Giáo án ngữ văn 11: Chí Phèo

Ngày soạn: 28/10/2017
Ngày giảng:

CHÍ PHÈO
(Nam Cao)
Phần II: Tác phẩm
I.
-

II.
III.

Mục tiêu bài dạy
1. Kiến thức
Hiểu và phân tích được các nhân vật trong truyện. Qua đó hiểu được giá trị
nội dung và giá trị nhân đạo sâu sắc, mới mẻ trong tác phẩm.
Nắm được giá trị nghệ thuật đặc sắc: nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình
trong hồn cảnh điển hình.
Suy nghĩ, nhận thức về tư tưởng của Nam Cao đối với bi kịch bị cự tuyệt
quyền làm người. Hiện tượng Chí phèo trong xã hội ngày nay.
2. Kĩ năng
Đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại
Phân tích nhân vật trong văn bản tự sự
3. Thái độ
Học tập và rèn luyện kĩ năng để phân tích, đánh giá các tác phẩm khác ngồi
chương trình.
Biết lắng nghe với tinh thần cầu thị, có sự cảm thơng với con người trong xã
hội cũ.
Có lịng u thương giữa người với người.
4. Năng lực
Năng lực tự học, sử dụng ngôn ngữ giao tiếp

Phát triển cho học sinh năng lực hợp tác, giải quyết vấn đề
Phát triển năng lực cá nhân như đóng kịch, vẽ tranh, xử lý tình huống…
Chuẩn bị của GV và HS
GV: SGK, SGV, thiết kế bài học, tài liệu tham khảo, máy chiếu…
HS: SGK, vở soạn…
Tổ chức các hoạt động dạy – học
A. Ổn định tổ chức (1 phút)
B. Kiểm tra bài cũ (2-3 phút)
C. Dạy và học bài mới


Hoạt động khởi động (3-5 phút)
Mục tiêu: tạo tâm thế cho HS hứng thú hơn trước khi bắt đầu vào bài học
Phương pháp và kĩ thuật
+ Phương pháp: đàm thoại gợi mở, nghiên cứu
+ Kĩ thuật: động não, hoạt động nhóm
Tiến trình
I.

-

-

Hoạt động GV và HS
GV tổ chức cho HS trị chơi: ơ chữ
Chia lớp thành 2 đội lần lượt mở các
ơ hàng ngang để tìm từ khóa
HS: Trả lời
Câu hỏi:
1. Tác giả truyện ngắn Lão Hạc?

(6 ô)
2. Với Nam Cao văn chương phản
ánh cuộc sống như thế nào? (8 ô)
3. Nam Cao thuộc tầng lớp nào
trong xã hội? (12 ô)
4. Nam Cao đoạn tuyệt với dòng
văn lãng mạn để đến với dịng
văn học nào? (15 ơ)
5. Những trí thức nghèo trong sáng
tác rơi vào bi kịch gì?(8ơ)
6. Đề tài sáng tác của Nam Cao
trước CMT8? (12 ô)
7. Nam Cao có hứng thú khám phá
điều gì trong con người? (8ơ)

-

-

H I Ệ N T H
T
N Ô N G D Â N N

O
C
H Ứ C N G H È O
Ê P H Á N
H Ầ N
N G Ư Ờ I

Hoạt động hình thành kiến thức ( phút)
1. Hoạt động 1: Giới thiệu chung về tác phẩm
Mục tiêu: Giới thiệu cho học sinh những nét cơ bản về tác phẩm (hoàn cảnh
ra đời, đề tài, nhan đề)
Phương pháp và kĩ thuật
+ Phương pháp: dạy học nêu vấn đề, đàm thoại gợi mở, vấn đáp
+ Kĩ thuật: động não, nghiên cứu, học cá nhân
Tiến trình
II.

-

N
H I Ệ

Nội dung
A M C A
N T H Ự
T R Í T
Ự C P H
I N H T
G H È O
C O N


Hoạt động GV và HS
GV cho HS thời gian xem lại bài chuẩn
bị ở nhà (1 phút) sau đó mời 2 bạn lên
đóng vai một bạn là phóng viên, 1 bạn
là tác giả Nam Cao

=> tạo tình
huống giả định về cuộc trị chuyện giữa
phóng viên và tác giả
Qua đó, nêu được hoàn cảnh sáng tác,
nhan đề, đề tài của tác phẩm.
HS: đóng kịch, phân vai
- Cái lị gạch cũ: chi tiết xuất hiện
ở đầu và cuối truyện
 Biểu tượng tất yếu cái vòng
luẩn quẩn trong số phận bế
tắc của người nơng dân bị tha
hóa trước cách mạng. Cái
nhìn này phù hợp về nội dung
nhưng lại thiên về hiện thực,
bi quan với cuộc sống. Có
thể, khiến bạn đọc nhầm
tưởng mạch vận động của
truyện là q trình tha hóa.
Nam Cao đã dành tất cả tài
năng, tâm huyết để miêu tả
chặng đường hoàn lương,
thức tỉnh của Chí.
- Chí Phèo: khái quát được súc
tích và đầy đủ nhất về tư tưởng
và nghệ thuật của nhà văn.

I.
-

-

-

-

-

-

2.Hoạt động 2: Đọc – hiểu văn bản

Nội dung
Giới thiệu chung
1. Hoàn cảnh sáng tác
XH Việt Nam chịu sự áp bức của
chế độ nửa thực dân nửa phong
kiến.
Dựa vào người thật, việc thật ở
làng quê Nam Cao trước CMT8.
2. Nhan đề
Cái lị gạch cũ: Chí Phèo con ra
đời thể hiện cho sự quẩn quanh, bế
tắc của số phận người nông dân.
Đôi lứa xứng đôi (NXB tự đổi):
dựa vào mối tình Chí – thị nhằm
mục đích câu khách , gợi tị mị
nhưng khơng phù hợp với chủ đề.
Chí Phèo: đây là cách nhà văn
thường làm - lấy tên nhân vật
chính đặt cho tác phẩm.

Đề tài: số phận bi thảm của người
nơng dân trước cách mạng bị đẩy
vào hồn cảnh tha hóa.


- Mục tiêu: Hình thành cho học sinh kiến thứ về nhân vật được xây
dựng trong tác phẩm từ đó, làm rõ tư tưởng của nhà văn qua nhân vật
- Phương pháp và kĩ thuật
+ Phương pháp: giải quyết vấn đề
+ Kĩ thuật: hoạt động nhóm
- Tiến trình

Hoạt động GV và HS
GV tổ chức cho HS đọc hiểu
văn bản

Nội dung
II. Đọc – hiểu văn bản
1. Đọc – chú thích
2. Tóm tắt

Cho HS chơi trò chơi: ghép các
mảnh giấy chứa nội dung của truyện.
Yêu cầu HS ghép cho đúng để ra
một bài tóm tắt hồn chỉnh mà lại
chứa đủ các nội dung chính.
HS: hoạt động
Chia 3 phần
- Phần 1: từ đầu đến “khơng ai

biết” – giới thiệu hình ảnh Chí
Phèo
- Phần 2: tiếp đến ‘không bảo
người nhà đun nước mau lên’:
sau khi Chí ở tù ra
- Phần 3: cịn lại: sự thức tỉnh,
hồn lương của Chí.

•

3. Bố cục

4. Phân tích
4.1. Hình ảnh làng Vũ Đại
- Không gian nghệ thuật của truyện
- Dân khơng q hai nghìn, xa phủ,
xa tỉnh
- Tồn tại nhiều mâu thuẫn

Thao tác 1: Hình ảnh làng Vũ
Đại trong tác phẩm hiện lên
như thế nào?
Làng vào loại trung bình ở
đồng bằng Bắc Bộ, có hơn
2000 dân, xa phủ, xa tỉnh. Nơi => Hình ảnh thu nhỏ của nơng thơn


mâu thuẫn gay gắt, âm thầm
mà quyết liệt, khơng khí tăm
tối, ngột ngạt giữa địa chủ và

nơng dân.
Có thế quần ngư tranh thực
(đàn cá tranh mồi)
Địa
chủ,cường
hào: Bá
Kiến, Lí
Cường…
Chế độ nửa
thực dân
phong kiến

•

Người nơng dân
thấp cổ bé họng
bị áp bức, bần
cùng, 1 số bộ
phận phải tha
hóa thành cơn
đồ, lưu manh
như Năm Thọ,
Binh Chức, Chí
phèo…

Thao tác 2: phân tích nhân vật
Chí Phèo
Có thể chia cuộc đời Chí làm
3 giai đoạn:
1: Từ khi Chí ra đời đến lúc bị

đẩy vào tù
2: Từ khi ra tù đến khi gặp thị
Nở
3: Từ khi bị khước từ tới khi
đâm chết Bá Kiến
GV: dựa vào phần chuẩn bị ở
nhà, em hãy cho biết lai lịch
và tuổi thơ của Chí hiện lên
như thế nào?

Anh đi thả ống lươn nhặt về -> cho
bà góa mù -> bác phó cối

Việt Nam trước CMT8-1945 (xung
đột âm thầm mà quyết liệt)

4.2. Hình tượng nhân vật Chí Phèo
a) Q trình lưu manh hóa của Chí

* Tuổi thơ bất hạnh
- Khơng cha, khơng mẹ, khơng người
thân thích, khơng tấc đất cắm dùi
- Ra đời: trong cái lị gạch cũ bỏ
khơng “trần truồng và xám ngắt trong
một cái váy đụp”.
- Tuổi thơ bơ vơ, hết đi ở cho nhà này
đến nhà khác nhưng lại lớn lên trong
sự yêu thương của những người dân
nghèo.
=> Bi kịch bị bỏ rơi

So với chị Dậu trong tác phẩm
“Tắt đèn” chị tuy đã khổ nhưng cịn
chút ít tài sản: mái nhà dung thân,
cái chum mẻ, chiếc vại hàn.
Cịn Chí ngay cả kiếp sống của
một con người cũng không được
thừa hưởng. Nam Cao khơng chỉ có
ý định dừng lại ở việc thể hiện sự
khổ đau, nhục nhã của Chí vì đói
cơm, rách áo mà ngịi bút nhà văn
hướng tới một khía cạnh khác -> bi
kịch của một con người sinh ra là
một con người nhưng khơng được
làm người.
GV: Khi trưởng thành Chí Phèo
là người như thế nào? Nó được thể
hiện qua tính cách, ước mơ và hành
động ra sao? Từ đó bộc lộ tính cách
gì của Chí?
HS: trả lời

Chí cảm thấy nhục nhã khi bà ba gọi
lên bóp chân “nhục chứ sung sướng
gì”
Chí Phèo phân biệt được tình u và
thói nhục dục thấp hèn. Nghĩa là khi
con người cịn lí trí người ta không
chấp nhận sống bản năng thú vật.

* Khi trưởng thành
- Năm 20 tuổi: Chí đi làm canh điền
cho nhà Bá Kiến
- Chí là sản phẩm của con người
lương thiện
+ Là anh canh điền hiền lành như
đất, làm việc quần quật cho nhà Bá
Kiến…
+ Anh đã chọn lối sống nhọc nhằn về
thể xác chứ khơng chịu sống nhục.
- Ước mơ: có một gia đình nho nhỏ,
chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt
vải.
=> Bản tính lương thiện, giàu lịng tự
trọng, có ước mơ giản dị, lương tâm
trong sáng.

* Nguyên nhân vào tù
- Chỉ vì cơn ghen tng của Bá Kiến
→ Chí bị đẩy đi tù 7, 8 năm liền
=> Sự bất công với những con người
thấp cổ bé họng, kẻ có tiền có quyền
lộng hành.
* Sau khi ở tù ra

- GV: Em hãy cho biết nguyên nhân


nào dẫn đến Chí Phèo đi tù? Nó thể

hiện thực trạng gì trong XH bấy giờ?

Sau khi ở tù ra, nhà văn chưa miêu
tả ngoại hình hay hành động của
nhân vật ngay mà đi miêu tả ngơn
ngữ của Chí.
GV: cho HS đọc đoạn văn mở đầu
HS: đọc theo yêu cầu

GV: Qua đoạn văn vừa được nghe
cho biết Chí chửi những ai? Tiếng
chửi đó thể hiện điều gì?

Là phản ứng của Chí với cuộc đời.

GV: Nhận xét ngơn ngữ kể chuyện
của Nam Cao trong đoạn mở đầu?
HS: Trả lời

- Tiếng chửi:
Chửi trời → chửi đời → chửi cả làng
Vũ Đại → chửi ai không chửi nhau
với hắn → chửi đứa nào đẻ ra hắn
=> Tiếng chửi có trật tự , được sắp
xếp từ khái quát trừu tượng đến cụ
thể
Bộc lộ tâm trạng bất mãn của một
người ít nhiều ý thức được mình đã
bị XH lồi người gạt tên.
- Ngơn ngữ đa giọng điệu: tả, kể linh

hoạt, có sự đan xen các lời kể: lời tác
giả, nhân vật, dân làng, lời đối thoại
của nhà văn với độc giả.
- Ngoại hình biến dạng
+ Cái đầu trọc lốc
+ Răng cạo trắng hớn
+ Mặt thì đen mà rất cơng cơng
+ Hai mắt gườm gườm trông gớm
chết
+ Ngực, tay chạm trổ những nét rồng
phượng
+ Mặc quần nái đen với cái áo tây
vàng
=> Chí bị tha hóa về nhân hình

* Chí Phèo với Bá Kiến
- Đến nhà Bá Kiến lần thứ nhất
+ Mục đích: ăn vạ
GV: Sau khi ở tù ra ngoại hình của
+ Hành động: gây gổ, chửi bới, rạch
Chí biến đổi như thế nào? Những chi
mặt ăn vạ
tiết thể hiện điều ấy?
+ Kết quả: 1 bữa no, 5 hào, hành


nghề rạch mặt ăn vạ
=> Trở thành tên cố cùng, rạch mặt
chỉ vì tiền.

GV: Ngay sau khi ra tù, Chí tới nhà
Bá Kiến nhằm mục đích gì? Để thực
hiện mục đích hắn đã có hành động
như thế nào?
HS: trả lời

GV: Nếu lần đầu tiên Chí đến nhà
Bá Kiến là tự phát thì lần hai dường
như là tự giác. Vậy Chí Phèo đã trở
thành người như thế nào?

- GV: Với dân làng Vũ Đại Chí
Phèo đã có những hành động gì?
Trong con mắt người dân Chí là
người như thế nào?
“ hắn đã phá bao nhiêu cơ nghiệp,

- Đến nhà Bá Kiến lần thứ hai
+ Mục đích: xin đi ở tù, hù dọa Bá
Kiến
+ Hành động: đến nhà đội Tảo chửi
bới, đòi nợ
+ Kết quả: 5 đồng, 5 sào vườn
=> Trở thành tên lưu manh, tay sai
đắc lực cho Bá Kiến. Hắn trượt dài
trên con đường lưu manh hóa.
* Chí với dân làng Vũ Đại
- Chí là tên cơn đồ độc ác, hung hãn,
một “con quỷ dữ” ai ai cũng khiếp
sợ.

=> Chí bị tha hóa cả về nhân tính

* Ngun nhân sự tha hóa, lưu manh
hóa
- Chính nhà tù thực dân và xã hội lúc
bấy giờ khiến cho Chí bị băm vằm bộ
mặt người, nhân cách suy đồi trở
thành tên lưu manh.
=> Giá trị hiện thực làm nổi bật tội ác
của bọn thực dân, địa chủ cường hào
đẩy con người vào hoàn cảnh khốn
cùng.


đập nát bao nhiêu cảnh yên vui, đạp
đổ bao nhiêu hạnh phúc, làm chảy
máu và nước mắt của bao nhiêu
người lương thiện…”
- GV: Sau khi ra tù, Chí Phèo
tha hóa cả nhân hình lẫn nhân tính.
Ngun nhân nào khiến Chí từ một
anh canh điền hiền như đất trở thành
con quỷ dữ?
HS: Tìm hiểu trả lời
Em hiểu thế nào là tha hóa?
- Khái niệm: Khơng được sống như
bản chất của mình.
Mơi trường sống ảnh hưởng đến
nhân cách của Chí nói riêng và con
người nói chung.

GV chuyển ý: Viết về trường
hợp nơng dân bị lưu manh hóa, với
tư cách là cây bút hiện thực, Nam
Cao đã thể hiện một cái nhìn nhân
đạo bằng cách đi sâu vào nội tâm
nhân vật để phát hiện và khẳng định
bản chất lương thiện của những con
người khốn khổ, ngay khi tưởng như
họ đã bị XH cướp mất cả hình người
và tính người.
- GV: Có ý kiến cho rằng, sự tha hóa
của Chí Phèo là hiện tượng mang
tính quy luật? Ý kiến của em như thế
nào?
HS: Trả lời

- Năm Thọ, Binh Chức → Chí Phèo
→ Chí Phèo con: là hiện tượng mang
tính quy luật
Gián tiếp tố cáo XH nửa thực dân
phong kiến bất công, tàn bạo
=> Nam Cao đã khẳng định một sự
thật đau đớn ở Việt Nam trước Cách
mạng. Hiện tượng người nông dân
lương thiện bị cướp đoạt cả nhân
hình lẫn nhân tính.


- GV: Thơng qua hình tượng Chí
Phèo nhà văn muốn nói gì?

Thơng qua hình tượng Chí Phèo,
tác giả tố cáo XH bất nhân với
những định kiến tồi tệ đã đẩy con
người vào đường cùng của tội lỗi.
Sự lưu manh hóa của Chí là sản
phẩm của chính những thứ con
người tạo ra: chế độ nhà tù thực dân,
hệ thống cường hài dịch lí, định kiến
XH cịn tồi tệ hơn tội ác.
Nam Cao tỉnh táo vạch ra những
con người như Chí Phèo là một hiện
tượng nguy hiểm. Những người
nông dân bị dồn nén buộc phải bán
cả diện mạo linh hồn, trở thành lực
lượng phá làng phá xóm dễ dàng bị
bọn thống trị lợi dụng.
Nếu như, Nam Cao chỉ dừng lại ở
chỗ miêu tả q trình tha hóa của
Chí thì ơng khơng phải nhà văn có
những phát hiện mới lạ về người
nơng dân. Nhà văn đã khám phá
hình tượng này ở chiều sâu mới lạ:
Đó chính là sự thức tỉnh tâm hồn qua
cuộc gặp gỡ giữa CHÍ PHÈO – THỊ
NỞ. Tác giả đã khám phá ra điều gì
ta cùng đi tìm hiểu mối tình của hai
người để làm rõ.
III. Hoạt động luyện tập
- Mục tiêu: giúp HS kiểm tra lại kiến thức vừa thu nạp được.
- Phương pháp, kĩ thuật

+ Phương pháp: vấn đáp, nghiên cứu
+ Kĩ thuật: động não, học cá nhân hoặc nhóm
- Tiến trình
Hoạt động GV và HS
GV cho HS làm việc nhóm hoặc giao
bài tập về nhà vẽ sơ đồ tư duy để giờ
sau trình bày
HS: trình bày kết quả

Nội dung
Đảm bảo các nơi dung cơ bản như: lai
lịch, ngoại hình và hành động của Chí…

IV. Hoạt động ứng dụng
- Mục tiêu: Các em nêu quan điểm cá nhân của mình, có thêm kĩ năng sống.
- Phương pháp, kĩ thuật
+ Phương pháp: đàm thoại gợi mở
+ Kĩ thuật: học cá nhân
- Tiến trình

Hoạt động GV và HS
GV cho HS trình bày quan điểm
của mình về hiện tượng Chí Phèo trong
XH ngày nay?
HS tự trả lời theo cảm nhận

Nội dung
Đảm bảo tính hợp lý, nổi bật được quan

điểm cá nhân.

V. Hoạt động tìm tịi, mở rộng
- Mục tiêu: hướng dẫn HS tìm tài liệu tham khảo về tác phẩm để các em nắm
được chuyên sâu tư tưởng của nhà văn.
- Phương pháp, kĩ thuật:
+ Phương pháp: đàm thoại gợi mở, nghiên cứu
+ Kĩ thuật: học cá nhân
- Tiến trình
Hoạt động GV và HS
GV giao cho HS về nhà tìm đọc hết tác
phẩm ngồi đoạn trích trong SGK để các

Nội dung


em nắm được đầy đủ, trọn vẹn nội dung
ngôn từ của tác phẩm…

D. Củng cố (2-3 phút)
E. Hướng dẫn học bài
Yêu cầu HS: Chuẩn bị nội dung tiếp theo của bài: Mối tình Chí Phèo – thị
Nở và sự hồn lương của Chí.
Chia nhóm chuẩn bị: 1 nhóm chuẩn bị về mối tình Chí – thị
1 nhóm chuẩn bị nội dung sự thức tỉnh của Chí
--HẾT--