Nghiên cứu mối quan hệ giữa đa dạng sinh học thân mềm chân bụng(Gastropoda)trên cạn với hàm lượng kẽm, cadimi trong đất tại xã Bản Thi, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn (Luận văn thạc sĩ)

BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ
“NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐA DẠNG
SINH HỌC THÂN MỀM CHÂN BỤNG (GASTROPODA)
TRÊN CẠN VỚI HÀM LƯỢNG KẼM, CADIMI TRONG ĐẤT
TẠI XÃ BẢN THI, HUYỆN CHỢ ĐỒN, TỈNH BẮC KẠN”
CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG

TRỊNH THÙY LINH

HÀ NỘI, NĂM 2017


BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ
“NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐA DẠNG
SINH HỌC THÂN MỀM CHÂN BỤNG (GASTROPODA)
TRÊN CẠN VỚI HÀM LƯỢNG KẼM, CADIMI TRONG ĐẤT
TẠI XÃ BẢN THI, HUYỆN CHỢ ĐỒN, TỈNH BẮC KẠN”
TRỊNH THÙY LINH
CHUYÊN NGÀNH : KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG
MÃ SỐ

: 60440301

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. HOÀNG NGỌC KHẮC

HÀ NỘI, NĂM 2017


CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
Cán bộ hướng dẫn chính: TS. Hoàng Ngọc Khắc
Cán bộ chấm phản biện 1: PGS.TS. Đỗ Văn Nhượng
Cán bộ chấm phản biện 2: TS. Phạm Đình Sắc

Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại:
HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
Ngày 19 tháng 9 năm 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan những kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận
văn được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu thực địa ở xã Bản Thi, huyện Chợ
Đồn, tỉnh Bắc Kạn dưới sự hướng dẫn của TS Hoàng Ngọc Khắc. Những kết
quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa được công
bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Trịnh Thùy Linh


LỜI CẢM ƠN
Trước tiên tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành, sâu sắc nhất tới TS. Hoàng
Ngọc Khắc, người thầy đã tận tình hướng dẫn, truyền đạt cho tôi những kiến

thức cơ bản cũng như đóng góp những ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành bản
Luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô và các Cán bộ của Trường Đại
học Tài nguyên và Môi trường rất nhiệt tình, tạo mọi điều kiện thuận lợi và
giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn.
Tôi cũng xin cảm ơn người dân địa phương đã nhiệt tình giúp đỡ tôi
trong quá trình đi thực địa, trả lời phỏng vấn.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè, những
người đã luôn quan tâm, động viên, chia sẻ và khuyến khích tôi trong suốt
thời gian qua.
Hà Nội, ngày

tháng 9 năm 2017
Tác giả

Trịnh Thùy Linh


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1.Đặt vấn đề ................................................................................................................ 1
2.Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 2
3.Nội dung nghiên cứu ................................................................................................ 2
CHƯƠNG I. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................ 3
1.1. Tổng quan về địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 3
1.1.1. Hoạt động khai khoáng chì kẽm tại Bản Thi .................................................... 3
1.1.2. Đặc điểm địa chất, khoáng sản của các mỏ, điểm khoáng sản tại xã Bản Thi . 7
1.1.3. Tình hình môi trường dân cư xã Bản Thi........................................................ 18

1.2. Tổng quan về thân mềm chân bụng (ốc cạn) ..................................................... 19
1.2.1. Đặc điểm hình thái phân loại .......................................................................... 19
1.2.2. Đặc điểm sinh học và sinh thái học ................................................................. 22
1.2.3. Tình hình nghiên cứu về ốc cạn trên thế giới và ở Việt Nam ........................ 22
CHƯƠNG II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................. 25
2.1. Xác định địa điểm và vị trí quan trắc ................................................................. 25
2.2. Phương pháp lấy mẫu ......................................................................................... 30
2.2.1. Quy trình chung về phân tích mối quan hệ đa dạng sinh học ốc cạn với hàm
lượng kim loại nặng .................................................................................................. 30
2.2.2. Quy trình quan trắc, phân tích hàm lượng kẽm, cadimi trong đất .................. 31
2.2.3. Quy trình quan trắc, phân tích chỉ số đa dạng sinh học .................................. 33
CHƯƠNG III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................... 37
3.1. Hàm lượng kẽm, cadimi trong đất tại xã Bản Thi, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc
Kạn ............................................................................................................................ 37
3.2. Thành phần loài và mức độ da đạng sinh học của ốc cạn ở khu vực nghiên cứu 42
3.2.1. Cấu trúc thành phần loài ốc cạn ...................................................................... 42


3.3. Mối quan hệ giữa hàm lượng kẽm, cadimi trong đất với ĐDSD ốc cạn ........... 49
3.3.1. Mối quan hệ giữa hàm lượng kẽm trong đất với ĐDSD ốc cạn ..................... 49
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 62
PHỤ LỤC


TÓM TẮT LUẬN VĂN
Họ và tên học viên : Trịnh Thùy Linh
Lớp

: CH1MT

Khoá: 1 (2015-2017)

Cán bộ hướng dẫn : TS. Hoàng Ngọc Khắc
Tên đề tài: Nghiên cứu mối quan hệ giữa đa dạng sinh học thân mềm
chân bụng (Gastropoda) trên cạn với hàm lượng kẽm, cadimi trong đất tại xã
Bản Thi, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn.
1.Đặt vấn đề
Ốc cạn là nhóm động vật Thân mềm chân bụng sống ở trên cạn, môi
trường sống chủ yếu là trên mặt đất. Ốc cạn có đặc điểm di chuyển chậm, do
đó chịu ảnh hưởng nhiều bởi các nhân tố môi trường sống, đặc biệt là các
nhân tố trong môi trường đất, như kim loại nặng trong đất dẫn tới thay đổi về
ĐDSH ở từng cấp độ.
Ốc cạn có vai trò rất lớn trong hệ sinh thái vì bản thân nó là một mắt
xích trong chuỗi thức ăn ở cạn, nếu thiếu đi mắt xích này sẽ có tác động mạnh
đến hệ sinh thái. Trong hệ sinh thái, ốc cạn đóng vai trò là yếu tố chỉ thị sinh
cảnh, chỉ thị về sự tác động của con người lên thảm thực vật. Loài ốc cạn là
nhóm động vật rất nhạy cảm với các tác động của con người cũng như BĐKH
gây ra. Việc sử dụng ốc cạn làm sinh vật chỉ thị có thể đánh giá nhanh hàm
lượng một số kim loại nặng trong đất, qua đó cảnh báo, dự báo ô nhiễm môi
trường, từ đó có kế hoạch bảo tồn, bảo vệ ĐDSH, khai thác hợp lí nguồn lợi
tự nhiên, bảo vệ môi trường giữ vững tính ổn định của hệ sinh thái.
Bắc Kạn là một tỉnh thuộc vùng Đông Bắc của Việt Nam, có nguồn tài
nguyên khoáng sản phong phú cả về trữ lượng và chất lượng như: quặng sắt,
quặng chì, kẽm, vàng… Trên địa bàn tỉnh hiện có nhiều nhà máy đang hoạt
động dẫn đến việc chất lượng môi trường bị giảm thiểu do quá trình phát tán
các kim loại nặng, chất ô nhiễm ra môi trường xung quanh. Với tình hình như


vậy ít nhiều cũng có ảnh hưởng nhất định đến môi trường đất và ĐDSH các
nhóm sinh vật, trong đó có ốc cạn. Các kim loại nặng có thể tác động đến

hình thái, sinh sản, tập tính, ảnh hưởng đến số lượng cá thể, sự phân bố, mật
độ và đa dạng về thành phần loài ốc cạn.
Do đó việc: “Nghiên cứu mối quan hệ giữa đa dạng sinh học thân mềm
chân bụng (Gastropoda) trên cạn với hàm lượng kẽm, cadimi trong đất tại xã
Bản Thi, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn” có ý nghĩa lí luận và thực tiễn rất lớn.
2.Mục tiêu nghiên cứu
Xác định được mối quan hệ giữa ĐDSH thân mềm chân bụng trên
cạn (ốc cạn) với hàm lượng kẽm, cadimi trong đất tại xã Bản Thi, huyện
Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn.
3.Nội dung nghiên cứu
Để thực hiện các mục tiêu nghiên cứu đã đề ra cần tập trung thực hiện
các nội dung nghiên cứu cụ thể như sau:
- Nghiên cứu, xác định hàm lượng kẽm, cadimi trong đất tại các điểm
khảo sát thuộc xã Bản Thi, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn;
- Nghiên cứu, xác định các chỉ số đa dạng sinh học gồm thành phần loài,
chỉ số đa dạng loài Margalef (d), chỉ số cân bằng Peilou (J'), chỉ số đa dạng
Shannon-Wiener (H') của ốc cạn tại các điểm khảo sát thuộc xã Bản Thi,
huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn;
- Nghiên cứu, xác định mối quan hệ giữa đa dạng sinh học thân mềm
chân bụng trên cạn (ốc cạn) với hàm lượng kẽm, cadimi trong đất tại xã Bản
Thi, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn.
4.Kết quả nghiên cứu đạt được
a.Về hàm lượng kim loại nặng trong đất:
+ Hàm lượng kẽm trong đất tại thôn Phia Khao dao động từ 125,2 –
504,0 mg/kg đất. Trong 15 mẫu đất có 04 mẫu có hàm lượng kẽm nằm trong


GHCP và 11 mẫu vượt GHCP của QCVN. Hàm lượng kẽm trong đất tại thôn
Than Tàu dao động từ 130,2 – 381,5 mg/kg đất. Trong 15 mẫu đất có 05 mẫu
có hàm lượng kẽm nằm trong GHCP và 10 mẫu vượt GHCP của QCVN.

+ Hàm lượng cadimi trong đất tại thôn Phia Khao và thôn Than Tàu dao
động từ 46,82 – 138,5 mg/kg đất. Tất cả 30 mẫu đất đều có hàm lượng cadimi
vượt GHCP của QCVN.
b.Về đa dạng sinh học ốc cạn:
Kết quả nghiên cứu tại hai thôn Phia Khao và Than Tàu thuộc xã Bản
Thi, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn đã thu được 30 mẫu gồm các mẫu từ BT1
đến BT30. Tổng số thu được 155 cá thể. Thành phần từng loài và phân loài
được phát hiện trong sinh cảnh rừng tự nhiên trên núi đất.
Bước đầu đã phát hiện ở khu vực nghiên cứu 16 loài và phân loài ốc cạn
thuộc 11 giống: Cyclophorus, Japonia, Ptychopoma, Macrochlamys,
Megaustenia, Bradybaena, Aegista, Camaena, Lamellaxis, Perrottetia, Sivella;
05

họ:

Cyclophoridae,

Ariophantidae,

Bradybaenidae,

Camaenidae,

Streptaxidae và 02 bộ: Architaenioglossa, Stylommatophora. Hai phân lớp:
Mang trước (Prosobranchia), Có phổi (Pulmonata).
Xác định được các chỉ số ĐDSH gồm: chỉ số Margalef (d) dao động từ
0,558-1,820, chỉ số Shannon-Wiener (H') dao động từ 0,562-1,561 và chỉ số
cân bằng Peilou (J') dao động từ 0,675-1.
c.Về mối quan hệ giữa hàm lượng kẽm, cadimi trong đất với các chỉ số
đa dạng sinh học ốc cạn:

Hàm lượng kẽm, cadimi trong đất có sự liên hệ không đáng kể đến thấp,
hệ số tương quan dao động từ -0,03 đến -0,28 và có tương quan nghịch với
các chỉ số ĐDSH của ốc cạn. Tại các điểm khảo sát có chỉ số ĐDSH ốc cạn
cao thì hàm lượng kẽm, cadimi thấp và ngược lại. Mối quan hệ giữa hàm
lượng cadimi với các chỉ số ĐDSH cao hơn so với mối quan hệ giữa hàm
lượng kẽm với các chỉ số ĐDSH của ốc cạn.


Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full