con người và môi trường chương 0

ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TP.HCM
KHOA MÔI TRƯỜNG

CON NGƯỜI & MÔI TRƯỜNG

GVGD: TS. Lâm Văn Giang
Email:


Trái đất

Đời sống con người

Khí
quyển

Thủy
quyển

Dân
số

Kỹ
thuật

Địa
quyển

Sinh
quyển

Kinh
tế

Chính
trị

Gioi thieu mon hoc

2


Mục tiêu môn học
Môn học nhằm trang bị cho sinh viên các kiến thức cơ bản về:

 Quá trình phát triển của con người và tác động của con người đến môi
trường,

 Mối tương tác giữa con người và môi trường.
 Có thái độ tích cực về mối quan hệ tác động qua lại giữa môi trường
và con người; hướng đến ý thức bảo vệ môi trường và phát triển kinh
tế - xã hội một cách bền vững…

Gioi thieu mon hoc

3


Nội dung tóm tắt môn học
 Cung cấp và trình bày các kiến thức về con người và sự phát triển của con người;
sự tác động của con người vào môi trường; hậu quả của sự tác động đó ngược trở

lại đối với con người; đồng thời giới thiệu các khái niệm về sinh thái, tài nguyên,
môi trường.
 Đưa ra các biện pháp cơ bản để bảo vệ môi trường, bảo tồn tài nguyên mà đỉnh
cao của nó là phát triển bền vững – một sự kết hợp hài hòa và tối ưu cho sự phát
triển của con người trong khi vẫn bảo vệ được môi trường tự nhiên và xã hội.
 Định hướng cho sinh viên những kiến thức cơ bản cần thiết phục vụ cho chuyên
ngành của mình, giúp người kỹ sư ra trường có ý thức cao và nắm được các vấn
đề môi trường trong công việc sau này.

Gioi thieu mon hoc

4


Nội dung môn học
TG học Nội dung
1 tuần

Con người và quá trình phát triển
1. Quá trình phát triển của con người
2. Một số yếu tố tác động đến con người
a. Phương thức sống và thức ăn
b. Khí hậu
c. Môi trường địa hóa
3. Các hình thái kinh tế mà loài người đã trải qua
4. Dân số và các vấn đề về dân số
a. Quan điểm về dân số học
b. Quá trình tăng dân số và đô thị hóa
c. Dân số với sự tồn tại và phát triển xã hội

Gioi thieu mon hoc

5


Nội dung môn học
Tuần

Nội dung

2 tuần

Môi trường và tài nguyên
1. Tổng quan về môi trường
a. Khái niệm
b. Thành phần môi trường
c. Các quyển trên trái đất
2. Các khái niệm liên quan
a. Sự cố môi trường
b. Suy thoái môi trường
c. Khủng hoảng môi trường
d. Đạo đức môi trường
3. Khái niệm về sinh thái
a. Hệ sinh thái
b. Các chu trình sinh-địa-hóa
4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên
a. Phân loại tài nguyên thiên nhiên
b. Vai trò của tài nguyên và môi trường cho quá trình phát triển

Gioi thieu mon hoc

6


Nội dung môn học
TG học Nội dung
2 tuần

Tương tác giữa con người và môi trường
1. Khái niệm về mối tương tác giữa con người và môi trường
2. Tác động của con người đến môi trường
a. Giảm đa dạng sinh học
b. Cạn kiệt tài nguyên
c. Biến đổi khí hậu/thiên tai
3. Ô nhiễm môi trường
a. Ô nhiễm môi trường nước
b. Ô nhiễm môi trường không khí
c. Ô nhiễm môi trường đất
4. Tác động của ô nhiễm môi trường tới sức khỏe con người
a. Các bệnh liên quan đến ô nhiễm nước
b. Các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí
c. Các bệnh liên quan đến ô nhiễm rác thải
Kiểm tra giữa kỳ

Gioi thieu mon hoc

7


Nội dung môn học

TG học Nội dung
2 tuần

Cách tiếp cận bảo vệ môi trường và tài nguyên
1. Bảo vệ môi trường bằng các công cụ kiểm soát và mệnh lệnh
a. Luật môi trường
b. Các quy định và văn bản pháp lý dưới luật
2. Bảo vệ môi trường mang tính phòng ngừa
a. Định nghĩa/khái niệm
b. Giảm thiểu tại nguồn (Cleaner Production/reduction at source)
c. Tái chế, tái sử dụng
d. Hiệu quả sinh thái
3. Các hệ thống quản lý môi trường
a. Hệ thống quản lý môi trường theo tiêu chuẩn ISO
b. Kiểm toán môi trường
4. Thứ bậc các hệ hệ thống quản lý môi trường: không xử lý/kiểm
soát và xử lý/xử lý cuối đường ống/sản xuất sạch hơn/Hiệu quả
sinh thái

Gioi thieu mon hoc

8


Nội dung môn học
Tuần
2

Nội dung
Phát triển bền vững

1. Khái niệm về phát triển bền vững
2. Các thước đo về phát triển bền vững
a. Thước đo về kinh tế
b. Thước đo về xã hội
c. Thước đo về thể chế
d. Thước đo về môi trường
3. Sự tổng hợp các thước đo trong phát triển bền vững
a. Cách tiếp cận tĩnh
b. Cách tiếp cận động

1,5 tuần Môi trường và ngành nghề
1.Các vấn đề môi trường trong công nghiệp chế biến thực phẩm/dệt/địa
chất/khái thác/cơ khí/công nghiệp ô tô…
2.Các tác động và giải pháp bảo vệ môi trường trong ….

Ôn Tập và Giải Đáp
Gioi thieu mon hoc

9


Tài liệu tham khảo
[1]. Lê Thị Thanh Mai. Giáo trình Môi trường và con người. (Giáo trình
điện tử).
[2]. Cunningham W. P. and Saigo, B. W. (2001). Environmental Science:
A Global concern., Boston, McGraw-Hill, 646pp, Boston.
[3]. Goudie, A. (1993), The Human Impact on Natural Environment.,
Blackwell,4th Edition. Oxford, Blackwell14th, 1993, 542pp
[4]. Internet, báo, đài, phương tiện truyền thông, …

Gioi thieu mon hoc

10


Kế hoạch giảng dạy
 Thời gian: 42 tiết
 Hình thức: trình bày bài giảng, phim tài liệu, hướng dẫn tham khảo
tài liệu, kiểm tra nhanh tại lớp, bài tập nhóm.
 Đánh giá:
 Kiểm tra giữa kỳ (20%) - trắc nghiệm
 Điểm cuối kỳ (80%) gồm 2 phần:
 Bài tập nhóm (thuyết trình, bài kiểm tra nhanh tại lớp, …) - (40% )

 Thi cuối kỳ (40%) - trắc nghiệm (chỉ áp dụng đối với SV có bài tập
nhóm và tham gia thi giữa kỳ)

 Thành lập nhóm: 8 - 9 sinh viên

Gioi thieu mon hoc

11


1. Ngày môi trường thế giới?
2. Ngày hội tái chế?
3. Giờ trái đất?
4. Các vấn đề môi trường trên thế giới?
5. Các vấn đề môi trường tại Việt Nam?
6. Các tổ chức phi chính phủ về môi trường?

Gioi thieu mon hoc

12


1. Ngày môi trường thế giới – World Environment Day (WED)
2006

Deserts and Desertification – Don't Desert Drylands!

Algiers, Algeria

2007
2008
2009
2010
2011
2012

Melting Ice – a Hot Topic?
Kick The Habit – Towards A Low Carbon Economy
Your Planet Needs You – UNite to Combat Climate Change
Many Species. One Planet. One Future
Forests: Nature at your Service
Green Economy: Does it include you?

Tromsø, Norway
Wellington, New Zealand
Mexico City, Mexico

Kigali, Rwanda
New Delhi, India
Brazil

Gioi thieu mon hoc

13


2. Ngày hội tái chế tại TP. Hồ Chí Minh
- Do Sở Tài nguyên và Môi trường tổ chức vào khoảng trung tuần tháng 4
hàng năm (năm 2012, tổ chức vào chủ nhật ngày 15-4 tại Nhà Văn hoá lao

động (55B Nguyễn Thị Minh Khai, quận 1, TP HCM));
- Mục tiêu: tăng mối quan tâm và nâng cao nhận thức cộng đồng về hoạt
động Tiết giảm, Tái sử dụng và Tái chế chất thải (3T);
- Có nhiều hoạt động tại ngày hội, trong đó gồm:
+ thu gom chất thải nguy hại và các chất thải có thể tái chế
+ trao đổi đồ dùng, vật dụng cũ
- Website của Quỹ Tái chế

Gioi thieu mon hoc

Người dân đổi chất thải
nguy hại lấy quà tặng tại
ngày hội tái chế chất thải
ngày 17/4/2011.

14

3. Giờ Trái đất– Earth Hour
- Giờ Trái Đất là một sự kiện quốc tế hằng năm,
do Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (World Wildlife

Fund) khuyên các hộ gia đình và cơ sở kinh doanh
tắt đèn điện và các thiết bị điện không ảnh hưởng
lớn đến sinh hoạt trong một giờ đồng hồ vào lúc

Biểu trưng của Giờ Trái Đất

8h30 đến 9h30 tối (giờ địa phương) ngày thứ bảy
cuối cùng của tháng ba hàng năm;

- Mục đích: nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu;
- “Giờ Trái đất 2012” với chủ đề “Tôi và bạn hãy
cùng hành động” diễn ra vào ngày 31-3-2012.

“Bạn sẵn sàng làm gì để cứu hành tinh của chúng ta?”
Gioi thieu mon hoc

15


6. Các tổ chức phi chính phủ về môi trường
Tổ chức Hành động vì Môi trường (tên tiếng Anh: Actions for
Environment Organization, tên viết tắt: AFEO) là tổ chức phi chính phủ của Việt
nam, được thành lập nhằm thực hiện các nhiệm vụ giáo dục, truyền thông, nghiên cứu
về môi trường và phát triển bền vững. Một phần quan trọng khác trong nhiệm vụ của
chúng tôi đó là thực hiện các hoạt động xã hội, thúc đẩy các hoạt động nhằm hướng tới

sự phát triển bền vững của xã hội, trong đó chú ý tới sự phát triển của mỗi cá nhân.
East Meets West's core program work is in the areas of
education, healthcare, clean water and sanitation, and infrastructure. Our
programs reflect our commitment to removing the barriers that prevent
people from enjoying life's fullest opportunities. Our primary mission is to
serve the poor and the disadvantaged in Southeast and South Asia.

Gioi thieu mon hoc

16


Phim tài liệu
Như một cuốn nhật ký ghi lại chuyến viễn du chỉ gồm những hình ảnh quay từ trên không, tựa như
một bản tụng ca Hành tinh và Loài người, bộ phim được sản xuất nhằm đưa lại cho mọi người có một
cái nhìn tổng quan và chân thực hơn về thực trạng hành tinh mà chúng ta đang sống,
Khi nhìn từ trên cao, trái đất của chúng ta mang một dáng vẻ khác mà tới giờ chúng ta vẫn chưa được
biết tới, và bộ phim tha thiết mời gọi chúng ta dừng lại chỉ một khoảnh khắc thôi để ngắm nhìn trái
đất, ngắm nhìn những gì chúng ta đã làm với những tài nguyên và vẻ đẹp của quả Địa cầu này, từ đó
để có thể tự quyết định hành vi của chính mình đối với ngôi nhà chung – Trái Đất của chúng ta.
Thức tỉnh ý thức của tất cả mọi người về những hiểm họa đang đe dọa Hành tinh và trách nhiệm của
chúng ta trong việc bảo vệ giữ gìn trái đất, đó chính là thông điệp của bộ phim mang tính toàn cầu và
sẽ được phổ biến rộng rãi trên toàn cầu này.

“Xin hãy lắng nghe, bạn cũng như tôi, một sinh vật tiến hóa nhất , loài người tinh khôn! Sự
sống, một phép màu trong vũ trụ đã xuất hiện từ 4 tỉ năm trước, và loài người chúng ta mới
chỉ tồn tại được 200.000 năm. Nhưng chúng ta đã kịp phá vỡ mọi tính chất cân bằng của sự
sống. Hãy lắng nghe thật kỹ về câu chuyện phi thường này, câu chuyện của chính bạn, và
hãy quyết định bạn muốn làm gì với nó…” – Trích từ bộ phim HOME.
Gioi thieu mon hoc

17


Chúng ta biết thời gì dầu mỏ giá rẻ sắp kết thúc, nhưng chúng ta từ chối tin vào sự thật đó.
Với rất nhiều người trong số chúng ta, giấc mơ Mỹ là tiêu biểu cho cái tên thần thoại Los
Angeles.
Trong thành phố trải dài trên 100km này, số xe hơi gần như bằng số dân. Tại đây, năng
lượng được dùng cho các show diễn ấn tượng hằng đêm, một thành phố ngàn sao. Mức
năng lượng tiêu tốn cho một đêm xa hoa ở đây đủ để cho một thành phố lớn khác tiêu dùng
cả một tháng trời.

Năng lượng chiếu sáng cho một đêm đầy sao của Los Angeles đủ để một
thành phố tầm cỡ như TP. HCM tiêu thụ trong vòng một tháng
Gioi thieu mon hoc

18


Ít ai biết rằng Los Angeles được xây dựng trên một sa mạc, cũng giống
như việc người ta chở đất cát và nước ngọt để xây dựng các hòn đảo nhân
tạo trên biển ở Dubai đang làm cả thế giới kinh ngạc. Nhưng liệu sự xa xỉ
này sẽ kéo dài bao lâu, khi mà sự cân bằng nào cũng có giới hạn của nó…

Dubai nổi tiếng với những hòn đảo nhân tạo, được xây dựng bằng tiền thu từ dầu mỏ
và tất cả nguyên liệu đều chở ra từ đất liền. Liệu sự xa xỉ này sẽ tồn tại bao lâu nữa?
Gioi thieu mon hoc

19

(…) Cần 100 lít nước để sản xuất ra 1kg khoai tây, 4000 lít cho 1kg gạo và 13000 lít nước
cho 1kg thịt bò!?! Đó là chưa tính đến lượng xăng dầu tiêu tốn trong quá trình vận chuyển.
Mỗi ngày có khoảng 5000 người chết vì uống nước nhiễm bẩn, và 1 tỉ người không có nước
sạch để dùng và cũng có gần 1 tỉ người sẽ phải chịu đói. Trong khi đó, 50% lượng ngũ cốc
giao thương trên thế giới vẫn đang được dùng làm thức ăn cho gia súc và làm nhiên liệu sinh
học. Chỉ trong vòng hơn một thế kỷ qua, từ khi con người tìm ra dầu mỏ, chỏm băng ở hai
đầu bán cầu đã mỏng đi hơn 40% và lượng nhiệt trung bình ghi nhận được mỗi năm ngày
một cao…
(…) Mỗi năm có khoảng 13 triệu hecta rừng biến mất vĩnh viễn bởi những lý do mà ai cũng
biết. Còn các loài sinh vật và động vật cũng có số phận thê thảm không kém, khi mà các loài
đang chết đi với nhịp độ gấp 1000 lần tỉ lệ tử tự nhiên…
(…) Trong 50 năm qua, khoảng cách giàu nghèo được nới rộng hơn bao giờ hết, hơn một
nửa số của cải thế giới nằm trong tay 2% dân số. 20% dân số thế giới tiêu thụ khoảng 80%
tài nguyên. Các nước trên thế giới đã chi viện cho quân sự nhiều gấp 12 lần viện trợ cho
các nước đang phát triển (…)

Gioi thieu mon hoc

20


Phim tài liệu
Trái đất có thể trở thành một quả cầu lửa bởi hơi nóng bao trùm. Từ đó,
bão lụt, hạn hán, khí độc...cũng như hàng loạt tai họa do môi trường bị
tàn phá sẽ liên tục xảy đến với loài người. An Inconvenient Truth - bộ
phim tài liệu đoạt giải Oscar 2007 đã lên tiếng một cách đầy thuyết phục
để con người hiểu rằng nếu cứ hành xử với môi trường như hiện tại thì
tương lai, hành tinh xanh sẽ bị chính chúng ta tiêu diệt.
Không hề đơn điệu với những lời kêu gọi, An Inconvenient Truth thực sự
hấp dẫn với những hình ảnh, số liệu thống kê chính xác, giàu sức thuyết

phục, tận dụng tối đa sức mạnh của ngoại hình và khả năng diễn thuyết,
diễn xuất rất tốt của Al Gore.
Phim đã giành giải đặc biệt chưa từng được trao trong 10 năm qua của
giải Humanitas, vốn tôn vinh các kịch bản nhằm giúp kiến tạo “một xã
hội tự do, giàu mạnh và hiệp nhất”.

Gioi thieu mon hoc

21


Đề tài thuyết trình
1. Các giả thuyết về sự tiến hóa của loài người? Những hoài nghi chưa được làm rõ.
2. Vấn đề: DÂN SỐ VÀNG - lợi thế và mặt trái?
3. 4. Công nghệ mới /cách tiếp cận mới trong ngành xây dựng / kiến trúc  thân thiện với
môi trường
+ trong công nghiệp
+ trong dân dụng
Yêu cầu:
- định nghĩa / cách thức / các công trình điển hình (các tòa nhà tận dụng tối đa NL tự nhiên)
- ở châu Mỹ, Phi / Âu, Á –Vnam, …?
5. Môi trường KCN Việt Nam
6. Khu công nghiệp sinh thái và những ví dụ điển hình (thế giới/Việt Nam)

Gioi thieu mon hoc

22


Xử lý CTR ở Tp. HCM

Khối lượng: 2,2 – 2,4 triệu tấn/năm
Thành phần:

Chôn lấp
95 – 99 %
Đông Thạnh
Gò Cát

Phước Hiệp
Đa Phước
1 ngày
800 – 1000 m3 nước rỉ
500k – 700k m3 khí thải

Gioi thieu mon hoc

Phụ thuộc: ??
- Các hoạt động giảm thiểu tại nguồn
- Luật pháp và thái độ chấp hành luật của dân
- Các yếu tố tự nhiên (vị trí địa lý, thời tiết)
- Số dân và tỷ lệ tăng dân số
- Lượng rác thải bình quân theo thu nhập, …
Đốt thiêu hủy

Tái chế

Chất thải nguy hại (rác y
tế, công nghiệp)
Không thu hồi nhiệt hay
khí gas

Thải khí ô nhiễm

Các cơ sở tư nhân manh mún, lâu
đời, quy mô nhỏ, công nghệ cũ kỹ,
ô nhiễm MT và chất lượng vật liệu
tái sinh không cao
Hiệu quả tái chế:
- Kém
- Không đồng bộ
23


Đề tài thuyết trình
Nhóm đề tài liên quan đến hiện trạng môi trường
1. Vấn đề ô nhiễm môi trường không khí hiện nay? Cụ thể trong trường hợp Tp.HCM. (11)
2. Vấn đề ô nhiễm nước thải sinh hoạt hiện nay? Cụ thể trong trường hợp Tp.HCM. (15)
3. Vấn đề ô nhiễm nước thải công nghiệp hiện nay? Cụ thể trong trường hợp Tp.HCM. (1)
4. Vấn đề ô nhiễm nguồn nước cấp (nước mặt/nước ngầm) hiện nay? Cụ thể trong trường
hợp Tp.HCM. (14)
5. Vấn đề ô nhiễm do rác thải sinh hoạt hiện nay? Cụ thể trong trường hợp Tp.HCM. (7)
6. Vấn đề ô nhiễm chất thải nguy hại? Cụ thể trong trường hợp Tp.HCM. (12)
Yêu cầu các nội dung cần trình bày:
•Xác định hiện trạng ô nhiễm? Xác định các chất ô nhiễm? Mức độ ô nhiễm? Tác hại và ảnh
hưởng cho cư dân trong thành phố? Hiện trạng xử lý/biện pháp giải quyết của thành phố?...
•Đánh giá nguyên nhân (khách quan và chủ quan) gây ra tình trạng ô nhiễm?
•Đề xuất các biện pháp giải quyết cụ thể (về kỹ thuật và quản lý).

Gioi thieu mon hoc

24

Đề tài thuyết trình
Nhóm đề tài liên quan đến biến đổi khí hậu
7. Hiệu ứng nhà kính và hiện tượng tăng dần nhiệt độ của Trái đất. (6)
8. Sự suy giảm tầng ozone và Nghị định thư Montreal 1987. (16)
9. Vấn đề khan hiếm nước ngọt trên thế giới và tại Việt Nam. (9)
10. Vấn đề suy giảm đa dạng sinh học trên thế giới và Việt Nam. (10)
11. Vấn đề biến đổi khí hậu và những tác động đến thế giới và Việt Nam. (3)
Yêu cầu các nội dung cần trình bày:
•Khái niệm, hiện trạng và nguyên nhân của hiện tượng?
•Ảnh hưởng cho con người và các sinh vật nói chung.
•Tình hình tác động hay ảnh hưởng cụ thể tại Việt Nam.
•Đề xuất các biện pháp giải quyết/phòng tránh cụ thể (về kỹ thuật và quản lý).

Gioi thieu mon hoc

25