Tiểu luận môn quan hệ chính trị quốc tế

MỞ ĐẦU
Đại hội lần thứ XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc là đại hội đánh dấu gần
30 năm Trung Quốc thực hiện đường lối cải cách mở cừa, đồng thời cũng là
30 năm nền kinh tế Trung Quốc duy trì tăng trưởng nhanh liên tục. Nhờ đó, vị
thế của Trung Quốc trên trường quốc tế ngày càng được củng cố và nâng cao,
giờ đây đã ở một tầm quan trọng mới. Cũng chính vì vậy mà trong tương lai
trên phương diện chính trị, kinh tế, ngoại giao, Trung Quốc sẽ theo đuổi
đường lối như thế nào đang là những vấn đề khiến cả thế giới quan tâm.
Trong đường lối cải cách mở cửa, điểm cốt lõi là cải cách thể chế kinh tế
và thể chế chính trị. Đại hội XVII đảng Cộng sản Trung Quốc là sự tiếp nối
đường lối cải cách thể chế kinh tế và thể chế chính trị từ đại hội XII, và vạch
ra những hướng đi phù hợp trong hoàn cảnh mới, đưa đất nước Trung Quốc
tiến nhanh trên con đường xã hội chủ nghĩa đã lựa chọn, một con đường được
Đảng lãnh đạo và nhân dân Trung Quốc gọi là “con đường chủ nghĩa xã hội
đặc sắc Trung Quốc”. Những bài học về lý luận và thực tiễn trên con đường
đó có ý nghĩa tham khảo sâu sắc đối với các nước xã hội chủ nghĩa khác,
trong đó có Việt Nam.
Trong tiểu luận này, người viết sẽ phân tích bối cảnh ra đời của đại hội
XVII, nội dung chủ yếu của đường lối cải cách thể chế kinh tế, thể chế chính
trị và những bài học kinh nghiệm từ đường lối cải cách đó. Với trình độ còn
hạn hẹp của người viết, đây mới chỉ là những nhận thức ban đầu, người viết
sẽ hết sức cố gắng để hoàn thiện thêm.


NỘI DUNG
1. Các khái niệm
Theo Từ điển Tiếng Việt, khái niệm đường lối, cải cách, thể chế được
trình bày như sau:
- Đường lối: phương hướng cơ bản có ý nghĩa chỉ đạo lâu dài các hoạt
động của nhà nước hoặc của một tổ chức chính trị.
- Cải cách: sửa đổi những bộ phận cũ không hợp lý cho thành mới, đáp

ứng yêu cầu của tình hình khách quan.
- Thể chế: những qui định, luật lệ của một chế độ xã hội, buộc mọi người
phải tuân theo.
Cũng theo từ điển, các từ kinh tế và chính trị có nhiều nghĩa để dùng
trong những hoàn cảnh nhất định, với đề tài tiểu luận này, xin chọn ý nghĩa
sau:
- Kinh tế: tổng thể nói chung những hoạt động của con người nhằm thoả
mãn nhu cầu vật chất.
- Chính trị: những hoạt động của một giai cấp, một chính đảng, một tập
đoàn xã hội nhằm giành hoặc duy trì quyền điều khiển bộ máy nhà nước.
Như vậy có thể hiểu rằng, đường lối cải cách thể chế kinh tế, thể chế
chính trị là phương hướng cơ bản có ý nghĩa chỉ đạo lâu dài của một nhà nước
hay tổ chức chính trị, nhằm sửa đổi những qui định, luật lệ về hoạt động kinh
tế và hoạt động chính trị của quốc gia đó, để đáp ứng những nhu cầu khách
quan của từng giai đoạn.
Lý luận về thể chế nói chung và thể chế kinh tế nói riêng rất phong phú
và được phát triển dựa trên nhiều tư tưởng nhiều học thuyết, trải qua nhiều
thời kỳ lịch sử khác nhau và cho đến nay vẫn đang được hoàn thiện.
Thể chế kinh tế, theo các nhà khoa học, là hệ thống những quy phạm pháp
luật nhằm điều chỉnh các chủ thể kinh tế, các hành vi sản xuất kinh doanh và

2


các quan hệ kinh tế. Thể chế kinh tế bao gồm các yếu tố chủ yếu: các đạo luật,
luật lệ, quy định, quy tắc,.. về kinh tế gắn với các chế tài xử lý vi phạm; các tổ
chức kinh tế; cơ chế vận hành nền kinh tế.
Trong thực tế, không có quốc gia nào có thể chế kinh tế trùng lặp với
quốc gia nào, bởi vì mỗi quốc gia đều có những đặc điểm riêng. Tuy nhiên có
một điểm chung giữa các nước xã hội chủ nghĩa như Việt nam và Trung

Quốc, là có thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đó là loại
hình thể chế kinh tế trong đó có sự thống nhất biện chứng giữa cái chung là
kinh tế thị trường với các đặc thù là định hướng xã hội chủ nghĩa.
Thể chế chính trị là tổng hợp các phương pháp và cách thức thực hiện
quyền lực nhà nước do tình hình chính trị trong nước chi phối. Thể chế chính
trị được quy định trước hết bởi bản chất giai cấp, hình thức nhà nước, tính chất
của pháp luật và quyền lực của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, tương
quan lực lượng của các giai cấp, mức độ và hình thức đấu tranh giai cấp cũng
như truyền thống lịch sử của đất nước và hoàn cảnh quốc tế là những yếu tố
ảnh hưởng đến thể chế chính trị. Điểm cốt yếu nhất quyết định đến thể chế
chính trị là bản chất, hình thức, tính chất của quyền lực nhà nước, chính trị hiện
hành (ví dụ: chế độ chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư sản và xã hội chủ nghĩa).
Trong nhà nước xã hội chủ nghĩa, thể chế chính trị là dân chủ, được thể hiện
qua những đặc trưng: quyền lực thuộc về nhân dân lao động; thể chế chính trị
bảo vệ quyền lợi và tự do cơ bản của công dân. Thể chế chính trị ở nhà nước xã
hội chủ nghĩa dựa trên nền tảng pháp chế xã hội chủ nghĩa, mở rộng dân chủ,
tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội và sự tham gia tích cực của công dân
vào các công việc của nhà nước và xã hội.
2. Bối cảnh ra đời của Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ XVII
Ngày 15 tháng 10 năm 2007, tại thủ đô Bắc Kinh, Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứ XVII Đảng Cộng sản Trung quốc đã chính thức khai mạc, và

3


được đánh giá là một trong mười sự kiện tiêu biểu của thế giới năm 2007. Đại
hội diễn ra đúng vào thời điểm quan trọng khi nền kinh tế Trung quốc đang
phát triển với tốc độ nhanh nhất thế giới, đạt những thành tựu tốt đẹp nhưng
cũng bộc lộ những mâu thuẫn sâu sắc và điển hình của một nền kinh tế phát
triển với tốc độ cao. Đây là đại hội tiếp nối đường lối cải cách, mở cửa của

Trung quốc đã được vạch ra từ hội nghị Trung ương 3 khoá XI cuối tháng 12
năm 1978. Và đây cũng là đại hội quan trọng được tiến hành trong giai đoạn
then chốt của sự nghiệp cải cách mở cửa nhằm thực hiện mục tiêu xây dựng
xã hội khá giả toàn diện vào năm 2020. Đại hội được đánh gía là mở ra trong
"thế tình"," quốc tình" và "Đảng tình" có nhiều thay đổi lớn.
Về "thế tình": hiện nay tuy hoà bình, phát triển vẫn là xu thế của thời
đại, nhưng thế giới vẫn không yên ổn, những vùng nóng chiến sự vẫn âm ỉ
nguy cơ. Bên cạnh đó, xu thế đa cực hoá thế giới đang có xu hướng phát triển.
Trung Quốc và Ấn độ trong những năm gần đây bắt đầu nổi lên và có ảnh
hưởng lớn, tham gia vào nhiều sự kiện chính trị trên thế giới. Về kinh tế, xu
thế toàn cầu hoá kinh tế phát triển một cách phức tạp. Tốc độ phát triển kinh
tế thế giới mất cân bằng, tuy tăng trưởng nhanh và nhiều nước đang thúc đẩy
công cuộc cải cách mạnh mẽ, song khoảng cách giữa các quốc gia phát triển
và quốc gia đang phát triển ngày một mở rộng. Sự tăng trưởng nhanh cũng là
nhân tố khiến cho sự cạnh tranh và sự tàn phá môi trường ngày càng rõ nét.
Về "quốc tình", Trung Quốc đã cất cánh một cách diệu kỳ trong những
năm qua, nhưng lại đang đứng trước những thử thách mới của chính con
đường phát triển.
Có thể nói, đường lối cải cách, mở cửa của Đảng Cộng sản Trung Quốc
đã mang lại cho đất nước Trung Quốc những thành tựu to lớn về nhiều mặt.
1. Kinh tế:
Trong những năm gần đây, nền kinh tế Trung Quốc đạt tốc độ tăng
trưởng cao liên tục. Năm 2006, GDP đạt 21087,1tỷ NDT, tương đương 2.636

4


tỷ USD, đứng thứ tư thế giới, sau Đức, Mỹ, Nhật. Và với tốc độ tăng GDP
bình quân hàng năm khoảng từ 10% đến 11%, Trung Quốc dự kiến sẽ vượt
qua Đức để đứng thứ ba trên thế giới. Kinh tế phát triển, nhất là xuất siêu

ngoại thương tăng nhanh, nên hiện nay dự trữ quốc gia về ngoại tệ của Trung
Quốc đứng đầu thế giới, lên tới 1.066,3 tỷ USD vào năm 2006.
Trung Quốc cũng đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận về cải cách
thể chế kinh tế. Cải cách kinh tế nông thôn được đặc biệt quan tâm, sản xuất
nông nghiệp tiến bộ, đời sống nông dân được cải thiện. Cải cách doanh
nghiệp nhà nước cũng tiến triển, cải cách trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng
tiền tệ, chế độ thuế, đầu tư, vật giá, khoa học kỹ thuật... đều đạt những kết quả
nhất định. Quan điểm "phát triển một cách khoa học" đã được quán triệt trong
hoạt động kinh tế. Trung Quốc đã giảm được tỷ lệ lệ thuộc vào nước ngoài về
công nghệ sản xuất, do tăng cường sáng tạo khoa học. Trung Quốc đã nổi
tiếng thế giới với sự kiện phóng tàu vũ trụ thám hiểm mặt trăng "Hằng Nga",
và phóng tên lửa huỷ vệ tinh khí tượng. Mặt khác, tiết kiệm năng lượng, tài
nguyên và bảo vệ môi trường sinh thái cũng đã trở thành những chỉ tiêu quan
trọng hàng đầu của kế hoạch và qui hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Trung
Quốc cũng có nhiều nỗ lực giảm thiểu tình trạng mất cân đối về phát triển
giữa các khu vực theo phương châm "đại khai phá miền Tây, chấn hưng khu
Đông Bắc và khu công nghiệp cũ, khu vực miền Trung trỗi dậy, khu vực miền
Đông làm đầu tầu phát triển".
2. Chính trị:
Trung Quốc đã có nhiều nỗ lực và đạt được những kết quả nhất định
trong việc hoàn thiện chế độ Đại hội đại biểu nhân dân, tăng cường công tác
lập pháp, cơ bản hoàn thiện hệ thống luật pháp xã hội chủ nghĩa, hoàn thành
công tác sửa đổi hiến pháp, chế độ hợp tác đa đảng dưới sự lãnh đạo của
Đảng Cộng sản và chế độ hiệp thương chính trị được củng cố và tăng cường.

5


Cải cách thể chế chính trị ở Trung Quốc phát triển theo hướng chuyển
trọng tâm sang cải cách thể chế quản lý hành chính của chính phủ và chính

quyền các cấp, tiến hành một cách đồng bộ. Mục tiêu là chuyển đổi chức năng
của Chính phủ, xây dựng một chính phủ bảo đảm các trách nhiệm điều tiết
kinh tế, giám sát thị trường, quản lý xã hội và phục vụ công cộng.
Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng đặc biệt coi trọng công tác xây dựng
Đảng. Từ năm 2003, trọng tâm công tác xây dựng đảng đã được chuyển sang
lĩnh vực tư tưởng chính trị và nâng cao năng lực cầm quyền, qua đó năng lực
sáng tạo, tinh thần đoàn kết và sức mạnh chiến đấu của Đảng đã được nâng
cao, mối quan hệ giữa Đảng với quần chúng nhân dân được củng cố. Cục diện
chính trị trong nước nói chung ổn định, đời sống chính trị ngày càng thể hiện
tính chất dân chủ pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
3. Xã hội
Để giảm tình trạng phân tầng trong xã hội, tránh sự mất cân đối giữa phát
triển kinh tế và phát triển xã hội, đại hội XVI Đảng Cộng sản Trung Quốc đã
đề ra nhiệm vụ chiến lược "xây dựng xã hội khá giả toàn diện" trong 20 năm
đầu của thế kỷ 21. Mục tiêu chiến lược xây dựng xã hội hài hoà đã được đề ra
và thực hiện từ đó đến nay. Hội nghị trung ương 6 khoá XVI đã ra nghị quyết
"về một số vấn đề xây dựng xã hội hài hoà xã hội chủ nghĩa".
Đảng và nhà nước đã đặc biệt chú ý giải quyết những vấn đề bức xúc
nhất trong xã hội như vấn đề "tam nông" (nông dân, nông nghiệp, nông thôn),
vấn đề giáo dục, y tế, nhà ở... cho dân nghèo. Nhà nước đã hỗ trợ trực tiếp
cho nông dân trồng lương thực, cuối năm 2005 đã miễn thuế nông nghiệp,
thuế chăn nuôi, thuế đặc sản, thuế sát sinh, tính ra mỗi năm nông dân được
miễn thuế 125 tỷ NDT. Nhà nước cũng trợ cấp cho những địa phương khó
khăn về tài chính, giảm những huyện khó khăn từ 791 huyện năm 2005 xuống
còn 21 huyện vào năm 2007.

6


Nhà nước Trung Quốc cũng chú trọng công cuộc phát triển văn hoá, tăng

cường giao lưu văn hoá với các nước trên thế giới. Về giáo dục, tỷ lệ phổ cập
giáo dục và tổng số sinh viên đại học đều tăng đều hàng năm. Học sinh phổ
thông ở nông thôn được miễn học phí, học sinh nghèo được cấp sách giáo
khoa và trợ cấp sinh hoạt phí nội trú. Về y tế, nhà nước cũng có nhiều đầu tư
và xây dựng mô hình y tế mới, đặc biệt quan tâm đến các vùng nông thôn.
Vấn đề việc làm cũng đã được tập trung giải quyết với những cố gắng
cao nhất. Tỉ lệ người có việc làm tăng lên đáng kể, tỉ lệ thất nghiệp có đăng ký
ở thành thị giảm còn khoảng 4,0 đến 4,3%. Chế độ bảo hiểm được hoàn thiện,
số người tham gia bảo hiểm ngày càng tăng cao. Thu nhập bình quân đầu
người tăng đều mỗi năm, tuổi thọ bình quân cũng tăng hơn so với thời gian
trước.
4. Quan hệ đối ngoại và ảnh hưởng quốc tế
Chính sách đối ngoại chủ chốt của Trung Quốc là tranh thủ môi trường
quốc tế hoà bình và môi trường xung quanh ổn định, tiếp tục cải thiện và phát
triển quan hệ với các nước phát triển, tăng cường hữu nghị với các nước láng
giềng..., tăng cường đoàn kết và hợp tác với thế giới thứ ba. Cụ thể Trung
quốc đã tăng cường quan hệ với các nước lớn, có nhiều quan hệ kinh tế
thương mại với Mỹ, ký "Hiệp định bổ sung về đoạn biên giới phía đông" với
Nga, ra "Tuyên bố Trung - Nga về trật tự quốc tế thế kỷ 21". Quan hệ với các
nước EU, các nước trong khu vực cũng ổn định và phát triển tốt. Các hoạt
động ngoại giao với các nước Mỹ La tinh và châu Phi cũng được mở rộng. Từ
một cường quốc trong khu vực, ảnh hưởng của Trung Quốc đã vươn xa và giờ
đây bắt đầu bước vào vai trò một cường quốc thế giới, có uy tín trên trường
quốc tế.
5. Một số vấn đề đang được đặt ra
Thực tế là Trung Quốc đang đối mặt với nhiều vấn đề mà nhiều người
cho rằng, đó là cái giá của sự phát triển kinh tế quá nhanh. Sự phát triển mạnh

7

đã "đốt cháy" tài nguyên môi trường và ảnh hưởng sâu sắc đến các vấn đề xã
hội.
Sự chú trọng phát triển kinh tế trên bề rộng đã tạo ra ô nhiễm môi trường
nặng nề. Đồng thời nó cũng tạo ra sự phân tầng xã hội mạnh mẽ, sự phân cách
giàu nghèo, sự bất công trong xã hội, nguyên nhân của nhiều cuộc biểu tình
chống đối tràn lan. Theo thống kê của một trang web, năm 2005 ở Trung
Quốc có 87.000 vụ biểu tình, năm 2006, con số này tăng lên 120.000 vụ. Quá
trình phân tầng xã hội, những quan hệ lợi ích giữa những giai tầng, các khu
vực dân cư, giữa thành thị và nông thôn sẽ vẫn còn tiếp tục diễn ra phức tạp
trong nhiều năm tới, nguy cơ mâu thuẫn, xung đột dẫn tới bất ổn chính trị xã
hội là khá lớn nếu không có những giải pháp hữu hiệu.
Về mặt chính trị, Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng cho rằng việc cải
cách thể chế chính trị có tiến bộ nhưng còn khá chậm. Những rào cản về cơ
chế quản lý hành chính trong phát triển kinh tế, xã hội vẫn tồn tại. Nạn tham
nhũng trong bộ máy công quyền tương đối nghiêm trọng. Nhiều vấn đề lý
luận và thực tiễn về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chưa
được làm rõ, và vấn đề này cũng là một công việc còn phức tạp, khó khăn lâu
dài.
Về đối ngoại, Trung Quốc cũng đứng trước nhiều thử thách ở vị thế một
quốc gia đang vươn lên thành một cường quốc trên thế giới. Sự hợp tác và
cạnh tranh đặt cạnh nhau, những vấn đề phức tạp như vấn đề Đài Loan là
những thử thách gay gắt trước mặt những nhà lãnh đạo Trung Quốc.
Ngoài ra, Trung Quốc còn bị quốc tế chỉ trích là đã phát triển kinh tế
bằng mọi giá bất chấp ô nhiễm môi trường và không có những cố gắng hợp
tác trên quốc tế về vấn đề bảo vệ môi trường, sản xuất nhiều hàng hoá độc hại
và bưng bít thông tin về những sản phẩm độc hại đó, giữ giá đồng tiền nhân
dân tệ mặc kệ sự phản đối của thế giới và có rất nhiều rắc rối xung quanh nạn
ăn cắp tác quyền, làm hàng giả, hàng nhái.

8


Về "Đảng tình", Đảng Cộng sản Trung quốc đã thành công trong vai trò
lãnh đạo trong suốt thời gian dài gần 30 năm của cuộc cải cách, nhưng đã đến
lúc phải nâng cao tầm vóc của mình để xứng với một đất nước đã lớn mạnh
hơn rất nhiều, và phải đương đầu với những thử thách cao hơn của một xã hội
có nhiều vấn đề phức tạp hơn, khó khăn hơn.
Trong bối cảnh đó, đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ XVII
được tổ chức, là sự tiếp nối đường lối cải cách mở cửa đã mở ra từ hội nghị
Trung ương 3 khoá XI Đảng Cộng sản Trung Quốc năm 1078. Con đường
Trung Quốc lựa chọn vẫn là kiên định đi lên chủ nghĩa xã hội, nhưng phát
triển theo hướng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, "phát triển một cách
khoa học", "xây dựng xã hội hài hoà", góp phần thiết lập một trật tự "thế giới
hài hoà", và đạt mục tiêu xây dựng "Xã hội khá giả toàn diện" vào năm 2020.
Những vấn đề tồn tại, những khó khăn mới nảy sinh đã được nhận thức và tìm
hướng giải quyết trong Đại hội lần này.
3. Nội dung đường lối cải cách thể chế kinh tế và thể chế chính trị trong
đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc.
3.1. Nội dung đường lối cải cách thể chế kinh tế
Cải cách thể chế kinh tế là trung tâm của cải cách mở cửa ở Trung Quốc.
Công cuộc "đại cải cách, đại mở cửa" ở Trung Quốc những năm qua đã thực
hiện sự chuyển biến từ thể chế kinh tế kế hoạch tập trung cao độ sang thể chế
kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa tràn đầy sức sống, từ đóng cửa, nửa đóng
cửa, sang mở cửa toàn phương vị.
Nền kinh tế Trung Quốc đã phát triển rất mạnh trong những năm qua,
nhưng trong thời điểm hiện nay, một số khó khăn mới xuất hiện, đó là:
- Đầu tư và tiêu dùng mất cân đối gây nên thiếu hụt trong nước, lượng
lớn năng lực sản xuất phụ thuộc quá nhiều vào đầu tư và xuất khẩu, tỷ lệ đầu
tư quá cao, xuất siêu mậu dịch quá lớn, thu chi quốc tế dư thừa quá nhiều,

9


khiến cho tính lưu động trong sản xuất cũng dư thừa, từ đó thúc đẩy giá cả
tiêu dùng và giá cả bất động sản tăng cao.
- Kinh tế phát triển theo chiều rộng, tốc độ tăng trưởng nhanh, dựa vào
sử dụng vật chất trong thời gian dài, dẫn đến nảy sinh mâu thuẫn cung cầu
nguồn tài nguyên, các vấn đề năng lượng, dầu mỏ, nước ngọt, đất đai, môi
trường...gặp những vấn đề khó khăn gay gắt.
- Năng lực sáng tạo khoa học kỹ thuật không thật sự mạnh, trình độ, tố
chất lao động không tương xứng với nền kinh tế, trở thành một yếu tố kìm
hãm đối với sản xuất.
- Tình trạng phát triển không cân bằng và không hài hoà giữa thành thị
và nông thôn, giữa các khu vực có xu hướng ngày càng mở rộng. Sự tăng
trưởng nhanh dồn vào miền Đông của lãnh thổ, còn vùng nông thôn chậm
chuyển động hơn nhiều.
Báo cáo chính trị Đại hội XVII đã nêu ra đặc trưng mang tính giai đoạn
của Trung Quốc hiện nay: "thực lực kinh tế tăng cường rõ nét, đồng thời trình
độ tổng thể của lực lượng sản xuất vẫn chưa cao, năng lực tự chủ sáng tạo vẫn
chưa mạnh, mâu thuẫn mang tính cơ cấu hình thành từ lâu và phương thức
tăng trưởng theo chiều rộng vẫn chưa chuyển biến về cơ bản; thể chế kinh tế
thị trường xã hội chủ nghĩa bước đầu hình thành, nhưng cải cách phải đối mặt
với mâu thuẫn và những vấn đề ở tầng sâu..;tính toán tổng thể các mặt lợi ích
còn khó...;nhiệm vụ thu hẹp chênh lệch giữa thành thị và nông thôn, giữa các
vùng miền, giữa phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội còn gian nan, còn cần
phải đi sâu cải cách chính trị, xây dựng và quản lý xã hội phải đối mặt với
nhiều vấn đề mới... ;tính toán tổng thể phát triển trong nước và mở cửa đối
ngoại đứng trước yêu cầu cao hơn..."
Các đại biểu tham dự Đại hội XVII trong khi thảo luận tổ đã nêu rõ 5 thử

thách trước mắt của Trung Quốc mà trong đó có đến 3 vấn đề bức xúc nhất rơi
vào lĩnh vực kinh tế:

10


- Tài nguyên môi trường phải trả giá cao: Năm 2006, GDP của Trung
Quốc chiếm 5,5% GDP của thế giới, nhưng tiêu hao than, thép, ximăng chiếm
lần lượt 15%, 30% và 54% lượng tiêu hao của thế giới.
- Kinh tế phát triển không cân bằng: việc chỉ coi trọng phát triển kinh tế,
coi nhẹ phát triển xã hội đã hình thành tình trạng "một chân dài, một chân
ngắn"
- Rủi ro tiền tệ vẫn tồn tại: do hệ thống tiền tệ chưa kiện toàn, kết cấu
tiền tệ chưa hợp lý, cơ chế quản lý kinh doanh tiền tệ chưa hoàn thiện, cán cân
thu chi quốc tế không cân bằng khiến lĩnh vực tiền tệ tồn tại không ít rủi ro.
Như vậy, trong bối cảnh hiện nay, Trung Quốc không những phải duy trì
tốc độ phát triển kinh tế như giai đoạn trước mà còn phải chú ý đến chiều sâu,
sự cân bằng, bền vững, hài hoà, chất lượng của sự phát triển.
Theo các nhà quan sát chính trị Trung Quốc, nội dung hạt nhân trong đại
hội lần này là đưa "quan niệm phát triển khoa học" cùng với một thành quả
lớn khác trên phương diện sáng tạo lý luận của tập thể lãnh đạo Trung Quốc
hiện nay là xây dựng "xã hội hài hoà" vào phương hướng phát triển sắp tới.
Quan niệm phát triển khoa học và xã hội hài hoà sẽ nhằm giải quyết những
vấn đề và mâu thuẫn tồn tại trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của
Trung Quốc hiện nay.
Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc cho rằng, để thực hiện mục
tiêu trên, "điểm mấu chốt là cần nhanh chóng chuyển đổi phương thức phát
triển, hoàn thiện những tiến triển quan trọng đã đạt được về mặt thể chế kinh
tế thị trường xã hội chủ nghĩa" (Báo cáo của Uỷ ban Trung ương Đảng Cộng
sản Trung Quốc tại Đại hội XVII). Chủ trương chung là thúc đẩy nền kinh tế

phát triển vừa "tốt" vừa "nhanh". Điều đó đảm bảo cho việc phát triển đi theo
chiều sâu, nhưng vẫn giữ được tốc độ phát triển như giai đoạn trước. Những
giải pháp quan trọng được nhấn mạnh là:

11


- Nâng cao năng lực tự chủ sáng tạo, xây dựng đất nước theo mô hình
đổi mới, sáng tạo. Những năm trước đây, sự tăng trưởng kinh tế Trung Quốc
chủ yếu dựa vào đầu tư ồ ạt, tiêu hao tài nguyên, năng lượng, sự đóng góp của
khoa học kỹ thuật cho phát triển kinh tế chỉ đạt khoảng 40%. Trung Quốc huy
động nhiều đầu tư lớn từ các công ty nước ngoài, nên đã trở thành "công
xưởng lớn của thế giới", nhưng thiếu những sản phẩm uy tín mang nhãn mác
Trung Quốc. Nhiều sản phẩm sản xuất tại Trung Quốc nhưng lại phụ thuộc rất
nhiều vào công nghệ kỹ thuật từ nước ngoài. Nguyên nhân của trình độ kỹ
thuật thấp kém này được xác định là do nền giáo dục kém phát triển. Chỉ có
6,5% số dân Trung Quốc đã qua giáo dục cao đẳng, trong khi mức trung bình
của thế giới là 12,6%. Không có trường đại học nào ở Trung Quốc vào top
100 trường địa học danh tiếng trên thế giới. Trong khi trình độ khoa học kỹ
thuật còn thấp kém, thì Trung Quốc lại đang đứng đầu thế giới về việc làm
hàng giả, hàng nhái, kể cả các mặt hàng cao cấp hoăc hàng hoá công nghệ
cao. Việc ăn cắp bản quyền, mẫu mã trở nên phổ biến đến nỗi nhiều công ty
lớn trên thế giới phải kinh hoàng. Về lâu dài, hành vi này là nhân tố cản trở
các doanh nghiệp Trung Quốc phát huy sức mạnh trí tuệ vươn lên đỉnh cao
khoa học kỹ thuật.
- Giải quyết tốt các vấn đề nông nghiệp, nông thôn, nông dân. Đây được
gọi là vấn đề "tam nông", một vấn đề lớn liên quan đến đại cục xây dựng toàn
diện xã hội hài hoà. Vấn đề này được các nhà lãnh đạo Trung Quốc, các nhà
nghiên cứu khoa học và thực tiễn đặc biệt quan tâm trong nhiều năm trở lại
đây, đưa ra nhiều chính sách, biện pháp, và văn kiện đại hội Đảng toàn quốc

lần thứ XVII lại một lần nữa nhấn mạnh. Cơ chế hiệu quả lâu dài là lấy công
nghiệp thúc đẩy nông nghiệp, lấy thành thị thúc đẩy nông thôn, hình thành
cục diện mới nhất thể hoá phát triển kinh tế xã hội thành thị và nông thôn.
- Tiết kiệm năng lượng, tài nguyên và bảo vệ môi trường. Một thời gian
khá dài, Trung Quốc đẩy nhanh tốc đô phát triển kinh tế theo chiều rộng, qui

12


mô lớn, chủ yếu dựa vào nguồn tài nguyên, năng lượng và lao động trình độ
thấp, chi phí rẻ tiền, dẫn tới hao phí tài nguyên, tàn phá môi trường. Trung
Quốc hiện nay đứng đầu thế giới về ô nhiễm không khí và nguồn nước, tiêu
thụ vật liệu lớn nhất thế giới và sử dụng năng lượng nhiều nhất trên một đơn
vị GDP. Tổn thất về môi trường không chỉ gây thiệt hại cho Trung quốc mà
còn góp phần vào việc làm trái đất nóng lên, phá vỡ cân bằng sinh thái, ảnh
hưởng đến người dân trên toàn thế giới. Rõ ràng là không thể phát triển kinh
tế với tốc độ nhanh bằng mọi giá, mà bỏ qua những hiểm hoạ khôn lường về
môi trường. Vì vậy, Đại hội Đảng XVII đã nhấn mạnh, sự phát triển kinh tế
của Trung Quốc trong những năm tới không được chạy theo số lượng, theo
tốc độ, mà phải chú ý đến hiệu quả, chất lượng, bao gồm chất lượng sản phẩm
và chất lượng sống của xã hội, của con người. Những biện pháp cụ thể được
đề ra là:
+ Tuyên truyền nâng cao ý thức của toàn xã hội về bảo vệ môi
trường và nguồn tài nguyên đang dần cạn kiệt.
+ Coi việc bảo vệ môi trường là chiến lược "hiện đại hoá thứ 5"
thúc đẩy xây dựng xã hội loại hình tiết kiệm tài nguyên, thân thiện với môi
trường
+ Đưa vấn đề hài hoà giữa con người với thiên nhiên thành một
nội dung của xã hội hài hoà xã hội chủ nghĩa.
+ Đưa vấn đề tiết kiệm năng lượng và chống ô nhiễm môi trường

vào hệ thống chỉ tiêu đánh giá thành tích của các cấp chính quyền.
+ Tích cực thúc đẩy một số hoạt động cụ thể: kiểm tra xử lý các
ngành ô nhiễm nặng, hao phí năng lượng cao, lập phương án quốc gia về ứng
phó với biến đổi khí hậu, hợp tác với các nước trong việc trao đổi kinh
nghiệm và công nghệ chống ô nhiễm môi trường...
- Giảm bớt mâu thuẫn xã hội: kinh tế thị trường phát triển mạnh đã dẫn
đến sự phân hoá sâu sắc trong xã hội Trung Quốc. Sự chênh lệch giữa các giai

13


tầng, các vùng miền trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Nạn tham nhũng, hối lộ
cũng trở thành một vấn đề bức xúc gây bất ổn trong xã hội. Chủ trương xây
dựng xã hội hài hoà xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế đồng thời coi trọng
công bằng xã hội, Trung Quôc đã đề ra nhiều biện pháp để đấu tranh với nạn
tham nhũng, đầu tư thiết thực vào cơ sở hạ tầng, y tế giáo dục, xoá đói giảm
nghèo...
- Nâng cao trình độ kinh tế đối ngoại. Hoạt động ngoại thương của Trung
Quôc rất mạnh, nhưng chất lượng hàng hoá xuất khẩu còn thấp, thiếu nhãn
hiệu nổi tiếng, mạng lưới tiêu thụ chưa hoàn thiện, trình độ quản lý không
cao. Mặt khác các nước đều đã có "báo động" về hàng hoá Trung Quốc vì
chất lượng kém, phát hiện nhiều yếu tố độc hại, "phá giá" thị trường, nhiều
hàng giả hàng nhái gây tổn hại cho các nền kinh tế khác, nên ít nhiều gây áp
lực khó khăn không cho hàng hoá Trung Quốc tràn vào thị trường. Vì vậy,
Trung Quốc một mặt cần dỡ bỏ những rào cản các nước khác dựng lên bằng
thương thảo, một mặt chủ trương tăng cường tự chủ sáng tạo, nâng cao chất
lượng, mẫu mã hàng hoá, bảo vệ thương hiệu, nghiêm khắc với nạn ăn cắp
bản quyền và làm hàng giả hàng nhái. Ngoài ra Trung Quốc cũng chủ trương
tích cực đặt quan hệ ngoại giao để tìm kiếm tận dụng nguồn tài nguyên từ
nước ngoài để bổ sung nguồn tài nguyên và năng lượng đang cạn kiệt của

mình.
Có thể thấy rằng Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc đề ra chủ
trương phát triển kinh tế vừa tốt vừa nhanh là đã chuyển từ giai đoạn phát
triển chạy theo tốc độ bằng mọi giá sang phát triển ưu tiên chất lượng, bền
vững, quan tâm đến con người, đồng thời vẫn duy trì xu hướng phát triển
nhanh. Bước chuyển đó là kết quả trước sức ép của hiện thực kinh tế xã hội
Trung Quốc cũng như của bối cảnh toàn cầu hoá, đòi hỏi Trung Quốc phải có
hành động tích cực khi hội nhập vào kinh tế quốc tế. Có thể thấy, Trung Quốc

14


đã có đủ điều kiện về nhận thức, quyết tâm, tầm nhìn sâu rộng cũng như thực
lực kinh tế để thực hiện bước chuyển này.
Ngày 9 đến 12/10/2008, Hội nghị Trung ương lần thứ 3 khoá 17 tiếp tục
đường lối cải cách thể chế kinh tế, đã thông qua Quyết định về các vấn đề
trọng đại để thúc đẩy cải cách phát triển nông thôn, đề ra mục tiêu và biện
pháp đưa nông nghiệp, nông thôn đạt được những bước phát triển mới đến
năm 2020.
Mục tiêu cơ bản cải cách phát triển nông thôn Trung Quốc là kiện toàn
hơn thể chế kinh tế nông thôn, thiết lập cơ bản thể chế phát triển kinh tế xã
hội thành thị nông thôn.
Hội nghị đề ra nhiệm vụ đạt được tiến triển rõ rệt về xây dựng nông
nghiệp hiện đại, nâng cao sức sản xuất tổng hợp nông nghiệp, an ninh lương
thực quốc gia và cung cấp sản phẩm nông nghiệp chủ yếu được bảo đảm có
hiệu quả; thu nhập ròng bình quân đầu người nông dân tăng gấp đôi năm
2008.
Hội nghị nhận định tình hình thế giới hiện nay tiếp tục biến đổi sâu sắc,
sự nghiệp cải cách phát triển Trung Quốc đi vào thời kỳ then chốt, "cần phải
nắm chắc và lợi dụng tốt thời kỳ cơ hội chiến lược" này. Trong bối cảnh cuộc

khủng hoảng tài chính toàn cầu đang ngày càng trầm trọng khiến tăng trưởng
kinh tế toàn cầu chậm lại rõ rệt, các nhân tố không ổn định trong môi trường
kinh tế quốc tế tăng lên, vận hành kinh tế trong nước cũng tồn tại một số mâu
thuẫn và vấn đề nổi bật. Tuy nhiên, hội nghị nhận định kinh tế Trung Quốc
duy trì đà tăng trưởng khá nhanh, ngành tài chính tiền tệ vận hành ổn định,
thế đứng cơ bản về phát triển kinh tế không thay đổi.
Hội nghị nhấn mạnh cần vận dụng các chính sách kinh tế vĩ mô linh hoạt
thận trọng, mở rộng nhu cầu trong nước đặc biệt là nhu cầu tiêu dùng, giữ ổn
định kinh tế, ổn định tài chính tiền tệ, ổn định thị trường vốn, giữ ổn định đại

15


cục xã hội, làm tốt công tác bảo đảm và cải thiện dân sinh, tiếp tục thúc đẩy
kinh tế xã hội phát triển vừa tốt vừa nhanh.
Ngoài ra, hội nghị cho rằng cần phải kiên trì cải cách mở cửa, nắm chắc
trọng điểm cải cách nông thôn, đạt được đột phá quan trọng về cải cách nhất
quán tổng thể thành thị nông thôn.
3.2. Nội dung đường lối cải cách thể chế chính trị
Trong một bài phát biểu trước các doanh nhân trong và ngoài nước vào
tháng 8/2007, thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo nói rằng: " Không có cải
cách chính trị thì cải cách kinh tế sẽ không thành công".
Trong 30 năm cải cách mở cửa, qua các kỳ đại hội, đường lối cải cách về
chính trị luôn được vạch rõ, và đã đạt được những thành tựu trong thực tiễn,
như thay thế chế độ đảm nhiệm chức vụ cả đời đối với lãnh đạo sang các chế
độ nhiệm kỳ có giới hạn, Đảng và chính quyền tách rời, tiến hành thử nghiệm
các cuộc bầu cử dân chủ cơ sở và cân nhắc tiến hành đề xuất thực hiện "pháp
trị". Nhưng để đáp ứng sự phát triển nhanh chóng của kinh tế, vẫn cần đẩy
nhanh hơn những cải cách về thể chế chính trị.
Trung Quốc là nền kinh tế duy nhất trong 10 nền kinh tế mạnh nhất thế

giới không có nền dân chủ đa đảng. Đảng Cộng sản Trung Quốc đã khẳng
định vai trò lãnh đạo của mình bằng việc mang lại sự ổn định và tăng trưởng
kinh tế trong suốt nhiều năm qua. Nhưng trong bối cảnh hiện tại, khi đất nước
Trung Quốc đã vươn lên địa vị một cường quốc, khi xã hội có nhiều phức tạp
do hậu quả của phát triển kinh tế thị trường, khi các vấn đề môi trường, tệ
tham nhũng trở nên bức xúc, người dân đang mong muốn Đảng vạch ra
phương hướng phát triển chính trị trong những năm tiếp theo, để đảm bảo cho
sự ổn định chung và những lợi ích của họ. Đại hội XVII đã thông qua một
cương lĩnh chính sách cho 5 năm tới, trong đó nhấn mạnh đến sự phát triển
kinh tế cân bằng hơn, và việc cải tổ thể chế chính trị một cách thận trọng. Tất

16


cả những biện pháp cải cách thể chế chính trị đều đảm bảo cho Đảng tiếp tục
giữ vững vai trò là một Đảng Macxit cầm quyền, đồng thời mở rộng dân chủ
xã hội chủ nghĩa trên đất nước Trung Quốc.
Nhiều học giả Trung Quốc trên báo chí và các diễn đàn đã quan tâm đến
vấn đề dân chủ hoá và bày tỏ mong muốn làm thế nào thực hiện dân chủ hoá
với vai trò là trung tâm của cải cách chính trị. Báo cáo Đại hội Đảng XVII
Đảng Công sản Trung Quốc đã bước đầu cho thấy những bước đi cụ thể của
Đảng Cộng sản Trung Quốc trong việc thực hiện dân chủ hoá này.
Báo cáo nhận thấy "dân chủ trong Đảng liên tục được mở rộng", tuy
nhiên cũng nhận thấy một số công tác "xây dựng pháp chế dân chủ, mở rộng
dân chủ nhân dân và yêu cầu phát triển kinh tế xã hội vẫn chưa hoàn toàn phù
hợp, cải cách thể chế chính trị cần tiếp tục đi sâu"
Báo cáo chính trị của đại hội Đảng cũng xác định yêu cầu mới của việc
thực hiện mục tiêu xây dựng xã hội khá giả toàn diện: "mở rộng dân chủ xã
hội chủ nghĩa, bảo đảm tốt hơn quyền lợi của người dân và công bằng xã hội.
Tham dự chính trị của người dân mở rộng có trật tự" và phấn đấu "đến năm

2020 trở thành quốc gia mà người dân được hưởng quyền lợi chính trị ngày
một đầy đủ".
Có thể thấy nhân dân Trung Quốc được đặt vào vị trí trung tâm trong
chiến lược phát triển toàn diện của Trung Quốc. Địa vị làm chủ được đảm
bảo, quyền lợi của nhân dân được đặt lên hàng đầu, là mục tiêu của việc
hoạch định chính sách.
Báo cáo chính trị dành mục VI để khẳng định con đường phát triển dân
chủ xã hội chủ nghĩa, trong đó xác định: "dân chủ nhân dân là sinh mệnh của
chủ nghĩa xã hội. Phát triển dân chủ nhân dân là mục tiêu phấn đấu không
ngừng của Đảng Cộng sản. Thống nhất hữu cơ Đảng lãnh đạo, nhân dân làm
chủ đất nước, quản lý đất nước theo pháp luật; kiên trì và hoàn thiện chế độ
Đại hội đại biểu nhân dân, chế độ hợp tác nhiều Đảng và hiệp thương chính

17


trị dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc, chế độ tự trị khu vực
dân tộc và chế độ tự trị quần chúng cơ sở, không ngừng hoàn thiện và phát
triển chế độ chính trị xã hội chủ nghĩa. Mở rộng dân chủ nhân dân, bảo đảm
nhân dân làm chủ đất nước. Nhân dân làm chủ đất nước là bản chất và hạt
nhân của chính trị dân chủ xã hội chủ nghĩa".
Chủ tịch Hồ Cẩm Đào từng phát biểu: "Đảng sẽ tiếp tục mở rộng sự
tham gia có trật tự của công dân vào các vấn đề chính trị". Báo cáo chính trị
cũng nhấn mạnh đến việc nâng cao tính tích cực và sự tham dự chính trị của
người dân: "mở rộng sự tham gia chính trị có trật tự có trật tự của công dân
trong mọi lĩnh vực, khuyến khích và tổ chức rộng rãi nhân dân quản lý công
việc quốc gia, xã hội, quản lý kinh tế, văn hoá theo pháp luật; bảo đảm lợi ích
hợp pháp của nhân dân, thực hiện bầu cử dân chủ, hành chính dân chủ, quản
lý dân chủ, giám sát dân chủ theo pháp luật, bảo đảm quyền nắm tình hình,
quyền tham gia, quyền phát ngôn, quyền giám sát của nhân dân; từng bước

thực hiện bầu cử quốc hội theo tỷ lệ dân số; tăng cường độ minh bạch của
quyết sách và mức độ tham gia của công chúng, công khai lấy ý kiến về xây
dựng pháp quy pháp luật, chính sách có liên quan mật thiết đến lợi ích của
quần chúng nhân dân; ủng hộ các đoàn thể nhân dân triển khai công tác theo
pháp luật và qui định có liên quan, tham gia quản lý xã hội và các dịch vụ
công, bảo vệ lợi ích hợp pháp của quần chúng nhân dân".
Muốn dân chủ hoá được hiệu quả thì trước hết cần công khai hoá hoạt
động của các cơ quan chính quyền, các doanh nghiệp. Trung Quốc đã quyết
định thúc đẩy việc công khai và minh bạch hoạt động của chính quyền, doanh
nghiệp, tạo điều kiện cho người dân kiểm tra, giám sát một cách có hiệu quả.
Nhiều nhà quan sát cho rằng chủ trương công khai hoá đã buộc chính
quyền các cấp hành động một cách có trách nhiệm hơn. Chính quyền địa
phương ở nhiều nơi đã thuê các công ty thăm dò ý kiến làm các cuộc điều tra
thăm dò sự ủng hộ của công chúng đối với các chính sách của họ. Chính phủ

18


cũng bắt đầu yêu cầu công chúng đưa ra các đề xuất và chỉ trích có giới hạn
đối với các chính sách của chính phủ, việc này được thực hiện trên các diễn
đàn, các trang web chính phủ mở ra. Thủ tướng Ôn Gia Bảo đã nói: "Chúng ta
phải tạo điều kiện cho nhân dân giám sát và phê bình chính phủ". Sự cởi mở,
công khai này là cách ứng phó mang tính thực tế nhằm tăng cường, mở rộng
dân chủ hoá ở Trung Quốc.
Từ cuối năm 2006, Trung Quốc đã thông qua qui định bổ nhiệm người
phát ngôn của các bộ chủ quản và tổ chức họp báo thường kỳ tại các bộ.
Thông qua sự minh bạch này mà người dân, báo chí và các nhà lãnh đạo
chính trị có thể phát hiện và kịp thời xử lý những vấn đề phát sinh, nhất là các
vấn đề nóng như quản lý đất đai tại địa phương. Một giải pháp cũng hết sức
quan trọng khác là xác định trách nhiệm của lãnh đạo địa phương đối với

những bức xúc của người dân về đất đai và môi trường.
Bên cạnh việc mở rộng dân chủ hoá thì Trung Quốc cũng vẫn có các biện
pháp tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng trong lĩnh vực. Một trong các biện
pháp đó là phát triển Đảng viên trong các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài.
Đảng viên Đảng Cộng sản Trung Quốc không bị cấm làm việc trong các
doanh nghiệp tư nhân hay công ty đa quốc gia và họ có quyền lựa chọn công
việc cho mình. Doanh nghiệp tư nhân nào có từ 3 Đảng viên trở lên đều có thể
thành lập chi bộ Đảng. Hiện tại, các công ty như tập đoàn bán lẻ hàng đầu thế
giới Wall-Mart, công ty sản xuất hoá chất của Mỹ Dupont, công ty bán lẻ
Isetan của Nhật bản tại Trung Quốc đã thành lập chi bộ Đảng.
Một nội dung quan trọng và là cơ bản của chủ trương mở rộng dân chủ
trong Đại hội lần này là xây dựng dân chủ trong Đảng. Đại hội XVII tiếp tục
khẳng định tầm quan trọng của xây dựng dân chủ trong Đảng, coi "dân chủ
trong Đảng là tăng cường sức sống mới của Đảng, củng cố bảo đảm trọng yếu
đoàn kết thống nhất của Đảng" (Báo cáo chính trị đại hội XVII). Đây là bước
đi thực tiễn của việc thúc đẩy phát triển dân chủ hoá xã hội chủ nghĩa. Để

19


thúc đẩy nguyên tắc chủ yếu xây dựng dân chủ trong Đảng, cần tôn trọng địa
vị chủ thể của Đảng viên, lấy bảo đảm quyền lợi dân chủ Đảng viên làm chỗ
đột phá. Phải thực hiện thống nhất dân chủ và tập trung. Phải lấy dân chủ
trong Đảng lôi kéo dân chủ nhân dân. Phải xuất phát từ thực tế tiến hành tuần
tự. Việc hoàn thiện chế độ dân chủ trong Đảng được xác định với những công
tác cụ thể, bao gồm:
- Hoàn thiện chế độ thảo luận dân chủ, xây dựng môi trường thảo luận
bình đẳng, khuyến khích đảng viên đưa ra ý kiến của mình
- Hoàn thiện chế độ quyết sách dân chủ, phát huy trí tuệ tập thể, huy
động mọi Đảng viên tham gia vào các quyết sách trong Đảng.

- Hoàn thiện chế độ tuyển chọn dân chủ, đảm bảo cho việc bầu cử trong
Đảng.
- Hoàn thiện chế độ kết hợp giữa tập thể lãnh đạo và cá nhân phân công
phụ trách.
- Hoàn thiện chế độ giám sát dân chủ, bảo đảm quyền giám sát hữu hiệu
của đảng viên.
Các biện pháp để thúc đẩy dân chủ trong Đảng bao gồm:
- Tôn trọng địa vị chủ thể của Đảng viên, bảo đảm quyền lợi dân chủ của
Đảng viên trên các phương diện tham gia dân chủ, bầu cử dân chủ, quyết sách
dân chủ, giám sát dân chủ.
- Thúc đẩy công khai công tác Đảng, xây dựng môi trường thảo luận dân
chủ trong Đảng
- Hoàn thiện chế độ Đại hội đại biểu Đảng và cơ chế công tác Đảng uỷ
địa phương.
Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đề ra việc thực hiện chế độ thường nhiệm
trong Đảng, chế độ đó có nghĩa là:
- Đại biểu đại hội vẫn giữ vị trí trong 5 năm giữa hai kỳ đại hội

20


- Đại hội là cơ quan quyền lực cao nhất chứ không phải là Uỷ ban Trung
ương
- Trung ương Đảng đưa ra báo cáo thường niên cho đại hội và được các
đại biểu thảo luận.
- Đại biểu có thể tiến hành thẩm tra công tác Đảng, tìm kiếm thông tin từ
công chúng và đưa ra đề án trong Đại hội thường niên.
Ngoài ra còn một số biện pháp khác để thúc đẩy dân chủ, như thực hiện
chế độ tiếp nhận giám sát và báo cáo công tác định kỳ của Bộ Chính trị vơi
suỷ ban Trung ương, của uỷ ban thường vụ đảng uỷ địa phương với uỷ ban

toàn thể; phát triển rộng rãi Đảng uỷ địa phương thảo luận quyết sách những
vấn đề trọng đại và chế độ quyết sách bỏ phiếu bổ nhiệm cán bộ trọng yếu;
cải cách chế độ bầu cử trong Đảng, cải tiến chế độ đề cử người được tiến cử
và phương thức bầu cử để thúc đẩy phản ánh nguyện vọng của quảng đại
Đảng viên và yêu cầu tiến bộ thời đại, chỉ rõ phương hướng cải cách chế độ
bầu cử trong Đảng.
Tóm lại, Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc đã xác định những
công việc cần làm để phát triển nền chính trị dân chủ xã hội chủ nghĩa. Những
bước đi cụ thể đã được đặt ra, chú trọng vào việc xây dựng dân chủ trong
Đảng. Đây là những tín hiệu tốt cho việc tiếp tục đi sâu cải cách chính trị ở
Trung Quốc trong thời gian tới.
3. Bài học kinh nghiệm về cải cách kinh tế và thể chế chính trị
Trước hết, bài học kinh nghiệm về cải cách kinh tế và thể chế chính trị ở
Trung Quốc không tách rời những bài học chung của cải cách mở cửa ở Trung
Quốc.
Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc diễn ra vào thời điểm cuộc cải
cách mở cửa ở Trung Quốc đã đi qua chặng đường gần 30 năm, nên đã có sự
tổng kết, nhìn lại tiến trình lịch sử vĩ đại và những kinh nghiệm quí báu của

21


cải cách mở cửa. Nghị quyết của Đại hội có đoạn viết: "Thực tiễn thành công
của 29 năm cải cách mở cửa đã chứng minh hùng hồn cải cách mở cửa là sự
lựa chọn then chốt quyết định vận mệnh Trung Quốc đương đại, là con đường
tất yếu phát triển chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, thực hiện sự phục
hưng vĩ đại dân tộc Trung Hoa; chỉ có chủ nghĩa xã hội mới có thể cứu được
Trung Quốc, chỉ có cải cách mở cửa mới có thể phát triển Trung Quốc, phát
triển chủ nghĩa xã hội, phát triển chủ nghĩa Mác. Nguyên nhân căn bản để
chúng ta giành được tất cả thành tựu và tiến bộ từ khi cải cách mở cửa đến

nay, qui nạp lại chính là: đã mở ra con đường chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung
Quốc, hình thành được hệ thống lý luận về chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung
Quốc." (Trích nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 17 Đảng Cộng
sản Trung Quốc về báo cáo của Uỷ ban Trung ương Đảng khoá 16).
Thành công của công cuộc cải cách mở cửa ở Trung Quốc là bài học có
giá trị tham khảo hữu ích cho các Đảng Cộng sản, các nước xã hội chủ nghĩa
khác, trong đó có Việt nam. Bài học lớn nhất, đó là sự nhận thức và vận dụng
chủ nghĩa Mác vào tình hình thực tế ở mỗi nước, phát triển chủ nghĩa Mác
cùng với sự phát triển của thời đại, đi cùng với vận mệnh của quần chúng
nhân dân, và kiên trì con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Phản bội chủ nghĩa
Mác là sai lầm, nhưng lý giải giáo điều về chủ nghĩa Mác cũng là một sai lầm
lớn, mỗi đất nước cần phải tìm tòi con đường đi lên đặc sắc của mình nếu
muốn xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Báo cáo chính trị tại Đại hội XVII đã tổng kết và rút ra 10 bài học kinh
nghiệm của công cuộc cải cách mở cửa ở Trung Quốc. Các bài học kinh
nghiệm này bao gồm:
1. Kết hợp giữa việc kiên trì những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác
với thúc đẩy Trung Quốc hoá chủ nghĩa Mác.
Những nguyên lý chủ nghĩa Mác - Lê nin là những nguyên lý mang tính
phổ biến, còn việc Trung Quốc hoá chủ nghĩa Mác lại mang tính đặc thù.

22


Những tình huống mới trong thực tiễn luôn đòi hỏi những nhà lãnh đạo phải
tìm tòi, sáng tạo trên cở sở những nguyên lý cơ bản và tình hình cụ thể. Tư
tưởng Mao Trạch Đông, lý luận Đặng Tiểu Bình, tư tưởng "ba đại diện" và
quan điểm phát triển khoa học chính là sản phẩm của sự kết hợp đó. Đại hội
XVII đặc biệt nhấn mạnh đến quan điểm phát triển khoa học, đó là một điểm
nhấn trong lý luận phù hợp với sự phát triển của Trung Quốc hiện tại.

2. Kết hợp giữa kiên trì 4 nguyên tắc cơ bản với kiên trì cải cách mở
cửa.
Cải cách mở cửa của Trung Quốc lấy xây dựng kinh tế làm trung tâm
nhưng không thay đổi chế độ chính trị vốn có mà là làm cho chế độ chính trị
hoàn thiện thêm. Muốn vậy phải kiên trì 4 nguyên tắc cơ bản, thực chất là
kiên trì sự lãnh đạo của Đảng và quần chúng nhân dân, làm cải cách mở cửa
có được phương hướng đúng đắnvà sự ổn định chính trị cần thiết. Nói tóm lại,
kiên trì 4 nguyên tắc cơ bản là tiền đề, đảm bảo sự ổn định về chính trị cho cải
cách mở cửa tiến hành thuận lợi, cải cách mở cửa làm dân giàu nước mạnh,
tạo nên cơ sở vật chất, nền tảng kinh tế đảm bảo cho sự ổn định chính trị này
bền vững hơn.
3. Kết hợp giữa tôn trọng tinh thần sáng tạo đầu tiên của nhân dân với
tăng cường và cải thiện sự lãnh đạo của Đảng.
Tôn trọng tinh thần sáng tạo của nhân dân cũng chính là tôn trọng sự thật
khách quan. Đảng và các nhà lãnh đạo của Đảng từ cơ sở đến Trung ương
phải biết nhanh nhạy, kịp thời, nhạy bén nhận biết và nắm bắt cái mới, bảo vệ
cái mới, mở đường và bảo vệ cho sự phát triển. Điều đó cũng là sự cải thiện,
nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng.
4. Kết hợp giữa kiên trì chế độ xã hội chủ nghĩa với phát triển kinh tế thị
trường
Đây là một sáng tạo của Trung Quốc trong quá trình cải cách mở cửa. Sự
sáng tạo này dựa trên cơ sở đột phá về lý luận khi cho rằng: kinh tế thị trường

23


chỉ là thủ đoạn kinh tế, không phải vật riêng có của chủ nghĩa tư bản, chủ
nghĩa tư bản có thể dùng mà chủ nghĩa xã hội cũng có thể dùng. Về chính trị
thì kiên trì chế độ xã hội chủ nghĩa, còn về kinh tế thì phát triển kinh tế thị
trường. Sự kết hợp này làm cho kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa trở thành

một mô hình phù hợp với yêu cầu của sự phát triển, mà vẫn phù hợp với bản
chất của chủ nghĩa xã hội.
5. Kết hợp giữa thúc đẩy thay đổi cơ sở kinh tế với thúc đẩy cải cách
kiến trúc thượng tầng.
Đây là bài học có liên quan đến mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị.
Phát triển kinh tế thị trường là phát triển kinh tế đa sở hữu, nó đòi hỏi thể chế
chính trị, kiến trúc thượng tầng phải được cải cách để thích ứng. Trung Quốc
đề ra mục tiêu xây dựng thể chế kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, thì tiếp
theo đó cũng đặt vấn đề xây dựng nhà nước pháp trị xã hội chủ nghĩa. Sự kết
hợp này sẽ bổ sung, thúc đẩy lẫn nhau giữa cơ sở kinh tế và kiến trúc thượng
tầng.
6. Kết hợp giữa phát triển sức sản xuất xã hội với tố chất văn minh của
toàn dân tộc.
Coi trọng phát triển sức sản xuất xã hội là tạo ra nhiều của cải vật chất
cho xã hội, nhưng mặt khác cũng cần nâng cao trình độ văn hoá cho toàn xã
hội, nâng cao chất lượng nguồn lực con người. Sự kết hợp này làm sự phát
triển toàn diện của con người thống nhất với sự tiến bộ của xã hội trong tiến
trình hiện đại hoá đất nước.
7. Kết hợp giữa nâng cao hiệu suất với thúc đẩy công bằng xã hội
Thời kỳ đầu cải cách, Trung Quốc nêu phương châm "ưu tiên hiệu suất,
chiếu cố công bằng". Nhưng hiện tại, đại hội XVII đã đặt ngang hàng hai vấn
đề này, rõ ràng để tránh cho sự phân hoá xã hội diễn ra mạnh hơn, dẫn đến
mất ổn định xã hội. Kết hợp nâng cao hiệu suất với thúc đẩy công bằng xã hội
là nhằm tới mục tiêu phát triển xã hội hài hoà, ổn định, bền vững.

24


8. Kết hợp giữa kiên trì độc lập tự chủ với toàn cầu hoá kinh tế.
Đây là hai mặt của một vấn đề. Nếu nghiêng về độc lập tự chủ về kinh tế

sẽ có xu hướng đóng cửa, nửa đóng cửa với bên ngoài, đất nước không phát
triển được. Nhưng nếu chỉ nhấn mạnh hội nhập kinh tế, không chú ý xây dựng
nội lực của đất nước mình thì dễ bị lôi cuốn một cách bị động. Sự kết hợp
uyển chuyển giữa độc lập tự chủ kinh tế với hội nhập kinh tế toàn cầu sẽ lợi
dụng được cả hai loại thị trường, hai loại nguồn lực trong nước và quốc tế để
phát triển.
9. Kết hợp giữa thúc đẩy cải cách phát triển với duy trì ổn định xã hội.
Ở sự kết hợp này, trước mắt Trung Quốc ưu tiên "thúc đẩy cải cách phát
triển" trước việc "duy trì ổn định xã hội" . Đây chính là coi trọng xử lý hài
hoà mối quan hệ giữa mức độ cải cách, tốc độ phát triển với khả năng chịu
đựng của xã hội. Sự kết hợp như vậy giúp một quốc gia đang trong quá trình
chuyển đổi như Trung Quốc có thể tranh được tình trạng suy thoái về mặt
kinh tế và mất ổn định về mặt xã hội, làm cho thành quả cải cách được phân
phối đều cho các giai tầng trong xã hội.
10. Kết hợp giữa thúc đẩy sự nghiệp xã hội chủ nghĩa đặc sắc Trung
Quốc với thúc đẩy công tác xây dựng Đảng.
Mô hình chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc là một mô hình hoàn toàn mới,
nó đòi hỏi tổ chức chính trị lãnh đạo nó phải là một tổ chức vững vàng, đáp
ứng được những nhu cầu khách quan của thực tiễn. Đảng Cộng sản Trung
Quốc trong thực tế phải không ngừng đổi mới, nâng cao năng lực lãnh đạo
của mình. Sự nghiệp xã hội chủ nghĩa đặc sắc Trung Quốc đặt ra yêu cầu
khách quan thúc đẩy công tác xây dựng Đảng, và công tác xây dựng Đảng
được củng cố hoàn thiện sẽ lại thúc đẩy sự nghiệp đổi mới, hai bên cùng thúc
đẩy nhau, cùng tiến lên những thành tựu mới.
Những bài học mà Báo cáo chính trị Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung
Quốc đã nhấn mạnh "sự kết hợp" của các yếu tố, nó mang tính khái quát lý

25