tâm h c t p, rèn luy n, x ng áng v i quê h ng và dân t c mình.
M t nét i n hình v v n hoá xã h i c a ng bào các DTTS là m i quan
h dòng t c hay còn g i là quan h t c ng i. M i quan h này có hai m t.
M t tích c c là s tôn tr ng n m c tuân th tuy t i ng i ng u.
Ti ng nói c a già làng nhi u khi có hi u l c và hi u qu h n nh ng m nh
l nh hành chính, th m chí c lu t pháp. Nh ng ng i mang cái ch t c là
mang ánh sáng v n minh n b n làng, nh ng th y giáo, cô giáo là i
t ng c ng i dân kính tr ng, th m chí tôn sùng. N m c c i m
tâm lí này, tr c h t c n tác ng t các già làng, sau ó là c n n s t n

tu c a các th y cô giáo trong công tác v n ng thì vi c thu hút h c sinh
n tr ng c ng nh duy trì s s s
c thu n l i h n.
Trong m i quan h dòng t c, c n thi t ph i k n m i quan h trong
t ng gia ình vì dòng t c bao g m nhi u gia ình. Có th nói các DTTS
ã có m t v n hoá gia ình h t s c t t p. V n hoá gia ình ã m b o
cho thu n phong m t c. Có th l y m t ví d v dòng h Giàng xã Sáng
T o, huy n Mù Cang Ch i, t nh Yên Bái. Dòng h này v n có truy n
th ng h c. Các thành viên dòng h u cam k t, tr n tu i i h c u
ph i c n tr ng (theo Chào bu i sáng ngày 5/3/2012 trên VTV1).
Tuy nhiên, nhi u t p t c c ng nh nh ng l làng, l b n nhi u n i ã
tr thành lu t t c, nhi u khi có uy l c h n phép n c c ng là m t c n tr
áng k cho s phát tri n kinh t , v n hoá — xã h i và giáo d c mi n
núi. T c t o hôn khi n h c sinh l p 5 ã có ý th c chu n b cho vi c l y
v l y ch ng, c bi t là v i các em gái; t c ma chay, c i xin, các l nghi
cúng bái quanh n m su t tháng, kéo theo n n u ng r u, say x n…
khi n h c sinh ngh h c dài ngày và t ngh h c d n n nguy c b h c.
Nh ng tác ng c a i s ng hi n i c ng là m t y u t không th
không nh c n. M t khi t n c m c a, các chính sách thông thoáng,
64

|

MODULE TH 2


kinh t th tr ng, giao l u r ng rãi không ch u s b quan t a c ng, vi c
i l i trong n c và c vi c qua l i c a kh u d dàng h n ã khi n ng i
dân mi n núi m r ng t m nhìn, mang n nhi u tác ng tích c c.
M t b ph n ng i DTTS ã nh n th c r t nhanh c h i này nên c g ng

h c h i t sách v , t th c t i s ng, t nh ng ph ng ti n thông tin
i chúng, ti p c n nh ng nét p c a i s ng v n minh qu c gia và
qu c t , b c u hình thành l i s ng hi n i nh ng thành ph , th
xã, th tr n và th t thu c các t nh mi n núi. S chuy n bi n tích c c có
th nh n th y t bên ngoài qua vi c góp ph n xây d ng ô th , trong
kinh doanh nh p kh u và xu t kh u, trong quan h giao ti p, trong v n
hoá h ng th v t ch t c a cá nhân và gia ình. b ph n ng i DTTS
này hình thành nhu c u h c t p m i. H cho con em mình h c tr ng
i m, h c i h c ho c i h c n c ngoài. H có ti m l c tài chính và
mong mu n cho con em mình c m m t nên s n sàng áp ng
nh ng yêu c u c a nhà tr ng. B i th , trong công tác qu n lí giáo d c,
c n quan tâm n b ph n ng i DTTS này. ó chính là nh ng y u t
manh nha cho m t s phát tri n tích c c nh ng vùng mi n núi.
Bên c nh ó, m t b ph n khác nhi u h n, l i choáng ng p tr c s
thay i i u ki n s ng t ph ng ti n i l i, nhà hàng, quán xá n xu
h ng ch i b i, hút sách cùng nh ng t n n xã h i khác, và h ti p nh n
chúng m t cách tiêu c c. H có tâm lí thu n tuý là h ng th , th c
d ng, ua òi, ham v t ch t, ch bi t hôm nay mà không c n bi t ngày
mai, nh t là i t ng thanh thi u niên. B ph n thanh thi u niên này
r t d b h c v n chuy n hàng qua biên gi i ki m vài ch c ngàn m t
ngày, r i lao vào nh ng thú vui và nh ng cám d v t ch t khác.
2. Một số đặc điểm tâm lí của học sinh dân tộc thiểu số cấp tiểu học
đối với học tập
Tâm lí h c sinh DTTS mang c i m c a tâm lí dân t c. Theo các nhà
tâm lí Nga thì m t trong nh ng nhi m v quan tr ng c a tâm lí h c dân
t c là nghiên c u so sánh các c i m sinh lí, các quá trình t duy, trí
nh , c m xúc, ngôn ng và tính cách các dân t c. Vì th khi nghiên c u
tâm lí h c sinh DTTS, ta ph i ch ra c nh ng nét c tr ng c a các
hi n t ng tâm lí trên.
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

65


Dân t c thi u s : khái ni m “dân t c thi u s ” dùng

ch nh ng dân t c
có s dân ít, chi m t tr ng th p trong t ng quan so sánh v l ng dân
s trong m t qu c gia a dân t c.
Theo Ngh nh s 05/2011/N —CP ban hành ngày 14/1/2011 v công tác
dân t c nh ngh a “Dân t c thi u s là nh ng dân t c có s dân ít h n so
v i dân t c a s trên ph m vi lãnh th n c C ng hoà xã h i ch ngh a
Vi t Nam”. Vi t Nam, dân t c Kinh là dân t c a s , còn các dân t c
khác nh Tày, Nùng, Mông, Dao, Jrai, Khmer, Ch m,... là dân t c thi u s .
Vùng dân t c thi u s : c ng theo Ngh nh s 05/2011/N —CP gi i thích:
“Vùng dân t c thi u s là a bàn có ông các dân t c thi u s cùng sinh
s ng n nh thành c ng ng trên lãnh th n c C ng hoà xã h i ch
ngh a Vi t Nam”.
Quan i m nghiên c u c i m tâm lí c a h c sinh DTTS là: tìm hi u cái
c thù trong cái ph bi n, cái riêng trong quan h v i cái chung; quan
i m bình ng, oàn k t, t ng tr giúp nhau cùng phát tri n gi a
các dân t c, ng th i m b o nguyên t c c b n c a phép bi n ch ng
duy v t khi nghiên c u và lí gi i hi n t ng tâm lí ng i.
H c sinh TH ng i DTTS c ng có nh ng c i m tâm lí chung nh nh ng
h c sinh TH cùng trang l a. Tuy nhiên, bên c nh nh ng c i m chung ó
các em có nh ng nét c tr ng riêng, nh ng c tr ng mang tính t c ng i
và nh ng c tr ng do i u ki n t nhiên, kinh t , v n hoá t o nên.
Tr c h t là s chu n b tâm lí n tr ng: có th quan ni m s chu n b

này là ti n quan tr ng cho quá trình nh n th c tr c khi i h c c a
h c sinh. mi n núi, nh ã trình bày, các t ch c xã h i, gia ình,
tr ng h c ch a t o ra m t b c chuy n bi n rõ nét v m t tâm lí n
tr ng cho HS, c ng nh vi c t o ra nhu c u, h ng thú thích i h c. Các
nét tâm lí nh ý chí rèn luy n, óc quan sát, trí nh , tính kiên trì, tính k
lu t... c a h c sinh DTTS ch a c chu n b chu áo. Vi c h c ch a
c coi tr ng vì thi u ng c thúc y, hay nói cách khác, quá trình
chuy n hoá nhi m v , yêu c u h c t p c ng nh c ch hình thành
b n thân h c sinh di n ra ch m ch p.
66

|

MODULE TH 2


a. M t s

c i m v c m giác, tri giác

Tri giác là m t quá trình tâm lí ph n ánh m t cách tr n v n các thu c
tính c a s v t, hi n t ng khi chúng tr c ti p tác ng vào các giác
quan c a con ng i.
H c sinh DTTS sinh ra và l n lên mi n núi cao, hoàn c nh kinh t — xã
h i, hoàn c nh t nhiên và hoàn c nh h ng th s giáo d c khác v i
ng b ng và thành ph , ã t o cho các em m t s c i m riêng v tri
giác. Nghiên c u c i m tri giác c a h c sinh TH ng i DTTS có th
rút ra m t s nh n xét sau:
— i t ng tri giác c a h c sinh DTTS c p ti u h c ch y u là nh ng s
v t g n g i, cây, con, thiên nhiên,… Thói quen tri giác không gian thi u

chính xác, o m không gian, th i gian b ng nh ng quy c có tính
c ng ng nh : kho ng, vài qu i, vài c i g o, bu i làm... thay cho các
i l ng o th i gian và không gian.
H c sinh DTTS có nh y c m cao v thính giác và th giác. Tai và m t
c a các em r t tinh nh y là do t nh các em ã theo ng i l n vào r ng
s n b n, b y chim, tìm cây, tìm rau r ng nên hình thành thói quen tri
giác t p trung, kh n ng phân bi t s v t và hi n t ng t t. Các em có
th nghe và phân bi t rõ t ng lo i ti ng chim hay ti ng thú r ng, th m
chí có th nh n bi t ti ng ng r t nh t b c i c a nh ng con v t
trong r ng sâu. Ngoài thính giác, th giác c a các em c ng có nh y
c m r t cao. Vào r ng, các em có th phân bi t c hàng tr m lo i cây
khác nhau. T xa, các em có th nhìn th y các lo i cây các em c n tìm,
th m chí có th nhìn th y nh ng côn trùng r t nh . S d m t c a các em
tinh t ng và nh y c m nh v y là do các em c l n lên trong m t môi
tr ng n c trong s ch h n h n các vùng khác. B nh au m t h t h u
nh không có mi n núi. Ng i dân th ng xuyên t m, r a b ng n c
nóng, ó là t p quán t ngàn i l i.
— Tuy có nh y c m cao v thính giác và th giác, song trong h c t p, s
nh h ng tri giác theo các nhi m v t ra v i h c sinh DTTS c p ti u
h c l i ch a cao. Các em hay b ng ngàng, b thu hút vào nh ng thu c
tính r c r , màu s c m i l bên ngoài c a i t ng tri giác. Quá trình
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

67


tri giác th ng g n v i hành ng tr c ti p, s mó, g n v i màu s c h p
d n c a s v t t o ra h ng ph n, xúc c m H c sinh.

— Tính k ho ch và s kiên trì quan sát trong quá trình h c t p các em
h c sinh DTTS c p TH, k c h c sinh THCS mi n núi còn r t h n ch .
ây là m t tr ng i cho các th y cô giáo khi ph i th c hi n m t gi gi ng
thi u dùng d y h c, thi u ngôn ng dân t c gi ng gi i các t khó
cho các em. Khi ã không hi u bài mà giáo viên l i nói nhanh ho c nói
quá to thì s chán n n c a các em n r t nhanh. Các em có th không
phá phách, không nói chuy n mà v n ng i yên ngoan ngoãn, song không
còn t p trung quan sát, trong u các em h u nh không ho t ng. Các
em ch nhìn và nghe nh ng gì mà các em c m th y d tri giác mà thôi.
b. M t s

c i m v t duy

T duy là m t quá trình tâm lí ph n ánh nh ng thu c tính b n ch t,
nh ng m i liên h bên trong có tính quy lu t c a s v t hi n t ng trong
hi n th c khách quan, mà tr c ó ta ch a bi t. N u c m giác, tri giác
m i ch ph n ánh c nh ng thu c tính bên ngoài, nh ng m i liên h
và quan h bên ngoài c a s v t và hi n t ng, thì t duy ph n ánh
nh ng thu c tính bên trong, nh ng cái b n ch t, nh ng m i liên h và
quan h có tính quy lu t c a s v t hi n t ng.
Tính ch t t duy: T duy c a h c sinh DTTS c p ti u h c c ng mang y
các c i m c b n nh các h c sinh dân t c khác ng b ng hay thành
ph , ó là: tính có v n c a t duy, tính gián ti p c a t duy, tính tr u
t ng và khái quát c a t duy, tính ch t lí tính c a t duy, t duy có quan h
ch t ch v i ngôn ng , t duy có quan h m t thi t v i nh n th c c m tính.
Các lo i t duy: h c sinh DTTS c ng có y các lo i t duy, ó là: t
duy tr c quan — hành ng, t duy tr c quan — hình nh, t duy tr u
t ng hay t duy t ng , lôgic. Ba lo i t duy trên t o thành các giai o n
phát tri n c a t duy trong quá trình phát sinh ch ng lo i và cá th .
Quy lu t t duy: Dù có phát tri n ch m, song t duy c a h c sinh DTTS

c ng tuân th các quy lu t chung c a t duy, ó là: t duy là m t quá
trình tâm lí, t duy là m t hành ng trí tu .
68

|

MODULE TH 2


Thao tác t duy: Xét v

b n ch t thì t duy là m t quá trình cá nhân th c
hi n các thao tác trí tu nh t nh gi i quy t v n hay nhi m v
c t ra cho nó. Cá nhân có t duy hay không t duy chính là ch
h có ti n hành các thao tác t duy trong u mình hay không. Vì v y,
các nhà tâm lí h c còn g i các thao tác t duy là các quy lu t bên trong
(n i t i) c a t duy. Có các thao tác t duy c b n nh sau: phân tích —
t ng h p; so sánh, tr u t ng hoá — khái quát hoá.
Tuy có y nh ng c i m t duy, tính ch t t duy, các lo i t duy và
các quy lu t, thao tác t duy nh t t c h c sinh khác, h c sinh DTTS c p
ti u h c c ng có các c i m t duy riêng bi t sau ây:
— N i b t trong t duy c a h c sinh DTTS c p TH là các em ch a có thói
quen làm vi c trí óc, a s các em ng i suy ngh , ng i ng não. Khi v p
ph i v n khó trong bài h c là các em b qua, không bi t c i c l i,
l t il tl iv n
hi u. Các em ch a có thói quen k t h p ki n th c
c a bài m i v i ki n th c c a bài c nên th ng không hi u b n ch t c a
v n . Các em không phát hi n ra nh ng v n c n th c m c. Có khi
không hi u, nh ng các em không dám h i th y cô giáo và b n bè vì s
các b n c i ho c ánh giá mình "d t". Các em th ng suy ngh v ki n

th c c a bài h c m t cách xuôi chi u, d dãi. Khi suy xét m t v n hay
m t hi n t ng nào ó, các em không bi t i sâu tìm hi u nguyên nhân,
ý ngh a, di n bi n, h u qu ,… mà d dàng th a nh n nh ng i u ng i
khác nói. T ó d n n vi c h c sinh khó có kh n ng t h c t t. Các
em thích h c thu c, th m chí h c thu c c ph n ghi sai trong v mà v n
không hi u. ó chính là h n ch r t hay m c ph i c a h c sinh DTTS.
— T duy c a h c sinh ti u h c ng i DTTS còn th hi n s kém nhanh
nh n, kém linh ho t. Kh n ng thay i gi i pháp, thay i d ki n cho
phù h p v i hoàn c nh còn ch m ch p, máy móc, r p khuôn. Nguyên
nhân chính là do cu c s ng c a các em ít có s tranh lu n hay u tranh
b ng lí lu n, ít giao ti p, ít va ch m v i th c t cu c s ng ph c t p nh
mi n xuôi và ô th . Chính vì th , h c sinh d tho mãn v i nh ng gì có
s n, ít ng não i m i, d n t i kh n ng c l p t duy và óc phê phán
r t h n ch . M t khác, do thi u v n t v ng ti ng Vi t, kh n ng s d ng
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

69


—

—

—
—

c.

ngôn ng y u nên các em lúng túng trong suy ngh , ng i tranh lu n, ng i
trình bày m t v n khó, s nói sai s b các b n c i.
Trong t duy c a h c sinh ti u h c ng i DTTS, kh n ng "t duy tr c
quan — hình nh" t t h n "t duy tr u t ng — lôgíc". i v i các s v t,
hi n t ng c th , g n g i v i i s ng, các em t duy d dàng h n so v i
các s v t, hi n t ng các em ch a c nhìn th y, ch a c c m nh n.
Ví d : Khi cho phân tích câu nói "R ng vàng, bi n b c", các em phân tích
"r ng vàng" r t t t, nào là các lo i g quý, các lo i chim muông, các lo i
thú r ng, các lo i qu ng...; nh ng khi phân tích hai ch "bi n b c" thì các
em ch nói c bi n có "nhi u cá" là h t. Ho c khi t v "gió", n u là "gió
ngàn" thì các em hi u r t rõ, nói c r t nhi u v n ; nh ng n u h i các
em v "gió n m Nam" thì các em l i không nói c gì… V i nh ng v n
òi h i ph i suy ngh tr u t ng và ph c t p, các em th ng g p nhi u
khó kh n, ó là do các em không quen suy ng m nh ng v n ph c t p
và do ngôn ng ph thông còn r t h n ch .
V các thao tác t duy, h c sinh ti u h c ng i DTTS r t y u v kh n ng
phân tích, t ng h p và khái quát. i m y u c b n là s thi u h t toàn
di n khi các em phân tích, t ng h p và khái quát. Các em r t khó có
th t ng h p ho c khái quát c nh ng ki n th c, tri th c ã h c.
H c sinh ti u h c ng i DTTS th ng t n t i ki u t duy kinh nghi m
(trên 90%). Còn ki u t duy lí lu n, t duy sáng t o, t duy khoa h c thì
kém phát tri n (ch a n 10%).
Quá trình t duy th c ch t là m t quá trình ho t ng trên c s s d ng
các thao tác t duy l nh h i khái ni m, tri th c, k n ng, k x o. S l nh
h i khái ni m c a HSDT có nh ng c i m áng quan tâm. i v i khái
ni m khoa h c và khái ni m thông th ng, thì s hi u thu c tính b n
ch t khái ni m và s v n d ng các khái ni m ó vào th c t HSDT ch
t t i m c g n trung bình. Các em hay nh m l n gi a thu c tính b n
ch t và thu c tính không b n ch t c a khái ni m.
c i m v trí nh

Trí nh là quá trình tâm lí ph n ánh nh ng kinh nghi m c a cá nhân
d i hình th c bi u t ng, bao g m s ghi nh , gi gìn và tái t o sau ó
70

|

MODULE TH 2


—

—

—

—

trong óc cái mà con ng i ã c m giác, tri giác, rung ng, hành ng
hay suy ngh tr c ây.
Trí nh giúp con ng i l u gi l i nh ng thông tin thu c b ng tri giác
và làm cho nh ng thông tin ó xu t hi n l i khi c n. Ho t ng h c t p
không th không có s tham gia c a trí nh . h c sinh DTTS c p TH có
m t s c i m v ghi nh sau:
Ghi nh máy móc chi m u th . Các em h c sinh DTTS c p TH ghi nh ch
d a trên s l p i l p l i nhi u l n m t cách n gi n. H c v t là hình th c
h c còn t n t i i v i h c sinh Ti u h c và THCS. Nhìn chung, các em còn
ng i tìm hi u ý ngh a c a tài li u. M t khác, do trình ngôn ng ti ng Vi t
th p nên kh n ng liên k t các ph n c a tài li u c a các em không t t. Các
em ch nh các ph n c a tài li u m t cách r i r c, thi u tính liên t c, tính h

th ng. Ngoài ra, do các em không có kh n ng t sáng t o trong vi c trình
bày tài li u, còn giáo viên l i ch chú ý yêu c u h c sinh tr l i úng n i
dung trong sách giáo khoa, úng c t , c câu... cho nên h c sinh DTTS
th ng ch c i c l i tài li u sao cho thu c tr l i câu h i, trong khi
có lúc các em không hi u n i dung c a các câu tr l i ó. Vi c các em ghi
nh máy móc nh th này còn nh h ng n ng n các c p h c ti p theo.
Yêu c u h c sinh DTTS ph i ghi nh có ý ngh a là m t nhi m v h t s c
khó kh n, ph c t p. Vì ghi nh có ý ngh a g n li n v i quá trình t duy,
mà nh trên ã trình bày, t duy c a h c sinh DTTS là ph i có i m t a.
Ghi nh có ý ngh a là ghi nh ch y u c a h c sinh trong quá trình h c
t p, song i v i h c sinh DTTS, luy n cho các em bi t cách ghi nh
có ý ngh a, GV d y ph i kiên trì, th m chí m i bài gi ng ph i l u ý các em
ph i ghi nh cái gì, d a vào âu ghi nh
c ki n th c m i, làm th
nào tìm ra ki n th c là i m t a, r i suy ra n i dung c n nh ,…
H c sinh DTTS c p ti u h c kém kh n ng h i t ng. Do ý chí h c t p
ch a cao, do vi c ghi nh ý ngh a y u nên vi c t o ra nh ng hình nh c
d b không chu n xác, th m chí b méo mó, vì th r t khó h i t ng
úng hình nh.
H c sinh DTTS có kh n ng tái nh n t t, song tái hi n ch a t t. i u này
th hi n qua vi c khi c l i các tài li u ã h c, các em hi u nh ng n u

´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

71


cho các em t trình bày l i v n

ã h c mà không dùng tài li u thì
nhi u em không trình bày c, th m chí có em không nh l i c tài
li u. Do v y, các em hay gi i toán sai v i nh ng phép toán có nh . Có
nh ng h c sinh ã h c l p 6 mà v n không gi i c Toán l p 3. Khi làm
phép c ng theo c t d c, có m t s em h c sinh còn c ng nh sau:
823

Ví d : + 495

(k t qu sai)
Do các em làm phép tính nh sau:
Hàng n v : 3 + 5 = 8
Hàng ch c: 9 + 2 = 11
Hàng tr m: 4 + 8 = 12
Trong khi k t qu úng là 1318.
Các em không bi t chuy n nh hàng ch c sang hàng tr m mà l i ghi 12
tr m, 11 ch c và 8 n v li n nhau thành m t t ng l n h n g n 10 l n so
v i t ng úng. i u ó không th nói do GV d y sai, mà do h c sinh
không hi u khi h c l p d i. Hình nh mà các em thu c v "phép
c ng" r t l m .
12118

d. M t s

c i m v chú ý

V i HSDT c p ti u h c, s t p trung chú ý thi u b n v ng. Chú ý có ch
nh c a các em còn y u, kh n ng i u ch nh chú ý m t cách có ý chí
ch a m nh. S chú ý c a h c sinh òi h i m t ng c thi t th c thúc
y, ví d : c cô giáo khen, c i m cao,…

Nhi u công trình nghiên c u ã kh ng nh, h c sinh ti u h c th ng
ch t p trung và duy trì s chú ý liên t c trong kho ng t 30 — 35 phút.
Song s chú ý c a h c sinh ti u h c DTTS còn ph thu c vào nh p
h c t p và s cu n hút vào cách d y c a giáo viên. Nh p h c t p trong
l p h c c n duy trì m c v a s c v i các em. N u giáo viên ti n hành
bài h c quá nhanh, các em s không theo k p và không hi u c bài.
Ngôn ng gi ng d y trong l p h c v i HSDT là ngôn ng th hai, không
72

|

MODULE TH 2


ph i ti ng m nên n u giáo viên nói quá nhanh, ho c ngôn ng nói
c a giáo viên không rõ ràng, không tròn vành rõ ti ng s khi n h c sinh
r t khó theo dõi và không còn h ng thú t p trung vào bài h c. Giáo viên
c n t ch c các ho t ng h c phù h p v i kh n ng c a HS, giúp các
em có c h i c t tr i nghi m t l nh h i ki n th c.
e. M t s

—
—
+
+

c i m v tình c m

Tình c m là nh ng thái c m xúc n nh c a con ng i i v i nh ng
s v t, hi n t ng c a hi n th c khách quan, ph n ánh ý ngh a c a

chúng trong m i liên h v i nhu c u và ng c c a h . Tình c m là s n
ph m cao c p c a s phát tri n các quá trình xúc c m trong nh ng i u
ki n xã h i.
Tình c m có m t s c i m n i b t sau ây: Rung ng c m xúc mang
tính ch t xác nh, có ý th c; Kho ng th i gian không kéo dài l m; Có th
nh n th c c; Mang tính i t ng. C n c vào n i dung và nguyên
nhân phát sinh ra chúng mà ng i ta chia tình c m thành hai lo i: tình
c m c p th p và tình c m c p cao.
Tình c m c p th p: là tình c m liên quan ch y u n các quá trình sinh
v t h c trong c th , n s tho mãn hay không tho mãn các nhu c u
t nhiên c a con ng i.
Tình c m c p cao: là tình c m liên quan n s tho mãn hay không
tho mãn các nhu c u xã h i c a con ng i. Tình c m c p cao g m ba
nhóm sau:
Tình c m o c: là nh ng tình c m c p cao ph n ánh thái c a con
ng i i v i các yêu c u c a o c xã h i.
Tình c m trí tu : là tình c m g n bó v i ho t ng nh n th c c a con
ng i. Chúng n y sinh trong quá trình ho t ng h c t p và ho t ng
khoa h c c ng nh trong ho t ng sáng t o các môn ngh thu t, khoa
h c — k thu t. Tình c m trí tu r t a d ng, ng i ta có th ghi nh n các
d ng tình c m trí tu sau: Tình c m và ý ngh rõ ràng hay m h ; Tình
c m ng c nhiên khi g p cái m i, b t th ng, ch a bi t; Tình c m không
hi u; Tình c m d oán; Tình c m v ng tin; Tình c m nghi ng .

´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

73

+ Tình c m th m m : là tình c m c hình thành do v p — x u c a i
t ng, c tri giác nh các hi n t ng t nhiên, các tác ph m ngh
thu t hay hình dáng con ng i và c nh ng hành vi và ho t ng c a h .
C s c a tình c m th m m là nhu c u c bi t c tr ng cho con ng i
i v i s rung ng th m m . Trong quá trình phát tri n l ch s c a xã
h i loài ng i, nhu c u th m m ó ã c phát tri n r t m nh m và
c ph n ánh qua các hình th c ngh thu t khác nhau do con ng i
sáng t o nên nh : âm nh c, h i ho , thi ca, ki n trúc…

M t s c i m v tình c m c a h c sinh ti u h c ng i DTTS

— Tình c m c a các em h c sinh ti u h c ng i DTTS r t chân th c, m c
m c, yêu ghét rõ ràng, không có hi n t ng quanh co. H c sinh DTTS vùng
Tây Nguyên và Nam B th ng bi u l tình c m c a mình m t cách rõ r t,
sôi n i, m nh m nh ng h c sinh DTTS khu v c mi n núi phía B c
th ng kín áo, ít b c l ra ngoài. S bi u l tình c m này t ng i n
nh, kéo dài n các l a tu i sau, th m chí c nh ng thanh niên tr ng
thành và ng i già. Nhi u giáo viên công tác mi n núi phía B c nói r ng
khi gi ng bài cho HS, nhi u khi mu n gi ng th t hay, di n c m th t t t, gây
không khí hào h ng, sôi n i ho c mu n t o tình hu ng hài h c h c
sinh c i cho vui, nh ng các em h u nh ch ng i nghe m t cách im l ng,
r t tr t t , r t khó oán c c m xúc c a các em lúc ó di n bi n nh
th nào. Tuy nhiên, bên trong cái v tr m l ng, kín áo, ít nói y c a các em
l i n ch a m t tình c m r t chân thành.
— Các em r t g n bó v i gia ình, làng b n, quê h ng.
— Tình b n c a h c sinh ti u h c ng i DTTS c ng r t c áo, c vài ba
em cùng tu i, h p tính, h p n t ch i thân v i nhau là k t b n tri k ( c
bi t là trong các môi tr ng n i trú), tình c m này t n t i khá b n v ng.
Tình c m b n bè bên c nh nh ng u i m c ng có nh ng h n ch . Ví

d : B n ngh h c c ng ngh h c theo. M t khi các em ã thân nhau thì s
b o v nhau n cùng, cho dù b n có làm i u không hay c ng v n nh t
quy t b o v , che gi u cho b n.
— Tình c m c a h c sinh ti u h c ng i DTTS khá b ng b t và d b t n
th ng. Các em d có ph n ng mãnh li t tr c s ánh giá, nh t là s
74

|

MODULE TH 2


ánh giá thi u công b ng c a ng i l n. ôi khi các em có nh ng ph n
ng r t tiêu c c nh là b h c, ánh l n... Các em r t a chu ng tình
c m và mu n gi i quy t m i v n b ng tình c m. M i khi các em có
khuy t i m, n u GV bi t gi i quy t b ng tình c m, dùng tình c m
phân tích úng sai cho các em thì t hi u qu giáo d c cao h n. N u
c ng nh c, dùng bi n pháp e do thì các em s ph n ng l i m t cách
m nh m . M t em gái dân t c Mông nói: “Khi giáo viên m ng, em th y
bu n và em không mu n h c n a” . Nh ng t n th ng tâm lí có th
xu t phát t nh ng lí do t ng nh r t n gi n nh m t câu m ng, m t
l i phê bình c a th y cô giáo, hay b yêu c u nh n khuy t i m m t cách
thô b o… và h u qu c a nó th t khó l ng. Tâm tr ng c a các em thay
i nhanh chóng, th t th ng, có lúc ang vui nh ng ch vì m t nguyên
c gì ó l i sinh ra bu n ngay, ho c ang lúc b c mình nh ng g p i u gì
thích thú l i t i c i ngay. Do ó, thái c a các em i v i nh ng
ng i xung quanh c ng có nhi u mâu thu n.
(1)

g.

c i m v tính cách

C ng nh h c sinh mi n xuôi và các ô th , h c sinh l p 4, 5 c p ti u
h c ng i DTTS ã b c u có nhu c u t ánh giá, t so sánh mình v i
ng i khác. c bi t các em c ng b t u hình thành và phát tri n s
t ý th c. Tuy nhiên nó ch là m c ban u, các em ch nh n th c hành
vi c a mình, sau ó là nh n th c nh ng ph m ch t o c, tính cách và
n ng l c c a mình trong nh ng ph m vi khác nhau (tình c m, trách
nhi m, lòng t tr ng, danh d , tính nguyên t c, tính m c ích,…).
Nghiên c u tính cách riêng c a h c sinh ng i DTTS c p TH ph i d a
trên m i quan h bi n ch ng gi a ba m t: nh n th c — tình c m — ý chí;
thông qua cách th c th hi n thái tr ng thái xúc c m; thông qua
phong cách s ng: h c t p, giao ti p, lao ng, vui ch i, sinh ho t l p,
sinh ho t các oàn th , v n ngh , th d c th thao; phê bình và t phê
bình; quan h gia ình và thân t c, quan h v i th y cô giáo và b n bè,…
(1)

B GD& T—UNICEF: Nghiên c u chuy n ti p t TH lên THCS c a tr em gái DTTS, 2008, tr 41.
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

75


—

—

—

—

76

|

Tính cách h c sinh DTTS tu i TH có tuân th theo s phát tri n chung
c a l a tu i, song c ng có m t s c i m tính cách riêng nh sau:
Các em s ng r t h n nhiên, gi n d , th t thà, ch t phác. Trong quan h
v i m i ng i các em r t trung th c, th ng ngh th nào thì nói th y,
không bao gi có chuy n thêm b t. V n r t m c m c, chân thành nên
các em mu n m i ng i c ng ph i s ng chân thành v i các em. Các em
mu n m i ng i tôn tr ng trong m i tr ng h p, không mu n ai xúc
ph m n mình.
Do còn nghèo v ngôn ng ti ng Vi t và ít có c h i giao ti p v i xã
h i nên nét tính cách i n hình c a các em h c sinh DTTS r t r t rè, ít
nói và hay t ti. M t ph n là do tính cách y, m t ph n là do s hi u
bi t v ki n th c còn h n ch , nói ra s sai, th y cô và các b n c i
nên các em r t ng i phát bi u ý ki n trong l p. S t ti, r t rè khi n
các em ng i va ch m, không dám u tranh v i nh ng bi u hi n sai
trái c a b n bè xung quanh, ng th i c ng không mu n ai ng
ch m n mình. Tính cách b o th này ã nh h ng t i s phát tri n
nhân cách c a i a s các em h c sinh DTTS.
Các em ã b t u có lòng t tr ng, có tính b o th và c bi t là hay t
ái và hay t i thân. N u không “v a d y — v a d ”, mà phê phán quá áng
ho c cách nói c a giáo viên có ý e n t, coi th ng h c sinh thì s d n t i
k t qu là các em s b h c. Thông th ng, n u m t h c sinh trong l p
b h c thì kéo theo vài h c sinh n a cùng b h c theo.

N u nhà tr ng t ch c b t c công vi c gì mà có s gi i thích c n k
h c sinh hi u n i dung, ý ngh a c a công vi c c n làm, thì các em s tích
c c làm n n i n ch n. H c sinh DTTS c p TH tuy còn nh nh ng
nh ng công vi c lao ng chân tay, v sinh tr ng l p, v sinh môi
tr ng, làm v n, tr ng cây... là nh ng công vi c mà các em r t thích. Vì
v y, giáo viên c n t ch c nh ng ho t ng mang tính t p th các em
có c h i th s c mình, hoà ng và d g n g i. Ngoài ra, giáo viên c ng
c n n m b t nh ng y u t v tâm lí dân t c nh trên
ng viên,
khuy n khích các em h ng hái quan tâm n vi c h c t p, gi ng nh
quan tâm tích c c t i công vi c lao ng chân tay khác.
MODULE TH 2


— M t c i m quan tr ng mang tính dân t c c a h c sinh ti u h c, k c
ng i tr ng thành, ng i già là d tin ng i song c ng d nghi ng .
Khi các em ã tin là tin tuy t i. Nh ng khi ã m t ni m tin thì khó
có th l y l i c. Ng i DTTS nói chung và các em h c sinh TH ng i
DTTS nói riêng r t ghét s ng l a o, x o trá, th o n, thi u chân th t.
Các em th a h ng tính cách t t p cao c c a cha ông mình. Ngay c
v i th y cô giáo, các em r t tin t ng và l ng nghe s ch b o ân c n c a
các th y cô. Nh ng ch c n nh ng hành ng, c ch , l i nói c a th y cô
giáo làm m t ni m tin c a các em thì vi c l y l i ni m tin ó là r t khó
kh n. Vì v y, c n th n tr ng trong cách ng x , song ph i có tình th ng
chân thành và làm g ng t t cho các em thì hình nh c a các th y cô
giáo m i b n v ng trong tâm h n c a các th h h c sinh DTTS.
— Phong t c t p quán các làng b n là th ng suy tôn ng i có o c
m u m c, có trình hi u bi t và có tu i tác cao làm Tr ng b n.
Tr ng b n là ng i r t uy tín, nói sao ng bào làm theo nh v y. Do
ó, ng l i chính sách c a ng mu n n v i dân th ng ph i qua

Tr ng b n. ây là con ng ng n nh t i t ng t i dân. Do v y,
các th y cô giáo vùng cao th ng ph i nh Tr ng b n v n ng
nhân dân cho con em n tr ng h c t p, g p khó kh n thì nh Tr ng
b n giúp .
—
c s ng t nhiên gi a cao nguyên bao la, ho c gi a núi r ng i ngàn
hùng v , dân c th a th t, ít có s tính toán cá nhân, nên các em h c sinh
DTTS c p TH khó hoà nh p v i n p s ng t p th , có k lu t. Các em thích
s ng theo ki u t do, không thích gò bó, ch t ch , vì th các em có nh ng
thói quen ch a t t nh : l m , ch m ch p, lu m thu m, thi u t p trung,
không có tinh th n t h c. i u này ã t o nên nh ng khó kh n trong
vi c qu n lí c a h u h t các tr ng n i trú hay bán trú. Phòng c a các
em th ng r t l n x n, qu n áo, sách v , bát a, giày dép r t tu ti n.
H ng tu n, các th y cô giáo luôn ph i nh c nh các em g p ch n màn,
s p x p dùng g n gàng, song ch c m t vài ngày các em l i bày ra
kh p phòng. Gi y gói và n th a sau khi n xong các em th ng ti n
tay v t t i ch dù tr ng ã có thùng rác kh p n i... ây là tính cách
c hình thành t i gia ình t khi các em còn nh . Thói quen này r t
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

77


khó thay i, gây khó kh n cho công tác qu n lí, khó kh n trong vi c xây
d ng n p s ng v n minh theo tiêu chu n “xanh — s ch — p” c a các
tr ng. Dù v y, trách nhi m c a các th y cô giáo và nhà tr ng là ph i
kiên trì d y d , ch b o cho các em, gi m b t nh ng thói quen x u
trong t p quán sinh ho t c a các em.

— Có nh ng thói quen ng x do phong t c l i nh h ng không nh
n s giao ti p c a các em H c sinh. Các em không bi t cách nói n ng
m m m ng, t nh , hay nói tr ng không, c c l c, không th a g i. Khi g p
khách l , các em không bi t chào h i. Trong gia ình, các em th ng nói
tr ng không v i ông bà, cha m , anh ch . Th m chí có dân t c l m d ng
hai t “m ng”, “câu” là “mày”, “tao” cho t t c các i t ng nh là v
nói v i ch ng, cha nói v i con, em nói v i anh. T t c nh ng c i m
gián ti p nh trên là thói quen ch không ph i là b n ch t tính cách. Do
v y, các th y cô giáo không nên khó ch u khi m i ti p xúc v i các em, mà
ph i kiên trì s a d n cho các em, m t th i gian sau, các em s quen v i
phong cách giao ti p m i.
h. M t s

c i m v nhu c u

Nhu c u là s òi h i c a con ng i v v t ch t ho c tinh th n, c n c
tho mãn s ng và phát tri n m t cách bình th ng. ây, chúng ta
xét t i nhu c u tinh th n ( c h c t p, vui ch i, giao ti p, c tôn
tr ng, c tr thành nhân cách...). Có nhi u nhu c u và nhu c u m i
ng i m i khác. Tuy nhiên, không ph i lúc nào ng i ta c ng òi h i
tho mãn t t c các nhu c u c a mình, mà trái l i, m t th i i m, m t
hoàn c nh nh t nh, m t s nhu c u này n i lên hàng u, c p thi t
h n còn nh ng nhu c u khác l i “l n chìm” i. T a h nh m i lúc nh
th , con ng i có m t h th ng nhu c u (chùm nhu c u) nh t nh, s p
x p theo m t tr t t nh t nh và tr t t này c ng th ng xuyên bi n
ng theo m i quan h c a ch th v i hoàn c nh.
Nhu c u h c t p: i v i h c sinh TH nói chung và h c sinh DTTS l a tu i
này nói riêng, n tr ng i h c là s thay i c n b n c a ho t ng ch
o. Do ó, nhu c u h c t p ây c n c t lên hàng u. Lúc này,
nh n th c c a các em b t u có s chuy n bi n tích c c, ý th c v mình là

78

|

MODULE TH 2


HS, ý th c t p th , k lu t h c t p ph i tr thành n p s ng m i, thói quen
m i và d n c kh c sâu trong m i H c sinh. T i tr ng, các em ti p xúc
v i môi tr ng có nhi u i u m i l . S thích thú v i nh ng i u m i l
(hàng quán, thi t b k thu t m i, internet...) khi n tr t t nhu c u c a các
em nh t th i ch a phù h p v i yêu c u phát tri n nhân cách.
Trong các nhu c u h c t p nói chung, nhu c u h c t p ti ng Vi t c a các
em ch a c nh hình m t cách v ng ch c. GV c n giúp h c sinh có
nhu c u h c t p ti ng Vi t ngày càng cao h n, vì ây là ph ng ti n giao
ti p và h c t p quan tr ng cho h c sinh DTTS. Các em c n ph i ý th c
c ti ng Vi t là m t công c , m t ph ng ti n quan tr ng h c t t các
môn khoa h c khác và ph i tr thành m t nhu c u, ch không ch d ng
vi c coi ti ng Vi t nh m t môn h c. Tuy nhiên, i v i h c sinh DTTS,
ti ng m là ngôn ng s d ng nhà và c ng ng, và là m t y u t
không th tách r i, do v y không th h n ch , c ng ép, xoá b thói quen
s d ng ti ng m c a các em trong giao ti p, trong h c t p. i u quan
tr ng là hình thành cho các em m t cách nhìn m i v giá tr c a ngôn ng
công c và ngôn ng m trong h c t p và i s ng xã h i.
M t s nhu c u khác: Nh ng tác ng bên ngoài có vai trò quan tr ng vì
nó áp ng nhu c u c a h c sinh DTTS c p ti u h c. Nhu c u c
khen, có c uy tín tr c b n bè ho c nhu c u c ch i, ho t ng
ngo i khoá... u có tác d ng tích c c i v i ho t ng h c t p c a H c
sinh. Do v y, vi c m r ng ph m vi nhu c u qua các ho t ng nh : t
ch c ho t ng t p th , lao ng, vui ch i, v n hoá th thao... là ti n

n y sinh nhu c u m i — nhu c u nh n th c. T ch c h c t p theo các
hình th c khác nhau nh t h c, h c ngoài gi chính khoá, h c qua tình
hu ng, h c qua ho t ng ngo i khoá,… u có tác d ng b sung tri
th c, m ra nh ng nhu c u m i cho h c sinh DTTS.
i t ng c b n c a ho t ng h c t p là tri th c, k n ng, k x o mà
h c sinh c n chi m l nh. “ i t ng y, v t ch t hay tinh th n, ng th i
c ng là cái “v t th hoá” nhu c u thúc y ho t ng. B ng cách chi m
l nh i t ng m t cách v t ch t hay tinh th n, ch th tho mãn nhu
c u c a mình, t c là th c hi n c xu h ng c b n c a ho t ng
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH DwN T˜C šT NG£ªI, H’C SINH KHUYŠT T|T HO‚C... C HOrN CtNH KH KH}N

|

79